Katalog

TEMMUZ 2005 CUMA CUMHURİYET SAYFA SAGLIK Sağlık alanında tahmin edilenden hızlı getişmeler etik tartışmalannı da beraberindegetirdi Tıptakihız baş döndürüyorŞtJLE KÖKTÜRK / GAMZE AKDEMİR T ıp alanında son yülarda, bilim insan- lannın tahmininden de hızlı gelişme- ler yaşanırken, bunlar etik tartışmala- n da berabennde getiriyor. Bu yılın en önemlı buluşlanndan biri Güney Koreli bılim insanlannca gerçekleş- tırildi. Bılim insanlan, deneylerde gönüllülerin cılt hücrelennden elde et- tikleri genetik bilgılen, bu kişi- lerle ilişkisi olmayangönüllüler- den alınan yumurtalara nakletti- ler ve sonucunda istenen her- hangı bir doku türüne çevrilebı- lecek kök hücre kültürleri elde ettiler. Bu bilim çevrelerince organ üretiminin başlaması ola- rak nitelendırildi. "Embriyo" ge- netik testlerininyapılması ve sağ- lıklı embnyoların aynlarak anne karnına yerleştirilmesi "mükem- mel insan yaratma' 1 umudunu do- ğurdu. Gizlı de olsa insan klonlama çalışmalan, • Tıp alanında son yıllarda bilim insanlarının da tahmininden hızlı gelişmeler yaşanıyor. Ancak uzmanlar öncelikle kök hücre tedavilerinin deneysel aşamada olduğunu ve bazen abartıldığını vurgularken din adamlan, embriyoda (döllenmiş yumurtanm 2-3 günlük hali) kök hücre çalışmalan yapılmasını "Çekirdek aşamada cinayet" olarak nitelendiriyor. domuzda insan karacığeri üretme, kalp daman- na kök hücre naklederek kas, damar üretme ve yaşamın yüzde 30 oranında uzatılması çalışma- lan tıp yaranna nasıl kullanılır sorulannı da beraberinde getirdi. Ancak, bilim insanlan özellikle kök hücre ve gen tedavısi çalışma- lannın henüz deney aşamasında olduğunu \-urgularken, dini çevreler, embriyo çalış- malannın çekirdek aşamada cinayet olduğu- nu söylüyor. Işte tüm dünyadan kamuoyu- na yansıyan gelişmeler ve Türkiye'den ko- nunun uzmanlarının görüşleri: TIPTAKİ CELİŞMELER # llk olarak hayvanlardan 1981 'de elde edi- len embriyonel kök hücre, 1994 yüında Güney Kore'de insanlardan alındı ve 1998'de de labo- ratuarlarda üretilmeye başlandı. # Tennessee Üniversitesi'nden Dr. Antonin Bu- kovskyve ekibi geçen yıl yapnklan çalışmay- la kadınlann ömür boyu yumurta ürettikle- rini kanıtladı. # Yumurtalann dondurularak doğum yapıbnası henüz deneme asamasında kabul edilse de, şimdiye dek 1200'den fazla çocuk bu yöntemle dünyaya geldi. 1 Geçen yıl Brezılya'da enfarktüs geçirmiş hastalann kemik iliğinden ahnan kök hücrelerin ayıklanıp kroner damara enjekte edilmesiyle ye- ni damar oluşumu sağlanabildi. • ABD'li uzmanlar, beyindeki kök hücreden beyın hücresi üretti. # Almanya'da da ük kez yağdan elde edilen kök hücrelerle kemik büyümesi sağlanarak, 7 yaşındaki bir kızın kınk kafatası onanldı. # Lizbon'da 2001 'den bu yana 41 felçliye kök hücre nakledıldi ve hiçbir hasta, enfeksiyon kap- madı veya ölmedi. # Türkiye'de HüseyinSökmen adlı şeker has- tasuıa da geçen yıl ilk kez kök hücre nakledildi. Ancak Sökmen, geçen hafta ameüyattan sonra sağhğınm bozulduğunu belirterek, "kobay ola- rakkullanıküğı"gerekçesıyle, doktorlarhakkın- da suç duyurusunda bulundu. # îlk insan embriyosu 26 Kasım 200l'de klon- landı. # Prostat kanserinde, kanseri yok edici