Katalog

SAYFA CUMHURİYET 20 MAYIS 2006 CUMA DIZI Narman ve Oltu Ermeniler tarafından ikinci kez işgal edilirken Türk direnişi güçleniyor i BİR BAKIMA Harekete geçme zamanı H em Narman 'daki hem de Oltu'daki Errnenilen tamamıyla dağıtmak vaktı gehniştı. Narman (td) cıvanndakı Türk köylerinde teşkılat yapıldıktan sonra Oltu köylennden ku\vetler celp edilerek büyük kısmı Mart 1918 ıptıdasına (2 Mart 1918), Narman üzerine gönderildi. Bu kuvveller oradaki kuvvetlerle birleşerek ld1 i kuşattı Burada Ermenilerin az mukavemetinden sonra td zapt edildı. Ermeni kuvvetleri, vadinin açık bulunmasından bilistıfade, bu vadiden süzülerek Şekerli köyündeki kuvvetlerine dogru yuriimüşlerdır. Buradan kaçan Ermenilen takip eden Türkier başka yerde tutunmalanna meydan vermeyerek Şekerli köyünün içine kadar ko\alamıştırlar. Şekerli üzerine evvelce aynlmış olan az miktardaki kuvvetlerimiz, koyün kenanndakı mühım tepeleri tutmuş bulunduklanndan, td'den kaçan Ermeniler Şekerli köyünün içine girrrtek mecburiyetinde kalmıştılar. Burada Ermeniierin her iki kuvveti de birleşerek köyün ıçindekj harabelerden ve kenanndakı çukurlardan ateş etmeye başlamıştılar. Burada Ermenılerle muharebe ılci gün devam etti. Muharebemn ikinci günü akşamüzen bızim taraftan bırtsi. yanında bulunan boruyu lalettayin ötîürdüğünde, ErmenilerTürk nızamiye ordusunun geldigini ve hücum borusu çalındığını zannederek mevzilerini terk edıp kaçmaya baslamışhlar. ERMENILER SINIR DI$I EDIÜYOR Ermenılerin ellerinden silah alınmakla vaziyel yine emniye! bahşetmemekte ve gaye huSÜI bulmuş sayılmamakta ıdı. ürdunun (Türk Yasin Akdağ'ın 'Mustafa Kemal' imzalı ilk TBMM üyeliği kimlrğt... ordusu J taarruza geçtiğı ve Ermenılenn Erzurum'da katliarn yaptıklan haben alınmıştı. Bu mezalım dolayısıyla Oltu'daki Ermenilerin oldugu gihi bırakılması caiz görülmedıgınden. bütün Ermenilerin çoluk çocuklanyla biriikte smır dışı edilmesine komiiece karar verildM 12 Mart 1918). 1918senesimarönson haftası ıçinde idı, Sankamışta toptanan Ermeni kuwetleri Bardız cephesinden Oltu üzerine taarruza geçti. Zamanın bütün vesaıti harbıyesıne rnalik Ermeni kuvvetlenne karşı yerli kuvveüeroldukça şıddetlı mukavemet göstermiş ve Zakim köyüne kadar geri çekılmişti. Nisan ayının ilk günlerinde Türk nizamiye süvarisi kavuşmuş ve burada muharebe hattına girmiş ve tabiatıy la Ermenilen Sankamış' a doğru atmıştır (25 Mart 1918) 5. Kafkas Fırkası Bay Mürsel kornutasında Oltu'ya girdığınde bütün umur, ıdare ve ambarlar olduğu gıbi teslim edilerek yerli Türk komite idaresine nihayet venlmiştir, ' C E N U B I GARBİ KAFKAS HÜKUMETI' 5. Kafkas Fırkası Komutanı Yarbay Mürsel tarafından Oltu Kaymakamlığı'na Oltulu Ziya tayin edilmiş ve fırka Kars ve Ardahan'a doğru ileri hareket etmiştir. Cephede bulunan yerli kuvvetlerin bir kısmı ordu emrine geçmiş, bir fasmı ıse köylerine dağıtılmıştır. 