Katalog

SAYFA CUMHURİYET 2 OCAK 2006 PAZARTESİ 10 2005’İN ARDINDAN 2.4 MİLYON KİŞİ İŞSİZ Kamu el değiştirdi Ekonomide, bazı hükümet üyelerinin gelecek yıllarda Yüce Divan’da yargılanmalarına neden olacak kadar şaibeli bir yıl geride bırakıldı. Gerçekleştirilen her özelleştirmede ciddi sorunlar yaşandı MURAT KIŞLALI A NKARA Hükümetin IMF’nin politikalarına harfiyen uymasının sonucunda, 2005; hem dış ticaret ve düşen faizler nedeniyle borca dayalı bir büyüme yaşandığı, hem de dış piyasalardaki para bolluğunun da etkisiyle yabancı sermayenin Türkiye’ye aktığı bir yıl oldu. Yabancı sermaye Türkiye’ye, IMF ve hükümetin sağladığı cazibeli ortamda, yeni yatırımlar için değil, özelleştirmeler, gayrimenkul projeleri ve satın almalar yoluyla mevcut işletmeleri almaya gelirken Türkiye, bazı hükümet üyelerinin gelecek yıllarda Yüce Divan’da yargılanmalarına neden olacak kadar şaibeli bir yılı geride bıraktı. Ekonomide kırılgan dönem aşılamadı üyüme ve enflasyondaki görece olumlu rakamlara karşın, 2005’te ekonomideki kırılganlıklar devam etti. Enflasyondaki düşüşün sürdüğü, mali disiplinin büyük oranda korunduğu 2005 yılında, sürdürülebilir büyüme ortamı da yakalandı, ancak bu büyüme istihdama yansımadı. Türk ekonomisi, 2002 yılından bu yana sürdürdüğü büyümeyi 2005 OcakEylül döneminde de devam ettirdi. Büyüme, 2005 yılının üçüncü çeyreğinde beklenmedik bir şekilde yüzde 7.3’yi buldu. Enflasyondaki düşüşe rağmen bunun sağlanması da ayrıca dikkati çeken bir durum oldu. Bütün olumlu gelişmelere rağmen kırılganlığını sürdürdüğüne dikkat çekilen Türk ekonomisinin yıllardır sorunlu alanı olan cari açıkta, yılın 10 ayında (ocakekim) 17.1 milyar dolara ulaşıldı. Ekonomi yönetimi, bazı kesimler tarafından ‘‘endişe verici’’ olarak görülen cari açığın finanse edilir olması üzerinde dururken işsizliği ise ‘‘Türkiye’nin en önemli sorunlarından biri’’ olarak nitelendiriyor. Yeni Türk Lirası’nın (YTL) dolar ve Avro karşısında değerlenmesiyse özellikle ihracatçıların tepkisini çekiyor. Ekonomideki gelişmeleri şöyle özetlemek mümkün: B Otomobil ve konut kredilerinde patlama yaşandı 2005’te işletmelerin, gayrimenkul, hisse senedi ve borçlanma araçlarının değeri arttı. Düşen faizler nedeniyle otomobil ve konut kredileri patladı. Buna karşın sıkışan kâr marjları nedeniyle ihracatçılar, iç talep yetersizliğinden iç piyasaya çalışan üreticiler ve hükümetin AB ve Dünya Bankası politikaları nedeniyle de tarım kesimi ciddi sıkıntı hissetmeye başladı. İşsizlik ve gelir düzeyindeki adaletsizlik arttı. Dar gelirlilerin sıkıntısı katlandı. Türk ekonomisi, 2005’in 9 ayında da 2004’e göre yavaşlayarak yüzde 5.5 büyüdü. Büyüme 2005 yılının üçüncü çeyreğinde yüzde 7.3’ye çıktı. Yıllık Tüketici Fiyatları Endeksi (TÜFE) ise yüzde 7.61 oldu. Bu rakamlar büyümede yıllık yüzde 5, enflasyonda ise TÜFE’de yüzde 8 olan 2005 hedeflerine ulaşılabileceği beklentisini doğurdu. Dolarda düşük seyir sürdü ABD Doları, 2005 yılında da Yeni Türk Lirası (YTL) karşısında düşük seyrini sürdürürken Avro da YTL karşısında değer kaybetti. Bankaların YTL mevduatına uyguladığı faiz oranları 2004 yılı sonunda yüzde 1520’lerden, bu yıl sonunda yüzde 1016.75 düzeyine indi. Bankacılık sistemi kredi hacmi ise yüzde 39.3 