Katalog

SAYFA CUMHURİYET 7 ŞUBAT 2000 PAZARTESİ OLAYLiAjt V.bi (jOKLJŞLJlJl. [email protected] Olüm Cezasının Kaldınlması Plt)f. Dr. Zafer GÖREN Dokuz Evlul Unı Hukuk Fak, Dekanı Y aşam üzerindeki tetnel hak Anayasamızın 17 maddesmde duzenlen- mıştır Yaşam temel hak- kına en belırgın müda- hale olum cezasının ve- nlmesı ve ınfazı ıle gerçekleşmektedır Anayasamızmd 15 f 2, md 17, f4vemd 87 hükumlenyle ölüm cezasım açıkça ön- görmektedir. Ölum cezasından yana olanlar, onun "yıldına" etkısını savunmaktadırlar An- cak bu olgu ampınk olarak kanıllanmış de- ğıldır Bu cezadan vazgeçme konusunda- kı temel gerekçe, yaşam hakkının ve in- san onurunun mutlak anlamda korunma- nzonınluluğu. hatalı kararlann ınfazı du- rumunda eskj duruma getirmenin müm- kün ohnaması tehlıkesı ve cezanın ıyı ko- numa getırme ve suçlunun topluma kazan- dınlması amacına, doğal olarak olum ce- zası ıle ulaşılamayacağıdır Ölum cezası- nın önlenmesı ve sonuçta kaldınlması ko- nusundakı belırgın uluslararası çabalar Ikıncı Dünya Savaşı'ndan ben gorülmek- tedır I- Yaşam hakkı (*) hem sozleşme şek- finde oimayaninsan haklan bildirilerinde (tHEB md 3, AİHB md 1, KİİHB md 2) hem sozleşme niteliğindeki belgelerde (AİHS md 2, KSHS md 6, AİHK md 4, İHAŞ md 4 ve henüz yünırluğe gırmemış olan AlHŞ md 5) belırlenmıştır Ancak bu hakkın, sozleşme ıle yapılan düzenle- melennm çoğunda ölüm cezasına açıkça irinverilmektedir.(AtHSmd2f 1 KSHS md.6 f 2-6, AİHK md.4 f 16, AlHŞ md 10- 12) Bununla bırlıkte yenı duzenlemeler 1950 tanhlı AlHS'ye göre açıkça ölum ce- zasını hoşgonneyen bır anlatımla kaleme alınmıştır Hem KSHS, hem AİHK so- nuçta bu cezanın kaldınlmasını amaçla- maktadır Gerçekten KSHS md6 fö'da "bu maddenın hıçbtr hükmü olüm ceza- sının sozleşme tarafi bir devtet tarafindan kakürılmasını geciktinnek ve engeflemek amacına dayanak olarak kullanılamaz" kuralını ıçermektedır D-Olum cezasının bolgesel alanda tüm- den ortadan kaldınlması konusundakı ılk uluslararası kuralı 6.EPıçermektedır Av- rupa Konseyı u>esı olan Türkiye 6. EP'ü onaybunarruştır. Bu konudakı evrensd yü- kumlüluğü ıse 2 SP md l ıçermektedır Bu protokol 26'ya karşı 59 oyla sozleşme tarafi devletlerce kabul edılmıştır Bu ka- bul doğu-batı tum Avrupa ve Latın Ame- nka tarafindan benımsenmıştır Tûrldye KSHS'yı imzalamanuşür. 2 SP'e karşı olan 26 devlete, çoğunluğu geleneksel Is- lam devletlennden oluşan gelışmekte olan ulkeler ıle ABD ve Japonya dahıl olmuş- tur Sozleşme 1991tienben yürürluktedır III- Uluslararası Af Orgütü'nun sapta- malanna gore dunya devletlennın yan- sındanfazlası(195devletten 105'ı)hukuk- sal ve eylemsel olarak ölum cezasından vaz- geçmıştır 67 devlet bu cezayı tûm suçlar ıçın, 14 devlet banş sırasında ışlenmış suçlar ıçın, 24 devlet ıse eylemsel olarak kaldırmıştır