Katalog

-21 HAZİRAN 2004 PAZARTESİ CUMHURİYET SAYFA ROPORTAJ ABDÜLCANBAZ TURHAN SELÇUK TA3İAÎTLI İSÎAN3ÜL AEDÜ1CAN2AZ 1 HAHiKULADS KACSHAIAHI Surlarla çevrili olduğu dönemde kentegiriş çıkış kontrol ediliyordu; eski kapüardan geriye adları kaldı 55 kapılıîstanbul Y aşadığımız şu günlerta- nhin derinlerinde kaldı- ğında acaba ne diye- celder? Istanbul"unka- rayolu ıle iki ginş kapı- sı olduğunu ve AvTupa Yakası'nda Mahmutbey, Asya yakasında Çamlı- ca adında iki gişeden kente parayla gı- rildiğıni mi yazacakJar! Bugün bizim, düne aıt bildiğimiz; Osmanlı ve Bi- zans döneminde Istanbul'a para ıle girilmiyordu, ama özel izinle giriliyor- du ve hele dengini sırtına alan Istan- bul'a yerleşemiyordu. Surlarla çevri- li Istanbul'un 55 kapısı vardı. Surlar Marmara, Haliç ve kara surlan olarak üç kısımdı. Sabah açılan kapılar, ak- şam kapanıyordu... Gelin şimdi Is- tanbul'u kapı kapı dolaşahm! Marmara'daki kapılar Marmara Denizi kıyısında 19 kapı bulunuyor. Marmara"dan Haliç'e doğru: Mermer Kule Kapısı; şimdi her ne kadar Yedıkule'de sahıl yolunun üs- tünde kalıyorsa da zamanında deni- zin ıçinde... Kule duvarlanndaki taş- larda imparator aılelenne ait izler, ku- lenin Yüdırun Beyazıt'ın kuşatması- na karşı devşırme malzemelerle ya- pıldığını gösteriyor. Debbağ Kapı da deniyor. Narlı Kapı; Ayios Studios Kapısı. Kapının yanına bir nar ağacı dıkmek yetiyor... Samatya Kapısı; PsamathiaKapısı... DavutpaşaKapı- sı... Yeni Kapı; Bizans döneminde Blan- ga veya Vlanga Kapısı; Osmanlı dö- neminde önce Yeni Langa Kapısı ve sonra Yeni Kapı. Kumkapı; Bizans döneminde küçük iskele anlamında Kontoskalion Kapısı. Sofia Kapısı; burada bir liman vardı; Osmanlı'da Kadırga Limanı Kapısı olmuştu. Küçükayasofya Kapısı'ndan sonra Çatladı Kapı. Çaltadı Kapı'nın Os- manlı 'daki ilk adı Çatladısu Kapısı. Bi- zans"taki adı ise Porta Leonis; kapı- nın önündeki aslan heykellerinden Aslanlar Kapısı. Bukoleon Sarayı Ka- pısı; Bizans sarayına açılan kapı. Ahır Kapısı, Topkapı Sarayı'nın ıhırlarına açılan kapı... Tarihi yan- madanın en güzel manzarasına sahip bir yer ve burası ahır... Balıkhane Ka- 3isı. Bizans'taki adı bilinmeyen Os- nanlı'dan kaldığı sanılan bir kapı. \yia Maria Hodegetria Manastın Ka- pısı; bugün taşlarla örülmüş kapı... Mangana Kapısı; Bizans dönemi- iin Mangana Sarayı'nın Kapısı, artık Istanbul'un en güzel manzarasına sahip yerde saraym ahırlanna açılan kapı var; Ahırkapı. Bizans dönemindeki Blanga Kapısı, Osmanlı'da Yeni Langa kapısı sonra da Yenikapı oluyor. Galata Köprüsü ile Unkapanı Köprüsü arası kapı dolu, ama artık hiçbiri yok. kapalı bir kapı. Aya Yorgı Kapısı; adı- pısı, Zindan Kapı. Odun Kapısı, Ayaz- ra da bugünkü adını alıyor. nı Bizans' ın azizlerinden Ayios Yeor- yios'ten alan eskı bir kapı. Demirka- pı; Osmanlı döneminde açılan bir ka- pı. Değirmen Kapısı; yine Osmanlı dö- neminde açılmış bir kapı ve büyiik olasılıkla değirmene