Katalog

SAYFA CUMHURİYET 6 MAYIS 2001 PAZAR 12 PAZAR KONUGU Bülent Tanör, hiçbir siyasipartinin gündeminde yeni anayasa çalışması olmadığını söyledi Anayasakalkan gibikuUanılıyor Demokratikleşme için cesur j davranmâlı - Türkiye, zaten bunu 19S2'de NATO'ya, daha sonra Avrupa Konseyi'ne girmekle, 1962'de AET'yle Ankara Anlaşması 'm imzalamakla yapmadı mı? - Tabii. O bakımdan bunu da normal bir gelişme olarak karşüamak lazım. Dış faktör o bakımdan önemii. Türk insanının gözü hep muasırlaşmada, Batılılaşmada. Türk insanı muasırlaşmaya hep Batılılaşma olarak baktı. Burada Avrasya olmadı. Olacağmı da sanmıyorum. Şüphesiz Avrasya bir gerçektir ve oniarla yakın ilişkide bulunmak zorunludur. Ama bir medeniyet projesi olarak AB her zaman ön plandadır. O da Türkiye'deki demokratik güçlere ivme sağlıyor. Ama bu, Tanzimatçılara sağlanan ivmeden farklı bir faktör. Bu, hayırlı bir faktör. Ama bugün Avrupa'dan gelen rüzgâr, esas olarak demokratikleşme, insan haklannda ilerleme, hukuk devleti rüzgârlandır. Bunlann Türk halkının da isteklerine uygun olan bir tarafı vardır. Burada bence cesurca davranmak lazım. - Dürtya konjonktüründen söz ederken aklıma bir de somut bir olay geldi. Çeşüli nedenlerie Türkiye 'den ABD ye bazı kişüer kaçtu Bunlann içinde Halil Bezmen, Ayşegûl Tecimer gibi isimler de vardu Ama bunlann hiçbirisi FBI marifetiyleyakalanıp Türlaye'ye iade edilmedi de Cavit Çağlar yakalandt ve iade edüdl Bunu nastl izah ediyorsunuz? - Tek tek dosyalan bilmediğim için bir şey söyleyemiyorum. ABD temiz siyaset istiyor - Yani, dışardan bakan bir kişi olarak aklımza şu soru geliyor mu? ABD arttk Türkiye'de siyasetin temizlenmesini mi istiyor? - O var, tabii. En son Kemal Derviş'in peşüıde olduğu uluslararası fondan şartlı olarak para sağlanacağı açıklandı. Paranın, kirlenme ve yolsuzluklann sona erdirilmesiyle gönderileceği söylendi. Ben şimdiye kadar hiç bu kadar açık ve net bir gözdağı hatırlamıyorum. "Bu, son şansunz olabiür. Once evinizi, murfağınızı temiz tutun" dediler. - lyi de, buradaki bu kirlenmiş kadrolarla bunca yıl işbitiiği yapmayt muasır medeniyet ülkeleri nasü içlerine sindirebüdiler? -Galiba, uluslararası planda çtkarlar, muasır olmaktan daha fazla rol oynuyor. ABnin yüksek idealleri son 10 yılın somutlaştınhnış ilkeleridir. Yoksa esas olan çıkarlardır. O çıkarlann elde edilmesi için de belli çevrelerle temas gerekti. Bunlara girdiler, tabii. Göz yumdular. Kapitalizmin çok yüksek ahlak ilkelerine sahip olduğunu düşünmüyorum. Ama bugün yeni bir durumla karşı karşıyayız. Baü, yolsuzluğu, kirliliği kapitalizmin yaşamasına bir tehlike olarak gördü. Bu bir ahlak sorunu filan değil. Sağlıklı bir gelişme. - Çağdaş dünyanın artık briç oynadığı ve briç oyununda karşmnda pişpirik oynayanlan istemediği, bunlann briç oyununu bozdukları gö'rüşü var. Siz buna ne diyorsunuz? - Ben de şöyle diyeyim: Taşralı demokrasi istemiyorlar. PORTRE / BÜLENT TANÖR LEYLA TAVŞANOĞLU Türkiye gerçekten çok tuhafbir ülke. Bir bakan, hakkında hazırlanan yolsuzluk dosyalan nedeniyle görevinden istifa ediyor. Ama anayasa elvermediği için yargıya sevk edilemiyor. Kendisi de yargıya gitmek için kıhnı kıpırdatmıyor. O bakanın genel başkanı yolsuzluklan ve kirlilikleri ortaya çıkarmaya çalışan hukuk adamlanna, "Hukuku siyasileştiriyorlar " diye çıkışabiliyor. Yine bir eski bakan FBI marifetiyle