Baü Avrupa'da her yerde,es- kı Dogu bloku devletlennde çoğu yerde kaldınlmıştır. Çın, Islam Devletlen ve ABD gıbı bır grup devlette ölum cezası populantesını korumaktadır Karar ve ın- fazlann çoğunluğu Çın, Iran, Suudı Ara- bıstan ve ABD'de odaklaşmaktadır KSHS, BM'nın ölüm cezasının kaldı- nlması konusunda dayandığı ılk bağlayı- cı belgeyı oluşturmaktadır Genel Kurul, 2 SP'ü olüm cezasının tumden kaldınl- ması ıçın kabul etmıştır 1994 sonunda Genel Kurul'da olum cezasının dunya ge- nelınde 2000 yılına kadar kaldınlması ıçın çağnda bulunulmasına yonelık bır karar açıklanmıştır BMİHK 1997 ve 1999'da tüm devletlen olum cezasının tümden kal- dınlması ıçın ınfazlann durdurulmasına ça- ğırmıştır Oyleyse ölum cezasının kaldınl- maa konusunda BM içinde net bir tercih vardır. IV- 6 EP md 1 'e gore "Öhîm cezası kaldınimısâr. Hiç kimse bu cezaya çarp- bnlamaz ya da verflen ölüm cezası infaz edjfcmez." Ikınci tumce sadece devletler açısından nesnel (objektıf) bır yükumlu- lûk değıl, suçlu açısından da oznel (sub- jektıO bır hak sunulduğunu (bahşedıldı- gını)açıklığakavuşturmaktadır Buhüküm baglayıcı olup çekınceler getınlmesı mum- kun değıldır 1 Kasım 1998'den ben va- rolan "AÖEVf'ye dogrudan yapılacak W- reysel başvuru hakkı" dahıl AlHS'mn normal denetım mekanızmasına tabıdır 6 EP 1 Mart 1985'ten ben yürürluktedır 30 Hazıran 1999'da 32 yandaş (taraf) devle- te sahıpu 1994> ten ben onemlı bır gelı- şım, Avrupa Konseyı'ne kabul ıçın 6 EP'un onaylanması yukumlülüğünun ge- tınlmesıdır Avrupa Konseyı statusunde "üye devletin egemenliğine tabi olan her- kesin insan haklan ve temel haklardan ya- rarlanması", Avrupa Konseyı'ne kabu- lun maddıkoşulu olarak belırtılmıştır Ka- bul uygulamalannda bu ılke baştan ben AİHS'nın ımzalanması ve onaylanması olarak somutlaştınlmıştır Parlamenterler Meclısı, Avrupa Konseyı'ne alınmak ıçın 6 EP'üımzalamayave3yılıçındeonay- lamaya hazır ohnayı ve Avrupa Konse- yı'ne kabulden ıtıbaren bır "tnfez Mora- toryumu" sunmayı şart koşmaktadır V-Aktanlan gelışmeler, Avrupa'da ölüm cezası yasağı konusunda bolgesel bır te- amul hukukunun varolduğu sonucuna go- türmektedır Bu olgu, 1989'da yargıç De Meyer'ın karşı oy yazısında, Soenng ola- yında (olum cezasını meşru goren) AlHS md 2 f 1 C 2'nın hukukbilinci veuygula- masmıngelışrnesııleaşridığıvezırnrıende- ğiştırildiği gerekçesı ıle kabul edılmıştır O zamankı azınlık göruşu, gelecegı yön- lendırmıştır AB devletlenmn dar bır çer- çevesınde (1997 tanhlı AHK'de vurgu- landığı gıbı) ölum cezası yasağı bugün AS md 6'nın temel ılkelennden bın ola- rak kabul edılmektedır Bunun korunma- sı, "Amsterdam Sözteş,mesi"nın yürurlü- ğe gırmesınden ben, birlike gırmek ıçın formel bır koşul oluşturmaktadır (AS md 49) Buna karşıhk Avrupa Konseyı'ne gırmek ıçın olüm