Katalog

SAYFA CUMHURİYET 19 ŞUBAT 2001 PAZARTESİ 10 DIŞ HABERLER dishab(g cumhuriyet.com.tr Hatemi'nin başlattığı süreçte, "muhafazakâr" ve "reformcu" güçler arasmda büyük bir çekişme yaşanıyor İran'da sancılı değişim...SERKANDEMtRTAŞ ANKAR\-a 2500\TİlıkPersİın- paratorfuğu'nda 20-25 yıllık böyle bir rejim çokönemli bir süreç ohış- rurmaz. îran, bu çağdışı kalmış yö- netim biçiminden mutlaka kurtu- lacakür" diyor. TahranUa oturan bir Iranlı yurttaş. Cumhurbaşkaru Ha- temi ve reformculann çabalannı destekleyen milyonlarca Iranlıdan biri, bu sözleri söyleyen AH... Îran... Türkiye'nin en eski kom- şusu... 450 yıldan bu yana değiş- meyen sınırlanyla, gel-gitleryaşa- yan birkomşuluk. Komşuluğunni- teliği, 11 Şubat 1979'da şah rejimi- nin yıkılması ve 1 Nisan 1979'da Humeyni'nin lslam Cumhuriye- ti'ni kurmasıyla kökten değişti. Bu tarihten itibaren îran'ı, geleceğin nasıl şekilleneceğini anlamak, ön- görmek zorlaştı. Ancak son yıllar- da Iran'da yaşanan olaylar, bir de- ğişimin işareti gibi algılanıyor. iran'da bugünlerde konuşulan en heyecanlı konu, 8 Haziran'da ya- pılması beklenen başkanlık seçim- leri. Tabii ki en büyük soru işare- ti. ] 997 seçimlerinde yüzde 70 gi- bi büyük bir oyla curnhurbaşkan- lığına seçilen, ülkeyi değişim sü- recine sokacağını vaat eden Hate- mi'nin adaylığını koyup koyma- yacağı... Gözlemciler, Hatemi'nin adaylığını koyması durumunda se- çimleri ikinci kez kazanmasınake- sin gözle bakıyorlar. Ancak Hate- mi 'nin, ilk 4 yılında özgürleşme yö- nünde verdiği sözleri tam olarak tu- tamaması. "dcğişim, biran önce de- ğişim" isteyen rejim muhalifleri- nin yeni olasılıklan düşünmesine neden oluyor. Bu olasılıklann ba- şında, Hatemi 'den daha radikal ol- dugubilinen Mohacerenfnin aday- lığını koyması geliyor. Muhafazakârlar pusuda Tahran'daki bir yabancı diplo- mat. "Muhafazakârlar bir tuzak peşindeler. Öncelikle Hatemi'nin aday olnp ohnayacağuu bekliyor- lar. Hatemi aday olmazsa Moha- cereni'nin aday olacağını biliyor- lar,ancakAnayasayı Koruyucular Konseyi bu adayhğı onaylamaya- cak, Bu durumda reformcular da- ha güçsüz bir adayla seçimJere ka- tümak zorunda kalırlar ki bu da muhafazakâıiann şansını yüksel- tir" değerlendirmesini yaptı. Peki, kendisi de bir molla olan, lslam devrimi için mücadele etmiş Hatemi'nin "değişim veyenileşme- den" anladığı nedir? 