ışın- lan veren radyasyon kaynağınnı direkt olarak kanserli organın içine yerleştirilmesiyle yapılan bir çeşit şua tedavisi olan Brakiterapi - Işınlı çe- kirdek tedavisiyle ameliyatsız çözüme ulaşıldı. # Avrupa'da birinci tip şeker hastahğınuı özel antikor enjeksiyonuyla tedavi edilebileceği ka- nıtlandı. # Israil'de HTV'e karşı vücudun bağışıklık sistemini güçlendiren ve "AroSKokteyB" adı ve- rilen bir aşı geliştinldi. Çekirdek aşamada cinayet! T üm dünyada, özellikle Avrupa ve Amerika'da embriyodan kök hücre elde edilmesi ve bu hücreleri elde etmek için embriyonun yaşamına son verilmesi özellikle dini kesimlerin tepkisine yol açıyor. Muhafazakârlar, tüm dünyada kök hücrenın yoktan bir insan varhğının üretilmesi anlamına geleceğini ve bunun "Tann'ya eş koşmak Tl olduğunu öne sürerken, dini lıderler, insan embriyosundan kök hücre üretimini çekirdek seviyede, "cinayet" ve "insan bütünlüğünün bozulması" olarak niteliyor. Bu tip kök hücrelerin kullanımı, Almanya'da kesin olarak yasaklandı. Kök hücre çalışmalanyla ülkesinde büyük tepki çeken Güney Koreli Dr. Hwang Woo-suk da, ülkenin dini liderleriyle görüşerek, bu __ çalışmalann ^insanyaşam V kalitesinin yükseltilmesini sağlayacağını anlattı ancak tepkilere engel olamadı. ABD Başkam George Bush, araştırmalara dini sebeplerle karşı çıktığını açıkladı hatta bunu seçim malzemesi yaptı. Bush. "Klonlamanın kabul edildiği bir dünya konusunda kaygüıyım. Toplunı olarak hayaü yok etmek için uğraşmamahyız" demışti. Bush'a karşm ABD Temsilciler Meclisi, mayıs ayında ceninler üzerinde kök hücre araştırmalan yapılmasma izin veren bir yasa tasansmı 1 'e karşı 430 oyla kabul etti. Avrupa Parlamentosu ise geçen yıl, araştırmalara kısıtlama getirilmesini onayladı. Buna karşın îngiltere kök hücresi bankalanndan ilkini açtı. Isviçre'de, insan cenininden kök hücrelerin alınmasına halkoylamasıyla onay verildi. Yasaya karşı çıkan solcular ve Yeşiller de Gen Teknolojisine Karşı Basel Kampanyası'nı yürütüyor. 7 Geİişmeler abartılıyor' tstanbul Üniversitesi Kannyotojı Enstitüsü Öğretim Uyesi Prof. Dr. , NazmiGültekin-.Bugünıçınuısan , kopvalanması mümkün, ancak ya- sak Transgeıük çalışmalarsa yasak defeil. Örneğin, bir insanın karacı- ğennımeydanagetıren kök hücre- si, embriyo halındekı domuza ven- liyor ve domuz doğunca karaciğen msan karaciğen gibı oluyor. Kok hücrelenn. kalp krizinin ardından kalp kasına venlmesıyle kalp kası olusturulma çalışması, kalp yet- mezîğmdedeyenıdendokutemını "ınİılamayönteımkullanılıyor. Ancak, tedavi amaçlı olarak yapılan çalışmalar henüz çok başanlı değil, abartılıyor. Kök hücre elde edilmesi için embriyonun yaşamına son verilmesi bazı kesimlerin tepkisine yol açıyor. Bu tip kök hücrelerin kullanımı Almanya'da yasaklanırken AB'de araştırmalara kısıtlama getirildi. [Kök hücre rant kapısı olabüir y stanbul Tıp Fakültesi Kardiyolojı Anabilim Dalı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ahmet YıhnazNişan- a'ya kök hücre üzerine yapılan araştırmalarla ilgili yönelttiğı- miz sorular ve yanıtlan şöyle: - Kök hücre her derde deva ola- rak algüanıyor, bu doğru mu? NİŞANCI - Kök hücre şımdılik her derde deva değil. Her