Katalog

SAYFA CUMHURİYET 3 OCAK 2005 PAZARTESİ INCELEME Bakanlar Kurulu üyelerinin çoğunluğu tarafından imzalanan tasan metni yeniden yazılıyor GelirIdaresi'nde arayış bitmedi Y ıllardır kamuoyunu meşgul eden Gelir îdaresi'nin yeniden yapılandınlması çahşmaları yine tıkanma noktasına geldi. Başbakanhk'ın internet sitesinde bıılunan sadece Başbakan Erdoğan ve Başbakan Yardımcısı Şener'in imzalarını beklediği söylenilen taslak hiçbir kesimi memnun etmemişe benziyor. Bakan Şener'in taslak ile ilgili açıklamasından sonra 2004'ün son haftasının son gününde yeni bir gelişme oldu ve Başbakanhk müsteşannın girişimi ile hazırlanan yeni bir çalışma lamamlandı. Telaşın ana nedeni; söz konusu yasa tasansı bilindiği gibi yeni stand-by anlaşmasının üç ön şartından birisi. 15 Ocak'ta toplanacak IMF lcra Kurulu toplantısından önce parlamentoya sunulması gerekiyor. Öncekl çalısmalar Geçen yıllarda da vergi idaresinin yeniden düzenlenmesi konusunda Maliye Bakanlığı bünyesinde çok sayıda çalışma yapıldı veya yaptırıldı. Ancak Bakanlar Kurulu üyeleri, sivil toplum örgütleri, mükellef temsilcileri, Maliye Bakanlığı bürokrasisi ve konuya taraf olan uluslararası örgütler (IMF ve Dünya Bankası) arasında bir görüş birliği oluşmadığından taslak şeklinde hazırlanan metinler şimdiye kadar Meclis'e getirilemedi. Türkiye'de vergi idaresinin yapısını inceleyen ve yeniden yapılandınlması gereğini vurgulayan raporların ilki, 1950 vergi reformundan sonra hazırlanan ve zamanın maliye bakanına sunulan "W. Martin ve F. Cush Raporu" oldu... Bu raporda bakanlığın asıl önemi örgütlenmeye vermesi gereği vurgulanmıştı. Daha sonra 1963 yılında "Türkiye'de Vergi ldaresi Konusunda VVhite Heyetinin Raporu" düzenlendi. 1964 yılında da Gelirler Genel Müdürlüğü'nün yeniden yapılanması konusunda "Maliye Bakanlığı Gelirler Genel Müdürlüğü Yeniden Düzenleme Komisyonu" kuruldu ve ilk kanun tasarısı bu komisyonca hazırlandı, fakat yasalaşamadı. 1970'lerin başında Amerika Birleşik Devletleri AID Örgütü Danışmanı Daniel L. Tucker tarafından hazırlanan ayrı bir raporda da Gelir İdaresi'nin yeniden yapılanması konusu üzerinde önemle duruldu. Bu arada aynı yıl Gelirler Genel Müdürlüğü, yönetimin yeniden yapılanması konusunda yeni bir tasan daha hazırladı, ancak bu da yasalaştırılamadı. Aynca, Dünya Bankası ve IMF raporlarında da Gelir İdaresi'nin yeniden yapılanma gereği açık olarak ortaya konuldu ve niyet mektuplarında da yapısal gerekler arasında yer aldı. İtirazın nedenlerl Gelir idaresi'nin Maliye Bakanhğı'ndan aynştınlarak özerkleştirilmesi projesine Maliye Bakanlığı bürokrasisinden, bazı politik ve akademik çevrelerden itirazlar geliyor. Söz konusu proje 1980'li yıllarda Hazine'nin Maliye Bakanhğı'ndan aynlması ile başlayan "mali idarenin mikro birimlere aynlması" sürecinin bir devamı niteliğinde görülüyor. Hazine'nin Maliye'den aynlması ile baş gösteren politika belirleme sürecindeki sıkıntıların 1980'den sonra Türkiye'yi -diğer başka etkenlerle birlikte- önlenemeyen bir Dinçer'in TÜSİAD 1danyardım isteği ANKARA (ANKA) - Başbakanlık'ta sadece Başbakan Yardımcısı Abdüllatif Şener ve Başbakan Recep Tayyip Erdoğan'ın imzasını bekleyen tasannın IMF ile ortaklaşa kararlaştınlan 3 yıllık program ve yeniden gözden geçirme çalışmalarının gereği olarak Ocak 2005 ortasından öncc TBMM'ye sunulma zorunluluğu, ancak hazırlanan tasannın tarafları memnun etmemesi vc aynı zamanda Başbakanhk Müsteşan'nın istemiş bulunduğu düzenlemeleri içermemiş oluşu tarafları yeni arayışlara sevk etti. Problemin çözümü ve Gelır ldaresi taslağının hazırlanışında Maliye