Katalog

19ŞUBAT2001 PAZARTESİ CUMHURİYET SAYFA i U - K kultur@cumhuriyet.com.tr 15 SAHNEOEN AYŞEGÜL YÜKSEL Hyatromuzun güzel insanı Oyunlannda biçimlenen yaşamlar tüm Türkiye'yi ve dünyayı kucaklar. Laik Türkiye Cumhuriyeti 'nın en değerli ço- cuklanndan birini, oyun yazan Dr. Orhan Ase- na'yı geçen cuma günü sonsuzluğa uğurladık. 1950'lerden bu yana art arda oluşturduğu el- liyi aşkın yapıtının yalnız özel ve ödenekli ti- yatrolarda değil, Devlet Operası'nda da yapıl- mış yüze yakın sahneleme çalışması, Asena'nın ülkesine yaptığı sanat hizmetinin ve ülkesinin insanlannın bağnna basılmışlığının açık bir gös- tergesidir. Oyunlanyla, opera librettolanyla, fil- me çekilmiş senaryolanyla topluma hizmet ver- meyi sürdürecek... Ama hepsi bu değil. Orhan Asena, "doktor" olabilmenin önkoşulu olan "insan" olabilme başansına ulaşmış kişilerden biridir. Türk top- lumu içinde edindiği seçkin yer, yalnız sundu- ğu nitelikli sanat ürünlerinin değil; çevresine huzur ve sevgi akıtan, yumuşak, dingin, seve- cen, dürûst, insan ve doktor kimliğinin üstünde yükselir. Orhan Asena'ya yalnız saygı duyulmaz, sevgi duyuluraynı zamanda... Asena'nın oyunlannda biçimlenen yaşamlar tüm Türkiye'yi ve tüm dünyayı kucaklar. Insa- noğlunun toplumsal ve bireysel düzeydeki öz- lemlerinin. ikilemlerinin, çatışmalannın oluştur- duğu zengin ulusal ve evrensel malzemeyi de- ğerlendirirken, yıllar boyunca nasıl yoğun araş- tırma çahşmalan yaptığı, yapıtlan okundukça ya da izlendikçe bır bir gözler önüne serilir. Gıl- garruş Destanı'ndan Atçalı Kel Mehmet'e, Şi- li'de Ailende'nin devrilmesinden Mithat Pa- şa'nın Yıldız mahkemesinde yargılanmasına. Van Gogh'dan Nâzım Hikmet'e uzanan bir yol- • Orhan Asena'nın Türk toplumu içinde edindiği seçkin yer, yalnız sunduğu nitelikli sanat ürünlerinin değil; çevresine huzur ve sevgi akıtan, yumuşak, dingin, sevecen, dürüst, insan ve doktor kimliğinin üstünde yükselir. da, yıllar boyunca bıkmadan, usanmadan sür- dürdüğü araştırmalann ışığıyla yoğrulmuş, şa- şılası bir üretim eylemi... Anadolu tarihi ve söylencelerinden yola çıkar- dığı oyunlannda, toplum sorumluluğu ve kuru- lu düzene karşı çıkma olgulanru, kahramanla- nn iç çatışmalanyla iç içe yansıtır. "Tannlar ve Insanlar", "Tohum ve Toprak", "Hürrem Sıtf- tan". "YaDevletBaşa YaKuzgunLeşe". "Simav- nah Şeyh BedmJdin". "Atçaü Kei Mehmet"... Çağdaş toplumumuzun kent, kasaba ve köy ortamlannda gözlemlenmiş insanlannın ve top- lumsal olgulann irdelendiği oyunlannda, birey- sel ve toplumsal sorumluluk duygusu, törejerin ve günü geçmiş toplumsal değerlerin tutsaklı- ğında bunalmış bireylerin açmazlan, başkaldı- nsı ve yenilgisi, kadının sorunlan da yer yer öne çıkartılarak dile gelir. lşte "Korku", "Ya- lan", "GeceninSonu", "FadikKız", "Ötömü Ya- şamak"... Şili'de 70'li yıllar başında yapılan ve etkile- ri bugüne ulaşan karşıdevrimi dünyada ılk iş- leyen yazar yine Orhan Asena'dır. "ŞiH'de Av" ve"ÖlüKentinNabzı''... Genellikle gerçekçi anlatım doğrultusunda biçimlendirilmiş, kullanılan malzemenin nite- liğine göre birkaç perde olarak yazılmış, ya da çok tablolu, hızlı bir akış içinde oluşturulmuş daha nice sahne yapıtı, Karagöz ve çocuk oyun- lan, radyo oyunlan... Elimizde Feridun Andaç'ın hazırladığı ve "Aydınlanmanın Işığrnda Sanat İnsanlanmız: OrhanAsena" başlıklı, makalelerden ve gerek- li bilgilerden oluşan güzel bir kitap. Hülya Nut- ku'nun Orhan Asena'nın oyunlannı inceleyen boyutlu çalışması, çeşitli üniversitelerde hazır- lanmış tezler var. Bu tür çahşmalann çoğalma- sıyla, yazann Türk tarihine, toplumuna, insanı- na yönelttiği, siyasal - sosyal - ekonomik bakış açılarından süzülmüş özgürlükçü ve insancı ir- delemeler değerlendirilecek... Ankara'da Büyük Tiyatro'da Orhan Asena için yapılan törende, kendisine Tamer Levent'in genel müdürlüğü sırasında verilmiş, ama henüz gerçekleştirilememiş bir sözün yerine getirile- ceğinin muştusu almdı. Kültür Bakanı İstemi- han Talay, Orhan Asena'nın tüm yapıtlannın Kültür Bakanlığı tarafından yayımlanması için eyleme geçileceğuıı belirtti. Asena'nın bu ay- ncalığı hak etmiş olduğu kesin. Orhan Asena'yla güzel birlikteliklerimiz ol- du. Türkmenistan'da yer sofrasına oturup "çöl pikniğT yaptık. Moskova sokaklannı arşınladık, nice tiyatro toplantısında söz birliği yaptık, jü- rilerde birlikte çalıştık. Hepsinden "hoş bir se- da"kaldı... 'îlahiKomedya' başlıklı sergidekiçalışmalarçağdaş insana ayna işlevigörüyor Gündelik yaşamdaki cehennemAYŞEGÜL GÜÇHAN "Popüler bir dil ile yazan Dan- te"nin Türk popüier kültürüyle na- sıl bir alakası varthr? (_.) Cehennem, günümüz dünyasımn dünyevi yaşa- mında nasıl tasvir edilebiür? Nedir cehennem ile gündelik yaşam ara- sındaJdflisld?KaranJık orman için- de Dante'nin rehberi Vergilius iken günümüzde kim bize rehbeıük ede- cektir* diye soruyor Galen Urart'ta 23 Şubat 2001 tarihine değin açık ka- lacak olan ve MürüvvetTürkyılrnaz, Seza Paker, Elif Çelebi, Esra Ersen, Neriman Polat ve Vahit Tuna'nın kaöldığı llahi Komedya sergisinin kü- ratörü Ali Akay (*). 1300 yılında başladığı varsayılan yeraltı yolculuğunun şiirsel öykü- südür llahi Komedya Dante AUghi- eri'nin. Dokuz yaşrndayken Beatri- ce'e âşık olan Dante, Beatrice'yle ikinci kez on sekiz yaşındayken kar- şılaşrr. Bu ikinci karşılaşma sonra- sı, şainn çocukluk aşkı şiddetlenir; ancak, ailelerin farklı politik görüş- leri nedeniyle bır araya gelemezler ve Floransalı bir şövalyeyle evlen- dirilen Beatrice'in yirmi dört yaşın- da ölümüyle