Katalog

27 OCAK 2003 PAZARTESİ CUMHURİYET SAYFA ROPORTAJ İNSANIN SERÜVENİ ,-îiT.*"S-T«.* • TURHAN SELÇUK DİÎRÜ3T TABİATLI ÎSTANBUL EFENDİSİ ABDÜLCARBAZ1 HARÎKÜUDE MACZHALAEI TEKMİ1İ /. Abdülhamit'in 1780'deyaptırdığı külliye, yeni işlevini Cumhuriyet dönemiyle kazandı IstanbuTun zahire borsası abil. tsa'dan önce 6. yüz- yılda en görkemli döne- mını yaşarken tüccar- lannkentinbellibırye- rinde toplanıp karşıhk- lı mal alışvenşinde bulunması bor- sanın ilk oluşumu sayılıyor... 15. yüzyıla gelindiğınde Avrupa'nın Brugge kentındeki "deBeurseMey- danTnda toplanan tüccarlarla, mey- danın adından "borsa" kelımesi or- taya çıkıyor... Avrupa'nın kurallan konmuş ilk borsası 1460 yılında An- vers Limanı'nda açılıyor... Anvers Borsası 1531 yılında uluslararası ni- telik kazanıyor... Peşinden Fransa'da, Ingiltere'de, Almanya'da borsalar açılıyor. Matbaanın gelişindeki 282 yıllık gecikme Osmanh'nın bilim ve kül- tür dünyasından kopmasına bağla- nır... Eğer borsa, tıcaret dünyasının önemli ve hatta vazgeçılmez bir ku- rumu ise Osmanlı'nın ekonomik çö- küntüsünü fazla araştırmanın anla- mı kalmıyor... Çünkü îstanbul'da borsa Am'ers'ten ancak 400 küsur yıl sonra açılıyor... O da Osmanlı'yı borçlandırarak batıran Galata ban- kerlerinin bir handa toplanıp kendi aralannda tahvillerle oynamalan sa- yesinde... 1860'larda bankerlerin kendilerince borsa kurmalan üzeri- ne 1873 tarihli nizamname ile "Der- saadet Tahvilat Borsası" açılıyor... Geçmiş ola! Nizamname ile olmuvor! 1882'de îstanbul Ticaret Odası, bir zahire ve ticaret borsası kurulma- sı için girişimde bulunuyor ama so- nuç alamıyor. 1886'da II. Abdülha- mit'in buyruğu ile ticaret borsalan- nın kurulması içın bir nizamname ya- yımlanıyor ama olmuyor... îlk tica- ret borsası ancak 1892'de Izmir'de açılıyor; îstanbul Zahire ve Ticaret Borsası ise Cumhuriyetle 1924 yı- lında kurulabiliyor, bir yıl sonra da faaliyetegeçiyor... Zahire Borsası Sokağı'nı bilir mi- siniz? Eminönü'nde Dördüncü Vakıf Han'ın karşısındadır bu sekiz-on adımlık dar sokak... Hamidiye CaddesL'nde çoğu şap- kacı dükkânlannın sonunda Hacı Bekir'in dükkânı vardır... Hacı Be- kir'in yanından girince çıkmaz gibi görünen sokak Zahire Borsası Soka- ğı'dır... Ve sokak sağa kıvnlırken tam köşedeki kiremit renkli eskı taş bina, bugünkü adıyla Îstanbul Tica- ret Borsası, ilk adıyla îstanbul Za- hire ve Ticaret Borsası'dır. Zahire: Zamanı gelince kullanıl- mak üzere ambarda saklanan yiye- cek. Son padlşah külllyesl îstanbul Tıcaret Borsası'nda o gün bugün buğday, arpa, patates, fasul- ye, nohut, mercimek, soğan gibi her türlü zahire ve bir de et işlem görü- yor... Tarihi binanın sessiz ve sakin ortamında, eski bir avlu olan geniş salonun duvanndaki dijital tabloda, kırmızı renkte yazılar yanıp sönüyor; mercimeğin fiyatını soğanın fiyatı izliyor... Bağıran, çağıran, el kol ha- reketleriyle alım satun yapan olmak- sızın, dijital tablo akıp gidiyor... Alı- cılar, aracılar ve borsa çahşanlan, caddenin gürültüsünden uzak işleri- ni yapıyor... Bu bina aslında L Abdülhamit'in yaptırdığı külliyenin medrese bölü- mü... Abdülhamit garibim, 1730'daba- bası UL Ahmet tahttan indirildiğin- de 5 