bürokrasisinden gördüğü tepki üzerine gen adım atmak zorunda kalan Başbakanhk Müsteşarı Ömer Dinçer'in bu konuda kendisini yalnız bırakan TÜSİAD üyelerine sitem ettiği, tasannın yeni baştan yazılması konusunda ÎÜSİAD'dan yardım talebi sonrasında yeni bir süreç işletildi. Bu amaçla geçen yıl TÜSİAD bünyesinde oluşturulan vergi çalışma grubu ve Maliye Bakanlığı bünyesinde oluşturulan Vergi Konseyi koordinasyonunda Gelirler Genel Müdürlüğü yetkılilerinin ve 5 büyük il defterdarının katıldığı çalışmalar Ankara ve lstanbul'da 2004 yılının son haftası boyunca devam etti. Gözlerden ırak ve hızh bir biçimde yürütülen söz konusu çahşmalarda Gelir idaresi'nin idari ve mali özerkliğini arttırıcı düzenlemelere, taşra teşkilatı konusunda daha ayrıntıh belirlemelere ve model çalışmalanna ağırlık verildiği, ancak vergi denetiminin tek elden ve tümü Gelir ldaresi'ne bağlı vergi inceleme elemanları tarafından yürütülmesi ve denetim gruplarının birleştirilmesi yönündeki önerilerin pek kabul görmediği sızan haberler arasında. Hükümettekl tartısmalar Bu konuda hazırlanan ve Gelirler Genel Müdürlüğü bürokratlarının da aktif katılımda bulunduğu taslak çalışma, Maliye Bakanı'nın ön onayından sonra 2004 yılı tamamlanmadan geçen hafta sonu Başbakanhk Müsteşarf na sunuldu. Gelir İdaresi ile ilgili yeniden yapılandırma çahşmaları önümüzdeki günlerde ekonomi bürokrasisinin ve hükümetin uğraşmak zorunda olduğu birincil öncelikli konular arasında. Bu çalışmaların hükümet nezdinde ne tür tartışmalara neden olacağı ve parlamentoda nasıl bir şekil alacağı da aynca merak konusu. Ömer Dinçcr, Maliye bürokrasisinden gördüğü tepki üzerine gcri adım atmak zorunda kaldı. borç sarmahna sürüklediği belirtilerek, mali idarenin bütünlüğü ve Hazine birliği açısından koordinasyonsuzluğu büyütecek söz konusu düzenlemenin yeniden bir kez daha değerlendirme sürecine tabi tutulması isteniyor. IMF de rahatsız Söz konusu yeniden yapılandırma çalışmalarının ekonomi bürokrasisi içindeki çekişmelerde bir etkinlik arayışı veya yeniden mevzi kazanma konumuna sokulması faaliyetlerinden IMF ve Dünya Bankası da rahatsız. Bu konuda DPT-Hazine ve Maliye Bakanlığı arasındaki tartışmalar ve Maliye Bakanlığı içindeki çekişmeler bu iki örgüt görevlilerince de ılgiyle izleniyor. Aynca IMF ile varılan mutabakata rağmen Vergi Politikalan Genel Müdürlüğü'nün Maliye Bakanlığı bünyesinde kurulmaması, son taslakta vergi politikası ile ilgili birimlerin örtülü bir biçimde Gelir ldaresi Başkanlığı bünyesinde muhafaza edilmesi de dikkat çekici bulundu. IMF ve Dünya Bankası yetkililerine göre vergi denetimindeki çok başhlığın giderilmesi şart. Bu amaçla hazırlanan taslak bu iki kurum yetküilerini tatmin etmedi. Vergi denetiminin bu konu ile uğraşan tüm birimlerin birleştirilerek Maliye Bakanhğı'ndan özerk bir Gelir ldaresi Başkanlığı'na bağlı olarak gerçekleştirilmesi talebi Maliye Bakanlığı'nda özellikle şu ana kadar bakana bağlı olarak vergi incelemesi görevini sürdüren Hesap Uzmanları Kurulu'ndan tepki görüyor. Kendisi de hesap uzmanı kökenli olan Maliye Bakanı, Hesap Uzmanları Kurulu'nun mevcut itirazlarını göz önünde bulundurarak vergi denetimi ile ilgili radikal düzenlemeler yapmadan mevcut taslağı imzalayarak Başbakanhk'a gönderdi. Vergi idaresini teftiş ve vergi incelemesi yetkisine de sahip bulunan maliye müfettişlerinın de söz konusu görev ve yetkılerinin yürüttükleri diğer görevler ve yolsuzlukla ve kara para ile mücadele çalışmalarının etkinliği ve sürdürülebilmesi açısından gerekli olduğu kıta Avrupası ülkelerinin çoğunda maliye bakanına bağlı Maliye Teftiş