Katalog

SAYFA CUMHURİYET 7 MAYIS 2000 PAZAR HABERLER Öğrettnenaileninçocuğu: DenkTf amuoyu onu ilk kez, Çorumlu 54 belediye İC işçisinin yalınayak yürüyerek Çorum'dan A. X. îstanbul'a gelişlerinin ardından 31 Ağustos 1966 Çarşamba günü, Türk-Iş yöneticilerini protesto etmek amacıyla Taksim Meydanı'nda düzenlediği mitingde tanıdı. 19 yaşmda TÎP Üsküdar Ilçe Sekreteri olarak katıldığı mitingde gözaltına alınmıştı. Bundan sonra idam edildiği 6 Mayıs 1972 Cumartesi gününe kadar, sayısız kez gözaltına alınıp tutuklandı. O, 25 yıllık yaşamını gözaltı, tutuklanma ve kaçak olduğu anlar da dahil haksız gördüğü her olaya karşı mücadele etmekle geçirmişti. Yaptığı eylemler sonunda ismiyle konuk olmadığı ev kalmamıştı. ir bakıyorsunuz üniversite reformu için işgal başlatmış, bir bakıyorsunuz siyasi iktidan Atatürk'e şikâyet etmek amacıyla Samsun- Ankara yürüyüşünde, bir bakıyorsunuz sosyalizmin sorunlannı bir panelde tartışıyor, bir bakıyorsunuz ABD Büyükelçisi Kommer'i protesto eyleminde gözaltına alınmış, bir bakıyorsunuz Beyazıt Meydanı'nda polisle çatışıyor, bir bakıyorsunuz Filistin'e gerilla eğitimi yapmaya gitmiş, bir bakıyorsunuz Ho Chi Minh'i anma toplantısuıda konuşmacı, bir bakıyorsunuz tüfek nedeni ile tutuklanmış, bir bakıyorsunuz ABD Büyükelçiliği önünde nöbet tutan iki polisi, ateş açarak yaralamış, bir bakıyorsunuz banka soygunu eylemine katılmış. Denk Gemifin Öyküsü TURHAN FEYİZOGLU - 1 - Deoiz Gezmiş, öğretmen bir anne ile babanın ikincı erkek çocuğu olarak, 28 Şubat 1947 Cuma günü, Ankara'nın Ayaş ilçesınde doğdu. Deniz, çocuklu- ğu hakkında şunlan anlatmıştır: "1947 senesinde Ankara'nın Ayaş ilçesinde doğdum. Babam ben doğduğum sene- lerde Ayaş'ın bir flkokuhında öğretmen- fik yapıyordu. O zaman ve şimdi gerek olmadığı için merak edip babanun han- gi okulda öğretmenlik yapüğını öğren- mek istemedim. Daha doğrusu ben 6 ay- hkkenAyaş'tanavTikbğımıziçnıeskidu- rumu pek hatırlamıyorum. Ben hayata geldikten sonra babam Srvas'a nakle- dflmiş. Srvas'ın kaza ve köylerinde 0- köğretim müfettişi olarakgörevyapmış. tlkokulu Sıvas'ın Yıldızeli kazasındaki okullardan birinde okudum. Sonra SH vas'a nakleditdik. Srvas Selçuk Ükoku- lu'nda tahsile devam ederekilkokuhı bi- tirdün. Mezuniyet tarihini hatuiamıyo- rum. Ortaokulu Sıvas Atatürk Orta- okuhı'nda okudum ve bitirdim. Hanr- ladığıma göre 1961 senesi ktt." Yedlbela çetesl y ^ v eniz'le ilkokul ve ortaokul- ğ 1 dan arkadaş olan Aydın Çu- * S bukçu, bu konuda şunlan anlatmıştır: "Deniz, çok >-akm arkada- şımdı. Ükokul birinci sınıftan liseye ka- dar çocukluk dönemimiz beraber geç- n. Ondan sonra, tekrar üni\ersitede, 68 işgallerinde karşuaşnk. Daha dokuz-on yaşımızdaydık. Bir 'Yedıbela çetesı' kurmuştu. Yedi kişi değüdik- ama adı- nuz nedense 'Yedibela' idL Bizo 'Yedi- bela çetesı'nin üyeleriydik. Deniz de tarnşürnaz şefimizdL Yedibela çetesinin aslında pek bir şey yapbğı yoktu ama, gnıp olarak hareket etmek, ne bfleyim bir yerde top oynamyorsa takımı belir- lemek, başka mahallenin çocuklanm dövmek gibi şeyler olu yordu. Demokrat