Katalog

SAYFA CUMHURİYET 1 KASIM 2004 PAZARTESİ ÎNCELEME IMF, yeni stand-by için vergi, bankalar ve sosyal güvenlik konusunda düzenleme yapılmasını istiyor lç borcaalternatifarayışı S lç Borç I.Toptem ödeme Ana Para Faiz 2.Yeni Borçlanma 3.Net Borç Artışı 4.Borç Stoku lanrr 1999 25.4 15.5 ' 9.9 26.9 11.3 22.9 iafBc 2000 37.5 18.9 18.6 32.4 13.5 r 36.4 ırçlanr 2001 164.4 123.9 40.1 209.6 85.7 122.2 na-öc 2002 141.1 97.9 43.5 125.3 27.7 149.9 (eme-, 2003 166.3 113.7 52.6 158.2 44.5 194.4 StokK 2004* 136.7 96.3' 40.4 119.5 r 23.2 217.6 tr-TL) 2004** 175.0 121.0 53.0 154.0 32.0 226.4 IMF Geri-Ödeme Takvimi (milyar dolar) Toplam Geri Ödeme Ana Para Faiz 2004" 1.666 1.400 266 2005 8.624 7.735 889 2006 11.772 11.417 354 2007 1.727 1.233 40 2008 392 382 10 * 2004 Eylül sonu rtibarıyla kesinleşmiştir. ** 2004 Ekim geçici verileri ile kasım Hazine borçlanma açıkiamasına dayanılarak yıl sonu tahminidir. Hazine 2004 'te 170 katrityon lira ödüyorANKARA (ANKA) - Hazine Müsteşarlığı'nın eylül ayı sonu iribanyla kesinleşen iç borçlara ilişkin, borçlanma-geri ödeme-stok verileri, 2004 bütçesinde bütçe açıgının tahminlerin ötesinde ve hızlı bir biçimde azalma göstermesine karşılık, iç borç stokundaki artışın sürdüğünü göstermektedir. 2004 bütçe döneminde, eylül iç borç verilerine, ekim ayı geçici sonuçlan ve kasım ayına ait Hazine tarafindan açıklanan borçlanma programı verilerini ekleyerek yıl sonu için yapılan tahmin, iç borç stokunun 226.4 katrilyon TL'ye ulaşacağını gösteriyor. Borç stoku bu dengede 2003 yılına göre yüzde 16.4 düzeyinde genişlemiş olacak. Eylül sonu verilerine göre 137 katrilyon TL borç geri ödemesi (faiz+anapara) ve 119 katrilyon TL yeniden borçlanma gerçekleştiren Hazine, yıl sonunda 170 katrilyonu aşan borç geri ödemesi ve 152-154 katrilyon yeniden borçlanma ile 2004 yılını tamamlamış olacak. Yıl sonu değerleri, yıl içinde borçlanmada net 32 katrilyon TL'lik artış olacağını gösteriyor. Yıl sonu için yapılan tahminlerin gerçekleşmesi durumunda, 2005 yılında borç idaresi 2004 yılındaki düzeyine yakın bir borç geri ödemesi yapacak. Kuşkusuz bu gen ödemelerin gerçekleştirilmesinde öncelikli kaynak "yeniden borçlanma" olacak. Mali pıyasalarda 2005 yılı beklenen GSMH'nin yüzde 32'si düzeyindeki yeniden "iç borçlanma" gereği reel faizlerdeki yüksek oranlaruı sürmesini sağlayacak. lç borç stokunda çözülmelerin olmayacağı ve stokun akım haline gelmeyeceği, aksine büyümeye devam edeceği anlaşılıyor. 2005 bütçe döneminde konsolide kamu bütçesinden yapılacak iç borç geri ödemeleri, 2004 düzeyini korurken dış borç ödemeleri IMF ödemeleri nedeniyle 2004 yıluıa göre artış gösterecek. 2005 yılında, 2000- 2004 programı nedeniyle IMF kaynaklarından kullanılmış olan toplam 31 milyar dolarhk kredinin en yüksek geri ödemesi yapılacak. 