ABD 'de tutuklanıyor, Türkiye 'ye iade edilip cezaevine konurken, "Bu iş üç ayda biter " diyebiliyor. Bunlar sadece birkaç örnek. Bu nasıl bir düzen ki bu insanlar vicdanlannın sesinden, hukuktan, ahlak ilkelerinden rahatsız olmadan bu şekilde davranabiliyorlar, bu şekilde konuşabiliyorlar? Ülkede sapla saman bu kadar mı birbirine kanştı? Ahlak, namus kavramlan bu kadar mı çöktü? Yasalarımızı işletmekten bu kadar mı aciziz? Hâlâ briç masasında birileripişpirik mi oynamaya devam edecek? Onlarca yıl, kendilerine "en çağdaş, demokratik, insan haklarına saygılı en üstünler " adını takan "muasır medeniyet ülkeleri" bu kadrolarla nasıl işbirliği yaptüar? Bu sorularımıza Anayasa Hukuku Öğretim Üyesi Prof. Dr. Bülent Tanör şu çarpıcı yanıtı veriyor: "Bir zamanlar çıkar elde etmek için belli çevrelerle temas etmeleri gerekiyordu. Ama artık yolsuzluğun, kirliliğin kapitalizme tehlike oluşturduğunu gördüler. Artık taşralı demokrasi istemiyorlar." 1940 yüında İstanbuVda doğdu. Galatasaray Lisesi ve İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi'ni bitirdi (1963). Aynı yü Anayasa Kürsüsü 'nde asistan olarak akademik kariyere başladu 1969 yüında doktor olan Tanör, 12 Mart 1971 'de üniversiteden uzaklaştınldu 1975 yüında Danıştay karanyla geri döndü. 197?"de doçent oldu. 1983 yüında, bu sefer de 12 Eylülcülerin 'hışmına' uğradu Sıktyönetimin 'ünlü' 1402 sayüıyasası gereğince yeniden üniversiteden uzaklaştınldu 1983 ile 1990 yıllan arasında Paris X, Dijon ve Cenevre üniversitelerinde 'Üçüncü Dünya Ülkelerinde Siyasal Sistemler' dersleri verdL 1990'da yine Danıştay karanyla İstanbul Üniversitesi'ne döndü. - Bugün 1982 Anayasası mı hukukun önünü uktyor? -Bugün insan haklan, demokratikleşme, hukuk devleti ko- nusunda sorunlanmız var. Bunlann kaynağı anayasa mı, de- ğil mi? Anayasa ise hangi ölçüde anayasa? Insanın birinci hakkı yaşama hakkı. Ölüm cezasını kaldı- ralım, diyoruz. Burada ölüm cezasınm kaldınhnası anayasa mı, yoksa yasa konusu mu? Bir kere buna bakmamız lazım. Anayasa ölüm cezasmdan söz ediyor. Ama mutlaka veri- lecektir, demiyor. Ölüm cezasını kaldıramazsınız. gibi bir iba- re de yok. Sadece, "Ölüm cezası verüirse anayasaya aykın ol- maz" diyor. Buradan çıkaracağımız sonuç şu: Ölüm cezası- nı kaldırmak istiyorsanız, "Buna anayasa engeT diyemezsi- niz. Yasa değişikliğiyle, harta yasa değişikliğine yakın bir yöntem olarak Avrupa insan Haklan Sözleşmesi'nin ek 6. protokolünü imzalayarak ve üç maddelik ufak bir yasa çıka- rarak bu işi çözersiniz. Anayasa buna engel değil. Hatta, "Banşzamanlanndabucezaverihnez,anıasa\aşhal- lerinde verflebiHr" rezervini de lcullanabilirsiniz. tnsanlann demokratik haklanndan bir tanesi düşünce öz- gürlüğüdür. Mevzuatımızda birçok düşünce yasaklan var. Bir kısmı, örneğin 141, 142,163 gibileri 1991 'de kaldınldı. Ama hâlâ bazılan duruyor. Örneğin TCK 312, uygulamada bir düşünce suçu maddesine dönüştü. Terörle Mücadele Ya- sası'nın 8. maddesı var. Bunlann kaldınlması kesinlikle bir anayasa sorunu yaratmaz. Anayasada da düşünce suçu mad- delerini koruyan bölümler vardır. Ama bu maddelerin düşün- ce suçu olmaktan çıkanlmasına bu anayasa engel değildir. Dernek kurma konusunda epeyce sorun var. Toplantı ve gösteri yürüyüşlerinde, mülki amirlerin bunlan iki ay ya da süresiz erteleme yetkileri var. Buna örnek son Ankara'daki valilık karan. Özgürlüfcler - Ama bu yetki anayasadan kaynaklanmtyor mu? - Ne yazık ki öyle. Anayasa bu anlamda özgürlükleri koru- yucu değil, sınırlandınlması- na, engellenmesine elverişlidir. Ama mutlaka mülki amirlere bu yetkiyi yasayla vereceksi- niz, demiyor. 