açılan kapı. Top Kapısı; Topkapı Sarayı'nı korumak ıçin yerleştirilen toplardan adını alan kapı. Aslında fl. Mehmet'in yaptırdı- ğı sarayın adı Saray-ı Cedid-i Ami- re'ydi ve fakat toplar ve kapı sarayın adı oldu. Bizans dönemindeki adı Ayia Barbara Kapısı. Hallç'tekl kapılar Haliç"teki surlann büyük bölümü ve dolayısıyla kapılann çoğu artık yok. Marmara'dan Haliç'in içine doğru 25 kapı vardı ve adlan şöyleydi: Eugenios Kapısı ya da Kentenari- os Kapısı. Ne kapı kalmış ne mente- şe! Uğrakkapı; Osmanlı döneminde açılan bir kapı. Yalı Köşkü Kapısı. Fatih Sultan Mehmet'in açtırdığı ve bir zamanlar kıyıdaki yalıya gidilen kapı. Porta Veteris Rectoris ya da Porto Bonu; Sirkeci. Bugün burada bir ka- pı olduğunu düşünün ve sonra trafi- ğin halini! Bahçe Kapı; yerinde yel- ler esen kapının adından günümuzde Istanbul'un en yoğun taşıt ve yaya trafiklerinden birinin yaşandığı bu yerde bir zamanlar bahçe olduğu an- laşılıyor. Bir adı da Çıfıt Kapı. Yeni Cami Kapısı, Balık Pazan Ka- ma Kapısı, Unkapanı Kapısı... Gala- ta Köprüsü ile Unkapanı Köprüsü ara- sında artık olmayan kapılar... Geride, Osmanlı dönemindeki pa- zarlann, iskelelerin ve zindanlann adı kalmış... Yeni Camı Kapısı. Latinler ıçin San Marco Kapısı.. Cibali Kapısı; bir zamanlar "ka- rakoF'uyla ünlüydü. Porto Ispigas. Aya Kapısı, çocukluğumdaki "ayak- kabı"ydı. Eyüp'e doğru giderken oto- büsün biletçisi, "Ayakapı" diye ses- lense de ben "ayakkabı" anlardım. Bizans'ın azizlerden Aya Teodosia'nın adından geldiğini sonralan anlamış- tım. Kapı bugün de yerinde duruyor. Profıtu Prodorumu Kilisesi Kapı- sı'ndan sonra Yeni Ayakapı; Bizans döneminde olmayan. Kanuni Sultan Süleyman'ın açtırdığı bir kapı. Petri Kapısı; geride kapısı kalmasa da Por- ta Petrion, Porto Sidera, Pili Petriou adlannı bırakıyor. Fener Kapısı; Por- to Faros önce Porta Fenari oluvor son- Diplofaros Kapısı, Italyanlar Porta Diplofaros diyor. Basileos Kapısı; Im- paratorluk Kapısı anlamında Bisilike Kapısı da deniyor. Küngoz Kapısı, Bizans dönemindeki adı Kinegion Kapısı. îtalyanlar Chinico Kapısı di- yor. Balat Kapısı; Rumca saray anlamın- daki "palatiyon"un Türkçe'de "Ba- lat Kapusu"na dönüşmesinden olu- şuyor. Kapının Bizans dönemindeki adının hünkâr kapısı anlamında Vasi- liki pili olduğu sanılıyor. İmparator, Blahernai Sarayı'na bu kapıdan gidi- yor. Bizans döneminde kapının bir başka adı da Ayios loannes Kapısı. Atik Mustafa Paşa Kapısı, adını II. Beyaat'ın sadrazamlanndan olup da YavuzSultan Sefim'in öldürttüğüAtik Mustafa Paşa'dan alıyor. Mustafa Pa- şa'nın adının burada kalması ise es- ki birBizans kilisesini camiye çevirt- mesinden geliyor. Bizans döneminde Ayia Anastasia Kapısı olarak bilini- yor. Ayvansaray Kapısı; adını tabii ki "Ayvan Saray"dan alıyor. Peki, Ayvan Saray ne oluyor? Görüşler çeşitli. Os- manlı döneminde Bizans surlannda- ki mahzenlere hayvan konduğu ve bu yüzden semte "hayvan