oranında genişledi. Bankaların kullandırdığı tüketici kredileri de geçen yıl sonuna göre yüzde 109.5 artarak 9 Aralık 2005 itibarıyla 27.1 milyar YTL’ye çıktı. Bankalar konut kredilerinde vadeyi 30 yıla kadar uzatırken aylık faizi de yüzde 1’in altına çekti. Türkiye 2005 yılına TL’den 6 sıfır atarak başladı. Yeni yılda yeni enflasyon sepeti kullanmaya başlayan Türkiye, akaryakıtta da serbest fiyat dönemine geçti. Yatırım teşviki kapsamına alınan il sayısı 36’dan 49’a çıkarıldı. Dünya Ticaret Örgütü (DTÖ) üyesi ülkelerde tekstil ithalatı kotasının kalkması dengeleri değiştirirken petrol fiyatlarının yüksek seyri Türkiye ve dünya ekonomisini etkiledi. Yılın önemli gelişmesi, Türkiye’nin 3 Ekim’de AB katılım müzakerelerine başlaması oldu. Çerçeve Müzakere Belgesi’nin 13. maddesine göre AB’nin Türkiye’ye 2014’e kadar kayda değer bir maddi destek vermeyeceği, tarımda da para aktarmayacağı ortaya çıktı. IMF’den hükümete destek 2005 yılı 9 aylık net kârı yaklaşık 1.6 milyar dolar olan Türk Telekom, 1.31 milyar dolarlık peşinat ile Lübnan’ın öldürülen Başbakanı Refik Hariri’nin ailesine ait Oger Telecom’a satıldı. Yeni Türk Lirası’nın değerlenmesi özellikle ihracatçıların tepkisini çekti. Borsa rekor üstüne rekor kırarken işsizlik yüzde 9.7’ye yükseldi. ENFLASYON: 2005 Kasım ayında yıllık bazda ÜFE’de yüzde 1.60, TÜFE’de yüzde 7.61 artış kaydedildi. İSTİHDAM: İşsizlik oranı ağustos ayında yüzde 9.4’e yükseldi. İşsizlik oranı geçen yıl ocakta yüzde 11.5, şubatta yüzde 11.7, martta yüzde 10.9, nisanda yüzde 10, mayısta yüzde 9.2, haziranda yüzde 9.1, temmuzda ise yüzde 9.1 idi. Ağustos ayında toplam istihdam 22 milyon 838 bin kişi, işsiz sayısı ise 2 milyon 381 bin kişi açıklandı. Eylül ayı itibarıyla işsizlik oranı yüzde 9.7, işsiz sayısı ise 2 milyon 423 bin kişi olarak açıklandı. Son bir yıl içinde iş bulmaktan ümidini kesenlerin sayısı 907 bin kişiden 1 milyon 686 bin kişiye çıktı. Bu kişiler işsiz kabul edilse, işsizlik oranı yüzde 12 olacaktı. SANAYİ ÜRETİMİ: 2005 yılının 10 ayındaki üretim artışı, imalat sanayiinde yüzde 4.1, elektrik, gaz ve su sektöründe yüzde 7.2, madencilik sektöründe de yüzde 13.1 oldu. BÜTÇE: 2005 yılı konsolide bütçesi, ocakkasım döneminde 5 milyar 446 milyon YTL açık verdi. 11 ayda bütçe harcamaları 126 milyar 705 milyon YTL, bütçe gelirleri ise 121 milyar 259 milyon YTL olarak gerçekleşti. Söz konusu dönemde, faiz dışı bütçe fazlası da 35 milyar 985 milyon YTL oldu. DIŞ TİCARET: İhracatçı birlikleri kayıtlarına göre ise 2005 yılı ocakkasım döneminde ihracat 66 milyar 175 milyon dolara yükseldi. Kasım ayı sonu itibarıyla 12 aylık ihracat tutarı da 72 milyar 928 milyon dolara ulaştı. İÇ BORÇ STOKU: 2004 yılı sonunda 224 milyar 483 milyon YTL olan iç borç stoku, bu yıl ekim sonu itibarıyla 242 milyar 779 milyon YTL ’ye ulaştı. Geçen yıl sonuna göre bu yıl 10 ayda stoktaki artış yüzde 8 olarak hesaplandı. DIŞ BORÇ STOKU: 2004 sonunda 161.6 milyar dolar olan dış borç stoku ise 2005 Haziran sonu itibarıyla 161.9 milyar dolar oldu. Dış borç stokunun 128 milyar 315 milyon doları orta ve uzun vadeli borçlardan, 33 milyar 676 milyon doları da kısa vadeli borçlardan oluşuyor. ÖZELLEŞTİRME: Hükümetin, hukuku hiçe sayarak yürüttüğü pek çok uygulama sonucu, 2005 yılında 8 milyar 208 milyon dolarlık özelleştirmenin satışdevir işlemi tamamlanırken 8 milyar 740 milyon dolarlık özelleştirmenin de ihalesi tamamlanarak onay ve sözleşme imza aşamasına gelindi. Türkiye tarihinin en büyük özelleştirmesi Lübnanlı şirket Oger Telecom’un oldu Telekom kârının yarısına satıldı S orunlu özelleştirmelerin başında, Türkiye tarihinin en büyük özelleştirmesi olan Türk Telekom’un yüzde 55 hissesinin satışı geldi. 