Kurulu benzeri bir mekanizmanın varlığı örnek verilerek vurgulanıyor. Mevcut durumda Gelirler Genel Müdürlüğü'ne bağlı olarak denetim Karşıt görüşler ve alternatif çözüm önerileri B aşbakanhk sitesinde yayımlanan taslakta yapılan düzenlemelerin tasannın hazırlanma gerekçe ve amaçlannı kapsamadığı, vergi denetimi ile ilgili başıbozukluk ve eşgüdüm eksikliğinin giderılmediği, taşra teşkilatının ve özelde vergi dairelerinin problemlerinin çözümlenmediği, teşkilat ve personelle ilgili düzenlemelerin yönetmeliklere bırakılmasının önemli sakıncalar içerdiği belirtilerek; idarenin yeniden yapılanmasının gerekçesi olarak sunulan bu sorunların büyük kısmının idarenin mevcut organizasyon yapısı ıçinde çözümlenebilecek nitelikte olduğu yönünde saptamalar bulunuyor. Öte yandan Gelir ldaresi ile ilgili temel problemlerin idarenin kendi içinde yaşadığı sıkıntılardan çok idareyi doğrudan etkileyen sosyal ve kurumsal çerçeveden kaynaklandığı belirtilerek adil ve etkin bir vergi sisteminin kurulamayışının en önemli nedenleri olarak; vergi yargısı sisteminin etkin bir biçimde çalışamaması, vergi mevzuatının anlaşılması güç derecede karmaşık olması, bankacılık sektörünün yeterince kurumsallaşamaması nedeniyle vergi dairelerine sağlıkh bir bilgi akışı gerçekleşememesi, vergi hukukundakı idari yardım müesseselerınin yeterince işletilememesi, mükelleflerın harcama ve servetlerindekı artışın toplamından oluşan toplam yıllık gelirlennin kavranmasına yönelik 3. party information sistemlerinın kurulamayışı gösteriliyor. görevini sürdüren gelirler kontrolörleri kendi görev ve işlevlerinin net olarak tanımlanması koşuluyla vergi incelemesine yetkili tüm elemanlann Gelir ldaresi Başkanlığı altında toplanmasına sıcak bakıyor. Gelirler kontrolörlerinin bu konudaki talep ve istemleri Başbakan Yardımcısf na ilettikleri, Bakan'ın yasa tasarısını bu ve diğer itirazları da göz önünde bulundurarak incelemeye devam ettiği belirtiliyor. Söz konusu düzenlemede işlevleri ve özlük hakları tam olarak tanımlanmayan ancak özellikle taşra teşkilatında vergi incelemesi ve denetimi görevini üstlenen sayıları 2000'ü geçen vergi denetçilerinin de mevcut taslaktan rahatsızhklarını dernekleri aracıhğıyla kamuoyuna duyurma çabasında olmaları dikkat çekiyor. Bu arada TÜSİAD bünyesinde kurulan özel vergi komisyonu ve aynca Vergi Konseyi'nin de bu konuda yaptıkları çalışmalar bulunuyor. Söz konusu çalışmalardan bazısı geçen 2004 Arahk ayında Başbakanhk Müsteşarı Ömer Dinçer'in de katıldığı ve lstanbul'da yapılan bir toplantıda tartışıldı. Ancak söz konusu çahşmalann içeriğinin bu aşamaya kadar neden hazırlanan taslağa yansıtılmadığı merak konusuydu. Hafta sonunda Başbakanhk Müsteşan'nın tasarıya ilişkin son girişimi belli oldu. Dinçer'in nlyetl Gelir İdaresi'nin yeniden yapılandırılması çalışmalanna değişik gerekçe ve beklentilerle Başbakanhk Müsteşarı Ömer Dinçer de müdahil oldu. Kamu Yönetimi Temel Kanunu'nun hazırlanmasında büyük Ölçüde katkı ve yönlendirmesi bulunan Başbakanhk Müsteşan ve ekibinin, söz konusu yasanın köşk tarafından veto edilmesinden sonra, kamu kurum ve kuruluşlarının yeniden yapılandırma çahşmalarını değerlendirmeye alarak yeniden yapılanacak veya teşkilatlanacak kamu idarelerine ait teşkilat yasalarını veto edilen yasa metnindeki ilke ve amaçlar doğrultusunda düzenleme çabasına giriştiği biliniyor. Maliye ve ekonomi bürokrasisi içindeki çekişmeleri yakından izleyen Başbakanhk ekibi, Gelir tdaresi konusunda da Maliye bürokratlarından bağımsız olarak bir yasa taslağı çahşması yapıyor. Maliye bürokratlan bilgilendirilmeden