sarayı" denildi- ği söyleniyor. Osmanlı buradaki Bi- zans sarayına kemerlı yüksek bina an- lamında "eyvan" denildiğı ıçin "e>- van saray" adı ortaya atılıyor. Kapı- nın Bizans dönemindeki adı Kliome- nes Kapısı. Dideban Kapısı; Bizans dönemindeki Ksiloporta Kapısı. Ha- liç surlannın en uç noktasındaki bu ka- pı bir ara Eyyub el-Ensari Kapısı adıy- la da anılıyor. Osmanlı'nın Farsçadan aldığı dideban, nöbetçi karakol, bek- çi anlamına geliyor. Kara surlarındakl kapılar Istanbul'un kara surlannı Haliç kı- yısından Marmara kıyısına doğru iz- leyince 11 kapı bulunuyor: Blaher- nai Kapısı; Ayvansaray sırtlannda ka- ra surianndan Bizans sarayına açılan kapı... Sarayın kalıntılan günümuzde Tekfur Sarayı olarak biliniyor. Porto Regia; Regia Kapısı. Eğri Kapı, adı kapının eğriliğinden geliyor. Edirne Kapısı, Bizans dönemindeki adıyla Harisıus veya Andrinopolis Kapısı. Trakya'daki Andrino kentine doğru gidilen bu kapının adı Osmanlı döne- minde Edirne yoluna dönüşüyor... Su- lukule Kapısı; Bizans'ta Pempton Ka- pısı. Sulukule adı, mahallede saka- İarla yapılan su ka\ r galanndan geliyor. Top Kapısı, Bizans'taki adı Roma- nos Kapısı. Topkapı Sarayı ile ilgisi olmayan bir kapı. Sultan II. Mehmet, kuşatma sırasında karargâhını bura- ya kuruyor. En ağır top atışlan da bu- radan yapılıyor. Oyle ki sonradan bu- radaki mahallenin adı Top Yıkığı Ma- hallesi oluyor. Mevlevihane Kapısı; gü- nümuzde Mevlana Kapı olarak bili- niyor. Kapının adı Osmanlı dönemin- de buradaki Mevlevi tekkesinden ge- liyor. Bizans dönemindeki adı Rhesi- um Kapısı. Kalagru Kapısı; Bizans dö- nemindeki adıyla Porta tou Kalagru. Silivri Kapısı; Bizans dönemindeki adı Pege Kapısı. Belgrad Kapısı; Bi- zans döneminde Ksilokerkos Kapısı olarak biliniyor. Yaldızlı Kapı; bir adı da Alnn Kapı. Bizans dönemindeki adı Porta Auera. Bugün Yedikule Surla- n'nın içinde ve ayakta duruyor fakat kapalı. Bizans döneminde seferden dönen imparatorun büyük törenle gir- diği kapı. Sur dışındakl kapılar Istanbul'un surlarda 55 kapısı var ama kapılan surlardakilerle sınırlı de- ğil... Örneğin Galata'daki Azapkapı ve Usküdar'daki Paşakapısı da Istan- bul'un kapılı semtlerini oluşturuyor. Azapkapı'nuı adı Osmanlı dönemin- de Haliç Tersanesi'nin yanına kuru- lanAzepler Kışlası'ndan geliyor. Böl- ge, Cenevizhlerin elindeyken Galata surlanndaki bu kapıya Porta di San An- tonio deniyordu. Paşakapısı ise sad- razamlann hem oturduklan hem de gö- rev yapuklan yerdi. Ne var ki, 1600'lü yıllarda sadrazamlar konaklarını Üs- küdar'ın bu semtinde yaptınnca Istan- bul'un karşı yakasında kapılı yeni bir semt ortaya çıktı. Marmara surlannın önünden kıyı yolu geçmeden önceki yıllar... Surlar dalga- laıia buluşuyor.AhırkapıFeneri kjyıda_ Seyahat hastalıklarına dikkat Talhlalil kabus ohııasnı ŞULEKÖKTÜRK Hindistan'ın Ganj Nehri'ni görmek, Moğolistan'ın binbir çeşit yeşili içinde dinlenmek, Buda ile Peşte'nin