2005 yılı 9 aylık net kârı 2.2 katrilyon lira (yaklaşık 1.6 milyar dolar) olan Türk Telekom, 1.31 milyar dolarlık peşinat ile Lübnan’ın öldürülen Başbakanı Refik Hariri’nin ailesine ait Oger Telecom’a satıldı. Lübnanlı şirket 2005’te 3 katrilyon lira kâr etmesi beklenen Türk Telekom’u, yılda 1.05 milyar dolar (yaklaşık 1.4 katrilyon lira) olmak üzere 5 taksit daha ödeyerek bir başka deyişle kârının yarısına alacak. Yıl sonunda hükümetin kurumlar vergisi oranlarını yüzde 30’dan 20’ye çekmesiyle Hariri ailesine fazladan yılda 350 trilyon liralık kâr daha yaratıldı. Başbakan Recep Tayyip Erdoğan bu indirimi birkaç ay önce yapsaydı, önceki oranlarla 9 milyar dolar olarak hesaplanan Türk Tele YÜKSEK DENETLEME KURULU: ÖZELLEŞTİRMELER AÇIK VE ŞEFFAF DEĞİL Ö zelleştirmede ciddi sorular oluştu. Kamu kuruluşlarını Meclis adına denetleyen Yüksek Denetleme Kurulu (YDK), Özelleştirme İdaresi ile ilgili 2004 yılı Raporu’nda şu değerlendirmelerde bulundu: ‘‘Özelleştirme İdaresi, ihalelerde yatırımcıların isteği üzerine değişiklik yapıyor. Hiçbir ihalede değerlemeler ‘açık ve şeffaf değil’, bazı satışlarda ÖİB’nin yetkisi olup olmadığı ‘tereddütlü’. Tüpraş’ın yüzde 14.76’sı borsa fiyatının altına satıldı, satışta sermaye mevzuatına uyulmayarak tereddüt yaratıldı. ÖİB’nin bağlı olduğu bakanlık ‘belirsiz’. Özelleştirmeyle ilgili bazı yasal düzenlemeler ise ‘birbiriyle çelişkili’.’’ YDK Raporu’nda bahsedilen Tüpraş’ın yüzde 14.76’sının, hiçbir aracı kuruma haber verilmeksizin, kamuoyuna duyurulmayan bir Özelleştirme Yüksek Kurulu kararına dayandırılarak piyasa değerinin altında bir fiyatla, İsrailli Sami Ofer ile Global Menkul Değerler’in sahibi Mehmet Kutman’a satışı, yılın en konuşulan satışlarından birisi oldu. Bu satışla devlet, Tüpraş’ın özelleştirme fiyatı üzerinden 752 milyon dolar zarara girdi. la anlaşma olasılığı bulunan Oyak’a, Mersin Limanı 800 milyon dolara Hamdi Akın’ın ortaklığındaki Singapurlu gruba, Seydişehir Eti Alüminyum ise 305 milyon dolara, üç bakanın Yüce Divan’da yargılanmasında payı bulunan, Başbakan Erdoğan’ın arkadaşı Rizeli müteahhit Mehmet Cengiz’e verildi. kom’un değeri, kârlılığının artmasıyla 12 milyar dolara çıkacak, şirketin satış fiyatının yüzde 100’e tekabül eden kısmı da bu değerin altında kaldığı için (11.9 milyar dolar) Telekom özelleştirilemeyecekti. Telekom’un vereceği hizmet için Telekomünikasyon Kurulu ile imzalanan 21 yıllık imtiyaz sözleşmesi de, Oger Telecom’un süre sonunda Türk Telekom’un bütün altyapısını devlete geri devredeceğine ilişkin maddeye şerh koyması nedeniyle tahkime konu olacak bir sorun haline geldi. Diğer önemli özelleştirmelerde, Tüpraş 4 milyar 140 milyon dolara Koç Grubu’na, Erdemir 2 milyar 770 milyon dolara yabancı bir ortak Uluslararası Para