Parti'K ailelerin çocuklanyla dövüşür- dük.tkirnizdekoyuCHP'liaUelerinço- cuklanydık. Babalanmız birbiriyle dostru. Babam eczacıydı. Amcam Nüz- het Çubukçu CHP milletvekilnği yapü. Deniz ile ilkokul mezuniyeünde çekü- miş bir fotogrannuz var. Yü 1958 falan. Deniz'le ben yan yana, önde çömehni- şiz, arkada bütûn sınıf var. Deniz eliyle araok işareti yapıyor. tlkokul beşinci st- nıitaki bir çocuğun mezuniyet fotoğra- finda 'Altıok' işareti yapmasu oluşma- ya başlayan siyasi bir ldmliğin beürtisL lşte, o kavgacı, son derece sevimBve afa- can, etrafindaİdleri yöneten çocukta, bir de böyie bir yan vardı. O sıralar, 'Çelık Bılek" diye bir çizgi roman kahramam varth. Deniz, Çeük BUek'i çok severdL Sınıfta, O'nun tngüiz sömürgecilerine karşı Amerika'nın bağımsızhğı için sa- vaş veren bir kahraman olduğumı an- laardL" "Toramandı Deniz' ıvas'ta görev yaptığı sırada bir dönem Sıvas Maarif Müdür Yardımcılığı yapan Cemil Gezmiş, oğlu Deniz hakkında şunlan anlatmıştır: "Her babaya göre, evladı akdbchr, zekktir. Bana göre Deniz, zeki ve yeteneküydL Ona dûşkündüm ben. Annesi de, her annenin çocuğuna düş- kün olduğu kadar düşkündü» Her an- nenin evladı üzerine titrediği kadar üze- rine titrerdL. Severdik oğlumuzu, her anne ve babanın çocuğunu sevdiği ka- dar. Toramandı oğlum_ Dokuz ayhk- ken yürüdü. İlkokulu birincinlde bitir- dL Tcstesokhım. Ustüa zekâhelduğu so- nucu çıkb. Ağabeyi ve küçûk kardeşi ile iyi geçinirdi. Uysaldu. Hayvanlan, ço- : cuklan çok severdL Yaşhlara yardnn Deniz Gezmiş 7 Kasım 1966 yıhnda ünrversiteye adımım ata. Deniz, artık ömvers^^ ederdi. Deniz çocukken dersi derste ya- par, çok çahşmaz ama çabuk kavrarth. O nedenle de her sene sınıf ve okul bt- rincisi olurdu. Orneğin bir okul yanş- masuıda birinci olduğu içinzamanmSi- vas VaHsiKadri Erdoğan O'naödûl ver- mişti." ceanlyoflulları allesl C emil Gezmiş, ailesi hakkın- da da şu bilgileri vermiştir: "Anne taraftndan deden, Balkan Savaşma askeriHse öğrencisi ola- rak kaülmış, Kurtuluş Savaşı'nda ya- ralanmış ve Istiklal Madalyası almış şe- reffi bir subaydır. Baba tarafindan de- den şimdi seni Ermenilikle itham eden zibidilerin varolması için Sankamış Muharebesi'nde Moskof ordulanna karşı savaşırken esir düşmüş ve üç yıl Si- birya ormanlannda işkence çekmiştir. Sen bilir misin, Gezmişoğullan Birinci Dûnya Sa\ aşı'nda on alü şehitvermiş bir aikdir. Babanın üç dayısı Erzurum'un geri alınmasuıda Ermeniler tarafindan şehit edümiştL." Denız'ın Erzurum'un Öznü ve Ova- iukbucakknndaûturanakrabalanndan Deniz Gezmiş'in dedesinin kardeşi oL duğunu söy leyen ABRıza Gezmiş, Gez- mişoğullan konusunda şu bılgderi ver- miştir: "Gezmiş unvanıashndaöz dede- babam olan, muharebe zamanmda fe- dakârnk ve gaziliğiyle, evinde mert ve hanedanhğı ile tamnan Mustafa Ağa'nın lâkabı idL" Baba tarafindan Gezmişogullan diye tanınan ailenin, ataerkil ve hanedan diyebileceğimiz klasik aile eğitimi içinde büyüyen De- niz'in üzerinde nasd bir etki yararağı- m ya da bıraktığım yine onu tanıyan ki- şilerden ögrenelim. Memur olduklan için bir süre