Katalog

6 EYLÜL 2004 PAZARTESİ CUMHURİYET SAYFA ROPORTAJ ABDÜLCANBAZ TURHAN SELÇUK DUHUST TABİATLI ÎSTAN3ÜL E?3N'DİSİ ABDÜLCANBAZ' EAHÎKİILAD2 KACSPJILAHI YOKTHR Ğ Aristoteles'inFelsefeAkademisi'nikurduğuAssos'tasatdan hermaddegüçhalindevariığayadaparayadönüşüyor Behramkale-BohemkaleA ntıkçağdan kalma kaleye ^m adını veren Behram'ınkim- / J lığı bilmmıyor. Behramka- ym % le adının Bizanslı subay ^ _JL Makhramdan geldiği sa- mhyor. Kentin antikçağdaki Assos adı, Bizanslı subaya izafeden Makhramı- on'a dönüşüyor, daha sonra Behramka- le ya da Behramköy oluyor... Edremıt Körfezı'ne 268 metre yükseklıktekı ak- ropolden bakınca Mıdılh'nın bır ucu Ege'yi kapatıyor. Birkaç sütunu ayağa kaldınlmış, kalan sütunlan ve sütun başlan ve parçalan çevTeye dağılmış Athena Tapınağı'ndan Ege bır başka görünüyor. Çanakkale'nin Ayvacıkılçesıne bağ- lı Behramköy'de her bir görüntüye bır düşünce ekJenıyor ve insanın felsefe yapası gelıyor "Her nesnenin bir mad- desi, bir de biçimi vardın maddegüç ha- tiodekirarhktır;bu varbk bjçimlendik- ten sonra eylem halinde varhk şekiine gjrer"diyen Aristoteles" ın öğretisı; kö- yün taş döşeli dar yollanndaki gölge- liklerde öteberi satan yaşlı adamlann ve kadınlann eylemine pek uymuyor. El Isaretl ve kuşdill Yaşlı köylüler, önlerinden geçen yer- lı turistlere seslenerek, yabancı tunst- lere el işaretı ve kuşdıliyle kekik, tar- hana, erişte, el işi örgü ve dalından mey- ve satmaktan başka bir şey düşünmü- yor. Sanlan her madde para olarak gen dö- nüyor ve para güç halinde varlık olu- yor! Assos'un, tarıhın babası Herodot'un çağdaşı Heikanikos a göre Midıllı Ada- sı'ndan gelenler tarafindan İsa'dan ön- ceki 7 yüzyılda kurulduğu söyleniyor. Ege kıyısında, sönmüş bir volkanın de- nize bakan yamacında Midılli'den bi- rilenni getinp kent kurdurmak kolaycı bir iş gıbi görünüyor... Çünkü, volkan- lar henüz sönmüşken Anadolu'nun yer- li halkı buralarda yaşıyor ve bugün Beh- ramkale, dün Assos olan bu yerHıtıt dö- neminde Assa adıyla biliniyor.. Assa, en hasından bır Anadolu yerleşimı. Tarihin amcası sayabüeceğımız Helka- nikos'a fazlagüvenmemelı, çünkü "As- sa"yı istila edip "Assos" yapanlan kol- ladığı belli oluyor! Anadolu daki tek örnek Lakin... Assos'un tepe- sindeki Athena Tapınağı... Savaşın ve aklın tannçası ıçin yapılan bu mabet, eskı Yunan uygarhğının eseri de- ğil mi? Tapınak tamam da Athena hayır... Athena öz- beöz Anadolu tannçası.. Anadolu'nun ana tannçası Kibele'nin dönüşümlerin- denbiri... Kentin akropolündekı At- hena Tapınağı'nda önde üç, arkada iki sütun ayağa kal- dınlmış. îsa'dan 530 yıl ön- ce yapıJan bu tapınak, Dor düzenindeki arkaik dönem tapınaklan arasında Anado- lu "daki tek örnek. Aynı zamanda tüm sütunlan ayağa kaldınlmayan ve do- layısıyla yeniden canlandınlmayan