Fonu (IMF) İcra Kurulu, haziran ayında sosyal sigortalar tasarısının yasalaşmamasını gerekçe göstererek 1. gözden geçirmeyi yarıda bıraktı. Ekimde hem bu tasarının 2006’ya kalacağının anlaşılmasına sürekli karşı çıktığı halde, hükümetin yeni bir af (sigorta prim kolaylığı) getirmesine karşın, bu durumları görmezden gelip 1. ve 2. gözden geçirmelere ilişkin niyet mektubunu onaylayacağını açıkladı. IMF dayatmasıyla getirilip, 2006’ya bırakılan sosyal güvenlik tasarısına göre emekli olacakların maaşı düşecek, emekli olma yaşı 68’e, emekli olmak için prim ödeme sayısı 7 binden 9 bin güne çıkacak. IMF’nin, kasım ayında açıkladığı Türkiye Raporu’nda da, diğer olumsuzlukların yanı sıra, cari açık tehlikesine dikkati çektiği, ancak bu olumsuz raporu nisandan bu yana gizlediği ortaya çıktı. IMF Türkiye Temsilcisi Hugh Bredenkamp, aralık başında da hükümetin cari açığı düşürmek ve dış finansmanı sağlamak için döviz kuruna müdahale etmesini istedi. GALATAPORT İHALESİ TARTIŞMA YARATTI BANKACILIKTA BİRLEŞMELER ARTTI OferKutman damgası Türkiye’ye ‘Arap’ ilgisi 2 005 yılında Özelleştirme İdaresi’nin dışında yapılan satışlarda da çok sayıda sıkıntı yaşandı. Atatürk Havalimanı 15.5 yıllığına 3 milyar dolara kiralanırken Karaköy Salı Pazarı (Galataport) ihalesine en yüksek teklifi 49 yıllığına 3 milyar 538 milyon Avro (indirgenmiş nakit akımlarına göre bugünkü değeri 193 milyon Avro) ile OferKutman ortaklığı verdi. Galataport Projesi yılın en çok tartışılan satışı oldu. Projenin şartnamesine göre mevcut yapıların kullanımlarının değiştirilebileceği, projede açıkça olmamasına karşın konut yapılabileceği, 49 yıllık kullanım süresinin tapuda kayıt ettirilerek 149 yıla çıkarılabileceği ortaya çıktı. Projedeki şaibelerden dolayı CHP, OferKutman ortaklığının hükümet ile ilişkileriyle ilgili Meclis’te gensoru verdi. Gensoruda Galataport’un yanı sıra, OferKutman ikilisinin yer aldığı Tüpraş’ın yüzde 14.76 oranındaki hissesinin satışı ve Kuşadası Limanı özelleştirmesi de yer aldı. B u yıl Arap sermayesinin ilgisi BNP Paribas’a geçti. Dışbank ForTürkiye’nin üzerindeydi. Dutis’e satıldı, Doğan Grubu burabai Veliaht Prensi Şeyh Al Makdan gelen paranın yardımıyla Pettum, İstanbul Büyükşehir Beledirol Ofisi’ndeki İş Bankası hisseyesi ile 5 milyar dolarlık gayrimenlerini, İstanbul’daki Hilton Oteli’ni kul yatırım ortaklığı anlaşması ve TMSF’den Star televizyonunu imzaladı. Birleşik Arap Emirlikaldı. Garanti Bankası yüzde 25.5 leri Prensi Şeyh El Nahyan’ın hissesini General Electric’e sattı. özelleştirilecek elektrik dağıtımı TMSF’nin yaptığı ihalelerde de Uzan na ilgisi olduğu ortaya çıktı. KaGrubu’na ait telekom, çimento tar Başbakan Yardımcısı ve Dışişve medya sektöründeki malların leri Bakanı Şeyh El Tani ise tusatışından 6 milyar 152 milyon rizmin listelerinin başında oldudolar elde edildi. Türkiye’nin ikinğunu söyledi. ci büyük GSM operatörü olan TelBankacılıkta birleşme ve devralmasim’in satışında en yüksek teklif lar arttı. Yapı Kredi’nin yüzde 4 milyar 550 milyon dolar ile İn57.4’ü Koç Grubu ve İtalyan Unicgiliz Vodafone’dan geldi. Turkredito tarafından satın alındı. Türk cell’in yüzde 13.22 oranındaki Ekonomi Bankası’nda yönetimi hissesini ise Rus Alfa aldı. CUMHURİYET 10 K