Katalog

SAYFA CUMHURİYET 22EKJM2000PAZAF 14 KULTUR kultur@cumhuriyet.com.tr 'Bankalar Caddesi- Osmanlı'dan Günümüze Voyvoda Caddesi' sergisi 25 Ekim'de açılıyor Modertüeşmemn ölçütücaddeAYŞEKÖKSAL OsmanhBankası'nın Tarih Vfrkfi'nın ışbirlığiyle düzenledıği 'BankaiarCad- desi - Osmanh'dan Günümüze Voyvo- da Caddesi' sergisi 25 Ekim'de açılı- yor. Küratörlüğünü Boğazıçi Üniversi- tesi Tarih Bölûmü Öğretim Oyesi Prof. Dr. Edhem Eldem'ın yaptığı sergı, Is- tanbul'un kentsel dokusunu korumuş enderbölgelerinden biri olan caddenm tarihsel süreçte yaşadığı değişimi ele alıyor. Osmanlı Bankası'nın Bankalar Caddesi'ndekı eskı genel müdürlûk bi- nasında açılacak olan serginin tasan- mı ise Bülent Erkmen'e ait Sergı, 11 Şubat'a dek açık kalacak. - Bankalar Caddesi'niıı btanbuJ'un tarihindeidyeriiMdir? EDHEM ELDEM- 19. yüzyılın or- tasma kadar sadece Galata'nın merke- ziydı. Asıl adı Voyvoda Caddesi. Ken- tin ekonomik merkezi Kapalıçarşı ve Unkapanı çevresinde, siyasi merkez ise Suriçı. 19. yüzyılın ikınci yansın- da cadde, Tanzimat'tan sonra gelişen Batılılaşma hareketleriyle Istanbul 'un merkezi haline geliyor. Çünkü Suriçi 'Dofu' ve egzotik oluyor. Gelişme Ga- lata'da yaşanıyor ve Bankalar Cadde- si çok merkezi bir yer haline geliyor. Özellikle 1880'den sonra mevcut ve henüz ayakta olan büıalann bûyûk bir kısmı 1880-90 arasında inşa ediliyor. 3u dönemde Osmanlı maliyesi gelişi- ^yor ve para akıyor. Cadde de gittikçe paiazlanıyor. Hatta halk arasındaki Bankalar Caddesi adını da bu yıllarda alıyor. I. Dûnya Savaşı'na kadar gelişme sürüyorama 1918'lerden sonra 1960'la- ra kadar bu caddede tek bir inşaat ya- pılmıyor. Cünkü caddenın bağlı oldu- ğu ekonomik ve sosyal ivme savaşla be- raber bitiyor. Denge Ankara'ya kayı- yor. Istanbul duraklıyor, hatta 1930'la- ra kadar bilinçli olarak kenara itiliyor. 1920'lerde olması gereken yenileşme ve ivme, 1960'lann sonunda Istan- bul'un canlanmasıyla gelişiyor. Ama geç kalınıyor. Çünkü Istanbul'un ge- nişlemesiyle ticaret merkezinin Şişli- Levent ve Maslak hattı ûzerinde yayıl- ması caddeye darbe vuruyor. ölmüyor ama ikincil duruma düşüyor. Cadde, 1890'lardan ben var olan elektrikçi ve makıneci gıbi daha kûçûk ölçekli şir- ketlere kalıyor. 'Hiç veri tabanımız yoktu' - Şu sıralar 'cadde' konsepti üzerin- de çok fazla duruhryor. Sizin bu konu- ya odakiaşmanızın nedeni ne oMu? ELDEM-Osmanlı Bankası'nın mer- kezi Galatasaray'dan buraya taşınınca yapacağımız sergirun bu caddeyle bir ilintisi olması gerektiğüıi düşûndûk. Sosyal tarih, değişim, Osmanlı'dan Cumhuriyet'e geçiş ve Istanbul unsu- ru bir araya gelince böyle bir serginin önemli olabileceğini düsündük. Aslın- da Karaköy, bir sergi için en az ilgi çe- kecek mekânlardan biri ama bunun so- nucunu da görmek ıstedim açıkçası. Daha önce cadde sergisi hiç yapıJma- dı. Yapı Kredi'nin sergisi bir semt olan Pera ûzerine kurulu. Bizim ise Banka- lar Caddesi'ne bağımlı kalmak ve cad- dede yer alan her bina ıçin bir şeyler söyleyebilmek gibi bir iddianuz var. Tûrkıye'de şehirtarihçiliği fazlageliş- miş değil. Bu açıdan sokak ilginç bir ölçü oldu. Hem birkaç tane binayı bir araya getirme, hem de