Katalog

2 EYLÜL 2006 CUMARTESİ CUMHURİYET SAYFA DİZİ 9 Hızla artan solunum yolu hastalıklarının başlıca nedenleri arasında çevresel ve genetik faktörler yer alıyor Sigara dumanı nefesimizi kesiyor ? Solunum yolları hastalıkları dediğimiz bronşit, zatürree, KOAH, akciğer kanseri, verem gibi hastalıklar her geçen gün artıyor. Türkiye’de erkeklerde görülen kanser vakalarında birinci sırada yer alan akciğer kanserlerine 30 saniyede bir insanın yakalandığı tahmin ediliyor. Uzmanlar akciğer kanseri ve astım gibi bazı solunum yolları hastalıklarında kalıtımın etkisinin büyük olduğunu belirtiyorlar. SİBEL BAHÇETEPE A stımın öksürük, nefes darlığı, solunumda hırıltı, göğüste tıkanma hissi, balgam gibi belirtileri vardır. Bu, şikâyetler hastalığın başlangıcında zaman zaman oluşan veya ilaçla ortadan kaybolabilen şikâyetlerdir. Hastalık ilerledikçe bu atakların sayısında artış ortaya çıkar. İyi tedavi edilmemiş hastalarda bu şikâyetler süreklidir. Trafikte soluduğumuz egzos gazları, kalorifer ve soba dumanları, fabrikalardan çıkan zehirli gazlar, sigara, yediğimiz ve içtiğimiz gıdalar, alkol gibi maddeler solunum yollarına zarar veriyor ve zamanla birtakım hastalıkların ortaya çıkmasına neden oluyor. Gün geçtikçe yaşadığımız çevrenin hor kullanılması, ülkenin akciğerleri olan ormanların tahrip edilmesi de sağlığımıza darbe vuruyor. Solunum yolları hastalıkları dediğimiz bronşit, zatürree, KOAH, akciğer kanseri, verem gibi hastalıklar her geçen gün artıyor. Türkiye’de erkeklerde görülen kanser vakalarında birinci sırada yer alan akciğer kanserlerine 30 saniyede bir insanın yakalandığı tahmin ediliyor. Kadınlarda ise meme kanserinden sonra en çok görülen akciğer kanserlerinin yüzde 85’ten fazlasının sigaradan kaynaklandığını belirten uzmanlar, ayrıca mesleki faktörlerin ve çevrenin de etkisinin olduğunu söylüyorlar. Akciğer kanseri ve astım gibi bazı solunum yolları hastalıklarında kalıtımın etkili olduğunu ifade eden hekimler, ailesinde bu hastalıklar olanların yılda en az bir kez doktor kontrollerinden geçmesi gerektiğine dikkat çekiyorlar. Gençler arasında sigara içme oranının gün geçtikçe arttığını vurgulayan uzmanlar, akciğer kanseri ve halk arasında bronşit diye bilinen KOAH hastalığının giderek yaygınlaştığını söylüyorlar. Sigaradan uzak durulması ve sağlıklı beslenilmesi gerektiğinin altını çizen uzmanlar, ‘‘Akciğer kanseri, bronşit, KOAH gibi hastalıklara yakalanmak kader değil, kendi elimizde’’ diyorlar. İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı öğretim üyesi Prof. Dr. Zeki Kılıçaslan ile solunum yolu hasta lıkları hakkında konuştuk. Solunum yolu hastalıkları dediğimiz zaman hangi hastalıklar aklımıza gelir? Z. Kılıçaslan: Solunum yolları hastalıklarında astım, KOAH (kronik bronşit), akciğer kanseri, alt solunum yolu enfeksiyonları (zatürree, bronşit, tüberküloz) gibi hastalıkları sayabiliriz. Bu hastalıklardan astımla başlayalım isterseniz? Astım nedir ve ülkemizde görülme sıklığı ne kadardır? Z. Kılıçaslan: Astım toplumda çok yaygın olarak görülen bir hastalıktır. Bir allerjene bağlı veya nedeni bilinmeyen şekilde oluşan, solunum yollarının zaman zaman tekrarlayan daralması ile ortaya çıkan bir