Katalog

SAYFA CUMHURİYET 20 MART 2006 PAZARTESİ 6 DİZİ Eşitlik konusunda direnen Adalet Bakanı Mahmut Esat Bey, Medeni Kanun’un halka güç ve kararlılık vereceğini söyledi Türk kadınına onur borcu ? Medeni Kanun, bütün halka ayrım gözetmeksizin uygulandı. Bu, Türk devriminin kuşkusuz en önemli başarılarından biridir. Artık Türkiye’de inanç ve dinlere göre ayrım yapılmıyordu. Türk halkı, kadercilik, gevşeklik ve duygusallıktan ayrılacaktı. Sadece İsviçre evlenme statüsünü kabul etmek bile bir uygarlıktan ötekine geçmek sayılırdı. enç Adalet Bakanı Mahmut Esat Bey, yeni kanunu açık ve duygulu bir inançla savundu. Mustafa Kemal’in kişiliğinde yeni Cumhuriyet kanununun esinleyicisini selamladıktan sonra İsviçre Kanununun değişik yönlerini kısaca anlattı. Aile statüsünden söz ederken bundan böyle her iki cinsin eşit durumda olmaları konusunda direndi. Konuşmasını şöyle sürdürdü: ‘‘Benim düşünceme göre tarihimizde ortaya çıkan en belirgin görüntü Türk kadınına aittir. İşte elimizdeki kanun tasarısı bugüne kadar hatunluğunu korumasına rağmen esir gibi muamele gören kadınımıza onurlu yerini vermek görevini yapacak.’’ Sonra yeni hukuk düzeninin Türk ailesine güç ve kararlılık vereceği sonucuna vararak şunları söyledi: ‘‘Baylar bu yeni kanunu kabul etmek için elleriniz kalktığı vakit, geçmiş on üç yüzyılın akımı duracak ve Türk milletinin önünde yeni, bereketli, uygar bir hayat yolu açılacak.’’ Gerçekten yüzyıllardan beri yüce saydığı dinsel bir kanuna bağlı kalmış Müslüman bir milletin Avrupa düzeninde bir medeni kanunu kabul etmesi önemli bir tarihtir. Aynı zamanda dünya tarihinde de çok önemli bir olaydır. Muhammet dininde olan bir Mahmut Esat toplum, kişi ve aile Bozkurt statüsü bakımından teokratik düzeyi aşan ve ülkede ırk ve din ayırt etmeksizin eşit koşullar altında yönetimi sağlayan bir kanunu ilk kez kabul etmektedir. Bundan böyle, bu kanun gerçekten bütün halka ayrım gözetmeksizin uygulandı. Bu, Türk devriminin kuşkusuz en önemli başarılarından biridir. Artık Türkiye’de inanç ve dinlere göre ayrım yapılmıyordu. İsviçre Medeni Kanunu’nun kabulü ile öteki yeniliklerden daha önemli bir iş yapılmış oluyordu. Bununla Türk halkı bugüne kadar içinde yaşadığı kadercilik, gevşeklik ve duygusallıktan ayrılacaktır. Nitekim, sadece İsviçre evlenme statüsünü kabul etmekle bile Türkiye bir uygarlıktan ötekine geçmiş sayılır. 6 Ekim 1926’ya kadar Türk’ün evlenme usulü, gerçekten sadece zamanı geçmiş bir yol olmakla kalmamış, aynı zamanda uyumsuz, geçerliliğini yitirmiş ve toplumun her çeşit örgütlenmesine ters düşen bir eylem biçimine dönüşmüştür. Zira Kuran’a göre her erkek dört kadınla evlenebilirdi, hatta çok kez bu rakam aşılırdı da. Hele büyük (varsıl) kişilerin evlerinde nikâhsız yaşama (cariye usulü) gibi ahlak dışı durum, köleliğin biçim değiştirmiş olmasından başka bir şey değildi. On, on iki yaşında yüzlerce talihsiz kız her yıl bir ara dönem tanımadan çocukluktan anneliğe geçiyordu. Bu durumun bir tuhaf yönü de karı koca arasındaki yaş farkının insa GELENEKHUKUK ÇATIŞMASI G nı şaşırtacak derecede olmasıydı. 