tek örnek dedeğil... Athena Tapınagı ile birlikte As- sos, îsa'dan önceki 6. yüzyılda Lid- yahlann, 5. yüzyılda da Perslerin eli- ne geçmiş; bir süre Perslerin yöneti- minde kalmış. Egemenliğıni İsa'dan 479 yıl önce geri almış... Ama daha sonra Büyük Iskender gelip geçmiş \e ardnıdan Suriye kıyılanndan Se- kfkoslargelmiş... Peşinden Bergama Kralhğı'na bağlanmış... îsa'dan ön- ceki 133 yılında Bergama Krallığı ile birlikte Roma tmparatorluğu'nun elıne geçmiş.. Roma'danBızans'akal- mış .. L Murat'la da Osmanlf nın ol- muş... Assos'ugünümüzekadargündemde tutan ıse ne bır imparatorne de birkral... Assos'u bugün gözde kılan felsefenin kurucusu Aristoteles... ideal evlenme yaşı Isa'dan önce 348'de Aristoteles, 36 ya- şındayken Kral Hennaias'ın daveti üze- nne Assos "a gelıyor, hem felsefe aka- demilennden birini kuruyor hem de bir yıl sonra kralın yeğem Pythias'la evle- myor. Bu sırada yazdığı Polıtıka'nın yedınci kitabını Hermaıas'a verdiğı öğütlere ayınyor ve evlıhğınden yola çı- karak ideal evlenme yaşının erkekler içın 37, kadınlar için 18 olduğunu ya- zıyor. Ne var ki kansı, bir kız çocugu doğurduktan sonra ölüyor. Öngörüsü tutmayan Anstoteles, Assos'ta ikinci evhliğıru Herpyltss'le yapıyor ve bır oğ- lu oluyor. Anstoteles, Assos'ta üç yıl ka- lıpMidillıAdası'nageçiyor Yıllarson- ra Assos'ta doğan Kleantbes, Anstote- les'in felsefe okulundan yetişip antik- çağın fılozoflan arasına gıriyor. Bugün, filozof olmak için okula git- mek gerekmiyor; gündelik hayata boş verip bir sırt çantasıyla Assos sokakla- nnda dolaşmak yetiyor! Aristoteles döneminde yapıldığı bi- lınen kent surlannın uzunluğu üç kilo- metreyi buluyor. Kente ıki yanı kulelı iki büyük kapıdan girihyor; surlardan yedi küçük kapı daha açıhyor. Sarp ara- zi yapısı ve güçlü surlanyla Assos, gü- venli bir kent izlenimı veriyor ama ta- rih boyunca pek de bağımsız kalamıyor. Kentin agorası, biri iki öteki üç kath cımnasyumu ve sırtını yamaca veren tı- yatrosu, Athena Tapınagı 'nın bulundu- ğu tepenin denize bakan eteklerinde yer alıyor. Yamacın sonu limana vanyor. Zlrveden kıyıya Antikliman günümüzde küçükbirba- lıkçı bannağma dönüşmüş; birkaç res- toran ve otel nhtımı tutmuş. Zirveden kıyıya kıvnlarak ınen dar yol; limanda birıyorve aşağıdan yukanya doğru oto- mobillennpark sorunu başlıyor. Berham- kale'de köy hayatıyla antiİc kent ıç içe girdıği ıçın büyük bir park sorunu ya- şanıyor. Her boşluk, muhtarlık tarafin- dan park alanı olarak düzenlenmış Her köşede ayakbastı hesabı para basılıyor Sıra bırşeyler yemeğe gelince, yuka- nda restorana dönüştürülmüş taş köy ev- lerinin önünde garsonlar çığbörek ya da ev mantısı önenyor. Karayolu kenarla- J\.entin agorası, biri iki öteki üç kath cimnasyumu ve sırtını yamaca veren tiyatrosu, Athena