Anadolu'nun değişık ıl ve ılçelerinde görev yapan Cemil Gezmiş ile hanımı Mukaddes Gezmiş, daha sonra, yeni görev yeri olarak tstanbul'a atanır. İstanbul günlerl öylece Gezmiş ailesi, tstan- bul'a gelir. Demz, bu konuda şunlan anlatmıştır: "1962 se- nesinde babam İstanbul Milli Eğitim Müdürlüğü'ne nakledilince hep bera- ber tstanbul'a geldik, Harem Iskelesi SeKmiye'de bir eve yerleştik." Küçük taşra kentlerinden sonra "Dûnya kenti" sayılan tstanbul'a gelen Gezmiş ailesi, lstanbuTun en güzel de- - niz ve doğa manzaralarına sabip nian Üsküdar-Sehmıye semtıne yerleşir. Ba- bası Cemil Gezmiş'in görev yen, Ca- ğaloğlu II Milli Eğitim Müdürlü- ğü'ndedir. Annesi Mukaddes Gez- miş'in görev yeri ise, Selimiye tlkoku- lu'dur. - —r : Deniz, Üniversitelerarası Giriş Sına- vına, 6 Temmuz 1966 Çarşamba günü girer. Sınav sonuçlan açıklandığında Deniz, istanbul Üniversitesi'ne bağlı Hukuk ve Fen fakültelerini yedek liste- den kazanmışür. Deniz, Hukuk Fakültesi'ne kaydını yaptınr. Hukuk Fakültesi'nin 10058 no- lu öğrencisi olarak, 7 Kasım 1966 Pa- zartesı günü üniversiteye ilk adımını atar. Fakat, Hukuk Fakültesi'nde yeni öğretim dönemı olayh başlamıştır. TMTF, MTTB, IÜTB gıbı üst örgütle- rin desteklediği ve Hukuk Fakültesi Ta- lebe Cemiyeti Başkanı Atilla Kıhçoğhı ile Hukuk Fakültesi Talebe Derneği Başkanı Fanık Yücel gibi sağcı cemi- yetçilenn yönetiminde, ögrenciler, derslere girmeyerek boykot yapmakta- dır. üniversite boykotu oykot,güvenlik kuvvetlerinin müdahale etmesi ve öğretim iiyelerinia desteklememesi üzerine bitinlmek zorunda kahnır. So- runlar, böylece, bir sonraki döneme er- telenmiştir. Hukuk Fakültesi, 1967-68 öğretim döneminde, yine öğrencilerin dersleri boykotuyla açılır. Bu yıl, fakül- teden belge alarak atılan öğrenci sayı- ir bakıyorsunuz 4 ABD'li askeri arkadaşlanyla kaçırmış ve 400 bin dolar istemiş, bir bakıyorsunuz Şarkışla'da silahlı çatışma sonunda yakalanmış, bir bakıyorsunuz tutuklu iken 1961 Anayasası'nın değiştirilmesini protesto etmek amacıyla açlık grevine gitmiş. Her olayda ismi geçiyor. Tanısın tanımasın herkes onun hakkında bir şeyler anlatıyor. Bu nedenle, kamuoyu onu, yaşarken bir efsane haline getirmiş, idam edildiğinde öldüğüne uzun süre inanamamıştır. Kısa yaşamnıa çok şey sığdıran ve inandığı siyasi dava amacıyla idam edilen Deniz Gezmiş'in yaşamı elde edilebilen bilgi, belge ve anılara dayanılarak okuyucuya aktanlmıştır. TURHANFEYİZOĞLU Deniz 'in Hse günleri Deniz'in iyi bir öğrenim görmesi için evlerine yakın olan Haydarpaşa Lisesi'ne kaydı yaptınlır. Deniz, lise eğitimi hakkında şunlan anlatmıştır: "Lise tahsOhne tstanbul Haydarpaşa lisesi'nde başladnn. Ve aynkhm. Sebep olarak beSd beni süoyordu, daha doğrusu Haydarpaşa Lisesi'nde okumak istemedim. Aksaray Büir Koieji'ne fise fldden başladım. 