hastalıktır. Astımda kalıtımın rolü nedir? Z. Kılıçaslan: Bazı astım hastalıklarında genetik faktörlerin rolü büyüktür. Hastalığın belirtileri nelerdir? Z. Kılıçaslan: Hastalığın öksürük, nefes darlığı, solunumda hırıltı, göğüste tıkanma hissi, balgam gibi belirtileri vardır. Bu şikâyetler hastalığın başlangıcında zaman zaman oluşan veya ilaçla ortadan kaybolabilen şikâyetlerdir. Hastalık ilerledikçe bu atakların sayısında artış ortaya çıkar. İyi tedavi edilmemiş hastalarda bu şikâyetler sürekli devam eder. Hastalık genellikle kaç yaşında ortaya çıkar? Z. Kılıçaslan: Hastalık genellikle çocukluk çağında ortaya çıkar. Ergenlik döneminde kaybolabilir. Birçok kişide de erişkinlik döneminde ortaya çıkar. Halk arasında yaygın olarak ‘‘Bronşittim astıma çevirmiş, ondan astım oldum’’ kanısı var. Bu kanı doğru mu? Bronşit tedavi edilemezse astıma çevirir mi? Z. Kılıçaslan: Bu kanı doğru değildir. Astım hastalığında başlangıcından bu yana öksürük bulunacağı için hastalara ge nellikle bronşit tanısı konur. Aslında hasta başından beri hep astım hastasıdır. İÜ Tıp Fakültesi Göğüs Hastalıkları Anabilim Dalı öğretim üyesi İstanbul Verem Savaşı Derneği Genel Sekreteri Prof. Dr. Zeki Kılıçaslan Astım’ın teşhis ve tedavisi sistemi güçsüz olan bebeklerde, ileri yaştakilerde ölümlere bile yol açabilir. Birkaç hafta hastaya verilen antibiyotik tedavisi ile hastalık iyileşme gösterir. İstanbul Verem Savaş Derneği Genel Sekreteri olduğunuzu biliyoruz? Türkiye’deki veremli (tüberkülozlu) hasta sayısı nedir? Z. Kılıçaslan: Türkiye’de resmi rakamlar 20 milyon veremli hastanın olduğunu söylüyor. Ancak veremden ölümlerin sayısı geçmişe göre azaldı. Verem nasıl belirtiler verir? Z. Kılıçaslan: Veremin en belirgin ve en bilinen belirtisi öksürükten kan gelmesidir. Uzun süren kesik kesik öksürük, gece terlemeleri, renkli balgam çıkarma, kilo kaybı gibi belirtileri vardı. 23 haftayı geçen öksürük varsa mutlaka hekime başvurulmalıdır. Hastalık bulaşıcı mıdır? Z. Kılıçaslan: Evet bulaşıcıdır. İnsandan insana öksürük, hapşırma ile mikroplar havaya saçılır. Ve insandan insana bulaşabilir. Her tüberküloz mikrobu taşıyan verem olmaz. Dünya nüfusunun üçte biri bu mikrobu kapmıştır. Bu insanların yaşam boyu hastalanma riski yüzde 10’dur. Bu insanlarda vücut enfeksiyonu almıştır. Ne zaman vücut direnci kırılırsa hastalık o zaman ortaya çıkar. Hastalığın nedenleri arasında stres, yorgunluk, böbrek yetersizliği, uzun süreli kortizon kullanımını da sayabiliriz. ‘‘İnce hastalık’’ olarak bilinen veremin tedavisi nasıldır? Z. Kılıçaslan: Hastalığın tedavi süresi 6 ile 8 ay arasında düzenli ilaç kullanımıyla oluyor. Verem günümüzde artık öldürücü değil. Düzenli tedaviyle ortadan kalkar. Bazı hastalar düzensiz tedavi aldığı için dirençli mikrop ortaya çıkar ki bu hastaların tedavi süreleri daha uzun ve hastalık maliyetleri de daha fazladır. Verem hastalığında mücadele düzenli ilaç tedavisi ile olur. Bazı ülkelerde bu hastaların ilaçlarını düzenli veren hemşireler, sağlıkçılar evlerinde olup, kontrollü bir şekilde tedaviyi takip ediyorlar. Türkiye’de de şu an için ‘Doğrudan Gözetimli Tedavi’ adını verdiğimiz bu tedavi birkaç pilot ilde başladı. Önümüzdeki yıl ise İstanbul’da