Tapınagı 'nın bulunduğu tepenin denize bakan eteklerinde yer alıyor. Yamacın sonu limana varıvor. nndakı gözleme ve bazlamanın yeriıu Behramkale'de başka hamur ışlen alı- yor. Edremıt Körfezi'nin kıyısına gel- mişken balık arayanlara limandaki res- toranlar servıs yapıyor. Ama makul fı- yatla zengın bır çeşıt ohnaksızın... Bu nedenle denız kıyısında da çığbörek ve mantı, mönünün başında yer alıyor. Kı- yıda, balık yerine hamur ışıne razı olan- larise bu kez Ege'ye nazır bır deniz man- zarası yerine balıkçı bannağımn taşla- nyla karşılaşıyor. Bannağın mendıreği, bir taş duvar halinde yükselıyor; ne Ege kalıyor ne deMıdılh.. Mideye oturan mantı gıbı kıyıdaki taşlar da insanın ufka bakıp kuramadı- ğı hayallennın üstüne oturuyor. Plskoposluk merkezi Behramkale'nın felsefe dışında bir başka özelliğıyse Hıristıyan- lığın ilk yıllanna tanıklık et- mesi; SaintPaulve SaintLıt- kas, Aleksandria Troıa'dan Midılh'ye giderlerken As- sos 'a uğruyorlar. Assos, pıs- koposluk merkezi oluyor. 14. yüzyılda I. Murat'la Behrarnkale'ye gelenOsman- lı, akropolün girişıne bir ca- mi yaptınyor. Bir de tepenin arkasındaki Tuzla Çayı'nataş birköprü Behramkale'nin karayolu çayın üstündeki köp- rüden geçiyor. Berhamkale'nın bır başka yolu ise Paris'e ve okyanu- sun ötesindeki Boston'a ka- dar uzamyor. 1881-1883 yıllan arasında Ameri- kalı J. Clark ve F. Bacon'un yaptıklan ilk kazılarda bulunan eserler Paris'e ve oradan Boston'a götürülüyor; Athena Tapınağı'nın güzelim kabartmalan bu- gün Boston ve Louvre Müzesi 'nde ser- gileniyor; yurtdışına götürülemeyen- ler de Istanbul Arkeoloji Müzeleri'ne kalıyor. Son cümle: Behramkale'yı gunübir- lik de olsa mutlaka görmek gerekıyor; yerleşip yaşamak içinse bıraz bohem, biraz sanatperest, biraz kültürperver, bıraz, biraz... GEÇMİŞTEN GELECEĞE ORHAN ERİNÇ Çocuklara Kıymayın... Terör bu kez de Kuzey Osetya'nın Beslan ken- tınde insanlığı bir kez daha vurdu. ölü ve yaralı sayısı bu yazı yazılırken de tam olarak bilinemiyordu. Çünkü terör saldınsına uğ- rayan okulun kimi bölümlenne yerleştirildiği ile- ri sürülen patlayıcı maddeler nedeniyle içeri gi- rilemiyor ve yaşamlannı kaybeden insanlann olup olmadığı kuşkusu giderilemiyor. Dünkü haberlerde ölü sayısının 350'yi aşkın olduğu, yaralı sayısının da 700 dolayında oldu- ğu belırtiliyordu. Terör ve teröristleri etkisiz kılmak amacıyla ya- pılan operasyonun en acı yönü ise ölenlerin beş- te dördünü, yani en az 280'ıni çocukların oluş- turmasıydı. Çocuklar daha yaşamlarının baharına bile ulaşamadan bu dünyadan ayrılmak zorunda bı- rakılmışlardı. Yaralı ya da şans eseri yara almadan kurtu- lan çocukların durumu ise daha da sarsıcıydı. Çünkü onlar yaşamlarının hemen her evresini etkileyecek bir şokun kurbanıydılar. Ancak hemen belirtelim ki