hazırlanan ve tüm vergi inceleme elemanlannı Gelir ldaresi Başkanlığı altında birleştirmeyi de amaçlayan taslak Bakanlar Kurulu üyelerinin görüş ve onayına sunulmaksızın Bütçe Plan Komisyonu'nun sadece AKP'li üyelerine dağıtıldı. Maliye bürokratlarının ve Maliye Bakanı'nın tepkisini çeken söz konusu tasan taslağı tartışılmadan rafa kaldınldı. Maliye bürokrasisinden gelen bu tepkiler nedeniyle kendi hazırladıklan taslağı rafa kaldırma durumunda bulunan Başbakanhk Müsteşarı ve ekibi bu kez Gelirler Genel Müdürlüğü elemanlarınca hazırlanan ve şu an imzaya açılmış bulunan metinde yer alan özerklik ve mali ve özlük haklarıyla ilgili düzenlemeleri taslak metninden çıkararak Bakanlar Kurulu üyelerinin imzalanna açtı. YARIN: FİNANSAL HİZMETLER YASA TASARISI DİĞER ÜLKELERDEN ÖRNEKLER BÜROKRATLAR DÜŞ KIRIKLIĞI YAŞIYOR GÎZLİ KAPILAR ARDINDA PAZARLIKLAR Tektip örgütlenmeyok Hazırlayanlarmutsuz BümkrasideçeMşme B aşta OECD ülkeleri olmak üzere tüm dünyada Gelir İdaresi'nin tek tip örgütlenme yapısı mevcut değil. Her ülke kendi devlet, toplum ve ekonomik yapısına göre Gelir ldaresi'ni ya özerk bir şekilde örgütlemekte ya da söz konusu idareye Maliye veya Hazine Bakanlığı bünyesinde yer vermekte. Avustralya, Kanada, Danimarka, Finlandiya, Fransa, Macaristan, lzlanda, Irlanda, Japonya, Kore, Meksika, Hollanda, Yeni Zelanda, Norveç, tspanya ve Isveç gelir idareleri maliye bakanlığı ile ilişkili fakat ayrı bir yapı içerinde örgütlenmiş olan OECD ülkeleri arasında yer ahyor. Buna karşılık; Avusturya, llalya, Polonya, Portekiz ve Isviçre gelir idareleri maliye bakanlığı yapısı içinde teşkil edilen ülkeler arasında bulunuyor. Mevcut yasa taslağında Gelir ldaresi maliye bakanlığına bağlı başkanhk şeklinde ve ana hizmet birimleri ile danışma bırimleri ve yardımcı hizmet birimlerinden meydana gelmek üzere yeniden yapılandırılmaktadır. M aliye Bakanlığı içinde ve ekonomi bürokrasisinde birtakım çekişme ve fikir aynlığına neden olan, ancak neredeyse tüm Bakanlar Kurulu üyelerinin imzasının alınmış olduğu kanun taslağı, hazırlayan kadroları da memnun etmedi. Söz konusu tasan ile Maliye Bakanhğı'ndan aynlarak mali ve idari açıdan özerk olma umudunu taşıyan ve bir ölçüde IMF uzmanlannın da dış desteğini arkasına alan Gelirler Genel Müdürlüğü'nün mevcut kadrosu hayal kırıkhğı yaşıyor. Bakanhk içi dengeler ve Başbakanhk Müsteşan Ömer Dinçer'in değişik gerekçe ve amaçlarla konuya müdahale etmesi nedeniyle istediği tasanyı hazırlayamayan Gelirler Genel Müdürlüğü bürokratları söz konusu tasarının mevcut haliyle yasalaşmasının genel müdürlük organizasyon yapısında ilave birtakım sıkıntılara neden olabileceğini, sosyal ve mali haklarda iyileşme de sağlamayan bu tasannın yasalaşmamasının ehveni şer bir durum olduğunu belirtiyorlar. G elirler İdaresi'nin Maliye Bakanhğı'ndan aynştınlarak özerkleştirilmesi projesinin bürokraside sınırlı kadrolarla ve gızlı kapılar ardında kamuoyunun ve tarafların bilgisine sunulmadan gerçekleştinlmeye çalışılması, ekonomi bürokrasisindeki bazı grupların diğer grupları tasfiye etme ve etkinliğini azaltma operasyonlarının da bir parçası olarak görülüyor. Aynca son yıllarda ekonomi bürokrasisinde gözlemlenen trende göre, bu gruplardan bazılannın bu niyetlerini ilişkide bulunduklan Uluslararası Para Fonu ve Dünya Bankası otoritelennin de sözde desteğini alarak bu tür yeniden yapılandırma çahşmalarını yürüttükleri, hatta IMF ile ortaklaşa hazırlanan niyet mektuplarına söz konusu çalışmaların gerçekleştirilmesi amacına yönelik olarak ifadeler yerleştirme arayış ve çabalarına giriştikleri belirtiliyor.