derde deva olabilir umudu taşınıyor. Yay- gın ve uygulanabilir tedavi yöntemi olduğunu söylemek için çok erken. Bunun için en az 5 yıl geçmesi ge- rekiyoT. Kök hücresi uygulamalan başladı fakat vereceği so- nuçlann zaman içinde de- ğerlendirilmesi sağhklı bır şekilde uyguamalann de- vam edilmesi gerekir. Bu önemli bir tedavi seçeneği olarak gelecekte kullanı- lacaktır. Kök hücresi veri- yoruz da her şeyi tedavi ediyoruz demek noktasın- da değiliz. Bütün dünya da bu noktada. Halka da her derde de- va gibi yansıtılmaması gerekiyor. Bunlan rant kapısı olarak kullan- mak isteyen merkezler de çıkıyor çünkü. - Dünyada ve Türkiye'de geiinen nokta nedir? - Bütün dünyada kalbine kök hücre verilen hasta sayısı 500'ü geçmez. Türkiye'de en fazla toplam 70-80 hastanın kalbine kök hücre uygula- ması yapılmıştır. - Istanbul Tıp Fakühesi'nde kaç hastaya uygulandı? - 26 hastaya uyguladık bugüne ka- dar. Vermiş olduğumuz erişkin kök hücreleriyle de şu anda yaptığımız daha çok yeni damar oluşumunu sağlayabiliyoruz. Ayrımcılık doğmasın Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Tıbbi Bi- yoloji ve Genetik AnahiKm Dah Baş- kanı Prof. Dr. Turgut Uhıtin Tıptaki gelişmeler tahminimizden de hızlı üerliyor. 4 yıl önce insanın genetik şifresi çözüldü, artık eli- mizde bir alfabe var. Bugünün en önemli konusu, bu alfabedeki ku- surlu olan harflerin yani genlerin te- davi edihnesi, bilim bu aşamada. 10 yıl içinde kök hücreden organ üreti- mi ve başkasına nakli gibı gelişme- ler olabilir. Yakın gelecekte 100 yaş insan için hayal olmayacak ama önemli olan yaşamın kaliteli bir şe- kilde uzatılabilmesi. Bu tür çalış- malann gizlilik içinde olması ve in- san yaranna kullanılması gerekiyor. Örneğin, sağlık sigortası şirketleri çoğunlukla özel şirketler ve genetik şifresinde hastalık riski olduğu bili- nen bir insanı sigortalamayabilirler. Bu insan suf hastalık riski taşıdığı için işe alınmayabilir yani "genetik aynmcıhğa" maruz kalabilir. Mü- kemmel insan yaratmak istemek ırkçüık olur. Elbette insan ırkının kalitesinin yükseltilmesi çalışmalan yapılmalı ama ısmarlama çocuk yapüması doğru değil. Tumor oluşturabilir Cerrahpaşa Tıp Fakültesi Tıbbi Biyoloji AnahiHm Dah Prof. Dr. Adnan Yüksel: Kök hücre yaklaşık 250 çeşit hücreye dönüşebüıyor ancak, istenen hücreye dönüşebilmesi için, nakledıldıği dokudaki faktörler yani çevTe faktörü çok önemli. Örneğin kalp kasına, damara, sinir hücresüıe veya bağ dokusuna ihtiyaç var. Ancak, ne zaman kas, damar, bağ dokusu veya sinir hücresi oluşacak bunun belirienmesi için, hücrenin nakledildiği ortamın hazır olması gerekiyor. Bu ortamı hayvanda da insanda da tam oluşturmak şu an için mümkün değil. Organ yapmak şu anda mümkün değil. Kemik iliğinden ahnan kök hücreyi kalp kasına veriyorlar, ortam hazırsa bu kalp kasına dönüşebiliyor ama çoğunlukla kalp bunu kontrol edemiyor. Biz ortamda bulunan fıbroblas faktörleri tam olarak çözebildiğımiz zaman kök hücrede başan oranı artacak. Ancak, bugünkü aşamada kök hücre kontrolsüz olarak çoğalabiür ve tümör oluşturabilir. Deneysel aşamada Türk Jinekoloji Derneği Başkanı ftnf. Dr. Bülent Tıraş: Embriyo an- ne karnına