Dante, yaşamınnı en keskin acısını yaşar. Bu ölüm son- rası Beatnce, Dante'nin yapıtının temel motifi olur. llahi Komedya'nın hem kahrama- nı hem de anlatıcısı olan Dante'nin yeraltı yolculuğunun rehberi, melek Beatrice'in gönderdiği Latin ozan Vergilius'tur. Vergilius, cehennem ve Araf ta Dante'ye rehberlik eder; ozanm cennet yolculuğunun rehbe- ri ise Beatrice'tir. Dante'nin yolculuğu Dante'nin llahi Komedya'sı gra- fiğe döküldüğünde, Hıristiyanlığın cehennem, Araf ve cennet anlayı- şıyla koşutluklar bulunur; yeraltı yolculuğu yapan kişi önce bir iniş gra- fiği izler ve cehennemin giriş kapı- smdan huni biçimindeki cehenne- min dış halkasına ulaşır. Buradan bir iniş yolu izleyerek günahlann büyüklüğü ölçüsünde büyük acılar çeken ruhlarla karşılaşa karşılaşa "dibe vurur". Ardından, annmak için yeryüzünde kendisine dua ede- cek birilerini bekleyen ruhlann ko- nağı Araf a "çıkar". Üçüncü ve son aşama, en yüksekteki arş-ı âlâ'daki cennettir. Bu diagrama göre cehen- nem, Araf ve cennetin koordinatla- n yeraltı ile gökyüzü arasında yer alır. Bu noktada Dante'nin yolculuğu- nun bugün ne gibi bir anlam taşıdı- ğı ve şiirin kişileştirimi olan Vergi- lius ve kadının kişileştirimi olan Be- atrice'in bugün nasıl, neye ve kime rehberlik edebileceği sorulan akla ge- lebilir. Cehennem, Araf ve cennetin yeryüzünde denklikleri olup olma- dığı, annmış bir cennet yaşamının olası olup olmadığı sorulabilir. Bu sorulan kuşkusuz, sergiye katılan sanatçılar da sormuşlar ve oldukça ilginç yanıtlar ortaya çıkrruş. eraltı dünyasımn kapısı olan mezarlık görüntüleriyle açılışı yapılan serginin bu noktasında, birbirini izleyen ve içerik olarak kesişen coğrafyalarla ilişki kuran iki sanatçımn çahşmalan dikkat çekiyor. Bunlardan ilki Seza Paker'in 'Cafe Basile Double Chance', ikincisi ise Mürüvvet Türkyıbnaz'a ait 'Ayine-i Devran' (Zamanın Aynası). Yeraltı dünyasımn kapısı olan mezarlık görüntüleriy- le açılışı yapılan serginin bu noktasında, birbirini izleyen ve içerik olarak kesişen coğ- rafyalarla ilişki kuran iki sa- natçımn çahşmalan dikkat çekiyor. Bunlardan ilki Seza Paker' in "Cafe Basile Doub- le Chance" adlı 32 dialık ça- lışması ve izleyicinin salt göl- ge olarak görebildiği bir ho- meless' ın bir Fransız kafesi- ne dışandan bakışını konu alıyor. Dialarda izlenen kafeye ait aynntılar olan kasa, kül tab- lası, su şişeleri günlük yaşa- ma ilişkin kimi kavramlara göndermeler olarak algıla- nabilir. Kafenin kasası bir hesaplaşmayı düşündürür- ken kırmızı su şişeleri bile bir homeless için ulaşılmazdır ve su- suzluk karşısında cehennemde akan kan nehrinden farksızdır. Kırmızı neon ışığı da bu cehennemi atmos- feri oluşturmada pekiştirici bir öğe gibi durmaktadır. Kırmızı ışığın ege- menliğindeki