1983 tarihli yasa- yı değiştirirsiniz, olur. Bu ana- yasaya engel teşkil etmez. Bu örnekleri çoğaltabiliriz. Pratik olarak düşündüğümüzde ana- yasa, bu saydığımız kalemler- de vatandaşın haklannı koru- yucu, güvence altına alıcı de- ğil, ama yasa yoluyla iyileştir- melere de kapalı değil. Bu nok- tayı çok iyi kavramak zorun- dayız. -Peki, iyileştirmelerde nere- de kapalı? -Demokratikleşme konusundaki sancılardan bir tanesi ya- sama dokunulmazhğı. Anayasa bunu dondurmuş. Bunu de- ğiştiremezseniz ülkenin önünü açamazsınız. Yargı bağım- sızlığı derdimiz var. 1961 Anayasası'yla kazandıklanrruzı 1982 Anayasası ve yasalarla kaybettik. Bunu tekrar kazan- mak için burada yasa değişikliği yetmez. Çünkü anayasa o kadar aynntılı bir biçimde düzenlemiş ki... Hâkimler Savcı- lar Yüksek Kurulu, demiş, içine adalet bakanını, müsteşan- m koymuş. Adalet bakanına yargıçlar üzerinde büyük idari yetkiler tanmıış. Bir hukuk devletinde olmayacak şekilde Yüksek Askeri Şûra kararlannın yargı denetiminde olması- nı yasaklamış. Anayasa ne yazık ki bu anlamda tutucudur, frendir... Ama bunlan iyi ayırmak lazım. Sivil toplum girişi- miyle bundan iki yıl kadar önce yeni anayasa talebi canlan- dı. O kadar ki Sayın Cumhurbaşkanı da bu isteği belirtti. Çok geniş bir yelpazede bu istek dile getirildi. Türkiye Barolar Birliği de bu konuda bir çalışma başlattı; semeresi yakında alınacak. Yani, Türkiye'nin bürokratik ve entelektüel üst ta- bakasında yepyeni bir anayasa talebi çok gündemde. Ben de bu talebin doğru olduğunu kabul ediyorum; 1986'dan beri bu- nu savunuyorum. Ama bunun gerçekçi olmadığını düşünü- yorum. - Sizce bu konudaki sorunlar neler? -Birkere ilke olarak anayasa özgürlükleri, demokrasiyi ko- ruyucu değildir. Tamam, bu doğru. Ama meselemiz burada bitmiyor. Acaba anayasa hangi noktalarda somut olarak en- gel, sorunu kendi kendimize sormak zorundayız. Buna bak- tığımızda da birçok noktada anayasa değişikliği yapılmadan çok geniş açılım olanaklanna sahip olabileceğimizi de görü- yoruz. Ya da bunu görmek lazım. Ama, yeni bir anayasa, di- ye tutturursak bu olmayacak duaya amindir. 1991 'de bu tren kaçtı. 1991 seçimlerine giren üç büyük partinin üçü de, "ye- ni bir anayasa" dediler. SHP'nin gerekçeli anayasa metni vardı. DYP'ninkinin esaslan aşağı yukan belliydi. ANAP'ın da kısa, özlü anayasa, hatta 1924 Anayasası benzeri bir ana- yasa fikri vardı. Ama seçimlerden sonra hiçbir şey çıkmadı. Bugün hiçbir siyasi partinin gündeminde yeni anayasa yok- tur. Bırakın yeni anayasayı, anayasa değişikliklerinde bile ayak sürümektedirler. Demokratlkleşme - Bu siyasiler anayasamn o ilgüi maddelerinikalkan ola- rak mı kuüanıyorlar? - Kalkan olarak kullanıyorlar. Gerçek durum buyken biz olmadık, ileri bir hedef olarak, "yeni anayasa" dediğimiz za- man kuvvetlerimizi dağıtıyoruz, dikkatlerimizı bölüyoruz ve kötüniyetli siyasilere, "Yeterüovumuzyok.Neyapalını'' ba- hanesine sığınma olanağı veriyoruz. Oysa bunlan, yeni ana- yasa değil, demokratikleşme kavramı içine çekebüsek ve sö- zünüettiğimiz kanunlann değiştirilmesini sağlayabilsek o za- man olabilir. O