4 yılda neler değişti? Gözlemcilerin üzerinde durdugu en önemli nokta, Iran'da başta üniversiteler, basın ve aydın- lar arasmda "mevcut statükonun dahaaçıksesletarüşümaya" başlan- ması. Hatemi'nin önc«ki günlerde *Toptum mevcutstatükoyueieştire- bilmelkiir'' demesi, çeşitli toplum kesimlerinin bu çabalan için en önemli destek olarak görülüyor. Bunun yanındaHatemi'nin cumhur- başkanı seçilmesinin ardından Di- ni Rehberlik kurumu ve yetkileri üzerinde de daha gerüş bir tartışma Rejimin baskısuu en fazla hisseden kadınlar, ülkede reform talebiyle bavlatılan muhalif hareketin de ön saflannda yer alryor. Büyük umutiaria seçilen Hatemi ise beklentiJeri şimdilik karşılayamadı. Çok renklibir etnik tabloFarslar: Yaklaşık 23 milyon kişi. Nüfusun yüzde 38'ini oluş- turuyorlar. Azerikr: Yaklaşık 22 milyon ki- şi. Tahran'da nüfusun yarısını, genelde yüzde 37'sini oluşturu- yorlar. Genellikle Batı ve Doğu Azerbaycan'da yaşıyorlar. Kürtlen 5 milyon olduğu sa- nılıyor. Kürdistan eyaleri ile Tür- kiye sının yakınındalar. Araplan Kuzistan eyaletinde yaklaşık 3 milyon kişi. Behıciler: Belucistan ve Sin- can eyaletinde 2 milyon kişi. Türkmenler: 2 milyon nüfus. Horasan'da yaşıyorlar. Kaşgailer: Eski Türk boylan- na dayanıyorlar. 1 milyon İcadar olduklan tahmin ediliyor. Afşarlar: Türkmenlerin bir bö- lümü. 500 bin kişi. Bahtiyarikr: Yan göçebe et- nik bir grup. 500 bin nüfus. Haladan 300 bin nüfuslu es- ki Türk boylanna dayanan grup. Ermeniler: 300 bin kişi. Yahudiler: Devrimden önce 250 bin nüfuslu olan grup 1979'dan sonra 30 bıne indi. Hamseler: 200 bin kişi. Kazaklar: Hazar Denizi'nin batı kıyılannda yaşayan 200 bin kişilik bir grup. Sûryaniler: 100 bin cıvannda. Boyarahmed, Karagözlü ve Ağaçerfler: Oğuz boylanndan ge- len, sayılan bilinmeyen bir grup. Lorİar: Yan göçebe etnik grup. Hıristivanlar: Protestan, Ka- tolik, Keldani, Ortodoks... Zerdüştler: Yüzde 0.2. 'ışişleri Bakanı Cem 'in Tahran ziyaretine katılan Demirtaş, değişimi bir "gazeteci bakış açısıyla " anlatıyor. M.ranlıların büyük bir bölümü ortak bir isteği paylaşıyor: Dahafazla demohrasi ve daha insanca bir yaşam... ortamı yaşanmayabaşlandı. Yineay- nı dönemde bir parti başkanı ve eşi ile 3 önemli yazann 1998'in son ay- lannda peş peşe öldürülmelerinden sonra lstüıbarat Bakanlığı'nın fail- ler arasmda bazı bakanlık mensup- lannın bulunduğunu itirafetmesi de önemli bir gelişme olarak görüldü. Basına btiyûk baskı Reformculann bu girişimlerin- den büyük kaygı duyan muhafa- zakâr kesim de boş durmadı. 1999 ve 2000'de çok sayıda reformcu gazete kapatıldı ve gazeteciler tu- tuklandı. Selam gazetesinin Tem- TÛRKMENİSTAN SUUDİ ARABİSTAI Resmi Adı: Iran lslam Cumhunyeti Başkenti: Tahran Yönetim Şekli: lslam Cumhunyeti. Iran'daki sıyası partilenn Batılı anlamda orgutlenmış olusumlar olarak düşûnülmesi mümkün değildtr. Islamı Dantşma Meclısı'nin 290 mılletvekıli vardır. Nûfusu: 1999 rakamlanna göre 69 milyon Yûzölçümü: 1.648.000 km2 Resmi Dil: Farsça (Türkçe'nin Azeri, Halaç, Türkmen, Afşar lehçelerı ile Kürtçe, Ermenıce, Arapça ve Belucı