yaşındaymış... Amca oğulları I. Mahmut ve III. Osman ile ağabe- yi IILMustafa nın saltanatını tam 44 yıl sarayda hapis hayan yaşayarak ge- çirmiş... Neyse ki aklını yitirme- miş... 1774'te Rus savaşı sırasında 49 yaşında tahta çıkıp, 1789'da Rus cephesındeki bozgunlann üzüntü- süne dayanamayıp nüzulden ölmüş... Nüzul: Inme, felç. Külliye inşaatı 1780'de bitmiş. tür- be I. Abdülhamit öldüğünde yapıl- mış... Türbenın yennde Aya Logüt- kon Manastın varmış... Külliyenin imaret ve sıbyan mektebı 1913 yı- lında Dördüncü Vakıf Han'ın yapı- mı için yıktınlmış; sebil ve çeşme- si, Gülhane Parkı'nın karşısındakı Zeynep Sultan Camisi'nin önüne ta- şınmış... Hamidiye Medresesi'nin özelliği, bir camiye bağımlı olmama- sı... Hemen ötesindeki Yeni Cami ile ya da çevredeki bir başka camiy- leilişkisiyok... Bağımsız... Bir baş- ka özelliği ise îstanbul'da bir padi- şah tarafindan yaptınlmış son kül- liyenin, günümüze kalan son parça- sı olması... Tarihi yapının günümü- ze kadar gelmesindeki en büyük pay ise îstanbul Ticaret Borsası'nın ol- sagerek... 1924'te kurulup 1925'te faaliye- te geçen borsanın ilk mekânı Gala- ta'dakı Şark Han... Bir süre sonra Konsolıt Han'ataşınıyor... Konsolit Han, Galata bankerlerinin eskı me- kânı... Cumhunyet, eğitimde birlıği sağ- ladıktan iki yıl sonra 1926'da Hami- diye Medresesi'ni îstanbul Ticaret Borsası'nın kullanımına veriyor... Ancak bir koşulla, yıktınhp yerine modern bir borsa binası yapılması ko- şuluyla... Ne var ki. yeni bir inşaat içın ekonomik koşullar elvermiyor ve borsa tarihi binayı yıkmıyor. Matbaa ve borsa Geçmişe dönersek... Hamidiye Medresesi 1780'de eğitime açıhr- ken tstanbul'da Osmanlı'nın matba- ası yok! Osmanlı'da ilk matbaanın 1727'de açıldığı söylenir fakat neden- se 15 yıl sonra kapandığı söylen- mez... Osmanlı'da matbaa, yine bir tek baskı makinesi ile I. Abdülhamit'le 1784 yılında yeniden açılırken med- resedekiler basılı bir kitap okudular mı bilinmez ama.. tarihin bildirdiği- ne göre dünyanın öteki ucunda "Wall Strett" adıyla anılacak borsanın açıl- I. Abdülhamit, eski bir Bizans manastınnın yerine yaptırdığı türbede yatryor... Abdülhamit'in yapürdığı külliyenin sıbyan mektebinin yerinde Dördüncü Vakıf Han yükseüyor... Külliyenin öteki parçası medreseyi ise Cumhuriyet'le büiikte kurulan tstanbul Ticaret Borsası kullanıyor... (Fotoğraflar: KAAN SAĞANAK) masına sekız yıl kalmıştı ve New York'ta tahvil basmaya yetecek ka- dar matbaa vardı... Aradaki uçurum okyanus kadar büyük... îstanbul Ticaret Borsası'nın tari- hi binayı gözü gibi koruduğu bir ger- çek... Girişteki üstü kapalı avlunun solundaki çeşme geçmişten kalma, sağdaki çeşme ise bahçeden yetiri- lıp korumaya alınmış... Küçük avlu- dan sonrası 30 meımer sütunla çev- rili 30 küsur metreye 15 küsur met- relik büyük avlu.. Avlunun üstü açık olması gerekıyor ama kapalı... Bor- sa. sonradan kondurulan beton ko- lonlu çahyı söktürüp eski esere uyum- lu yeni bir çatı yaptırmış... Hoş... Re- %aklann önleri ise ahşap odalarla ye- niden düzenlenmiş... Ortada, büyük bir ahşap masa duruyor; masa eski- den kalmasa da avluya ayn bir este- tik kazandınyor. Ince bir merdiven- le çıkılan üst