kafede en gerçek öğe, homeless'ın birden karşılaşıverdiği ve onun yaşamınm aynlmaz parça- lan olan çöp ve süpürgedir. Kafenin duvannda yer alan Dufly'ye ait Ak- deniz tablosunun llahi Komedya'nın yazan Dante'nin ülkesi îtalya'yı, birden beliriveren denizkızımn ise Beatrice'i çağnştırması izleyiciye ister istemez kafeye "dışandan" ba- kan ve öte dünyada gölgesi bulunan tek kişi olan homeless'm Dante ol- duğunu söylüyor. Paker'de Dante te- ması, sanatçımn Cafe Basile Doub- le Chance'ini tümleyen iki fotoğraf- ta da yinelenir. Bunlardan biri yer- yüzü cenneti Miami plajlann- da güneşlenenlerin yanı sıra yerde yatmakta olan, diğeri ise Paris'te bir kitapçıdan çıkmak- ta olan entelektüelin yanmda görünen homeless'ın fotoğraf- landır. Cografyayla ilişkili ikinci ça- lışma ise Mürüvvet Türkyıl- maz'a ait "Ajine-i Devran" (Za- manuı Aynası). llahi Komed- ya'nm dairelerden oluşan ya- pısı ile seksek oyununun daire- lerden oluşması arasmdaki bi- çimsel benzerlikten hareket eden Türkyıknaz, oyun eğreti- lemesiyle yeraltrna inmeyip bir yapısöküm gerçekleştirerek ce- hennemin koordınatlannı de- ğiştiriyor ve cehennemi yer- yüzüne taşıyor. Bilinenin dı- şmda işlevleri olan ve Ingilte- re'de ortaya çıkan seksek, as- lmda strateji oluşturmada yardrmcı bir eğitim aracı olarak askeri eği- timde kullanılan ve kilometrelerce uzayabilen bir oyun. Bu oyun ger- çek anlamda coğrafi değişimler gös- teriyor ve her ülkenin; hatta her ken- tin farklı bir seksek oyunu var. Türk- yılmaz'm seçtiği ise yaşadığı kent Is- tanbul'un "Ayine-i Devran" olarak adlandınlan ve merkezinde Cehen- nem adlı belirleyici bölümün yer al- dığı seksek oyunu. Interaktifbirça- lışma olan Ayine-i Devran, hem lla- hi Komedya'ya hem de evrenin ya- ratılışına ilişkin simgelerle yüklü. Oyun, anlamlı bir biçimde yedi bö- lümden oluşuyor ve oyunda taşını ce- henneme en yakm atan oyuncu, oyu- na öncelikli başlıyor. Oyunda "yan- mamanm1 *bmncifcoşülu da taşı ce- hennem sınırlan içine sektirmemek. Schiller'in sanatın kökeninde gör- düğü oyun, yaşamı eğretileyen ya- pısıyla, şansa ve yanşmaya, öncelik- li başlamaya yatkın özellikleriyle Türkyılmaz'ın yapıtında yaşamın ta kendisi gibi duruyor: Riskli, heye- canlı ve zalim; kurallan olan, ancak kurallara uyulduğunda bile dışında kahna riski taşıyan; daha şanslı ola- nın öncelikli başladığı, ancak şans etkeninin bile her zaman yeterli ol- madığı, hiçbir zaman tümüyle hesap- lanamayan. Bugünün homeless'ı Seza Paker ve Mürüvvet Türkyıl- maz'ın sergi genelinden aynlan ör- tük anlamlan yeğleyen çalışmalan- nın çağdaş insanın baktığında ken- disini görebileceği bır ayna gibi ış- lev gördüfü söylenebilir. Bugünün homeless'ı ne şiir gereksinmektedir ne de melek gibi bir kadın; ona