1918 senesınin sonbahannda, mütareke mucıbı, Türk ordusunun 1914 hududuna çekılmesi üzenne Kars'ta "Cenubi Garbi Kafkas Hükünıeti" adıyla ve kazalardan müntahib (seçilmiş) azalardan mürekkep yerîi şura hüktinıeti teşekkül etn. Bu hükümeün gayesi sulhun nihayerjne kadar memleketi idare etmek ve Ermenilen memlekete sokmamak idi. îleride ya Türkiye ile birleşrnek ve yahut Türkiye'nin bjmayesınde bulunmaktı. Oltu bir sancak halinde bu hükümet hududuna girmışti. Hükümet merkezine, destek olmak üzere, Oltu'dan bir tabur (3 bölük) yerli askeri gönderilmiştı. Oltu'da 2.5 ay kurs gördüğümüzden bölüklenn komutasını bize (Nevzat, Tahir ve ben) verdıler. 26 Arahk !918'de Allahuekber'den aşarak Kars'a geldik. KARARCÂH VELIPASA DA . Umumı harpte gaiip gelen Ingılizler Kars'a da el uzatmış ve buraya bir miktar asker gen'rmiştiler. 1919 Şubaı ayı ıçinde Ingılızler Merkez (Içkale), Karadağ, Arap. Muhlispaşa, Velipaşa, Çakmak, Laz tabiyelennın muhafazasım şura hükürnefine tevdi ettı. Bu tabıyelenn muhafaza komutanlığına şura hükümeu tarafından ben tayın edjldim. Tabiyeleri teslım aldığım vakıt Türk ordusundan kalan 1 yüzbaşı {Arap Sabri) bırteğmen (Cevat), Erzunımlu 4 ça\aış ve Olrulu 140 er mevcudum vardı. Karargâh! Velipasa'da kurdum. Yüzbaşı Arap Sabn'yi tçkale. Karadağ ve Arap tabiyefenne nezaret etmek üzere Arap tabiyesınde bıraktım. SERVER TANÎLLİ Düzce den Ereğirye... Son bir ay, istanbul dışında ve dolayında gezilerle geçti: önce Bandırma'ya, sonra Gemlik'ten Mudanya'ya; son olarak da, 1415 Mayısta Düzce'den Karadeniz Ereğli'ye uzandım. Hafta sonlannda gittiğim yerlerde, okurlarla ve tzleyenlerte, "Nasıl Bir Eğitîm Istiyorvz?" sorusuna yanrt aradık. Gezilerin başkaca yararlart da oidu... • Düzce, bir yaralı kent... Birkaç yi! önce, o büyük depremden korkunç yıkıntılarla çıkmıştı. Ama aynı gün sarsılmış ve yürekJeri yakan felaketin izterini, bir Adapazan, bir Bolu, çok geçmeden sildiler. Ne var ki, Düzce'de köklü bir kalkırtma görülmüyor, Neden? Devletin öncülük ettiği bir eğitim birikimi göriilüyor: Eğitim Fakültesi, Tıp ve Orman fakülteleri, yüksekokullar... Sanayileşme isteniyor, adtmlarda atılmış. Ne var ki, her şeye karşm görülen, prefabrike bir kasaba ve inşaat halinde. Belediye AKP'de, göz dolduran bir şey de yok ortada. Halk, mühendis. müspet kafalı bir belediye başkanı seçse daha iyi olmaz mıydi? Bir de nereye baksanız, türban bolluğu, kapanma çtlgınlığı. Tarikat kuşatmasında bir kent, özellikte kadınlar arasmda "Cuma okumalan". Çukura düşenler, öteki dünya, ortaçağ! Aydınlarda yorguniuk, çarşı durgun... Böyle bir ortamda kalkınma mümkün mü? Söyleşiyi, Fatma Karaüç'ün çabalanyla, Düzce Çağdaş Yaşamı Destekleme Dernegi ile Atatürkçü Düşünce Demeği düzenlemişti. Gençlik Kültür Merkezj'nin btr salonunda yapıldı. Olgun ve yapıct geçti. Bizzat Vali Hatil Nimetoğlu da katıldı. Banaonur veren Sayın Valı, söyleşinin sonunda, bizzat sahneye çıktı ve hepımızi heyecanlandıran bir konuşma yaptı. Böyle bürokratlar da var ülkemizde, hem olmaz mı? Gece, Konsopa Otel'de ağırjandım ve yola çıktım. * Karadeniz