psikolojik yönden olumsuz etkilenenler yalnız onlar değildi. Tele- vizyon ekranlanndan izlenen görüntüler, han- gi yaş düzeyinde olurtarsa olsunlar tüm insan- ları etkilemişti. • • • Terorizmin ırkı, dini olmadığını söylemekle yetinmek 1980'lerden sonra tırmanışa geçen uluslararası terörü engellemeye yetmiyor. Hele dinsel bağnazlık diye nitelenebilecek bir yaklaşımla terorizmde dinlehn etkili olma- dığını söylemek, var olan gerçeği de degiştir- miyor. Dinler dünyayı ahlaksızlıklardan, cinayetler- den, ınsanlık dışı davranışlardan arındırmak için gelmişlerdir, ama dıni kendi çıkarlan için kul- lanmaya, politikaya bulaştırmaya niyetlenenle- rin ellennde kötüye kullanılmaya açık bir yapı- ya döndürülme tehlikesıyle karşı karşıya bıra- kılmışlardır. Bu tür yaklaşım sahiplerinin sayılan az olsa da, etkileyecek dindaş bulmakta, yeterli sayı- ya ulaşamadıklarında da taşeron teröristleri kullanmakta pek de zorlanmadıkları bilinmek- tedir. Her kapıyı açtığı bilinen para, ırk ve din an- layışından daha etkili olmakta, dünyayı küre- selleşen bir tehditle karşı karşıya getirmekte- dir. • • • Beslan'daki terör eyleminin Çeçenler tarafin- dan gerçekleştirilmiş olması, terör ve Islamiyet kavramlarını bir kez daha yan yana getırdi. Bu gerçeği yadsıyarak çözüm üretilebılece- ğıni sanmak ya aşırı bir safdillik ya da bağnaz- lıktan öte bir yaklaşım sayılamaz. Bizde henüz ayakları yere basmış bir siyasal değerlendirme görülmüyor, ama Araplar daha tutariı bir yaklaşım sergiliyorlar. Müslümanlığı bir devlet biçimi olarak algıla- yıp uygulayanlar bıle daha duyarlı ve tutariı eleştirilerde bulunuyorlar. Abdurrahman el Raşid'in Eşşark el Evsat gazetesindekı "Acı gerçek: Dünyanın Bütün Te- röristleri Müslüman" başlıklı yazısından alıntı- lanan şu cümle herkese tutariı bir yol gösteri- yor. "Müslümanlarancak, olayları kınamayı ve gerekçelendirmeyi bırakıp utanç verici ger- çekleri kabul ederek imajlarını düzeltebilirler. Ortaya çıkan tablo, hepimiziçin aşağılayıcı, acı verici ve insafsız." • • • Türkiye açısından bakarsak, laik öğretimi bir kez daha deldirmemenin ne kadar önemli ol- duğunu da görebiliriz. Dindarla dinci teröristi ayrıştırma yerine ay- nı kaba koyma sonucunu yaratacak yaklaşım- ların oluşturacağı tehlikeyi de ancak bu saye- de def edebiliriz. oerinc(a cumhuriyet.com.tr BİKM ıe Utopşa 2500 Yılhk l ygarlık Harikası KARIZ Pnıf. l)r. Vmth Bılımı yaşjmm mfrtn.vınc (,'f^nıclk ıcuıcl hcüchdıı l>r. DORU lurian Oakı KJTI/ kanalları Din,. \H. Mımcan lnj\«-ı Turt. Kulluru mk- bır h.ırık.» Kan/ Ko>;rr I). HJIIV-H Kan/. Turlan ın >rmliı >u k.ın.ılljjı 1 rd. lhx, l)r. ( rngı/ \l\ılma/ t-.skı lurt. >chırfc-rı \e ScmcrKara \rda Odahaşı (Knianlı'da IK4X ıle\nnKilcrı (Macar-Lch mulkvık-r. EYLÜL SAYISI BAYÎLERDE. ıtl :i."ı ;*