değişimi çok daha detaylı şekilde izleme olanağı sağlıyor. Aynca caddenın 150 yılını ele alınca, şehir bazındakj makro de- ğişimleri yakalamak da mümkün. Ay- nca modernlikle eşanlamlı olan mes- leklerin ve şirketlerin yerleştiği cadde modernliği de temsil ediyor. Banka, sigorta, avukathk ve mimarhk, tekno- loji ithalatı, Osmanlı için modernlikle eşdeğer. Geleneğe ait hiçbir şey yok. Caddenin tarihinin tstanbul, Osmanlı lmparatorluğu ve ilintili olarak Türki- ye tanhıyle paralel gitmesi bundan kay- naklanıyor. Modernleşme modeli na- sıl bir gidiş ızlerse, cadde de ona göre değişiyor. Oaçıdan neredeyse ülkenin bir modeli gibi... Amacım biraz da makro ve rnikro bazda yapılan araştır- malann ya da sergilerin orta ölçekte de buluşabileceğinı göstermek, bunun hepsıni kapsayabileceğini ve ihtiyaç olduğuna dikkat çekmek. -TajihÛDazalanbirsergiotnşturmak V^aı (Fotoğraf: SENEM ÖZTÜRK) 'addenin tarihi Istanbul, Osmanlı lmparatorluğu ve ilintili olarak Türkiye tarihiyle paralel gidiyor. Modernleşme modeli nasıl bir gidiş izlerse, cadde de ona göre değişiyor. O açıdan neredeyse ülkenin bir modeli gibi... Bu caddeyle ilgili olarak söylenebilecek en kesin bilgi, burasının tam bir erkek mekânı olduğu. Banka ve sigortacılık erkeklerin güdümünde olan meslek gruplanydı. Bu yüzden kadınsal bir boyut yakalayamadık. biraz daha farkh otmau. Nasıl bir me- totizfediniz? ELDEM - Bankalar Caddesi çok önemli bir rol oynamıştır. Ama nisan ayında bu sergıye başladığımda, belge ohnadığını gördüm. Şehir tarihçileri bu ölçekte bir araştırma yapmamış. Cadde ûzerinde otuz beş kadar bina var. Bunlann sadece ancak iki veya üçünün yaprm yılı ve miman belliydi. Sergide konuyu biraz daha popüler- leştirmek, genış bir kıtleye yoğun bir araştırmayı çok daha sentetik bir şekil- de, mümkünse eğlendirerek vermek önemlidir. Genellikle de öyle bir veri tabanınız vardır ki seçim aşamasında zorianırsınız. Bu sergide veri tabanı yoktu. Tahminımin ötesinde bir özgûn araştırma yapmamız ve binalann teker teker 'arkeokjisi'ni çıkarmamız ge- rekti. Yapılan görüşmelerle, arşivleri ta- rayarak, planlara, ticaret defterlenne, tek tûk bulunan belgelere ve hatta es- kı fotoğraflara bakarak ve çoğu zaman çıkarsama yoluyla bılgıye ulaştık. Me- sela bu bina 1902'de yok, 1904'te var, herhalde 19O3'te yapılmış, diyerek... Ama yine de yaklaşık bir şekilde he- men hemen bütün binalann yapım ta- rihleri ortaya çıktı. Miman büinme- yen üç-dört binanın mimannı bulduk. Mesela Hezaren Han'ı da Osmanlı Bankası 'nın binasının ünlümiman Ale- xander Valory'nın yaptığı ortaya çık- tı. 1850'yi başlangıç olarak alırsak 150 yıl içinde hangi bina gıtti, hangi bina yerleşti, isimleri, hangi şirkete ait ol- duğu gibi epey detaylı bir kronoloji oluşturmaya başardık. - Serginin tasanmı da çokflginç.Tıp- kı bir cadde gibL. ELDEM - Bankalar Caddesi'nde cadde dar, binalann cephelen çok yük- sek. Yürüdüğünüz zaman algılayamı- yorsunuz. Sergide ilk dikkatçeken şey, insarun normal şartlarda algılayamadı- ğı şeylerin olduğu gibi fotoğrafla gös- terilmesı. tlk aşamada ızleyicinın bina- lan ve detayını görebihnesinı baz al- dık. Sonra her binayla ilgili