Katalog

SAYFA CUMHURİYET 21 MAYIS 2001 PAZARTESİ CEVRE Gelecek tozhı raflardaFATMAKOŞAR Hükümetlerin başlayanlan bitirmek yerine yeni projeler üretme ve yatınm programına alma tutkusu, Türkiye'yi proje cennetine çevirdi. Kamu yatınm stokunda bugüne kadar başlanan, an- cak kaynak aynlamadığı için tamam- lanamayan proje sayısı 6 bine ulaştı. Bugünkü fiyatlarla toplam tutan 355 milyar dolar olarak hesaplanan proje- lerden bazılan ekonomik olduğu kadar yaşamsal öneme sahip olduğu halde bitirilemezken bazılan ise trilyonlann boşa harcanmasına araç olmaktan öte- ye gitmiyor ve buna karşın sürdürülü- yor. Kamu yatınmlannı "tamamen dur- durmayı" gündemine alan bugünkü hükümetin de söz konusu projeleri ta- mamlamasına "olanaksız" gözüyle bakılırken Türkiye, gelecek nesillere ^ a n m kalan" yatınmlan devrediyor. Önemli bir bölümü sözleşmeye bağla- nan projelerin toplam tutan 2000 yılı yatırım programına göre tutan 151 milyar liraydı. Sayıştay'ın 2000 Yılı Mali Raporu'nda yer alan ve DPT ve- rilerinin kullanıldığı hesaplamaya gö- re. devlet 100 liraya mal etmeyi plan- Yatınm yapılmıyor KTT'lerin önü kesfldi Bütçeden kamu yatınmlanna aynlan pay giderek azalırken 1980'Ierin başlannda toplam yatınmlann yüzde 40-45'ini gerçekleştiren KİT'ler 1994 sonrasında yalnızca yüzde 20*sini sağlayan bir konuma geldi. KİT'ler yine 1980'li yıllannda başmda kamu yatınmlannın yûzde 52'sini gerçekleştiriyordu. Ortalama 14 yıl sonra ise kamu yatınmlannın sadece yüzde 22'sini gerçekleştirebilen KİT'lerin bugün kamu yatınmlanndaki payı neredeyse yüzde 10'lar düzeyine indi. KİT'ler bugün yatınm yapamıyor çünkü: # Özerk bir yapıya sahip değiller ve yatınm kararlan Yüksek Planlama Kurulu'nca engeüeniyor. # KlT'lerin kaynaklan aşındınlıyor; bütçeden KİT'lere yapılan transferler kesiliyor. 1975- 1983 döneminde bütçenin yüzde 12.5'i, 1984-1993 yalnızca yüzde 4.5'i, 1996 sonrasında ise yüzde l'iaktanldı. # Merkez Bankası'nın KİT'lere kredi açması engelleniyor; Merkez Bankası kredilerinin 1979-1983 döneminde yüzde 35'i, 1984- 1985'te yalnızca yüzde 3.7'si KİT'lere açıldı. # KİT'ler iç ve dış piyasalardan borçlanma yoluna girmek zorunda kalıyor. Kamunun yatınmcı kurumlannın bugün en büyük sıkıntısı, iç borçlann faiz yükü ile dış borçlann kur farkı olarak gösteriliyor. Soda rezervi yüksek Beypazam trona projesi Türkiye'nin yabancı sermayeye açtığı projeler arasmda gösterilen Beypazan trona madeninin işletüerek ekonomiye kazandınlmasına yönelik proje çahşmalanna 1970'liyıllarda başlandı. ABD'den sonra en fazla tabii soda rezervlerine sahip bulunan Beypazan trona madenlerinin işletilmesine yönelik olarak yapılan çalışmalardan da bugüne kadar önemli bir gelişme sağlanamadı. 1999 yıhnda proje kapsamında yapılan bir değişiklikle Beypazan trona işletmelerinin üretime geçmesi amacı ile Eti Holding ve bazı özel kuruluşlann da bulunduğu Eti- Soda AŞ adlı bir şirket kuruldu. Yörede sürdürülen maden arama çalışmalannın olumlu sonuçlanması halinde 30 yıl aradan sonra tesislerde üretime yönelik çalışmalara geçilecek. 