başlamasını planlıyoruz. Hastalığın teşhisi nasıldır? Z. Kılıçaslan: Hastalığın şikâyeti ile birlikte fiziksel muayeneler, solunum fonksiyon testleri ve çeşitli alerji testleri ile teşhis konulabilir. Hastalığın hafif olduğu dönemlerde bronş provokasyon testleri ile de hastalık anlaşılır. Nedir bronş provokasyon testleri? Z. Kılıçaslan: Kişide astım vardır ama yapılan astım testleriyle bunun bazen astım mı, bronşit mi olduğu anlaşılmaz. Kişinin solunum tipi bozuksa ve ilaca cevap verirse astım, vermezse kronik bronşittir. Ama bazı hastalarda solunum fonksiyonları normal olmasına karşın gece solunum problemi yaşar. Bu test ile hastanın kesin olarak astım olup olmadığı anlaşılır. Astıma neden olan faktörler nelerdir? Z. Kılıçaslan: Alerjik olsun olmasın çevresel faktörler de etkilidir. Sigara, çevre kirliliği, soğuk hava, ağır egzersizler, ev tozu akarları, kedi, köpek ve bazı ilaçlar astıma neden olabiliyor. Astım tedavisi nasıldır? Z. Kılıçaslan: Astım hastalığında korunma çok önemlidir. Astım allerjik ise ve hastanın neye alerjisi varsa o allerjenden uzak durmalıdır. Örneğin, kedi, köpek gibi hayvanlara alerjisi varsa kesinlikle evinde bu hayvanları beslememeli, halı alerjisi varsa evinde mümkün olduğunca az halı kullanmalıdır. Solunum yollarını rahatsız eden gaz, buhar, duman gibi ortamlardan uzak durulmalıdır. Bugünkü astım tedavisi 2 çeşit ilaç grubuyla yapılıyor. 1. grup ilaçlar solunum yollarında oluşan mikrobik olmayan iltihaplara karşıdır. Düşük dozda olan bu ilaçlar, yaşam boyu kullanılabilir. 2. gruptakilere ise 1224 saat etkili olan ve uzun süre etkisi bulunan ilaçlardır. Kısa süre olanlar ani astım nöbeti anında hastayı tedavi etmek amacıyla kullanılır. Bu iki ilaç da ağızdan fısfıs şeklinde alınan ilaçlardır. Bunun dışında hap şeklinde kullanılan ilaçlar da bulunuyor. Ama fısfıs şeklinde olan ilaçlar daha sık tercih ediliyor. Astım hastalığı Türkiye’de yaygın olarak görülüyor mu? Z. Kılıçaslan: Türkiye’de 15 yaş üstünün yüzde 6’sı astım hastasıdır. İlaçların düzgün kullanımı ve etkin tedavi hastalığın tedavisinde önemlidir. KOAH (Kronik Obstrüktif Akciğer Hastalığı) ne demektir? Z. Kılıçaslan: Halk arasında bilinen kronik bronşit ve amfizemi kapsayan bir hastalıktır. Çok büyük oranda sigaraya bağlı olan KOAH da mesleki ve çevresel etkenler, çocukluk çağı enfeksiyonlarına bağlı olarak ortaya çıkar. Kronik bronşit akciğerlerdeki solunum yolları daraldığında ve kısmen mukos ile tıkandığında ortaya çıkar. Amfizem ise akciğerlerin en ufak birimi olan hava keseciklerinin zarar görmesinden dolayı ortaya çıkar. KOAH’ın yüzde 8090 nedeni sigaradır. Ancak sigara dışında sigaralı ortamlarda, kimyasal ve organik tozların bulunduğu ortamlarda uzun süre bulunma da KOAH’a yol açabilir. Başlıca nedenleri arasında sigaranın yer aldığı KOAH, 4050 yaş hastalığı olarak niteleniyor 2030 yıl pusuda bekliyor KOAH’ın belirtileri nelerdir? Z. Kılıçaslan: Sabah öksürükleri, balgam çıkarma, nefes darlığı olan KOAH, kronik solunum yolu hastalığıdır. Hastalığın yüzde 90 nedeni sigaradır. Sigara hastalığı da diyebiliriz. Sigara içenlerin yüzde 20’sinde bu hastalık oluşur. Sigaraya başladıktan 2030 yıl sonra ortaya çıktığı için önümüzdeki