2004 yılında ekim ayı sonu iribanyla IMF kredisi için yapılan geri ödeme 1.7 milyar dolar oldu. 2005 yılında yapılacak geri ödeme 7.7 milyar dolan anapara, 900 milyon dolan faiz olmak üzere 8.6 milyar dolar olacak. Yıl içinde bütçenin dış borç toplamı ise 8.6 milyar dolan IMF olmak üzere 17.5 milyar dolar olacak. IMF ile yeni stand-by için 2005 borç taksitinde ödemenin yeni bir takvıme bağlanmasının sağlanacağı ısrarla vurgulanmaktadır. Mevcut dengede 2005 yılında yapılacak 17.5 milyar dolarlık dış borç servisinin sağlanması için Hazine'nin uluslararası piyasalardan asgari 11 milyar dolarlık yeni dış borçlanmaya gitmesi gerekecektir. Konsolide bütçenin iç ve dış borç stoku ve 2005 yılı geri ödemeleri borçlanma yükünün artacağının göstergeleri olarak kabul ediliyor. B ütçe Meclis'te Plan-Bütçe Ko- misyonu'nda görüşülmeye baş- landı. Hafta ortasmda komis- yonda 2005 Bütçesi'nin sunuşunu ya- pan Maliye Bakanı. temel öncelikleri arasında "kamu net borç stokunu da- ha aşağı seviyelere indirmenin" yer al- dığını. bu amaçla "mali disiplin sürdü- rülerek faizdışı fazla bedefininyakalan- masıve faizkrin aşağıya çekümesinin sağ- lanacağuıT \urguladı. 2005 Bütçesinde de "mali disipünin tavizsizuygulanması'nın yanısıra ver- gi polıtikası ve vergi yönetimine yöne- lik yeni düzenlemelerle, "mali topar- lanmamn kalıcı olmasını sağlamak" he- defleniyor. Mali toparlanmanın kalıcı- lığını sağlamak üzere gündeme gelecek olan düzenlemelerden neyin anlaşılma- sı gerektiği, geçen hafta ortasında Tür- kiyeden aynlırken IMF'nin yaptığı açık- lamalarla ortaya çıktı. 2005 Bütçesi yü- rürlüğe girmeden vergi cephesinde; ver- gi idaresinin yeniden düzenlenmesi ve kayıt dışdığı giderecek etkin bir vergi ida- resi oluşturulması, doğrudan vergilere uygulanan tarifelerin düşürülerek geniş tabanlı düşük tarifeli bir yapıya geçilme- si, mali sektörde BDDK Yasası olarak bilinen Bankalar Yasası'nın yeniden dü- zenlenmesi, sosyal güvenlik sisteminde Emekli-Sandığı, SSK ve Bağ-Kur için bütçeden yapılan sübvansiyonlann kal- dınlmasım gerçekleştirecek bir mali ya- pının oluşturulması, sistemin bütçe üze- rindeki yükünün en aza indirilmesi ve yükün artan oranda sosyal güvenlik sis- temlerinden yararlananlara kaydınlma- sı hedeflenmektedir. IMF bu "yapısal" düzenlemelerin 2005 Bütçesi yürürlüğe girene kadar TBMM'den geçmesini istiyor. 2005- 2007 dönemini kapsayacak yeni stand- by anlaşması için bu üç alandaki düzen- lemenin yapılması olmazsa olmaz şart. Bütçe Açığı-Kamu Borçlanma Gereği-Borç Stoku Konsolide Bütçe Açığı TL (katrilyon) % (değişim) Kamu Kesimi Borçlanma Gereği TL (katrilyon) % (değişim) Konsolide Bütçe Borç Stoku (ktr) lç Borç Stoku Dış Borç Stoku 2001 2002 2003 2004* 33.8 -8.0 24.8 -5.9 326.4 226.4 100.0 29.0 -16.5 29.0 -16.4 177.9 122.7 55.8 40.1 -14.6 34.9 -12.7 243.1 149.9 93.2 40.2 -11.3 33.7 -9.4 282.9 194.4 88.5 * 2004 yıl sonu gerçekleşme tahmini (Eylül sonu kesinleşmiş verilerine, ekim ayı geçici verileri ve kasım borçlanma programı ilave edilmiş, aralık içinse tahminde bulunulmuştur). IMF'nin "aşın borçluluktaıT çıkış programı olarak tasarladığı yeni prog- ramın başlaması için ön şart olarak gör- düğü "üç yapısaT düzenleme alanı bir- likte ele ahndığında, talep edilen üç dü- zenlemenın de nihai olarak "kamunun iç borçlanma"sına alternatif olarak dü- zenlenmeye çalışıldığı anlaşılıyor. Sür- mekte olan beş yıllık programm 2000- 2004 uygulama sonuçlan; izlenmekte olan "faiz dışı fazla" aracının kullanıl- ması yoluyla "iç borç", sorunun çözü- münde "çıkışa" gidilemedığini göster- mektedir. Bu nedenle "iç borç kısır- döngüsünden" çıkış için "geürier" po- litikasına dönülmeye çalışılmaktadır. Burada bir tespiti yapmak kaçınılmaz olmaktadır. Türkiye'de 1980programı olarak bilinen sürecin, "kamu maliye- snde" başlattiğı;"bütçedışıfoniar"(tek hazine yerine çoklu hazine) vergı ye- rine iç borçlanma politika tercihleri, son yirmi yıldır yaşadığımız bütün "kötü- lükJerin" temel kaynağıdır. Anlaşılmaz olan yam ise o yülarda bütçe dışı fon ve iç borçlanma politikalanna "anla- \Tşgösteren,sesçıkarma\an" IMF'nin son beş yıllık stand-by ve yeni stand- by çerçevesinde bu uygulamalann tü- müyle yok edilmesi için Türk hükümet- lerine yapmış olduğu sürekli baskıdır. Faiz dışı fazla-borç stoku lç borç sürecinin yönetilmesinde ve borçlanmadan çıkışta son beş yıldır, başka alternatifi olmadığı ısrarla vur- gulanan "faiz dışı fazla* aracının bır çö- züm olmadığı, sadece yurtiçinden dış âleme net kaynak aktarma aracı hali- ne geldiği genel kabul görmektedir. Uyguİanmakta olan 2000-2004 is- tikrar progranunın beş yıllık döne- minde, "faiz dışı fazla" yıllar iribany- la GSMH'nin yüzde 5-6.5 düzeylerin- de saptandı. 2005 Bütçesi'yle birlikte açıklanan Konsolide Bütçe Açığı ve Ka- mu Kesimi Borçlanma Gereği: 2001- 2004 gerçekleşmelerine ilişkin gös- tergeler, bütçe açığı ve borçlanma ge- reğinin sürekli geriledığine işaret edi- yor. Ancak iç borç göstergeleri; yıl içinde yeniden borçlanmanın azalrna- dığını, net borçlanmanın açıktan hız- lı büyüdüğünü ve borç stokunun art- tığını gösteriyor. 2004 yılı sonunda 225-228 katrilyon TL düzeyine ulaşa- cağı beklenen iç borç stoku, yıl için- de bütçe açığında yüzde 15.4, kamu ke- simi borçlanma gereğinde yüzde 26.5 oranmda daralma olurken yüzde 15.6 oramnda büyüme göstermektedir. Ha- zine'nin 2004 yılında 2003 yılındaki yeniden borçlanma büyüklüğü olan 158 katnlyon TL'lik borçlanma bü- yüklüğüne çok yakm bir yeniden borç- lanmaya gittiği anlaşılmaktadır. lç borç kısırdöngüsü piyasacı tek alternatif çözüm olarak gösterilen "faiz dışı faz- la" aracı kullanılarak çözülememekte- dir. 2003 yılından sonra 2004 yılı uy- gulamasmda borç stokunun büyüklü- ğünün artma eğılimini sürdürdüğünü göstermektedir. IMF önümüzdeki üç yıllık yeni prog- ramda bu nedenle "faiz dışı fazla" çö- zümüne ek olarak kamu gelirlerinin, vergi gelüieri olmak üzere arttınlma- sına yönelik araçlann kullanılmasım gündeme getirmektedir. Bu araçlann kullanımı için yeni programa geçme- den önce, üç yasanın çıkanlmasını ön şart olarak görmektedir. Benzer türden dayatmalarla, 1999 ilkbahar-yaz ay- lannda "yakın izleme sürednden stand- by anlaşmasına" geçmek için çıkanl- ması ön şart olarak belirlenen dört ya- sa, 2002 ilkbahannda kriz sonrası ye- ni stand-by anlaşması için ön şart ko- şulan 15 günde 15 yasa dayatmalan ile karşılaşılmıştı. Komisyonda görüşmeleri süren büt- çe sonrasında bu üç yasanın Meclis gündemine geleceğini tahmin etmek zor değil. • Dış borç yükü döviz bazında artış içindeyken Türk Lirası bazında artışının