5 yıl içinde üretime geçmesi plarüanan tesislerde yılda 1.5 milyon ton soda külü üretilecek. 5 yılda üretime geçecek tesisler için 100 milyon dolar dış kredi kullanılacak. ladığı işi, reel fiyatlar üzerinden ancak 235 liraya tamamlayabiliyor. Bu artı- şın da enflasyondan anndınlmış reel maliyeti ifade ettiğinin dikkate alındı- ğı hesaplamada, devletin projeleri bi- tirmek için ortalama 355 milyar dola- ra ihtiyacı olduğu sonucu çıkıyor. 2001 Yılı Yatınm Programfnda, proje sayısını azaltmasına rağmen, bu yıl ayırabildiği kaynakla yatınmlann bitiş sürelerini daha da uzatan devletin yılı sonuna kadar 6 katrilyon 445 tril- yon liralık harcama yapılırken bu yıl 503 trilyon liralık ödenek aynlabildi. Yatınm programı verilerine göre bitiş süresi uzayacak bir diğer sektör ise u- laştınna olacak. 442 ulaştırma projesi- nin tutan yaklaşık 35 katrilyon 943 tril- yon lira olarak belirlenirken 2000 yılı sonuna kadar bu projelere 14 katrilyon 292 trilyon lira harcandı. Bu yıl ulaş- tırma projelerine 1 katrilyon 543 tril- ıu yatınmlannı "tamamen durdurmayı" gündemine alan bugünkü hükümetin de söz konusu projeleri tamamlamasına "olanaksız" gözüyle bakılırken Türkiye, gelecek nesillere "yanm kalan" yatınmlan devrediyor. her yıl bu yılki kadar kaynak aktarma- sı durumunda, projeler ortalama ancak 10.4 yılda bitirilebilecek. Projelerin ta- mamlanma süresine paralel olarak ma- liyet de artıyor. Toplamda 10.4 yıllık yatınm stoku- na karşılık, tanm sektöründe bulunan 513 projenin bitiş süresi 33.8 yıl ola- rak hesaplanıyor. 23 katrilyon 474 tril- yon lirayı bulan tanm projelerine 2000 yon lira aynldığı göz önüne alınırsa yatınm programına hiçbir yeni proje alınmaması durumunda yatınmlar an- cak 14 yılda tamamlanabilecek. Enerji sektöründe yer alan 109 ener- ji projesinin tutan 22 katrilyon 426 tril- yon lira olarak belirlenirken geçen yı- lın sonuna kadar bu projelere 6 katril- yon 280 trilyon lira harcandı. Bu yıl enerji projelerine 1 katrilyon 570 tril- yon lira aynldığı göz önüne alındığın- da ise eldeki projelerin 10.3 yılda biti- rilebileceği görülüyor. Kamunun sanayi yatınmı esaslı planlamadan vazgeçmesinin alınan ka- rarlarda siyasi tercihlerin ön plana çık- masına neden olduğunu belirten eko- nomist Erhan BUgin, "Bu süreç rasyo- nel olmayan, ihtiyaçlan dikkate almak yerine kısa vadeli çıkarian gözeten po- litikalann etldli olmasma neden oldu" dedi. Kamunun sınai yatınmlardan çekil- mesinden önce siyasi kararlann daha az oranda etkılı olabildiğini ifade eden Bilgin, "Örneğin bir petrol tankını ra- finerilere çok uzak bir yerde yapamı- yoriardı" diye konuştu. Bilgin. bugün müteahhitlerin hemen hemen hepsinin siyasi bağlantılan olduğuna dikkat çe- kerek temel altyapı hizmetlerine yö- nelinmesinin özel kesimin sermaye bi- rikimini daha kolay yapmasına neden olduğunu belirtti. Kamunun sanayi