yıllarda hastalığın sayısının artacağı tahmin ediliyor. Astımdan farkları nelerdir? Z. Kılıçaslan: Astıma benzerlikleri bulunuyor. Astımdaki şikâyetler kullanılan ilaçlarla düzelirse KOAH hastalığıdır. Farklılığı ise; astım ataklar halinde seyreder, KOAH süreklidir. KOAH sigaraya bağlı olarak ortaya çıkar ve ileri yaş (4050 yaş) hastalığıdır. Astım her yaşta ortaya çıkabilir, nedenleri çeşitlidir. Ayrıca KOAH hastalığı nedenleri arasında, köylerde evlerin içinde açıkta yanan ocakları da söyleyebiliriz. KOAH nasıl teşhis edilir ve tedavisi nasıldır? Z. Kılıçaslan: Şikâyetlerle birlikte gizli muayeneler ile hastalık anlaşılır. Hasta sürekli olarak bronşları genişletici ilaçlar kullanır. Ve düzenli tedavi ile hastalık ortadan kalkar. Toplumda sigara içenlerin sayısı giderek arttığı için KOAH’ta da artış yaşanıyor. İstanbul Üniversitesi Göğüs Hastalıkları biriminde yatan hastaların büyük kısmını KOAH hastaları oluşturuyor. Bu hastalar soğuk algınlığı gibi hastalıklardan korunmalılar. KOAH’da dikkat edilmesi gerekenler Solunum yolu hastalıklarının teşhisinde yapılan ölçümlerin değerlendirilmesi önem taşıyor. liğe yol açan akciğer kanseri hakkında biraz bilgi verir misiniz? Z. Kılıçaslan: Akciğer kanseri dünyada en çok ölümlere yol açan kanserdir. Türkiye’de erkeklerdeki kanser sıralamasında birinci sırada yer alan akciğer kanseri, kadınlarda ise meme kanserinden sonra ikinci sırada bulunuyor. Ayrıca tüm kanserlerin yüzde 30’unu oluşturan akciğer kanserinin yüzde 85 nedeni sigaradır. Sigara dışında genetik faktörler ve mesleki yatkınlık da kansere neden olabilir. Hangi meslekler akciğer kanserine yakalanmada risk taşır? Z. Kılıçaslan: Uzun süre arsenik, krom, nikel gibi maddelerin bulunduğu ortamda çalışanlar, tavan döşemecileri, balata yapımında çalışanlar, bazı tekstil sanayisi işçilerini sayabiliriz. Hastalık öksürük, balgam çıkarma, zayıflama, göğüs ağrısı ve yerleştiği yere göre başka belirtiler verebilir. Yani akciğerin üst kısmına yerleşirse omuz, kol ağrısına da neden olabilir. İğne biyopsisi teşhisi ile yüzde yüze yakın teşhis edilebilen akciğer kanserinde erken teşhis önemlidir. Akciğer kanserinin tedavisi nedir? Z. Kılıçaslan: Ameliyatın yanında kemoterapi, radyoterapi ve ilaç tedavisi var. Ailesinde akciğer kanseri olan kişiler mutlaka yılda en az 1 kez kontrolden geçmelidir. Kışın çok sık rastladığımız zatürreeden bahseder misiniz? Z. Kılıçaslan: Akciğer dokusunun akut iltihaplanması olan ‘zatürree’ çok çeşitli mikroplara bağlı olarak ortaya çıkar. Belirtileri ateş, öksürük ve renkli balgam çıkarma, yan ağrısıdır. Hastalığın ilerlemesi ne gibi sonuçlara yol açar? Z. Kılıçaslan: Hastalık bağışıklık sistemi normal olan erişkinlerde hemen iyileşme gösterirken; bebeklerde, bağışıklık KOAH hastaları nelere dikkat etmeliler? Z. Kılıçaslan: Sigara kesinlikle bırakılmalıdır. Dumanlı yerlerden uzak durmalılar. KOAH hastalarının soğuk algınlığından korunmaları gerektiğini söylediniz. Peki, grip aşısının faydaları var mı? Z. Kılıçaslan: KOAH hastalığı gibi kronik hastalığı bulunan insanlarda grip aşısı yapılmalıdır. Solunum yolu hastalıklarından biri olan ve insanlar arasında en fazla tedirgin SÜRECEK CUMHURİYET 09 K