dillen de konuşulmaktadır) Para Birimi: Riyal (1 ABD Doları=3.000 Rıyal) Dini: %98 Müslüman, (%90 Şii ve %8 Sünni), %1.2 Hıristiyan Yahudi ve Zerdüşt Önemli Kentien Tahran (13 milyon), Meşhed (1.8 milyon), Isfahan (1.127 bin), Tebriz (1.088 bin) muz 1999'da kapatılması, Tahran Üniversitesi öğrencilerinin büyük protestolanna neden oldu. Bu pro- testolar üniversite sırurlarmı aşa- rak kentin birçok kesimine yayıl- dı ve devrimden bu yana en cid- di gerginlik yaşandı. 2000 yılın- da yapılan 6. dönem milletvekil- liği seçimlerinde Hatemi'nin ön- derliğindeki reformcular büyük başan elde ettiler ve 1979'dan son- ra mecliste en az sayıda muhafa- zakâr milletvekilinin (13) koltuk sahibi olduğu bir döneme girildi. Bu dönemde bazı sosyal özgür- lükler de yaşanmaya başlandı. Bunlar arasında kadınlarm saçla- nnm tamamını örtmeleri yerine belli oranda saçlanm göstermele- rine izin veribnesi, erkeklerin kı- sa kollu gömlek giyebilmeleri, ka- dın ve erkeğin toplumsal yaşam- da daha sık ve daha özgür bir ara- ya gelebilmeleri, Tahran'da ya- bancı ürünlerin satıldığı daha çok mağazanın açılmasına izin veril- mesi gibi gelişmeler var. Çanak antenlerle başta Türk ka- nallan olmak üzere yabancı tele- vizyonlan izleyebilen ve kısıtlı da olsa internet aracılığıyla dünyayı takip eden halk, petrol ve doğal- gaz zengini olunmasına karşın ya- şanan yoksulluğu kabullenemı- yor. Açıkça söylemek gerekirse Iran halkı, lslam devriminin artık kann doyurmadığının farkında... 'Değişim kanh olabiür' Uluslararası gözlemciler, Hate- mi'nin "mevcut rejim içinde hal- ka daha çok özgûriük sağlayacak gelişmelerden" yana olduğunu. esasen dini lider Hamaney'de top- lanan yetkilerin cumhurbaşkanı ve Meclis'e aktanlmasını amaç- ladığını kaydediyorlar. Hatemi'nin değişimle ilgili pro- jelerinin önemli kısmını seçimle- ri kazanmasının ardından ikinci döneminde yerine getireceği, bu süreçte dışa açılma konusunda da önemli adımlar atılacağı belirtili- yor. Iran'daki gelişmeleri yakın- dan izleyen bir diplomat, i^tkede- ki değişik güç odaklanrun çekışme- si sırasında yoğun toplumsal hare- ketlerin de yaşanabileceğini ve bu süreçte "kandökülmesinin" olası- lıklar arasmda olduğunu söyledi. Şah dönemi sırasında Hyatt ola- rak işleyen, şimdi Azadi (Özgürlük) adını alan otelde görüştüğümüz tranlı Ali isımli bir yurttaş, "Aslı- na balahrsa artık Hatemi de bizim taieplerimizi karşüayamayacak gi- bi görünüyor. Halk artık devrim muhanzianndan ya da intizam güç- lerinden korkmuyor. Bu halkı ha- rekete geçirecek bir lidere ihtiyaç var, böyle bir lider ortaya çıknğuı- da halk onun peşinden gidecek ve bugünkürejim mutlakadüşecektir" dıyor. Ali, tt Arnkşahgelemez,anıa bugünkü rejim de gitmez daha faz- la. Daha fazla demokrasi, daha in- sanca yaşam istrvoruz" diyor. Daha fazla demokrasi, insanca yaşam...Büyük bir medeniyet olan Iran bu amaçlanna birgün kavuşa- cak, ancak bu sanıldığından daha "sanah" gerçekleşecek... Tarihce Petrolün gölgesinde biryüzyıl 1901: Petrol bulun- masıyla Ingiliz-Rus re- kabeti yoğunlaştı. 