ya- tınmlannda boş bıraktığı alanı özel ke- simin dolduramadığını da kaydeden Bilgin, "Özel kesim, iç borçlanma yo- luyla devlet kâğıtianndan çok kâr sağ- ladL Yabnma yönelmedi" değerlendir- mesini yaptı. Bugüne dek 14 milyar dolar harcanan GAP'ın 2010'a kadar bitmeyeceği bdirtiliyor. GAP'ın bitme tarihi belirsiz32 milyar dolara mal olması öngörü- len ve bugüne kadar 14 milyar dolar harcama yapılan Türkiye'nin en büyük kalkınma projesi GAP'ın bitme tarihi sürekli uzatılırken 2010 yılına da yetiş- meyeceğı hesaplanıyor. Son olarak 2010 yılında bitirilmesi karan alınan ve bu doğrultuda plan ve projeleri revize edilen GAP'ın öngörülen sürede ta- mamlanabilmesi için 1999 fiyatlanyla yılda 787 trilyon liralık yatınm yapıl- ması gerekiyor. Buna karşılık, son ikı yıldır, GAP kapsamındaki kamu yatı- nmlanna aynlan kaynak 422 trilyon li- ra civannda kaldı. Programa alındığı halde yatınmlann ancak yan yanya gerçekİeştirildiği hesaba katıldığmda GAP'ın bitirilebilme olasılığı iyice za- yıflıyor. Yaklaşık 3 yıl önce 2010 yılın- da tamamlanmasına dönük karar alınan GAP yatınmlannın 12 yıllık (1999- 2000) finansman ihtiyacı, 1999 fiyat- lan ile 9 katrilyon 438 trilyon lira ola- rak saptandı. Bu tutar, yıllık ortalama 787 trilyon lira düzeyinde bir yatınm ifade ediyor. GAP yatınm ödenekleri- nin 1990-2000 yıllan seyri ızlendığin- de, 1992 yılından itibaren düşme eğili- mi içinde olan GAP yatınm tahsısleri, 2000 yıhnda 1990'lann başındaki dü- zeye erişti. GAP Bölge Kalkınma tda- resi Başkanlığı'nca hazırlanan "GAP Mevcut Durum ve Darboğaziar" konu- lu raporda, u Ancak,projenin2010 vıhn- da bitirilmesi karan çerçevesinde de- ğertendirildiğinde, GAP'a aynlanyıllık tahsislerin bu duze.de sürdürülmesi du- rumunda, GAP'ın riim bileşenleri ile biriikte, hedeflenen yılda tamamlanma- sının mümkün olama\acağı açıkür" ıfadesı de GAP'ın öngörülen tanhte bit- meyeceği görüşünü destekliyor. Kıyı katlianımııı adı otoyol Karadeniz'de büyük bir kı- yı katliamına neden olan, koylann, balıkçı bannaklan- nın, kumsallann, falezlerin büyük bir inşaat faaliyetiyle kayalarla doldurulduğu, de- niz dolgusu için dere yatak- lannın boşaltıldığı Karade- niz Sahil Yolu projesi; teknik ve ekonomik koşullann göz- önünde bulundurulmadığı, ınsan merkezli olmayan, sa- dece siyasi kaygılarla yaşa- ma geçirilen kamu projelen- ne en uygun örnek. Bayındır- lık ve Iskan Bakanı Yaşar Topçu'nun seçim bölgesinde sadece siyasi amaçlarla dev- reye sokulduğu Türk Mühen- dis ve Mimar Odalan Birli- ği'nce (TMMOB) yapılan inceleme ve hesaplamalarda ortaya konulan Karadeniz Otoyolu projesinin, finans- man ihtiyacıyla ilgılı kredi anlaşması 8 Haziran 1998'de imzalandı. Her bölüm için ayn ayn keşif bedelinin ya- pıldığı projede; Zonguldak, Sinop, Samsun. Ordu, Trab- zon, Rize, Hopa, Sarp arasın- daki bölümün keşif bedeli toplam 793 milyon dolar ola- rak hesaplanmıştı. Projenin Samsun, Bafra, Sinop yolu- Karadeniz Otoyolu siyasi kaygılarla yaşama geçirildL nun keşif bedeli 301 milyon dolar. 