Eregli, Karadeniz'in kıyısında güzel ve eğitim düzeyi yüksek bir ilçe. Arna onlann yanı stra bir önemi de var Erdemir'în kurulduğu bir yer. Erdemir, grup olarak. dünyanın en büyük 8. çelik üreticisi; Türkiye'nin de en büyük sanayi kuruluşlan ıçinde başta geleni. Zarar ne demek, devlete milyontarca dolar getinyor yılda. llçeye girerken Erdemir, heybetiyle çok şey anlatıyor zaten. Başta ülkenin, onun yanında Eregli halkı ve Erdemir çalışanlannsn güvencesı olan bu eserin karşjsına bir tehtike belirmiş durumda: AKP hükümeti satacakmış. Kime? Yerli de degil, yabancılara! Uluslararası çelik tröstlerine! überal kudurganlığın btr oyuncağı haitne gelmiş hükümetin, bu satış olursa, Eregli bıryana, asıl Türk sanayisinin felaketine yol açtığı anlasılacaktır, "//öera/"diye, "töreseT diyemeydanaçıkmış bir sapkınlığın içyüzü ortaya çıkacaktır. Peki, seyredecek miyiz bu olacaklan? Hayır! Ta bugünden, Türk sanayisinin bilincinde olanlar, gelişmeleri büyük bir dikkatle iziemelidir. Sir dönemeçteyiz. Ereglililer, daha şimdiden bunun bilincindeler... Karadeniz Ereğli'de, düzeyi yüksek bir eğitim var Eğitim Fakültesi, Güzel Sanattar üsesı, çeşitit liseler, TED Koleji... Her şeye karşın, ılçede, son iki yıtdır bir çöküşten bahsediliyor. Eğrtim üstüne söyleşiyi, Atatürkçü Düşünce Dernegi düzenlemişti. Başındakt Kadir Mert ve çevresindekiler, her şeyin bilincinde gerçektefi aydın kişiler. Konuşma, Erdemir Mühendisler Demegi'nde oldu: Dinleyenler. ılginç sorular sordular; düzeyi i ve yaptcı bir tartışma geçti. Karadeniz Ereğli'yi tanımakta geç kaldığıma esef ederek döndüm oradan; ama bunu, en yakın bir vakitte gidermek karanna vardım... Kars'ta bıgflizEnııeııi işbirKği B azı hususlan taburla görüşrnek üzere 16 Nisan 1919"da Kars'a geîmiştim. Bîrçok tngiliz askennin ıstasyona ve civanna geîmiş olduğunu duymuş oiduğumdan. vaziyeti görmek ıçın Tahır'le birlikte istasyona doğru gıderken Ingıliz askerlerinm bolüklerle ve tam teçhızat ile caddelere doğru akmakta olduğunu görür görmez. vaziyetın vahım olduğunu antayarak derhal döndük. Burada daha durmayarak karargâha doğru yollandım. Tahir taburda kaldı. Kalabalık Ingiliz asker ve nöbetçilerinin arasından süzülerek süratle yürüdüm. Bir talih eseri oîarakyakalanmadım, Benden 30 metre kadar uzakta birpolisi, "Dur" emrine itaatetmedığınden lngilizler kurşunladılar. Yolda Yüzbaşı Sabri rast geidı. Vaziyetten haben yoktu. Perakende bulunan • askerlennı Arap tabıyesine toplamasını, oradan merdi venlerle dereyi geçerek Muhlıspaşa'da bana iltihak etmesını; şayet dere kesilmış olursa, arkadan dolaşarak Çakmak köyüne gelmesini ve hiçbir suretle silah teslim etmemesini söyledim. SlLAHLAR OLTU'YA Karargâlıa geldiğimde serpilmiş bir halde bulunan eratı toplayarak e\"\el emirde Arap tabiyesuıden bu tarafa geçecek Yüzbaşı Sabri'nin müfrezesinm geçışını himaye maksadıyla. merdivenlerin başuıa bir miktar asker gönderdim, öteki kısma ıse mevzı aldırdım. Elimde bulunan az ve fakat tekvücut