70 yaşında, hatta daha ileri yaşta bir kimsenin henüz ergenlik çağına gelmiş çocuklarla evlenmesine hiçbir kanun engel olamıyordu. Bu tür olaylarla karşılaşmak her zaman muhtemeldi. Dinsel kurallar bu çeşit acayiplikleri onayladığından hiçbir otorite buna engel olmayı aklından bile geçiremezdi. Cinslerin ayrımı ile ilgili kurallar öyle trajik uygulamalar gösteriyordu ki, gelecekte eş olacak kişiler ne birbirini tanır, ne de biri diğerine yaklaşırdı. Evlenmeleri bir aracı eliyle gerçekleşirdi. Bu her çeşit rastlantı nitelikleriyle tam bir piyango demekti. İki tarafın sade bir anlaşmasıyla Türk evliliği kolaylıkla bozulabilirdi. Bu anlamda adeta özgür birleşmeyi andırıyordu. Erkek, hatta nedenini belirtmeden evlilik bağını çözme yetkisine sahipti. Başka bir deyişle, kadının kaderi kocasının isteklerine bağlıydı. Bu nedenle Türk sosyetesinin derin yaralarından biri birçok kez evlenme, yine evlenmeydi. Böylece, çok kadınla evlilik, kadının da çok erkekle evliliği biçiminde ağırlaşıyordu. Bir kadının da zamanla üç, dört, beş, hatta daha daha fazla erkekle evlenip ayrılmış olmasına rastlanabilirdi. Bir kadını boşamak için sadece şu cümleyi söylemek yeterliydi: ‘‘Üçten dokuza şart olsun seni boşuyorum.’’ Bununla beraber bu formül ile oluşan boşanmanın kesinleşmesi için bir süre geçmesi gerekliydi. Bu süre içinde koca, bir kızgınlık anında yaptığı davranıştan dönebilirdi. Bu durumda karısına yeniden kavuşmak için onunla ikinci kez evlenirdi. Başka bir boşanma yöntemi daha vardı ki artık dönüşü olamazdı. Koca karısına üç kez üst üste ‘‘Seni boşuyorum’’ sözünü yineledi mi, artık karardan dönmek imkânı kalmaz, evlilik kesinlikle son bulmuş olurdu. O kadın başka bir koca ile evlenip ayrılmadıkça, eski eşi onunla evlilik bağını yenileyemezdi. Ama bunun için de bir hileyi şer’iye bulunmuştu. Koca, kadına uydurma bir erkek bulur, boşadığı kadını onunla yapmacık bir nikâhla evlendirir, sonra da o kişiye karıyı boşatırdı. Yüzyıllar boyunca uygulanan bu çocukça, sağlıksız ve garip evlenme kanunu Türk toplumunda çok acıklı sonuçlar meydana getirmiştir. İsviçre Medeni Hukuku’nun Büyük Millet Meclisi’nde kabulü sırasında raportörlük görevini yapan Şükrü Kaya, artık geçerliliği kalmamış olan bu kanunların uygulanmasıyla ortaya çıkan kötü sonuçları güçlü bir dille açıklamaktan çekinmedi. ‘‘Mahkemelerimizin arşivleri, meşru babası olmayan çocukların, kocaları tarafından terk edilmiş kadınların, vasilerince evlendirilmiş küçük kızların iç parçalayıcı acılarıyla doludur’’ dedi. Türk aydınlanma devriminin inşasına gün gün tanık olan Paul Gentizon, ‘‘Mustafa Kemal ve Uyanan Doğu’’ kitabında, Doğu olarak Müslüman coğrafyasını kastediyor. Gentizon’un, beklentileri yazık ki aradan geçen 83 yıllık zaman dilimine karşın gerçekleşmedi. Türkiye, Müslüman coğrafyasında hâlâ tek laik ve demokratik ülke. Demokratikleşme süreci ise kesintilere uğrayarak da olsa ağır aksak yürüyor. Gayrimüslimle evlenme hakkı verildi M KADININ KADERİ... edeni Kanun’un etkileri aile konusunda Müslüman toplum kadrosunu aşmaktadır. Bunu kanıtlamak için ayrı etnik gruplardan karma evliliği göstermek isterim. İslam kanunu, Müslüman bir kadınla Müslüman olmayan bir erkeğin evlenmesini kesinlikle yasaklamıştır. Ama Peygamber ümmetinden olan erkekler her dinden, her milletten kadınla evlenebilirlerdi. Bunun aksi daima reddedilmişti. Bu nedenle Müslüman olmayanlar hangi ırk ve hangi dinden olursa olsunlar bir Müslüman kadınla nikâh kıyılmak suretiyle evlenememişlerdir. Yorumcular bu kanunun özelliğinin müminlerin sayısını arttırmak amacına dayandığını söylemektedirler. Gerçekten, büyük TürkArap fetihlerinde Müslüman erkeklerin Hıristiyan ya da Musevi kadınlarla evlenmeleriyle önemli sonuçların elde edilmesine yardımcı olunmuştur. Müslüman kadınla, Müslüman olmayan erkeğin evlenmelerine, kadının İslam için bir kayıp sayılacağından karşı çıkılmıştır. Tersi, imkânsızdır. Bugüne