bılgileri, dükkân tabelası mantığıyla panolar üzerine yazdık. Eskı halinin fotoğraf- lan, eski planlarda bulunan bınalar, burada bulunan kişilerin listeleri, bel- geler, reklamlar, ilginç bir kişilik var- sa fotoğraflan da kondu. Bugünkü Ak- bank binasuım olduğu Agopyan Han'da r Daha ekonomik olması nedeniyle tercih ediliyor HollywoocPda Italya modası ELVANUYSAL ROMA-Bundan yanm yüzyıî kadar önce Italya, hem yaptığı filmlerie hemdemekân olarak dûnya sinemasının gözbebeğıydı. Ama Holrywood gözünü tekrar Italya'ya dikti. George Lncas, Martin Scorsese, RkfleyScottgıbidev bütçelı fıhnlerin ünhı yönetmenleri çaiışmak için ttaiya'yı seçiyor. Geçen yıl Anthony MİngheUa,'İngBiz Hasta'dan sonra Frands Ford Coppofave Martin Scorsese, Roma'yı yeğledi çektigi Yeteoeldi Bay Ripley'ı Italya'da gerçekleştirmıştı. Yıllardır kimin oynayacağı kimin yöneteceği yılan hikâyesıne dönen olaylı fılm, 'Kuzulann Sessizfiği'nin ikinci bölümü 'Hannibal' de bu yıl Floransa'da motor dedi Son olarak 'Qadvatör' adlı fılmıni ızlediğımiz Riddley Scott, Floransa'da Anthony Hopkins ve Jody Foster'ın yerine ekıbe katılan JuHane Moore'u yönetti. Bu yıl yohı îtalya'dan geçen bir diğer yönetmen de Ytldız Savaşlan'nın babası George Lucas. Film Festıvalı için Venedik'e gelen Lucas, 150 mılyon dolara mal olması beldenen 'Episode Il'nın bazı sahnelerini Como Gölü yakmlannda çektı Taksi Şoförû','Arka SokaJdar' gibi unutulmaz fılmlerm yönetmeni, son olarak < YaşamiB Kryısı'nda ıle izlediğirniz Martin Scorsese de yeru fdmi için Roma'yı seçenlerden. Başrollerinde LeonardodiCapno,RobertdeNiroveCameronDiaz'ın oynayacağı söylenen filmin çekimlerine kasım ayı içinde Roma'nm Cinecitta studyolannda başlanması beklenıyor. Daha ekonomik oiduğu içuı Holrywood stüdyolan yerine Cinecitta'yı seçen Scorsese Roma'da bir New York öykûsü çekecek. Adı 'Gangs ofNewVork'olacak fılm, on dokuzuncu yözyılda geçen bir gangster hikâyesi. Henüz proje ûzerinde açıklama yapmayan Baba fıhnlerinin 'Oscar'h yönetmeni Francıs Ford Coppola da yeni fîlmini Roma , studyolannda çekmeye hazırlanıyor. ttalya'da çekilen / 'U 571' ve 'Hannibal'filmlerininyapımcısı Dino de Laurentns, yıne Italya'da gerçekleştirilecek iki proje ûzerinde çalışıyor. Yıllardır Amerika'da yaşayan ttalyan yönetmen Carlo Carli'nın yöneteceği ılk proje bir antik roma hikâyesi. De Laurentiis, mizansen olarak antik Roma'yı seçmelenne karşın sıradan bir insanın yaşammı anlatarak bir devrim yapacaklannı belirtıvor. Filmin adı 'L'uföma Leşone' (Son Lejyon). Andrei konçalovski de bir gerilim filmı olan 'La Donna Con La Pistola'yı (Tabancalı Kadın) Mılano'da yönetecek. Yapımcı De Laurentiis, adını henüz acıklayamayacağı çok ûnlü bir Amerikalı aktnsın basrol oynayacağını belirtti. Bir Italyan kadının hikâyesini anlatan fılm Ingilizce çekilecek. ünlüriyatroustası NecmeöinMofla'nın avukathk, Nazlı Han'da dönemin Or- han Boran'ı sayüan BalMahmut'un si- gortacılık yaptığı gibi farklı öyküleri öne çıkardık. Sonuçtamimariyi göster- mek, bunlann kullanrmını ve zaman içınde değişimini görebilmek ve ba- zen de bir kişilik, bir şirket üzerine bi- raz odakJanmak gibi kaygı taşıdık. Çe- şitlı