cezasının formel oima- yan bır bıçımde kaldınlması koşul oluş- turmaktadır Ancak Avrupa Konseyı Sta- tüsü md 3'te sayılan temel değerlenn bu- gun ölum cezasının kaldınlması ıle de so- mutlaşması, yenı katılma uygulamalann- da Avrupa Konseyf nın kazanımını gos- termektedır Özde Doğu Avrupa ulkelen hem AB, hem Avrupa Konseyı tarafindan ölüm cezasının kaldınlması konusunda yükumlendınlmışlerdır Bu cezanın ya- saklanması boylece Avrupa insan hakla- n duzenının ve Avrupa kamu duzenının te- mel oğesı olarak yenıden değerh kıhn- mıştır 6 EP bu açıdan salt netleştıncı ve garantıleyıcı bır ışleve sahıptır Avrupa ve ABD arasında şımdı olüm ce- zasınm meşruıyetı konusunda temel bır go- rüş aynhğı bulunmaktadır Bu uyuşmaz- lık halen Uluslararası Mahkemede gorul- mekte olan "LaGrand" (Almanya/ABD) davasımn arka planını oluşturmaktadır Ölum cezasının yasaklanmasma ılışkın uluslararası sozleşmeler gün geçtıkçe ço- ğalmaktadır Gunümüzde olum cezası ko- nusunda dunya çapında kabul edılmış bır teamul hukuku yasağı bulunmamakla bır- hkte(6 EP'den bağımsız) Avrupa'da bol- gesel olarak bır teamul hukuku yasağı var- dır Olüm cezasının devletler topluluğu tarafindan da çok yakın bır gelecekte hu- kuk dışı ılan edılmesı beklenmektedır (*) Yazıdakı hsaltmalar AB: Avrupa Bırlığı AHK. Amsterdam Hü kûmetler Konferansı AİHK' Amenkan İnsan Haklan Konvansıvonu (22 11 1969) \İHB Amenkan İnsan Haklan ve Odevlen Bıldınsı (30 3 1948) AİHM: Avrupa İnsan Haklan Mah kemesı AİHS: Avrupa İnsan Haklan Sozleşme- sı (4 11 1950) AlHŞ- Arap İnsan Haklan Şar tı (15 9 1994) AS: Avrupa Bırlığı Sozleşmesı (7 2 1992) BM: Bırleşmış Mılletler BMESK Bırleşmış Mılletler Ekonomık ve Sosyal Kon- seyı BMGS Bırleşmış Mılletler Genel Sekre- terlığı BMİHK. Bırleşmış Mılletler İnsan Hak- lan Komısyonu C Tumce (cümle) EP- Ek Protokol 6. EP: Avrupa İnsan Haklan Sozleş- mesı 6 Ek Protokolu(28 4 1983) f- Fıkra İHEB- tnsan Haklan Evrensel Bıldınsı (10 12 1948) İHAŞ- lnsanlara ve Halklarallış kmAmkaŞarö(27 6 1981) KİİHB: Kahırels- lam İnsan Haklan Bıldınsı (5 8 1991) KSHS: Kışısel ve Sıyasal Haklar Uluslararası Sozleş- mesı (19 12 1966) 2. SP: Kışısel ve Sıyasal Haklar Uluslararası Sozleşmesı2 SecmelıProtokolu(l5 12 1989) Elli Yıldır Süren Aldatmaca Serkan AKSÜYEK izmır C umhunyetımızın kurucusu Mustafa Kemal Atatürk'un 10 YılNutku,son yıllarda olur olmaz kışılerce dıle ge- tınhyor Ama her nedense bu soylev- dekı bır tumce hıç dıkkat çekmıyor ve kımse bu tümceden kendıne pay çıkarmıyor Gazı'ye kulak verelım "Türk miDeti! On beş yüdan beri sana muvaffa- Myet vaat eden çok sözlcrimi işittin. Bahtivanm ki; bu sözlenmın hıçbırinde, mılletınun hakkımdaki iti- madını sarsacak bir isabetsizlığe uğramadım." 