dek hiçbir Hıristiyan ya da Musevi erkek resmen bir Müslüman kadınla evlenmiş değildir. Böyle bir evlenme dinsel kanuna göre; bu iki ‘‘suç ortağı’’ için ölüm cezasını gerektirirdi. İsviçre hukuku, tüm Batınınkiler gibi, evliliğin yasaklanması ya da geçersizliği bakımından din hiçbir suretle göz önünde tutulmamaktadır. İsviçre Kanunu’nun Büyük Meclis’çe kabulünden hemen önce, aralarında Akşam’ın da bulunduğu bazı gazeteler yeni Türk kanununun ilk bölümlerini yayımlamaya başladılar. Birçok noktada çeviri aslına uymuyordu. Bunlar arasında, bir Müslüman kadınla Müslüman olmayan bir erkeğin evlenmesi, İsviçre Kanunu’nun Doğulaşan metninde yasaklanmıştı. Bu durumda Türk kanunu biraz dinsel kural biraz da sosyal koruma ilkelerini kapsamış olmakla İsviçre Kanunu’ndan bir şeyler almış olmayacaktı. Açık kalplilikle söyleyeyim; ben bu konuyu Ankara’daki gazeteci dostlarımdan birine ve Adalet Bakanı Mahmut Esat Bey’e yazdım. Meslektaşım, bir Müslüman kadınla, Müslüman olmayan bir erkeğin evlenmesinin Türkiye’de imkânsızlığını, böyle bir reformun kaçınılmaz birçok karışıklığa neden olacağını açıklıyordu. Şunu da ekliyordu: ‘‘Türkiye’de aydın kişilerin çoğunluğu otuz yıldan beri bu konuda henüz uzlaşmış değillerdir.’’ Ama birkaç gün sonra, Adalet Bakanı kesin olarak verdiği cevapta, meslektaşımın verdiği karşılığın gerçekdışı olduğunu, İsviçre Medeni Kanunu’nun Türkçeye çevrilerek, temelde hiçbir değişiklik yapılmadan uygulanacağını bildiriyordu. Gerçekte de yeni Türk kanunu hiçbir biçimde söz konusu edilen ünlü yasağı sürdürmüyordu. Açıkça belirtilmeden bir Müslüman kadının Müslüman olmayan bir erkekle evlenmesini kabul etmiş bulunuyordu. Ama şu da söylenebilir; ülkede yaşamakta olan gelenekler bunu henüz benimseyecek durumda değildir. Çünkü cumhuriyetin getirdiği birçok yeniliğe karşın Müslümanların içten inancı henüz kız kardeşlerinin ya da kızlarının bir kâfirle aynı yatağı paylaşmaları fikrine isyan etmektedir. Bundan şu sonuç çıkıyor; bir milletin kaderinde geleneklerin ağırlığı, hukuk yasalarından daha etkilidir. Anlaşılıyor ki, Türkiye’de, Müslümanlarla bu dinden olmayanlar arasında evlenmelerin kutlanacağı güne kadar daha birçok yıl geçecek. (Bir Müslüman kadınla Müslüman olmayan bir erkek arasında ilk kez 1927 Nisanı’nda nikâh kıyıldı. Bu, dul bir Türk kadın ile bir İtalyan mühendis arasında oldu.) Bununla beraber, zaman gerekeni yapacak. Medeni Kanun karma evliliğe önlemi içermediğinden bu konudaki korunma sürekli olmayacak. Gelenekler yeni biçime ayak uyduracak. Nitekim şimdiden sosyal ilişkileri düzenleyen kanunlar değişmiştir. Batı’daki gibi iki ayrı cinsiyetten kimse arkadaşlık edebilmektedir. Avrupalılar gibi giyinen Türk kadını ise, artık eskinin tutsağı olmaktan kurtulmuştur. O artık özgürdür. En dikkatli göz bile artık Türk’ü Avrupalıdan ayırt edemez. Oluşmakta olan yeni toplumda kadın kendi benliğine egemendir. O şimdiden bir yabancı ile açıkça konuşabilir, dans edebilir. En iyi niyetle bir Müslüman yerine bir Hıristiyanı kabul edebilir. DEĞİŞİKLİK YAPILMAYACAKTI... ÖNEMLİ BİR TARİH sviçre Medeni Kanunu’nun kabulü ile Türkiye’de, bir yandan da mülkiyet hakkı statüsünün dayandığı ortaçağ sistemi sökülüp atıldı. Ülkeyi güçlükler içinde bulunduran ters durumlardan biri de kuşkusuz, çağlar boyunca Müslüman teokrasisinin etkisi ile içinde bulunduğu mülkiyet rejiminin kararsızlığıydı. Mutlak hükümdar olan sultan halife ülkedeki tüm varlığın sahibiydi. Bu nedenle imparatorluk hazinesi