nakledilmeden önce ya- I^^^^^g^.k —V " J vviiıı^ui VC SagilKl embnyolar anne karnına yerleşrinli yor. Preımplantasyon genetik tanı I d e ™ l e n b u yöntem Türkiye 'de uy- gulanıyor. Ancak, kök hücre teda- vılen tüm dünyada deneysel aşamada ve Tükiye'de de ko- nuylailgiü çalışmalar yapıh- yor. Türkiye'deki hukuki dü- zenlemelernedeniyle, tedavide eşıninki haricinde, yumurta veya sperm kullanılmıyor, "taşıjTa an- netik" yöntemi de uygula^mıyor. Kamuyararı içinyapılsın Türk HematolojiDerneği Başkanı \ Prof Dr. Osman Ühan: Hayat sı- , eortası olarak görülen kordon kanı- mnsaklamasüresı 10-15 yıl ılesı- , mrlı Yurttaşlannbunubılerekço- cuklannm kordon kaıunı saklatması | gerekiyor. Aynca, 1993 yı- I lındanbu yana tüm dünya- da saklanan 160 binotolog *>- (tordon kanının kişinin kendisi için kullanılması) kordon kaıundan bugüne kadar sadece ıkı tanesmakılamaçh olarak kullanıla- bildi ve bunlardan da bırınde başan elde edıldi. Ancak, saklanan kordon kanlaruun kamu için kuUammını desteklıyoruz. Türkiye'de ise yasal düzenleme henüz yapılmaoı. Kanser tedavisi 10 yıl sonra ^ İ ? ^ a T l P Fa *Mftesi Medikal Onkoloji Biliın Dah Porf. Dr. \il MohnasMandeJ: Hücrenın mole- kulery apısınınaydınlanlması,mo - JfaJeronkolojideki gelişmeler te- I ^erefaridıboyutlarkazandıkü Yeıu gelıştirilenhedefeyöneükte-' I dmı ı y a Panilaçlar,tedavideki başan oranlannı arttınyor. Bu kadar gelis- meye karşm kanserin neden tedavi edılemediği konusundaki spekülas- yonlara katılmıyorum. İlaç firmala- nnın baskısı olduğunu düşünseniz bıle alternatiftıplauğraşan mer- KezJenn sonuçlan >oiz güJdürücü oünuyor. Ancak, önümüzdekı 10 yılda hastahğın tedavisinin seyri de değışecek gibi görünüyor Amaçsağlıkiı gen kulianılması Talasemi Arastmna ve Uygulama Dernegi Başkanı Prof. Dr.Gunduz Gedikoğlu: Türkiye'de talasemının (Akdeniz Anemısi), görülnıe oranı Istanbul'da yaptığımız Çalı^taa göre yüzde 4,2. Taşıyıcüık oranı ise g uîndünyadayüzde 10-15 arasında değışiyor. tki taşıyıcının evknmesı talasemi görülme oranını yuzde 50 oranında arttınyot. Majör talase- minintek kesin tedavisi kemik ıhğı nakli. Yıllar önce denenmış olan gen nakli bugün Baltık ülkelennde deneniyor ve amaç talasemi seninin yerine normal kan vapunını sağlayan sağlıklı genın konulabılmesıdır. Ancak çalışmalar henüz deney asamasında. Boğaziçi Üniversitesi'nde Suna ve İnan Kıraç Laboratuvan açıldı Kıraç Vakfı'ndan sağlığa destek Prof.Dr. COŞKUNÖZDEMÎR 8 Temmuz Cuma günü bır araştırma labora- tuvannın açılışı yapıldı. Boğaziçi Üniversi- tesi'nde kurulan bu laboratuvar Suna ve İnan Kıraç Vakfi'nın desteği ile kuruldu ve onlann adını taşıyor. Nöronlann yani sinir hüc- relennin hasan ve ölümünün yol açtığı çeşitli hastalıklar var. Alzheimer, Parkinson, Huntıng- ton ve ALS bunlar arasında en çok bılinen ve rastlananlar. Kıraç aılesinin bireylerinden bi- rinde ortaya çıkan ALS hastalığı böyle bir la- boratuvann kurulmasuıa vesile oldu. Bu hasta- lıklann nedeni ve oluşum mekanizmalan ipa- togenez) yoğun çalışmalara rağmen hâlâ bılin- miyor. Çalışmalar, tek tek hastalıklann su"lannı çözebilme amaçlı olduğu gibi ortak etkı ve oluşum mekanızmalannın ortaya çıkanlabıl- mesı doğrultusunda da yoğunlaşıyor. Doğaldır ki bu çalışma ve araştırmalar başanya ulaşma- dıkça tedavi olanaklan ortaya çıkamayacaktır. Tedaviye ancak uzun süreli derin araştırmalar sonucunda ve hastahğın sırlan birer birer çö- züldükten sonra vanlabiliyor. Hastalanmıza bi- zim katıldığımız onca kongrelerden dönüşü- müzde tedavi müjdesı veremeyişımizm ve on- lann da "Bütün bu kongreler ne işe yanyor" sorgulamasmın yanıtı ve açıklaması da budur. 