sınırlı kalması doğrudan doğruya döviz piyasalannda TL'nin aşın değerli (dövizin ucuz) olmasının bir sonucudur. Türk Lirası son iki sene içerisinde satın alma gücü paritesine göre yaklaşık yüzde 30 aşın değerli konumda seyretmektedir. Hükümetin bütçedeki hedefi: Borçları çevirmek Toplam Kamu Borcu (Net) Toptam Kamu Borcu (Brüt) IçBorç Konsofide Bütçe Dış Borç Konsofide Bütçe ' Kamu SektöniToplam Net Variıklan GSMH GSMH'nin %'si Olarak: Toplam Kamu Borcu (Net) Toptam Kamu Borcu (Bröt) IçBorç Konsolide Bütçe Dış Borç KonsoHde Bûtçe Kamu 2001 160.6 190.6 125.5 122.2 65.1 55.8 29.8 176.4 91.0 108.0 71.1 69.3 36.9 31.6 Kesimi 2002 216.4 257.6 154.8 154.8 102 8 92.9 41.2 275i) 78.7 93.7 56.3 56.3 37.4 33.8 Borç Stoku (Katnlyon) 2003 251.4 297.7 201.3 194.4 96.4 88.5 46.2 356.7 70.5 83.5 56.4 54.5 27.0 24.8 2004.Ç2 2004Ç3 265.4 3185 215.9 209,2 217.8 102.3 94.4 97.1 52.7 384.4 69.0 82.8 ^ 56.2 ^ ^ L 54.4 ^ ^ ^ ^ 26.6 1|^L/ 24.6 ^ ^ Kaynak: Hazine Müsteşarlığı (www.hazine.gov.tr); TC Merkez Bankası, elektronik veri dağrtımı sistemi (www.tcmb.gov.tr) fefSi Kamu Kesimi Dış Borç Stoku (Milyar ABD $) ^ 5 § p - 2001 2002 Toplam Dış Borç Toplam Kamu DışBorç Konsolide Bütçe 113.9 46.4 38.7 130.4 64.0 56.8 2003 145.8 70.3 63.5 2004.Ç2 148.2 70.1 63.5 Kaynak: TC Merkez Bankası veri dağrtımı sistemi T ürkiyede 2000den bu yana hükümetler bütçe tasanlannı tek bir hedefe odaklanarak düzen- lemek ile koşullandınlmışlardır Borçlann çev- rilmesi. Teknik ifadesiyle, milli gelire oran olarak ka- mu toplam borç stokunun azaltılması anlamına gelen bu süreçte hükümetin uyguladığı yegâne politika fa- iz dışı fazla hedefinden oluşmaktadır. Söz konusu he- def uyannca, kamunun toplam gelirleri ile faiz dışın- daki harcamalan arasındaki farkı veren faiz dışı (bi- rincil) bütçe dengesinin, 2001 krizinden bu yana her yıl milli gelire oran olarak tüm kamu sektörü için yüz- de 6.5, merkezi hükümetin konsolide bütçesi için de yüzde 5 oranmda fazla vermesi bir fetiş haline dönüş- türülmüştür. IMF" nin Türkiye üzerine yaptığı projeksiyonlarda kamu kesiminin faiz dışı fazla hedefleri asgari olarak 2007 "ye kadar korunmaktadır. Dolayısıyla 2000 son- rasında kamu kesiminin bütün bütçeleri kamunun borç yükünün çevrilmesi amacına dönük olarak, uluslara- rası düzeyde çok yüksek sayılabilecek bir oranda fa- iz dışı fazlalar vermeye mahkûm gözükmektedir. Ge- çen hafta Millet Meclisi'ne sevk edilen 2005 yılı Büt- çe Tasansı da aynı mantık altmda hazırlanmıştır. Böylesine yüksek bir faiz dışı fazla yaratan bütçe uygulaması Türkiye'nin borçluluk düzeyini ne dere- cede etkilemiştir? Solda 1 No'lu Tablo bu konuya açık- lık getirmektedir. Türkiyede kamu sektörünün 2001 sonunda 160.6 katrilyon TL olan net borcu, 20O4 ikin- ci çeyrek dönem itibanyla 265.4 katrilyon TL düze- yine yükselmiştir. Kamunun net borcu, maliye istatistiklerinde brüt borç eksi Merkez Bankası net varlıklan eksi kamu mevduatı eksi işsizlik sigorta fonu net vaıiıklan ola- rak hesaplanmaktadır. "Kamunun net varMdan" di- ye adlandırdığımız bu son üç kalem, Tablo'daki veri- lere göre 2001 sonunda 29.8 katrilyon TLden, 