nedenle ben Türkiye'de hukukun stratejisüıi yeni anayasa olarak değil, demokratikleşme olarak koyuyo- rum. Bunun için de yasalara dikkat edilmesi gerektiğini dü- şünüyorum. - Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanı Cumhur Ersümer yolsuzluk suçlamalan nedeniylegörevinden istifa etti. Ama TBMM'nin buyapısı ve anayasamn 100. maddesin'm kul- lanûması nedeniyle yargıya sevk edilemiyor. Bunu aşmak için neyapmak lazım? - Bu kesinlikle anayasa değişikliği konusudur. Yasama do- kunulmazhğı bu- anayasa değişikliğini gerektirmektedir. Ya- sama dokunulmazhğı TBMM üyelerini suç işleme imtiyazı- na kavuşturmuştur. Bunu kaldırmak zorunludur. Bu da ya- sayla yapılamaz. Bunu kabul ediyorum. - TBMM'nin buyapıstyla o değişiklik ve açılım nasüger- çekleştirüebilir? - O zor. O siyasi; hukuk ötesi bir problem. Hukukun siya- setin sorunlarını çözmede imkânlan çok fazla değildir. Çok da zorlamamak lazım zaten. Ahlak bozuldu, çıkart bir kanun. Böyle ohnuyor. Hukuk siyasetin ellnde' - Yanibugün hukuk siyasetin elinderehine durumda mı? - Öyle, tabii. O rehineyi bu siyaset düzeninin eline tutuş- turan da 12 Eylül rejimi olmuştur. Türkiye, 12 Eylül'den önce bu meselelerin çoğunu aşmış- tı. Fikir suçlan vb. vardı, ama pek çok açılım da vardı. Tür- kiye, pek çok sorununu 1961 'de çözmüştü. 1980'e kadar ba- zı aksaklıklar olmadı değil. Bunukabul ediyorum. Ama Tür- kiye bugün kaybettiği merkebini anyor. Yeni bir şey icat et- memiz gerekmiyor. Kaybettiklerimizi bulalım. - Peki, çözüm ne olmalı? Bu hastalığa bir de reçete bu- lunması gerekmiyor mu? -Çözüm siyaset. Ama bugün Türkiye'de büyük bir sivil top- lum canlanması başladı. Bence bu, bugüne kadar görülme- miş bir şeydir. Taşkınlıklar da oluyor. Ama bunlar olacaktır. Ben artık Türkiye'de insanlann özerkleşmeye başladıklannı hissediyorum. Devletten ve hâkim siyasi iradeleTden bağım- sız düşünmeye başladıklannı görüyorum. Bütün Batı toplum- lannda 200 yıldan beri bu dönemeç aşılmadan, bu evreler- den geçilmeden hiçbir şey olmadı. Sanıyorum, Türkiye bu- gün bu yola girdi. - Yani Türkiye meselesini herhangi antidemokratik bir müdahale olmadan çözmeyolunda mı? -Banataban dalgası başladı gibi geliyor. Ama bunun siya- sete yansıması epeyce zaman alacaktır. Siyasi kadrolann du- rumu belli. DSP kongresinde neler olduğunu gördük. Ama yeni siyasal oluşumlar arayışlan var. Bundan bir şey- ler çıkacağına inanıyorum. Öte yandan yeni bir anayasa yapılmayabilir. Ne ) azık ki biz daha epeyce yıl bu anayasayı budayarak, düzelterek, da- ha çok yasalara önem vererek yaşamak zorundayız. - Türkiye'de artık kirii siyaset, medya iliskileri ve bunla- nn işbirlikçilerinin temizlenmesi için ciddi bir irade görü- nüyor. Siz bu operasyonlann sonuna kadargötürülebilece- ğine inanıyor musunuz? - Bilemiyorum. Türkiye'de devlet, hikmet-i hükümet, de- rin devlet o kadar köklü ki bunun sonuna kadar götürülebi- leceğini söyleyemem. Ama tabii, önemii kımıldanmalar var. Bir kere taşlar düştü, surlarda gedikler açıldı. Ama çok zor. Bugün ülkeyi bir yandan demokratikleşme heyecanı sar- mış durumda, öbür yandan da üzerlerine hiç vazife olmayan insanlar demokratikleşme konusunda konuşuyorlar. Askeri komutanlar medya üzerinden topluma mesaj gön- deriyorlar. MİT Müsteşan da yine kendine göre bir konuyla ilgilimedya üzerindentoplumave devletin öbürkatlanna me- saj