1906: İlk meclis top- landı. ilk anayasa kabul edildi. 1907: tngiltere-Rusya anlaşmasıyla nüfuz böl- gelerine bolündü. 1914-1918: Iran top- raklan, Ingiliz-Rus ve Osmanlı güçlerinin ha- rekât sahası oldu. 1921-25: KaçarHane- danı'nın son hükümda- rı Ahmet Şah, kendisi yurtdışında ıken yapılan darbeyle devrildi. Ordu- dan Rıza Han askeri bir yönetim kurdu ve daha sonra Rıza Şah, Pehlevi adı altında Hanedan oluşturdu. 1941: lngiliz ve Sov- yet güçleri, Alman teh- didine karşı korumak ge- rekçesiyle Îran'ı işgal et- tiler. Rıza Şah feragata zorlandı ve yerine Oğlu Muhammed Rıza Peh- levi geçti. 1946:Sovyetbirlilde- ri Iran topraklanndan çe- kıldiler. 1951-53: Başbakan Musaddık parlamento- yu petrol endüstrisini millileştirmeye zorladı. Ingiiiz ambargosu nede- niyle bu girişim, ters so- nuçlar verdi. Musaddtk devrildi. 1954: Şah, uluslarara- sı şirket|erie yeniden an- laşma imzaladt. 1961-63: Beyaz Dev- rim gerçekleştirildi. 1978: Muhalefet, sür- gündeki Ayetullah Ru- huilah Humeyni'nin li- derliğinde genel bir ayaklanma başlattı. 1979: Şah'ın ülkeyi terk etmesiyle Pehlevi Hanedanı sona erdi. Is- lami devrim sonucunda Iran lslam Cumhunyeti kuruldu. 1980-88: 8 yıl süren îran- Irak savaşı büyük tahribata yol açtı. 1989: tmam Humeyni öldü. Hamaney, Duıi li- derliğe getirildı.Rafsan- cani Cumhurbaşkanlı- ğı'naseçildi. 1993: Rafsancani 2. kez cumhurbaşkaru. 1997:23 Mayıs'ta ya- pılan seçimlerde Mu- hammed Hatemi yüzde 70 oy oranıyla cumhur- başkanı seçildi. EKONOMIK SORUNLAR İÇİN DOĞRU TESPIT VE DOĞRU ÇÖZÜM YOLLARI ARANIYOR! 5 Gün Boyunca EKONOMİ ZİRVESİ Akademisyenler, Finans ve Reel Sektör Temsilcileri, Gençler, Bürokratlar, Polttikacılar 0<T*"de buluşuyor BU AKŞAM 2 3 : 0 5 A'DAN Z'YE İSTİKRAR PROGRAMI wwww.ntvmsnbc.com - »• Salı 22:05 FİNANS SEKTÖRU Çarşamba 22:05 REEL SEKTÖR Perşembe 22:05 EKO-DİYALOG KAMPÖSTE Cumo 22:05 ANKARA KONUŞUYOR CastrOy rock konserinde fngüızlerin ünlü rock topluhığu Manic Street Preachers, ön- ceki gece Havana'da konser verdL Konseri, Küba lideri Fi- del Castro da izledi. •4 Kno» Your Enemy" adh albümJeri- ni tanıtmakiçin Havana'yı seçengrup, Karl Marx Salonu'nda yaklaşık 5 bin kişiye seslendi. 20 yıh aşkm sürenin ardın- dan Havana'da ilk kez birrockmüzik konseri yapıldı. Cast- ro da ilk kez rock konserine gjtti. Grup konser için izleye- cilerden para almadı. (Fotoğraf: REUTERS)