1998 yılı başındaki do- lar kuruyla 62 trilyon liraya denk gelen 301 milyon do- larlık keşifbedeli, Karayolla- n Genel Müdürlüğü'nce ya- pılan fizibilite etütlerine gö- re ekonomik yapılabilirlik kriterinin yaklaşık 2.2 katıy- dı. Karayollan'nca yapılan hesap keşfin ekonomik ol- madığmı, Samsun, Sinop yo- lunun 28 trilyon liraya yapı- labileceği hesaplanmıştı. Araklı, lyidere arasında, 1983 'te başlayan 27 kilomet- relik yolun yapımının 2003 'te bitirihnesi planlanır- ken 2001 Yılı Yatınm Prog- ramı'na göre bu kısım 106 trilyon 851 milyar liraya mal olacak. Bugüne kadar45 tril- yon 917 milyar liranın akta- nldığı yola, bu yıl 3 trilyon 521 milyar liralık yatınm ön- görüldü. Aym tanhte başlayıp 2 yıl sonra bitirilmesi planlanan lyidere, Çayeli bölümü de 109 trilyon 273 milyar liraya mal olacak. Buraya ise 45 trilyon 781 milyar lira akta- nldı, bu yıl 4 trilyon 128 mil- yar yatınm planlandı. Çaye- li, Ardeşen, Hopa arası da 1983'te başladı. 237 trilyon 159 milyar liraya mal olaca- ğı hesaplanan ve 65 trilyon 785 milyar liranın aktanldı- ğı bölüme 5 trilyon 827 mil- yar liralık yatınm aynldı. Karadeniz sahil yolunun 1993 'te başlayan Samsun, Bafra, Sinop üzerinde 160 ki- lometrelik kısmın 2005'te ve 224 trilyon 172 milyar liray- la tamamlanması planlanı- yor. Bugüne kadar 13 trilyon 436 milyar liranın aktanldı- ğı bölüme 2001 yılı yatınm programından 2 trilyon 259 milyar lira aynldı. Tünelli geçişin olduğu Si- nop, Boyabat arasındaki kı- sım da 1997'de başladı. 66 trilyon 830 milyar liraya ya- pılabileceği öngörülen ve bu- güne kadar sadece 1 trilyon 366 milyar liranın harcandı- ğı bölüme de 1 trilyon 812 milyar lira aynldı. 1997'de başlayan Boyabat, Taşköprü, Kastamonu güzergâhının da 76 trilyon 409 milyar liraya mal olacağı hesaplandı. Bu- raya da 653 milyar lira har- candı, bu yıl bütçeden akta- nlması planlanan tutar ise 231 milyar lirada kaldı. ENTERNET M E H M E T SUCU [email protected] Bilişim Pazarı Küçülüyor 2001 yıhnda, Türkiye bilişim pazann- da yüzde 16 oranında küçülme bekleni- yor. Geçen yıl bilişim pazarı yüzde 22.7 oranında büyüyerek 12.8 milyar dolar gelir elde etmişti. Yaşanan son ekonomik gelişmeler ışı- ğında Türkiye bilişim pazannın 2001 yı- hnda yüzde 16 oranında küçüleceği tah- min ediliyor. Bilişim pazannın bu yıl 16 milyar do- lar olacagını öngören Interpro Pazar Araştırma Merkezi, tahminini revize etti. Interpro Pazar Araştırma Merkezi, 2000 yıhnda bilişim pazannın yaklaşık 12.8 milyar dolar gelir elde etmesine kar- şın, 2001 'de ciddi bir küçülmenin yaşa- nacağı ve yılı 10.8 milyar dolar getirfe kapatacağı tahmininde bulundu. Bu rakamın 2.9 milyar dolannın bilgi teknolojileri, 7.9 milyar dolannın ise te- lekom olacağı tahmin ediliyor. AA muhabirinin Interpro Pazar Araş- tırma Merkezi'nin araştırmasına daya- narak derlediği bilgilere göre, 2000 yıhn- da bir öncekı yıla göre yüzde 22.7 ora- nında büyüyen Türkiye bilişim pazan, yı- lı 12.8 milyar dolar gelırle kapattı. 