birleştiği muhteşem şehir Budapeşte'yi ziyaret eönek, Doğu'nun limanlannda birer gün geçirmek ya da Türkiye'nin güneyinde bir sahilde günlerce yüzmek, güneşlenmek... Farkh yerler görüp ve keşfetme tutkusu ile yapılan seyahatler, önlem aluımazsa çeşitli hastalıklarla boğuşmaya neden olabilir. Uzmanlar, bu hastalıklann gelişmesinde seyahat şekli, bölgenin mikrobik yapısı ve doğa koşullannın önemli rol oynadığını belirterek, bu hastalıklardan korunmak için önlem alınabileceğine dikkat çekiyorlar. Dünyada yurtdışına seyahat eden kişi sayısının yılda 500 milyondan fazla olduğu tahmin ediliyor. Oysa Dünya Sağlık Örgütü'nün (WH0), yüksek bulaşıcı hastalık taşıyan bölgelere seyahat eden 8 bin kişi üzerinde yaptığı araştırma, bu yolculann yüzde 64'ünün bu seyahatler esnasında hiçbir sağlık tavsiyesi almadıklannı gösteriyor. Sulardan geçiyor Bayındır Hastanesi Enfeksiyon Hastalıklan ve Klinik Mikrobiyoloji Uzmanı Dr Ash Karademir. hastalıklann çoğunlukla mikroplu sular ve besinlerden geçtiğine dikkati çekerek, özellikle besinlerin ve kullanılan sulann temiz olması gerektiğini vurguladı. Çok sayıda kişinin ortak kullanım alanı olan havuzlar, yeterince temizlenmezse bakteri, virüs ve parazitler nedeniyle hastalıklann bulaşmasına yol açabiliyor. Sulardan bulaşabilecek hastalıklardan korunmak için alınabilecek önlemler ise şu şekilde sıralanıyor: • Durgun ve kirli sularda, yüzeyi köpüklü ve yeşil görünümde olan denizde yüzülmemeli. 1/ Havuz ve deniz suyu yutulmamalı. • Ciltte sıynk ve kesik alanlan varsa, yüzme sonrasında temiz su ve sabunla yıkanmah. t/ Kulak enfeksiyonlannı önlemek için kulak tıpalan takılmalı. Göz enfeksiyonlannı önlemede deniz gözlüğü veya maskeleri kullanılmalı. Hafif gıdaları seçin Uzmanlar, seyahat hastalıklanndan korunmak için gıdalann da özenle seçilmesini istiyor. Yolculuklar sırasında sulu ve hafif gıdalann tercih edilmesini isteyen uzmanlar şu önerilerde bulunuyor: • Uçakla yolculuklarda diyabetik hastalar ve özel yemek yemesi gerekenler talebi önceden bildirmeü. # Diyabetikler düşük kan şekerine karşı yanlannda kurutulmuş meyveler veya kurabiye gibi yiyecekler bulundurmalı. # Azgelişmiş ülkelerde su, tüketim ya da diş fırçalamak gibi amaçlarla kullanılmamalı. Gerekirse kaynahlmalı ya da klorlanmalı. # Alkollü içecekler, su kaynatarak hazırlanan içecekler ve karbonatlı içecekler bu açıdan genellikle güvenlidir. # Dondurma gibi süt ürünleri, sokak satıcılannda satılan yiyecekler, marul, domates gibi taze sebze ve meyveler kullanılmamalı. # Meyveler soyulmadan yenmemeli. # Et ve balık iyi pişirümeli ve sıcakken yenmeli. # Tatlı ya da tuzlu suda yıkanmak, yüzmek ve botla gezmekten kaçınıknalı. İki hafta önce aşı yaptırın Gezi süresince karşılaşabilecek enfeksiyonlardan korunmak ve dönüşte taşınabilecek enfeksiyonu ülkeye sokmamak açısından uzmanlar seyahate çıkmadan önce mutlaka aşı yaptınlmasını öneriyorlar.