boşalınca, hiçbir işleme lüzum görmeden şu veya bu binaya, çiftliğe el koymakta tereddüt etmezdi. Taşradaki büyük feodaller de, kendilerine fırsat düştükçe, efendilerini taklit etmekten çekinmezlerdi. Mülkiyet hukuku üzerinde koyu bir güvensizlik yaratıldığından ülkenin tümünde trajik bir sonuç İ meydana geliyordu. Şehirli, günün birinde, insafsızca el konulabileceği korkusu ile oturulabilir bir ev yapmaya cesaret edemiyordu. Köylü de tarlasının elinden alınacağı Mülkiyet edinme hakkı kuşkusu içinde ekip biçmekten çekiniyordu. Bu nedenlerle ülkede pek çok bereketli toprak, boş yatıyordu. Aynı biçimde, malının elinden alınma korkusu içinde birçok Türk, haklarını koruyabilmek için şöyle bir strateji kullanmak zorunda kalıyordu: Şu ya da bu mülklerini dini bir kuruluşa, örneğin bir camiye ya da hayır kurumuna bağışlıyorlardı. Ama bu kişiler çocuklarını ya da mirasçılarını da bu mülkün yöneticiliğine tayin ediyorlardı. Bunlar gelirin tamamını alıyor, vakfedilmiş olan kuruma ‘‘Mevlütlük ya da niyaz payı’’ adı altında az miktarda bir para veriyorlardı. Artık, İsviçre haklar sistemi, sağlam ve uygar bir kanunu uygulayarak yüzlerce yıllık bir feodalite kaosuna son verecek. Bu ülkede mülkiyet statüsünün bir günde değiştirilmesi beklenemez. Türkiye her şeyden önce bir kadastro örgütü ile donatılmalıdır. Bunun ilk temelleri atılmak üzeredir. Modern kadastro sisteminin uygulanması Türkiye’nin acı çektiği konulardan biri olan toprak mülkiyetini sağlığa kavuşturacaktır. Mustafa Kemal Atatürk, 10. yıl nutkunu okuyor. (29 Ekim 1933) GELENEKLERLE SAVAŞ DÖRT KADIN SORUNU ACIKLIKLI SONUÇLAR... eni kanunları anlayacak ve onları uygulayacak yetenekte yargıçlar yetiştirmek amacıyla Türkiye hükümeti ülkeyi önemli bir örgütlenmeyle donattı. Ankara’da tamamen laik bir hukuk okulu açıldı. Önceleri, bütün Müslüman milletlerde olduğu gibi hukuk sadece medreselerde yani din okullarında öğrenilirdi. Hukuk danışmanları sadece hocalardı. Kanunlar İslami dogmalardan esinleniyordu. Bununla beraber Tanzimat’tan sonra, İstanbul’da ilk hukuk okulu kuruldu. Orada, medreselere kıyasla Kuran’a dayanan ilke daha az egemendi. Ama gene de bu kurum dinsel fikirlerin etkisindeydi. Böyle bir okulda derslerin yarısından çoğu din hukukuyla ilgiliydi. Türkiye’de ilk kez, Fransız kanunlarının incelenmesine dayanan ceza, ticaret ve idare hukuku dersleri artık açıkça bu okulda yer almaktaydı. Kısaca, İstanbul’daki ilk hukuk okulu, biri ötekine karşıt iki bölümü Y Medrese yerine hukuk fakültesi içeriyordu: Biri dinsel, öteki laik. Ama birincisi daima ikinciye üstün durumdaydı. Kuşkusuz, laik olan yavaş yavaş önem kazanıyordu. Avrupa hukuku incelemesini kapsayan mukayeseli bir medeni hukuk kursu açıldı. 1908 devrimi ile bu hukuk okulu İstanbul Üniversitesi’ne (Darülfünun) bağlı bir hukuk fakültesi haline dönüştü. Gene dinsel kurallar Medeni Kanun’a paralel olarak okunuyordu. Cumhuriyetin Ankara’da kurduğu yeni hukuk okulu, 1926 başlarında eski Büyük Millet Meclisi lokalinde kapılarını açtı. Medeni hukuk, Roma hukuku, anayasa, milletlerarası, umumi ceza hukuklarıyla, ekonomi politik, ekonomik doktrinler, hukuk tarihi, siyasal tarih gibi dersler okutuluyordu. Bu, Avrupa’dan esinlenerek sağlanan mantığın sonucuydu. İslam hukuku dersinin okutulması ise sadece tarihsel amaçlıydı. Şunu da ekleyeyim; Ankara Hukuk Okulu’nun açılması Müslüman bir millette dine dayanan hukukun kesinlikle kaldırılmasını sağladı. YENİLİĞE AYAK UYDURULACAK... B İ T T İ CUMHURİYET 06 K