'KÖK HÜCREDE VAKİT ERKEN' Açıhş töreninde ikı ünlü Harvard Tıp Profesö- rü (onlar bu un\anı kullanmıyorlar) Dr. Robert Bnmn ve Dr. Jeffrej' D. Mocklis birer önemli sunuş yaptılar ve bu hastalıklann oluşumu ko- nusundaki araştırmalan ve sonuçlannı bildirdi- ler. Ama tedavi konusunda pek bır şey söyleye- mediler. Çünkü henüz bu alanda önemli bir ba- şanya ulaşılmış değıldir. Çok merak edilen, çok sorgulanan kök hücre çalışmalannın henüz denemeler aşamasında bulunduğunu klinik uy- gulamalar için vaktin erken olduğunu açıkladı- lar. Açılan laboratuvar tüm dünyadaki benzer laboraruvarlar gibı olanaklan ölçüsünde araş- tırmalar yapmaya hazırlanıyor. Nörodejeneratıf hastalıklann bir kısmı %e bir bölümü kalıtımsal özellikler taşıyor ve gen mutasyonlanna bağlı olarak gelişiyor. ALS hastalannın yüzde 5-10 kadan kalıtımsal faktörlerle ortaya çıkıyor. Bu özellik ve moleküler mekanizmalar üzerindeki araştırmalann oluşum mekanızmalannın an- laşıhnasında yol göstencı olabileceğıne inanılıyor. Prof. Nazh Başak yönetimindeki laboraruvann başanlı çalışma ve araştırmalar gerçekleştirmesini dılerken henüz tedavisi mümkün olmayan bu hastalann ülkemizde cid- di bakım sorunlan ile karşı karşıya bulun- duğunu hatırlatmak ıstiyoruz. [email protected] TÜRK TABİPLERİ BİRLÎĞ1 Erdoğan veAkdağ için suç duyurusu NKARA (Cumhuriyet Bürosu) - Türk Tabipleri Birhğı (TTB) 2. Başkanı Me- tin Bakkakı. Başbakan Recep Tav^ip Erdoğan ve Sağlık Bakanı Recep Akdağ haklonda, hasta yakınlarını gerçekdışı açıklamalarla hekimler aleyhine kışknthklan gerekçesiyle suç duyurusunda bulunacaklan- m açıkladı. Bakkalcı dün düzenlediği basm toplantısmda, bulunduklan görev itibanyla herkesten fazla sorumluluk sahibi olması ge- reken hükümet üyelerinin tutumlannm dok- torlan zor durumda bıraktığına ve son dö- nemlerde çeşitli hastanelerde doktorlara karşı yapılan fiili saldınlann tehlikeli boyutlara ulaştığına dikkat çekti. Türk sağlık sektörü- nün birçok sorunla karşı karşıya olduğuna işaret eden Bakkalcı, hükümetin sorunlan çözmek yerine hekimleri hedef göstererek sorunlann üstünü örtmeye çalıştığını sa\ıın- du. Başbakan Erdoğan ve Sağlık Bakanı Ak- dağ' m u kimi zaman espriyle khni zaman cid- di olarak bekimlerin işlerini gerektiği gibi yapmadığı, eOerinin cebinde olduğu" gibi ifa- deler kullandıklanm ammsatan Bakkalcı, "Doktorlar, öğretim üyeleri, yargı mensupla- n; ülkenin daha rvi yaşaması için çaba harca- yan insanlara bu hükümet taranndan bir tane olunılu laf edimıenıiştir"' dedi. Nitelikli sağlık hizmeri sunuhnası için gerekli politikalann uygulanmadığına dikkat çeken Bakkalcı, söz konusu şiddet ortamının nitelikli sağlık hiz- meti veribnesini engellediğini belirtti. A