kat, küçük odalardan oluşuyor. Her biri kubbeli 22 odada borsanın yönetım binmlen çahşıyor. En üst kat ise eskinın kütüphane, cilthane alanlan ve şımdi borsa üst yönetımınin mekânı... Hamldlye Hamamı nerede? Eski medrese ile bitışik düzende- ki eski mescit ise şımdinm borsa meclıs salonu... Meclıs salonu, ken- di içınde merdivenle çıkılan ve yus- yuvarlak tavanı ile farklı bir alan... Merdiven başındaki telefon kulübe- lerinde duvara takılı eskı ahizelerin hâlâ çahşıyor olması ise başka bir özellik... Asıl özellık ise aynı katta- ki camekânlarda sergılenen eski dak- tilo ve hesap makineleri... Her biri gerçekten müzelik... îstanbul Ticaret Borsasf nın dar sokağında tarihi binanın hemen ya- nındakı Borsa Han'ın ise borsayla bir ilgisi bulunmuyor... Hanın, tarihle il- gisi temelinde yatıyor; Hamidiye Hamamı göz göre göre yıkılıp iş ye- rine dönüştürülmüş! Îstanbul 'unün- lü Borsa Lokantası'nı sorarsanız... 192 7 de Münir Bey. zahire borsası- nın yakınlannda açtığı lokantaya dö- nemin en gözde kurumunun adını vermiş o kadar... îstanbul Ticaret Borsası 'nı yaban- cı turistler geziyormuş: adresi belli Zahire Borsası Sokağı'nda... GEÇMİŞTEN GELECEĞE ORHAN ERİNÇ Tutarsızlık... Yıllar geçse bile günlük yaşamaktan ve birbirie- rini izleyen olayları bağımsız sayma alışkanhğımız- dan ku'rtulamıyoruz. Bu durum, sanki dışanya karşı tutarsız bir ulus olduğumuzu kanıtlamak zorundaymışız gibi bir sonuç yaratıyor. örneğin Kıbns konusunda 3 Kasım seçimleri sonrasında yaşadıklanmızı, söylenecekleri ve ya- lanlananları alt alta sıralamaya kalksak, hiç zah- met etmeden ve hayal kurmadan bir kara mizah antolojisine sahip oluvermemiz işten değildir. Allahtan son günlerde, pek de beklenmedik bir gelişme oldu. Annan Planı'nı, daha tümüyle okumamışken "elimize geçen en büyük fırsat" diye nitelendire- rek hemen kabul edilmesini" önerenlerin büyük bö- lümü ağız değiştirmeye başladılar. Televizyon ekranlannda uzmanlann katıldığı ve planı her yönüyle irdeleyen programların sayısı artmaya başladı. Dinledikçe gördük ki, Kuzey Kıbns Türk Cum- huriyeti'nin Başmüzakerecisi Cumhurbaşkanı Ra- uf Denktaş'a yöneltilen suçlamalar mantık ve hak- severlikten uzak bir duygusallığa dayanıyor. AKP iktidannın Kıbrıs politikası ise bir başka âlem. Bir yandan Denktaş'ı uzlaşmazlıkla suçlayıp bir yandan da "kapı gibiarkasında durduğumuzu" söy- lemenin ulusal dış politika ile bir ilişkisi varsa bi- len söylesin. Benzer uygulama Irak politikası için de geçerii. Savaş karşıtlannın her meşrepteki seslerini yük- selttiği bir dönemde, hem savaşa karşı oldukları- nı söyleyip hem de Amerika Birleşik Devletleri'nin saldınsına hoşgörü ile yaklaşma çabalannı sür- dürme nasıl izah edilebilir? îstanbul'da Müslüman ülkelerin yetkilileri ile ger- çekleştirilen zirveyi ve sonuçlannı irdeleyen baş- yazımızın (25 Ocak) daha başlığı konuyu özetleyi- vermişti: "ZJrve ileZırva". AKP iktidan, Kıbns yüzünden yüzgeri edildiği- mizi sandığı Avrupa Biriiği'ne girme hayalimizi; Irak politikamız nedeniyle büsbütün yok olma aşa- masına geleceğinin ayırdında mı acaba? Fransa ve Almanya'nın, Irak saldırısı nedeniyle ABD ile ipleri koparma noktasına gelişi