gibi bir kuvvetle. kendisinden on misli fazla kuvvete karşı taarruz edip muvaffak olunacağından emin bulunuyordum. Fakat sayı jtiban) la >üz rrusü fazla. teçhizat ıtibanyla ölçülmez derecede yüksek bir ku\vete karşı taarruz edip beyhude entmeyi mmafik görmedim, Yapacağım münasebetsiz taarruz müspet bir netice veremeyeceği gibi aksı muhakkakn. Kuvveti zayi etmeden silahlanyla bırlikîe Oltu'ya gerirdim. ERMENILER DE CELJR... lngilizler Kars'ta bütün idareyi dağıtmış, hükümet y öneıicılerinden bazı Iannı tutup zırhlı otomobillerle istasyona sevk ve oradan trenle TiflLsBatum'danMalta'yagöndermiştiler, tngıIiz mıralayı Presten Kars Parlamentosu*ndan nüfuzlu şahıslan çıkanp tevkif ettikten sonra. şura hükümetinin Batum'dan vazgeçmemiş ve akalliyetlerin I azinlık) hukukunu nazara almamış olduğunu ileri sürerek dağiMlması ıcap ettiğini ve yeniden mtihap yapılacagından parlamentonun dağLİmamasıra söylemis. Yenıden teessüs eden şura hükümetine Rum ve Ruslardan da aza konmuştu. Bu şekilde kurulan hükümet tngihzlerin elinde bıroyuneak demekti. Hemen ertesı gün de Ermeniler Kars'a getirihruştir. Kilise ve okulları silah ve cephane deposu haline getiren Ermeni çeteleri, çoğu çocuk önierine çıkan herkesi katletti. 'Oltu Şura Hükümeti'nin kuruluşu K ars Şura Hükümeti zamanında Oltu (şura şubesi) şeklinde buiunuyordu. Buradakı reis "Ohu Mutasamfi ve Şura Şubea Retsi" sıfatıyla imzaederdi. Kars $ura Hükümeti dağıldıktan ve Öltu ile münasebet kesildikten sonra Oltu'da yeriı "Törk Şura Hükümeti'' teşekkül ettı. Bu hükümet memieketı müdafaaya ve hiçbir suretle teslim olmamaya karar vermişti. Ingilizler Kars' i işgal ve Ermenilen yerleşrirdıkten sonra 1919 Nisan ayı sonlannda Farel adında bir yüzbaşıyı murahhas olarak Oltu'ya göndermişhler. Bu yüzbaşı, yerii şura hükümetine müracaatla buralann Ermenilere verilmiş olduğunu bildirerek Ermenilerin gelmeierine müsaade edılmesini teklıf etti Yüzbaşı Farel'in bu teklifi hükümet heyeünce reddedildi. Hükümeti zorla dağıtacak vaziyette olmadığından bir heyet kurulmastna ve bu heyete Rumlardan da aza almmasına muvafakat ederek bu suretle bir heyet teşkil ve Rumlardan Popadopula adında binsi aza olarak seçilmiştı. Farel'in teşkiline müessır olduğu şura idaresi "Oltu Meclisi tdare" adını almıştı. Meclisı Idare'nın kararlan Fareî tarafuıdan vize edihnekte idi. Yüzbaşı Farel, mayıs ayının ilk yansmı Oltu'da geçirmiştı. Bu müddet zarfındâ Oltu'da fesat tohumu ektı. Farel tahmininde kısmen aldanmıştı. Memleket meselesınde ektığı lohumun büyümeyeceğini tamamen kestirememışti. Farel. Narman köyüne giderek burada Rumlarla da ternas ettı. Yüzbaşı Farel, Meclisi tdare'ye Rum milietınden aza sokulması gibi jandarma teşkilatına müdahale ederek jandarmaya da bir mikıar Rum ahnması hususunda heyeti idarece bir karar verilmesi için heyet azalan üzerine tesir yapmıştı. Kazada mümkün olduğu kadar teşkilat vücuda getınldiğinden. Ingilizlerin kurduğu Meclisi İdare' nin kaldınlması ve yerine