20 yuzyılı gerıde bırakıp 3 bınyılagırmeyeha- zırlandığımız şu gunlerde, Ataturk'un bu haykınşı oldukça duşundurücu olsa gerek Son yanm yuz- yılda, sıyasal erke egemen olanlar tarafindan surek- lı aldatılan bır ulusun bıreyı olarak, bugun ıçın yu- kandakı tumceyı yuzu kızarmadan ve ar damannı çatlatmadan soyleyebılecek tek bır sıyasetçıyı gos- terebılır mısınız 9 Kemalıst Devnm'den ve 1923 Ay- dınlanmasf ndan odun ustune ödun vererek, ülke- mızın bugün gelmış olduğu acı veren durumu ya- ratanlar, ülkemızın kaynaklannı emperyalızme peş- keş çekerek kalkınma hayallen kuranlar, 3 bın yıl- da da yazgımıza egemen olacaklarmı 9 Soru ve so- run budur Helsınkı doruğu sonrasında yaşananlara bakıldı- ğında çozumlenmesı zor, belkı de bır o kadar kolay bır gorunum çıkıyor karşımıza Dunyada bır ome- ğı daha gorulmeyen besleme basmımız, ülke §er- çeklennı g&zardı ederek daha ne kadar bızlen ; * datmayı sürdürecek 9 Çıkarı uğruna, ulusa aıt ne var ne yok satıp savan ıktıdarlan ıhale ıçın destekleyen- ler, cumhunyetı yıkmayı kendıne dert edınenlen gormezden gelenler, bu hallenyle Avrupa'nın han- gı olçütüne uymayı duşünuyorlar 9 Avrupa ulkele- nnde beyınsel yeterlılığı tartışma konusu olabıle- cek kışılenn, ulkemızde yuz bınlen ardından suruk- leyen bırer tankat lıden olduğu ortadayken, hangı toplumsal gerçeğımızı Batı olçutlenne uyduracağız 9 Sız ıstersenızhılafetı bıle getırebılırsınızdedıler, hılafetçıler ıktıdar oldu Tetık çeken ellerle tespıh çeken eller bır olmaz dedıler, tespıhlı ellenn cankı- nmlanm yaşadık Bana mıllıyetçıler cınayet ışlıyor dedırtemezsınız dedıler, ulkucü tosuncuklann, bı- rakın mıllıyetçı olmayı, amenkanbezınden gıyınen koyu bırer faşıst olduklannı gordük Ben zengınle- n severım dsdüeı. fukarai>ır ulus olarak bunu soy- Bakan.Jcımlıklen ı!e ülkücü teronstlerle telefon muhabbetı yaptılar, sesımızçıkmadı Şımdılerde ıse nukleersantral uğ- runa, akla hayale gelmeyecek yalanlan dızı dızı sı- ralayanlar var Karşı çıkanlan da gen zekâlılıkla suçluyorlar Gorunen o kı kuzu kuzu nukleere de bo- yun eğeceğız Pekı ne zamana kadar 9 Atatürk'un kurduğu genç cumhunyet, ekonomık ve sosyal gerçeklen ne kadar kotu olursa olsun, oz- güvenını ve geleceğe olan ınancını yıtırmemış bır cumhunyettı Gunumuzde ıse bu ozguvenı toplum- daarakıbulasın Urettıgındenfazlatüketmeılkesını çağdaşlık adına savunabılen, yıllardır kendısıne an- latılan çağ atlama masallanna ınanmakta ne kadar acelecı davrandığını goremeyen, genç bırnufusa sahıp olmaklaovunup.seksenmeyaklaşmışpolıtıkacılan hâlâ başında goımek ısteyenlerle hangı çağdaş ol- ,-çtttiere sıgacgg^z, bızı. yıllardır aldatan saygısızy becenksız v&kğylü kutnazı bır sıyaset esnafıylal. - CÜMHURİYETTEN OKURLARA ORHAN ERİNÇ Sonları Hüsrandır... Malatya Mılletvekılı Ismet Inonü ve 153 arkadaşı- nın onensıyle (5-2-1937) laıklık ılkesının anayasaya gı- nşının 