2004 ikinci çeyreğinde 52.7 katrilyon TL'ye yükselmiştir. Do- layısıyla kamunun aslında 318.2 katrilyon TL merte- besinde olan brüt borç stoku, söz konusu varlık kale- mi ile aşağıya doğru düzeltilmektedir. Konsolide bütçede lç ve dış borç Kamunun borç stoku içindeki en önemli kalem kon- solide bütçenin iç ve dış borç miktarlandır. Konsolide iç borç stoku, AKP'nin iktidara geldiği 2002 yılı Ka- sım ayından bu yana 154.8 katrilyon TLden 2004 Ey- lül'ü itibanyla 217.6 katrilyon TL'ye yükselmiştir. Kon- solide bütçe dış borç stoku ise aynı dönemde 92.9 kat- nlyon TL düzeyinden 97.1 katrilyon TL'ye ulaşmıştır. IMF yetkilileri ve hükümet çevTeleri, kamu kesi- mi net borç stokunun milli gelire oranla bir azalma içinde olduğunu öne sürmektedir. Gerçekten de ilgi- li Tablo'daki veriler, AKP'nin iktidarda olduğu 2002 sonrasına bakıldığında, toplam kamu kesimi net borç stokununmilli gelire oran olarak yüzde 78.7'den yüz- de 69'a gerilediğinı göstermektedir. Ancak söz ko- nusu karşılaştırma son derecede yanıltıcı gelişmele- ri içinde barındırmaktadır. Nitekim, bu dönemde ka- mu net borç stokundaki 9.7 puanlık azalmanın 10.8 puannım dış borçlardaki azalma ile açıklandığını gör- mekteyiz. lç borç stoku milli gelire oran olarak 2002 sonrasında yüzde 56 oranmda süregelmiştir. Milli gelirin olağanüstü bir büyüme konjonktürü geçirdi- ği bu dönemde, ıç borçlann da aynı tempoda yüksel- mekte olduğunu gösteren bu tespit, hükümetin iç borç yükünü düşüremediğini, ancak sabit bir oranda tutabildiğini vurgulamaktadır. Öte yandan kamu kesimi dış borç stoku döviz cin- sinden artış eğilimi içindedir. 2 No'lu Tablo'da der- lediğimiz veriler, kamu kesimi dış borçlannın 2001 krizi sonrasmda 46.4 milyar dolardan, 2004 ikinci çeyreğinde 70.1 milyar dolara yükseldiğini, yani 2.5 sene içinde dolar bazında yüzde 50 artmış olduğu gerçeğini bütün çıplaklığıyla göz önüne sermekte- dir. Bu arada konsolide bütçe dış borç stoku söz ko- nusu dönemde dolar bazında neredeyse iki misline ulaşmış, Türkiye'nin özel sektör dahil toplam dış borçlanise 113.9 milyar dolardan 148.2 milyar do- lara sıçramıştır. Dış borç yükü döviz bazmda artış içindeyken, Türk Lirası bazında artışımn sınırlı kalması doğrudan doğ- ruya döviz piyasalannda TL'nin aşın değerli (dövizin ucuz) olmasının bir sonucudur. Türk Lirası son iki se- ne içerisinde satın alma gücü paritesine göre yaklaşık yüzde 30 aşın değerli konumda seyretmektedir. Dövizin göreli ucuzluğu dış borç tehlikesini gizle- mekte, toplam borç stokunda da bir iyileşme olduğu izlenimi yaratmaktadır. Oysa tehlikeli bir biçimde ar- tış gösteren dış borçlanma, temposundan bir şey kay- betmemiş olan iç borçlanma ile birleştirildiğinde, borç- lanma yükünün Türkiye ekonomisindeki ciddiyetini giderek arttırdığı görülecektir. Son derece yüksek bir büyüme konjonktürü ve devletin asli kamu hizmetle- rindeki olağanüstü kısıntılar pahasma elde edilen fa- iz dışı fazlalara rağmen vanlan bu noktada borçlan- manın yükünün gerçekte artıyor olması, yakm gele- cekte Türkiye'nin kamu fınansmanı dengeleri üzerine ciddi bir sınav vereceği endişesini arttırmaktadır.