bizimkile- ri hiç düşündürmüyor mu? Hiç kuşku duymadan denebilir ki, Avrupa Birii- ği kapısını açabilmenin ilk koşulu Fransa veAlman- ya'yla ters düşmemekten geçiyor. Kıbns'ı versek bile (Olmaz ya) Irak saldınsında ABD'nin dümen suyundan gidersek Avrupa Birii- ği'ne girme hayallerimizi daha da başka baharia- ra ertelemek zorunda kalınz. • • • Bu duruma düşmemizin başlıca nedeni, hiçbir konuda ulusal politikalara sahip olmamamızdan kay- naklanıyor. Her gelen siyasal iktidar, kendi özel ilişkilerine göre belirtediği ilkeleri "ulusalpolitika" diye kabul ettirmeye çahşıyor. En yakın komşumuz olan Yunanistan'ın uzun yıllardan beri değişmeyen Kıbns, Ege Denizi ve Tür- kiye politikalarını aynntılanyla irdelesek, çıkaraca- ğımız sonuçlardan kendi rotamızı rahatlıkla çize- biliriz. Ama siyasetçilerimiz günlerini "yeni güne yeni nzık" anlayışıyla geçırmeyi nedense çok seviyor- lar. Atatürk'ün "yurtta sulh cihandasulh" ilkesi ise anımsanmayı bekliyor. oerinc@cumhuriyet.com.tr Dü$ünce şehltlerl anıldı Karanlığı aydınlığa dönüştürdüler Haber Merkezi - Ay- dınlanma ve Demokrasi Haftası etkinlikleri kap- samında bırçok kentte 10 yıl önce katledılen gaze- temiz yazan Uğur Mum- cu ile diğer düşünce şe- hitlen anıldı. tstanbul'da da Atatürk- çü Düşünce Derneği Be- şiktaş Şubesi dün Sinan- paşa Parkı'ndakı Uğur Mumcu anıtında anma etkinliği düzenledı. Be- şiktaş Meydanı'ndananı- ta kadar yürüyen ADE> üyeleri parktaki Uğur Mumcu anıü önünde top- landı. ADD Beşıktaş Şu- besi Başkanı Uğur Seten konuşmasında Uğur Mumcu, eski ADD Baş- kanlanndan Prof Mu- ammer Aksoy. Prof. .\h— met Taner Kışlah ve dü- şünce şehıtlennı saygıy- la andıklannı belirterek; "Onlar geçmiş karanb— ğım Cumhuriyet aydmh- ğına dönüştürmüşler, canlarmdan olmuşlardın Hepsi Ku\m MÛlijecL, tam bağımsızlıkçı, ger- çekKemalisttiler. Onlara kıyan hainlcri laneüi> on, biran önce gerçek sorum— lululann cezalandırdma— lannı isnjoruz" dedı ADD Diyarbakır Şu- besi'nde düzenlenen et— kinlikte Mumcu ve 2 vıl önce katledilen Diyarba- kır Emnıyet Müdürü Gaf- far Okkan ve 5 arkadaşı anıldı. Mumcu ve Ok- kan'ın yaşamöykülerinin anlahldıgı etkınlikte. Şu- be Başkanı Doç. Rıza Gül "Herikişehitdeül- kede kargaşa yaratmak isteyen kişiler tarafindan kaüedildi" dedı. Ankara'da da Uğur Mumcu Araştırmacı Ga- zetecilik Vakfi (un::ag) ve Cumhuriyet Gazetesi öncülüğünde 40'ı aşkın kuruluşun katılımıyh dü- zenlenen Adalet ve De- mokrasi Haftası etkhlik- leri sürüyor. Etkinliklenn ilk nde Türkiye Insan Hallan Kurumu'nun (TİRVK) düzenlediğı "Tûrkh»Ne- reye-Savaşve Terör* ko- nulu açık oturum ;aat 14.00'te başlayacak AÜ Dıl Tarih ve Coğrıfya Fakültesi Farabi Sîlo- nu'nda gerçekleştnle- cek açık oturuma. gaze- temiz imtiyaz sahih ft- han Selçuk, Nej^at 3el- vacı, Muzaffer İlharEr- dost ve Mustafa Vdnaz katılacak. Saat 19.3)'da da Mülkiyeliler Bıiiği ile EdebıyatçılarDene- ği'nin ortaklaşa düzeıle- diği şiir ve müzik dhle- tisi sergılenecek. Nüfus cüzdanımı, SSK. kartımı, Vergi kımlık kartımı, Koçbank kredı kartımı, YKB kredı kartmı, Sürücü belgemi, Amerikzan sürücü belgemı, Greencard, Amerika öğrencı belgemı, çaldırmak suretiyle kîc^bettım. Hükümsüzdüı SERHATERTAN