gönderiyor. Bu defa Genelkurmay ona cevap veriyor. Her- halde ABD'nin ÇIA örgütü kalkıp da Pentagon'la böyle bir çatışmaya girmemiştir. Taşlar, bir anlamda çok olumlu, bir anlamda da çok olumsuz bir şekilde yerinden oynadı. Yargı organı yasamaya müdahale etmemelidir. Çünkü kuvvetler aynhğı bunu gerektirir. Peki, ya yargının yasamaya müdaha- lesine ne diyeceğiz? Yüksek yargıçlar ya da savcılar, tören- lerde ya da törenler dışmda, yine medya üzerinden, şu yasa şöyle olmalı ya da anayasada şu yapılmah. gibî yasama po- litikasına dönük mesajlar veriyor, uyanlarda bulunuyorlar. Bu kuvvetler aynlığına aykındır. O yüzden biz anladığımız an- lamda klasik devlet düzenini bi- le arar duruma geldik. Hiç ol- mazsa o düzende herkes haddi- ni bilirdi. Ulus devlet ' - Peki, ileride bu hercümerç- ten bir şeyler doğar mı? - Bana doğar gibi geliyor. Ya- ni bence bu işler düzelir. - Türkiye 'de her şeyyerinden oynadı. Sizce bunda sadece iç- tekibelliiradelerin mirolü var? Yoksa buyenidünya konjonktü- rünün birparçası mı? - Bence ikisi de. Dünya kon- jonktürü Türkiye'yi her zaman etkilemiştir. Şimdi daha çok et- kiliyor. Tanzimat'tan beri Os- manlı bir anlamda hep Avru- pa'nın içindeydi, çok etkisine açıktı. Bu açıklık zaman zaman iyi, zaman zaman da kötü ol- muştur. Bugünkü tartışmamızın en zor kısmı da bu. Bugün aca- ba yeni bir Tanzimat'a mı giriyor? Bağımhlaşma, yan sömür- geleşme süreci mi başlıyor, kuşkulan var. Ben öyle görmü- yorum. Çünkü Türkiye, Tanzimat dönemi Türkiyesi değil. Birçok noktada rüştünü ispatladı. En başta da bence Türki- ye Aydınlanma Devrimi'ni emsallerine kıyasla büyük bir ba- şanyla yaşadı. Sorunlan var, kabul. Ama bu büyük bir kaza- nım sağladı. Türkiye gerçek anlamda çoğulcu bir Batı demok- rasisi olabihnek için gerekli altyapıya sahip ohnaya başladı. Şimdi belki Gumhuriyet'in değerli okurlan ve yazarlannın pek hoşlanna gitmeyecek bir şey söyleyeceğim. Çevabını vermek istediğim soru şu: Bu süreç ulus devletin ortadan kalkmasını beraberinde getirir mi, getirmez mi? Klasik Ke- malist, Aydınlanmacı görüşe bağlı aydınlanmız bu endişeyi taşıyorlar. Ben Kemalist Devrimi belli bir devlet modeline dayanmış ve ebedileşmiş bir model olarak görmüyorum. Ke- malist Devrim'in özü devrimcilik ve çağdaşlaşmaktır. Ulus devlet bu devrimcilik ve çağdaşlaşmada zorunlu ve çok önemii bir aşamaydı. Çünkü çokuluslu. feodal Osmanlı dev- letinden kurtuhnanın başka yolu yoktu. Türkıye. ulus devlet tecrübesini büyük başanyla çözmüştür. Ama orada şoven aşınlıklan, devlet despotizmini inkâr ediyor da değilim. U- lus devletten dünya devleti olmaya geçiş Kemalist Devrim'in ınkân mıdır? Eğer çağdaşlaşma, muasırlaşma rotası itibany- la ulus devletlerin silinmesini ve ulus üstü birliklerin oluş- masını, dünya vatandaşlığını dünyanın gündemine getirmiş- se ben bu gündeme sahibim. Ben Kemalist Devrim'in bir ço- cuğu ohnakla birlikte bu çağdaşlaşma aşamasını zorunlu ola- rak görüyorum. -Ama ulus devletin silinmesigerekli mi?Şu anda dünya- dapekçokörneğinigörüyoruz. Batı'dadünya devletioltnuş, ama ulus devlet kimliğini de korumuşpek çok devlet var... - Benim söylemek istediğim, onlann klasik anlamda ulus devlet olmaktan çıkmalan. Yoksa devlet olarak tabii ki var- lar. Zaten Türkiye biraz dünya devleti olma yoluna da gırdi. Örneğin Avrupa İnsan Haklan Mahkemesi'nin (AİHM) yet- kisini tanımadı mı?