1966 senesinde Bffir Kokji'ni bitirdim. Bu Böir Koleji özel ve parabdır. Üç takshte ahnan tahminen 1500 Kra paranın babam tarafindan ödemnğini biMyorum. Hem kyosi, hem nehan vardır. Ben gündüz devam ederdim. Gece devamh evimde yatardım. Biln- Koieji'nin fen bölümünden mezunum. Bilir Koleji'nde kaybun oJmamıştL Daha önce Haydarpaşa Lisesi'nde iken bir sene kaybun vanh." Deniz, Haydarpaşa Lisesi'ne 1962-63 öğretim döneminde kaydını yaptınr. Haydarpaşa Lisesi, o dönem, sadece erkek öğrencüere öğretim veren, orta ve lise kısımlan olan bir eğitim kurumudur. Lise öğrenciliği sırasında herhangi bir olaya katıhp katılmadığı konusunda Deniz şunlan söylemıştır: "Okul hayanmda disiplin kuruDarma veriknğim otayları pek mühimsemediğim içm hamiamıyorum. Bunlardan tstanbul Bflir Kokji'nde iken ders boykotu yapmaktan bir hafta tart cezası akfam." Deniz'in Haydarpaşa Lisesi'nden aynlma nedeni Fizik dersmden aldığı nottur. Deniz, 1963-64 döneminde Fizik dersinden 0.5 not alarak, okulun sınav yönetmehğıne göre; "Fen kotunda, fen derslerinden bötünieme sonunda tek derse îndn*flse dahi suufta kahmr" gerekçesi ile bir sene kaybeder. Eğitimine bir yıl ara veren Deniz, lise son sınıfı 1965-1966 öğretim döneminde özel Bilir Koleji'nde tamamlar. 1964 Perşembe günü, öğrencilerbir bil- diri yayunlayarak, "Üniversite reformu yedi güniçinde gercekleştirümezse,ûni- vershenin kapısma kiot vurarak kapa- tacaklarmı" açıklar. Eyltmler ertelenlyor f T"ükümet yetkililerinin araya h—§ girmesi ve reform çalışma- -*• -M- lanna başlanacağı konusun- da söz veribnesi üzerine, yapılacak ey- lemler ertelenir. Böylece ertelenen üni- versite reformu, her öğretim dönemi başlangıcında gündeme geliyor, fakat bir çözüme kavuşturubnadan bir sonra- ~ ki yıla erteleniyordu. 1968 yılma gelindiğinde, öğrenci is- temleri değişiyor, artık üniversitede re- form değıl, "Üniversitede ve Eğitimde Devrim" ıstenıyordu. 21 Mayıs 1968 Sah günü, Hukuk Fakültesi Talebe Ce- miyeti Ikinci Başkanı sağcı Yıkfanm _ TosjıaLır,düzenlediği basın toplantısın— da,K Devrimci Öğrenci ÖrgûtÛMbaltm- da gtdi bir teşküat kuran bazı öğrend- lerk, Fransa'da olduğu gibi tstanbul Ünhersitesi'nde kanşıkhk çıkartmak içm hazuiık yapnklanm" açıklar. ~~ SÜRECEK sı 1000'in üzerindedir. Bütün öğrenci- lerin desteğiyle, 30 Ekim 1967 Pazar- tesi günü başlayan ders boykotu, öğre- tim üyelerinin desteklememesi ve du- rumun savcıhğa bildirilerek bazı öğ- rencilerin gözaltına ahnması üzerine 8 Kasun 1967 Çarşamba günü sona erer. Fakülte yönetimi, aynca, fakülteyi 9 Kasım 1967 Perşembe günü, saat 16.30'dan 15 Kasım 1967 Çarşamba günü akşamına kadar tatil eder. Kapılara klllt vurulacak Ö ğrencilerin istemlerine sa- dece adli önlemlerle yanıt veren üniversite yönetimine başkaldın ve öğrenci patlaması şeklin- de başgösteren olaylara altı ay gibi kı- sa bu- süre vardır. 1961-71 dönemını ele aldığımızda, öğrencilerin bu yönde ilk ıstemi, 1964 Temmuz aymdadır. Üni- versite yönetimi her yıl öğrencilerden aldığı kayıt, kabul, sınav ve ders harç- lannın mıktannt arttmr, Bunun üzeri- ne öğrenciler, kendüerini temsil eden TMTF-MTTB ve IÜTB aracılığıyla protesto hareketlerine başlar. îki ay süren protesto hareketleri so- nunda Milli Eğitim Bakanlığf nın 30 Eylül 1964 tanhli yazısıyla, harçlara yapılan zamlar geri alınır. 10 Aralık