1999 yıhndaki büyume ise yüzde 20.1 olarak gerçekleşmişti. 2000 yılı gelırterinın 3.3 milyar dolan- nı bilgi teknolojileri, 9.5 milyardolannı da iletişim teknolojileri oluşturdu. Internet alanında geçen yıl hareketli- lik devam etti. Ancak internet fiyatlann- da yaşanan düşüşler nedenıyle kârlılık yaşanamadı. 2000 yıhnda en hareketlı alan netvvorking ve GSM oldu. Bilişim pazarı satış gelırterinin hızmet türierine göre oranlanna bakıldığında ise taşıyıcı hizmetlerin payı 2000 yıhnda yüz- de 50.8'den yüzde 48.5'e geriledi. Bilgi teknolojileri donanımlannın payı yüzde 18.2'den yüzde 17.1'e, hizmet gehrieri- nın payı yüzde 4.1'den yüzde 3.8'e, tü- ketim malzemelerinin payı da yüzde 1.1'den yüzde 1'e geriledi. Yazılım ge- lirlerinın payı yüzde 2.9'dan yüzde 3.3'e çıkarken telekom donanımı gelirierinin payı yüzde 22.9'dan yüzde 26.3'e yük- seldı. 2000 yıhnda PC (kışisel bilgisayar) pa- zannda hem satış gelırleri hem de satış adedinde buyuk artış yaşandı. PC satış gehrterı bir önceki yıla göre yüzde 34.3, satış adedi de yüzde 64.9 artış kaydettı. 1999 yılında 652 milyon 226 bin do- lar olan PC satış gelirteri 2000 yılında 876 milyon 760 bin dolara yükselirken 1999 yılında 525 bin 849 adet olan sa- tış adedi de 867 bıne çıktı. PC fiyatlan geçen yıl bir önceki yıla gö- re ortalama yuzde 18.6 düşüş kaydetti. 1998 yıhnda 1.339 dolar, 1999'da 1.240 dolar olan ortalama PC fiyatı, 2000 yı- lında 1.010 dolara geriledi. Taşınabilir PC pazannda ise 2000 yı- lında satış gelırlerinde bir önceki yıla gö- re yüzde 114.2 artış gözlendi ve 117 mil- yon 620 bin dolarlık satış gerçekleşti. 1999 yılında 22 bin 246 olan satış adedi ise geçen yıl 47 bin 570 adede yükseldi. Ortalama taşınabilir PC fiyatlan, yüz- de 0.2 artış kaydettı. Türkiye bilişim pazannın en hızlı büyü- yen alanlarından biri olan yazılım paza- rı, 2000 yılında bir önceki yıla göre top- lam pazardan yuzde 14 oranında pay aldı. 1999 yılında yazılım gelirieri 306 mil- yon 906 bin dolar olurken bu rakam ge- çen yıl yuzde 36 artışla 417 milyon 303 bin dolar olarak gerçekleşti. Telekom donanımı pazan ise geçen yıl yüzde 40.3 büyüyerek satış gelirini 2 milyar 388 milyon dolardan 3 milyar 350 milyon dolara çıkardı. Gereksiz MlgîleK!) • Bir insan yaşamı boyunca iki yözme havuzunu dolduracak kadar tükürük salgtlar. • Bugüne kadar bilinen en ağır böbrek taşı 1.36 kg. • Dünyantn en hızfı büyüyen bit- kisi bambu, bir günde 90 santimet- re kadar uzuyor. • 18 Şubat 1979 yılında Sahra Çölü'ne karyagmıştı. • insanlar yaşamlan boyunca al- tıfilinağıriığına eşit miktarda yiyecek tüketiyorlar. • Dünyanın en büyük şeker ihra- catçıa Küba'dır. kası harekete geçirmek gerekiyor. • Erkekler kadınlara göre on kat daha fazla renk körü oluyorlar. • Sadece birtane kovboy filmi ka- dın yönetmen tarafından çekilmiştjr. • Penguen yüzebilen ama uça- mayan tek kuştur. • Sineklerin beş gözü