ge- reken herhangi birrehberdeğildir. Yi- yecek, sıcak bir kafede bir fincan kah\e, bannacak bir evdir gereksin- diği. Herkesin potansiyel bir home- less olduğu risk toplumunda, oyna- nan oyunlar bile cehennemsi yaşa- mın eğretilemesi değil midir? Bu- günün evsiz-barksızının, kafedeki 1950'li yıllara ait bir piyango afişi- nin (Double Chance) iddia ettiği gi- bi, üstelik de "çifte" şansı var mıdır? Biyodengenin bozuhnasmdan işsiz- liğe: çarpık eğitim sisteminden enf- lasyona; yükselen milliyetçilikten F tipi cezaevine karşı çıkanlann vatan haini ilan edilmelerine uzanan bir skalayı göz önüne aldığrmızda Pa- ker'in ve Türkyılmaz'ın çahşmalan hiç de "aşın yorum" gibi gehniyor. (*) Ali Akay, llahi Komedya, Ba- sm Bülteni. İş Sanat'ta BBC Solistleri' dizisi sürüyor Viyolonselle Benyamin Sönmez Kültür Servisi - Opera ve klasik müzik dünyamızm genç yetenekleri, Iş Sanat'ta müzikseverlerle buluşuyor. Eylül ayında BBC Filarmoni Orkestrasrnın solistini seçen Türkiye İş Bankası, bu seçmelerde başanh bulunan 3 yetenekli genç müzisyeni, müzikseverlerle tanıştırmak amacıyla düzenlediği 'BBC ri' dizisini genç viyolonsel sanatçısı Benyamin Sönmez ile sürdürüyor. Genç sanatçı, konserinde Bach'tan Piazzola'ya. Mendebohn'dan Çaykovski'ye viyolonsel sanatınrn önemli eserlerini sunacak. Sönmez'e bu konserde piyanist Gubnira Takombayeva eşlik edecek. Bılkent Üniversitesi Müzik ve Sahne Sanatlan Fakültesi'nin 'Genç Yorumcular VTyolonsel Yanşması'nda binncilik ödülü alan Sönmez, geçen yıl AJmanya'da 'HoJstein Müzik FestivaM Orkestrası' ile Hollanda ve Almanya'yı kapsayan bir turneye katılarak eleştirmenlerin dikkatini çekmişti. L_ 60-70'li yılların müziği iki CD' Anılarda kalan melodiler Kültür Servisi - Yapı Kredi Yayınlan 6O'lı ve 70'li yıllann gözde 30 şarkısını iki CD'lik bir çahşmada topladı. Ada Müzik ve Ali Kocate- pe'nin işbirliği ile ha- zırlanan albümler 'Kaç Yıl Geçti Aradan' ve 'TürkPop MüziğiTari- hi/196(>-70'MYıfflar'ısim- lerini taşıyor. Albümün tanıtım gecesine Erol Büyükburç, Erol Evgin, Melike Demirağ. İsken- der Doğan, Neco, Coş- kun Demir, Ersan Er- dura. Gülay, Banu, Ali Rıza Binboğa, İzzet Öz, Şanar Yurdatapan gibi sanatçılar da katıldı. Projenin yaratıcısı Ali Kocatepe çalışma hak- kında şunlan söyledi: «90şarlalık6CD'likbir (Aa\ düşünüyorthım. Fa- kat ilk etapta bu kadan yapılabildi Devamı ge- lirse Türk pop müziği tarihindeeksikkalanço- ğu değerli arkadaşlan- mızın besteleri ve yo- rumlan yer alacak ve bugünkü kuşaklara ula- şacak. Olaya bakış açım şuydu: 60-70'li yıllann şarküan45'likve33'lük plaklarda bulunuyordu. Onlan bugüne taşımak istedim. Bu misyonu yüklendinı." Artı n/lezaftan muzayede • Kültür Servisi - Artı Mezat Müzayede kuruluşu bu akşam saat 21 .OO'de Hotel Ceylan Inter Continental'de Türk resminin klasik.ve çağdaş dönemlerinin ressamlannm özgün eserlerini sarışa sunuyor. Müzayedede yer alacak ressamlar arasında Ibrahim Çallı, Hikmet Onat, Nuri lyem, Fikret Mualla, Narmk Ismail, Şevket Dağ, Komet, Şeref Akdil, Ibrahım Safi, Cihat Burak, Halil Paşa, Naci Kalmukoğlu, Necdet Kalay, H. Cahit Derman, Vecih Bereketoğlu, Diyarbakırlı Tahsin, Yalçın Gökçebağ, Selim Turan, Nedim Günsür, Rafet Başokçu. Ferruh Başağa. Bedri Rahmi Eyuboğlu, Zeki Faik Izer, Turgut Zaim, llhami Demırcı, Ali Çelebi, Cevat Dereli, Orhan Peker, Şefik Bursalı, Edip Hakkı Köseoğlu, Orhan Taylan. Mahmut Cuda, Şerif Renkgörür ve Melik Aksel bulunuyor. 'Primus Inter Pares' ibaresı ile satışa sunulacak eserlerin değeri 500 milyon ile 50 milyar arasında değişiyor. Yapı Kredi Sigoıta'dan sanata ve depremzedelere destek • Kültür Servisi - Boğaziçi Üniversitesi'nde gerçekleştirilecek olan 12 klasik müzik konserine Yapı Kredi Sigorta sponsor oluyor. Bu konserler dizisinin en büyük özelliği ise sanatçılann ücret ahnamasıyla 12 depremzede ünıversite öğrencisinin 3 yıl süreyle öğrenim masraflannm karşılanacak olması. 20 Şubat-23 Mayıs tarihleri arasında yapılacak etkinlikler zincirinde Pekinel kardeşler, Borusan Oda Orkestrası, Akbank Oda Orkestrası, Alpaslan Ertüngealp, Cem Mansur, Gülsin Onay, Emre Şen, Emre Elivar, Selman Ada, Leyla Pınar. Genco Erkal gibi topluluk ve sanatçılar yer alacak. Nemrut belgeselinin galası yarın • Kültür Servisi - Anadolu'nun zengin kültür tarihi içinde farklı bir yeri olan Kommagene Uygarhğı ve Nemrut Dağı'nı farklı bir anlatımla inceleyen "Nemrut Dağı: Tannlann Tahtı" adlı belgesel, yann Harbiye Askeri Müze Kültür Sitesi Büyük Salon'da yapılacak galayla ilk kez izleyici karşısına çıkacak. Çekimlerine 15 Ağustos'ta başlanan filmin yönetmenliğini Tolga Örnek yaptı. Nemrut Dağı'nda yapılan ilk arkeolojik çalışmalann, savaş sahnelerinin dramatize edildiği filmde,. MÖ 162 ile MS 72 arasında var obnuş Kommagene Uygarhğı temel almıyor. Belgesel, Nemrut Dağı'mn hikâyesini verirken bir yandan da zamanının en güçlü iki imparatorluğunun ortasında var ohna mücadelesinde ilginç Doğu-Batı sentezi oluşrurmaya çalışmış olan Kommagene'nin renklı kralı Antiokhos'un hikâyesini de sunuyor. Filmde yerli ve yabancı uzmanlarla tarihi mekânlarda röportajlar ve ilk kez gün ışığına çıkan elli yıllık kazı filmleri yer alıyor. üç dergisî 3 yaşında • Kültür Servisi - İki yıl önce edebiyat dünyasına adım atan Uç dergisi, 10 Şubat'ta üçüncü yaşmı kutladı. 10. sayısını çıkaran dergide bu ay Hulki Aktunç, Gün Zileli, Sezai Sanoğlu'nun yazılannın yanı sıra Fazıl Hüsnü Dağlarca, küçük Iskender. Umay Umay, Ilhan Berk gibi isimlenn şıirleri de yer alıyor.