63'uncu yılında şenat devletını kanla gerçekleş- tırmek ısteyenlenn cınayetlerını ızlıyoruz Kendısıne "Hızbullah" adını veren insan kasabı şe- natçı teror orgutunun yaptıkları bır bır ortaya dokulu- yor ıçışlen Bakanlığı'na bağlı guvenlık guçlennın hemen her gun bırkaç ılde baskınlar duzenledığını goruyoruz Ancak bu baskınlar sırasında Hızbullah'ın sadece bır teror orgutu olarak yansıtılması çabalan ınsanlan kuş- kuya duşuruyor Şenat devletını gerçekleştırme ama- cı yokmuş gıbı bır ızlenım yaratılmak ıstenıyor Oncelıkle başvurulan yol da Hızbullahçılann Mus- luman olmadığını soylemek oluyor Fazılet Partılılenn bu yoldakı çabasını anlamak mumkun Şenat devle- tıne geçışın kanlı mı, kansız mı olacağı konusundakı kararstzlıklannı ağızlanndan kaçırdıklan gunden bu ya- na zaten zor durumdalar Islamıyet konusunda kendı- lennı en yetkılı organ olarak gorduklen ıçın de kımın Musluman olduğuna karar veıme yetkısının kendıle- nnde olduğuna ınanıyorlar Bu nedenle de aklına esen fetva venyor Ancak kımı devlet katlannın da onlar gıbı davran- ması yadırganıyor Cezayır'de, Mısır'da, Afganıstan'da, iran'da gerçekieştınlen saldınlan yapanlar Musluman sayılıyor, ama ne hıkmetse bızdekı benzerlerı sayılmı- yor Kanıt ısteyenler, az bır çabayla şenatçı gazetelen tarayarak anılan ulkelerdekı cınayetlerle ılgılı haber ve degerlendırmelere ulaşabılırler Şenat devletı ozlemını taşıyanlar arasında yaşam- lannın ozel bolumlerınde entarı ıle dolaşanların da var olduğu, Koca Ragıp Paşa dan (1699-1763) okuduk- lan beyrtle anlaşılıyor "Enşır menzıl-ı maksûduna aheste gıden Tız-u reftar olanın payıne damen dolaşır" (Yavaş yavaş gıden, varmak ıstedığı yere ulaşır Hız- lı hizlı gıtmeye kalkarsan eteğın ayağına dolaşıp dü- şersın) "Acele etmeyelım, yavaş yavaş gıdelım" demeye gelen ıletının, kendı sanal dunyalan dışında geçeriığı yok Yıllar once Bektaşı halk şaırı Nığdelı Hakkı Ba- ba, Koca Ragıp Paşa'yı şoyle yanıtlamış "Kalmadı mahzunı artık tız-u reftar olmanın, Cameyı, hayyatlarhep şımdı damensız bıçer Tız-u reftar olmayanlar mutlaka pâmal olur Yelkovanlar bak akrebı saatle bır çığner geçer " (Artık hızlı gıtmenın sakıncası kalmadı Çunku terzı- ler elbıselen eteksız bıçıyor Hızlı gıtmeyenler kesınlık- leayaklaraltında kalır ^ak) Yelkovanlar, akrebı hersa- atte bır çığneyıp geçıyor) Koca Ragıp Pasa'nın da, Hakkı Baba'nın da dedık- len boyle ama, gunumuzde laık devlete uygulanabı- lıriığı yok Şenatçılar acele de etseler, yavaş yavaş grtmeye de kalksalar sonları hüsrandır Yeter kı laık cumhunyete sahıp çıkanlar ya da çık- tıklannı sananlar aymazlığa duşmesın • Önumuzdekı pazartesıye kadar gonlunuzce bır haf- ta geçırmenız dıleğı ve saygılanmızla oerinc(ît cumhunyet.com.tr J ' * r 3& 0*00 361 55M www ıstıkbal com tr Ozel Hultla Koleksıyonundan