hür bir idarenin kurulması ıçin Meclisi lda i * ıvr/f»; to saı/ıtı iamır gtfğsrar '" • Antlannı aktardığı için Yasin Akdağ'a Türk Devrim Tarihi Enstitüsü tarafından 1945 yılında iletilen şeref diploması... re Reisı Bay Ramiz'e riyasetten {başkanlıktanj çekihııesi teklif edilmışti. Yann: Oltu'nun anavatana katılışı RAF\MIZ BEYIN ISTIFASI Ramiz Bey istifa ettikten sonra (25 Mayıs 1919) Meciısi İdare de aza oiarak kalmıştı. Bu olaydan sonra Olru Mahalli İdare "Ottu Şura Hükümeti" namıru almıştır. Ermeniier kadar Türklere düşman ve o kadar zalimane hareket eden Rumlar da bazı kuvvetier teşkil etmış ve Ermeni ierin işeali altında bulunan mahallerde faaliyete geçmiştiler. Yüzbaşı Farel Oltu'dan gıttikten sonra Ermeni ve Rum faaliyetlen daha artmıştı. Cephede sık sık müsademeler ve baskınlar oluyordu. Buralan, Kars köyleri gıbi kolaylıkla işgal edeme)eceklerinı ve çok pahalıyamal olacağını anlayan Ermeniler, halka beyannameler dağıtarak. halkı kandırmak ve bu suretle cepheleri boşalttı rarak kolayca emellenne kaviışmak istiyordular, Umum Kars Vfilayeti Ingihz Askeri Murahhası 51üzbaşı H.KProssöV, l AğiıstQâl915Jdamillıhik kümete nota tevdi etti. Oltu'nun Ermenistan'a ve1919yıknm rilmiş olmasından söz edilerek buralann Ermesonbahannda nilere teslim edilmesı, kan dökülmesine nihaRumlar Yunanistan'a yet verilmesi. silahlan terk ederek hemen Ergitnıiş, Gürcükr daha menilere idarenin teslimi. notanın esasıru teşkil ediyordu. evvel hareketJerini Şura hükümeti aldığı nota üzenne halkı durdurmuştular. topladı. Oltu'ya gelen silahlı ve sılahsız Karşımızda yalruz Ernıeni halk, talebenin de işrirakiyle nümayışler yapkuv\reti buiunuyordu. Ktş ve tı. Talebe, hükümetin önünden geçerken soğuklar bastığı için her iki millı şarkı söylüyordu. Az zaman zarfinda bu kalabahğın toplanması \ e bithassa taraftan da esasb bir hareket lalebelerinTürk yavnılannın milh şaryapümasuia imkân kılan Yüzbaşı Prossör'ün na2an dikkakalmaımşn. 1920 senesi tini çekmiş kı "t>i teskilatınız varmış" ükbahanna kadar mühim dedi. Halkın ıçtımaından edınen kanaat çarpışmalar kaydedilmemiştir. ve esasen yurdu Ermenilere hiçbir suretle testim etme>i istemeyen hükümet. YüzHer iki taraf da ilkbaharda başı Prossör'e kararlı bircevap gönderir. yapüacak taarruz için ciddi Prossör bu cevabı aldıkıan sonra maiyesurette çahşroakta ve üyle samimi bir şekilde Oltu'dan aynlarak hazırtanmakta idi. Kars'a gttmiştir. Bir taraftan Ermenüerzuİlkbaharda Ermenilerin lümlerine devam ederken öte tarafta Rumlar da yaptıkJan teşkilatla îslam köylerine bütün kır^'etieriyle Oltu tecavüz ve hakaret ve hatta köyleri yakmaküzerine taarruza ta idiler. Göle mmtıkasında Rumlar, Sinot, Kogeçecekkri ve bu reven, Çölpenek. Hımisker köyierini ekinlemaksatla haztrhk riyle beraber yakmtş, eşya ve mal lannı yağma yapmakta etmiştıler. Bunlann bu hareketlen protesto edıi dı ve oradakı Müslümanlara zulüm devam ettiğı olduklan haberi takdirde karşılık venleceğı bıldırildi. ahnmıştL