vardır. • Baykuş mavi rengi görebiten tek kuştur. • Ortalama bir insan, hayatı bo- yunca iki yılını telefonda konuşarak harcıyor. • Ortalama bir buzdağmın ağiflı- ğı 20 milyon ton. • Virginia Woorf, kitaplannın ço- ğunu ayakta yazmıştır. • Dünyadaki ısı 1900 yılından itj- baren 0.7 derece arttı • İnsan, ömrü boyunca 20 kilo toz yutar. • Shakespeare 23 Nisan'da doğdu ve 23 Nisan'da öldü. • Amerikalılarhergün 1.6 milyon- dan fazla saat trafik sıkışıklıgında za- man kaybediyorlar. • insan gunde ortalama 80 ila 100 saç teli döker. • Eskimo dtlinde kar yağışlannın farklannı tarif etmek için kullanılan yirmiden fazla sözcük vardır. • Central Park'ta yüzmek yasala- raaykındır. • Kirii kar, temiz kardan daha ko- lay erir. • Suudi Arabistan'da hiç ırmak yoktur. • İnsan beyninin yüzde80'i sudur. • Amerika'da her saat 40 kişi kan- serden hayatını kaybediyor. • Bir kromozom bir genden daha büyüktür. • lleri doğru bir adım atıldığında, insan vücudunda 54 kas çalışır. • İnsan beyninin ortalama ağırlığı 1.3kg'dir. • Yetişkin bir insan günde ortala- ma olarak 23 bin kez nefes alır. • Kaslan yukan kaldırmak için 30 • Gülmek için 17 adaleye ihtiyaç vardır. Surat asmak için ise 43 adaleye ihtiyaç vardır. • Sıcak su, soğuk sudan daha ağırdır. • Soğan doğrarken sakız çiğne- mek göz yaşarmasını önler. • Vücudumuzdaki kemikterknizin dörtte biri ayaklanmızda bulunur. • Ketçap önceleri ilaç olarak kul- lanılıyordu. • Uzay yolculuğunda taşınacak her kilo için gerekli olan yakıt mikta- n 530 kg'dır. • Eskimolar buzdolaplannı yiye- ceklerin donmaması için kullanır- lar. • İnsan teninin bir santimetreka- resi 625 tane ter bezi içerir. wwwL0vakisla.com 5 bin nüfuslu Ovakışla beldesindeki öğret- men Y. Ömer Oto kütüphane kurmaya karar verir, kampanya çok başarıh olur, oğrenciler dışarıda top koşturacaklarına kitap okuma sevdasına düşeıier ve olay bir anda ilköğre- tim okulu öğrencilerinin "Ovakışla Günlüğü" adıyla bir gazete çıkarmasına dönüşür, gaze- te o kadar başanlı olur ki yörenin makam sa- hipleri kendilen ile röportaj yaparlardiye umut- la beklemeye başlarlar. Ahlat'ın eskı yerel ga- zeteleri de yörede artık ciddiye alınmamaya ve küçümsenmeye başlanır. Derken iş inter- net sitesinin kurulmasına dönüşüverir. Proje için yapılan çalışmada Dünya Banka- sı'ndan 40.000 dolar finansman koparılır. Ve doğuda bu küçücük beldede gencecik be- yinler dünyaya kendilerini bağlayan bir yön- tem bulurlar. Lütfen yukandaki adrese bir girin... Darüşşafaka Darüşşafaka, maddi durumu iyi olmayan babasız çocukla- rın alındığı okul. Sınavla Da- ruşşafaka'da okumaya hak kazanan çocuklann tüm gi- derleri okul tarafından karşıla- nıyor. Çevrenizde bu özellikleri taşı- yan çocuklar varsa onlann sı- nav için başvuruda bulunma- lannı sağlayarak onlara iyi bir gelecek fırsatı yaratabilirsıniz. Darüşşafaka'ya başvuru için gerekli tüm koşullar ve online başvuru formu aşağıdaki ad- resten edinilebilir. http://www.darussa- faka.k12.tr