dönemlerde caddede yasamış ki- şilerle yapüğımız görüşmeleri, bir oda- da kurduğumuz, altı monitörlü bir gös- terimle izleyiciye sunacağız. *5sani boyutu yakaladık' - Bu gösterim sergiye nasıl bir boyut kazandırdı? ELDEM - 1925'ten bugüne kadar bu caddede yasamış insanlarla sohbet ettik. Bu sohbetler bize belgelenn ve- remediğinı, hisleri ve duygulan verdi. Bu sokak neye benziyordu? Sesi ney- di? Dokusu neydi? Bu bölümde bilgi- den çok his ve hikâyelerin peşinde koş- tuk. Hiçbir belge size bir seyyar satı- cuun bağırdığı lafı söylemez. - Sonuç olarak her ne kadar Banka- lar Caddesi olsa da bu sergide toplum- sal bir boyut yakalamak da mümkün? ELDEM - Bankalar Caddesi, canlı- hğı olan, ticareti de yaşamı da gece-gûn- dûz devam eden Galata'nın içinde yer alıyor. Ama her şeye karşın profesyo- nel ve ikametgâha açık olmayan bir cadde. Gündüz yaşayıp gece ölüyor, toplumsal tarafı ancak yanm gün. So- nuçta size bir biçimde ekonomik bo- yutu empoze ediyor. içinde tek bir iba- det yeri yok. Ama ilginç olan da bu. Sa- dece tek bir boyuta odaklanıyor. Yap- tığımız görüşmeler, bu tek boyutlulu- ğu kırmamıza imkân sağladı. Sabah bankaya gidip akşam eve gıden bir ban- ka müdürünün anlartığı caddeyle, dük- kânı doğrudan kaldınma açılan ve cad- deyi yaşayan bir esnafinkı çok farklı. Ya da emekli bir emniyet görevlisinin yankesici avında stajyer dedektifken yaşadığı Bankalar Caddesi hiçbirinin- kine uymuyor. En eski gözlemci ola- rak konuştuğumuz tiyatrocu Necdet Mahfi Ayral o dönemlerde bir banka- da memurluk yapmış. Onun komik üs- lubuyla caddeyi bambaşka görüyorsu- nuz. Izleyici de farklı gözlerden fark- lı bir cadde görmeyi başanyor. Tram- vay gibi, lokantacı Artin, berber Stel- yo veya sabahtan akşama kadar cadde- de araba gibi gidip gelen deli gibi her- kesin ortak hatırladığı şeyleri görmek de insani boyutu yakalamaya yardım etti. Bu caddeyle ilgili olarak söylene- bilecek en kesin bılgi, burasının tam bir erkek mekânı olduğu. Yaşanan ev ol- madığı için domestikboyutuyok. Elekt- rik ve makine gibi teknik malzeme dı- şmda ahşvenş yok. Banka ve sıgorta- cılık erkeklenn güdümünde olan mes- lek gruplanydı zaten. Sonuç olarak ka- dınsal birboyutyakalamak mümkün ol- madı. 'Tarih metalaşbnldı' -Son dönemlertfeedebryattavesanat- ta taribe dönûş başladL Bu merakı ne- ye bağbyorsunuz? ELDEM - Kımlik arayışı. Müslü- man mıyız? Cumhuriyetçi miyiz? La- ik miyiz? Osmanlı mıyız? Kökleri çok derine gitmeyen yeni burjuvazi kendi- ne bir geçmış aramaya çalıştı. Hem ideolojik hem de sosyal olarak kendi- ne bir kimlik oluşturmak için tarihi metalaştırdı. -Bekibumerakm tarihbflnnineotum- iu katküan olabüır mi? ELDEM- Tanh modası sayesinde in- sanlaryürüdükleri kalduTmın, okuduk- lan gazetenin tarihi olduğunu algılama- ya başladı. Ama tarih, bir tüketim ma- lı oldu. Türkiye'de de tüketim mallan zamanla yozlaşır, pazarlamak için yol- lar aranır. Insanlartarihi romanlarokur- ken tarihi araştırma değil de roman okuduklannı büiyorlarsa hiç sorun yok. Ama ne yazık kı kanşünlıyor. Biz za- ten kimlikproblemi olduğu ıçin bizı vü- celten veya kötüleyen şeylere hemen karşı çıkmaya veya sahıplenmeye ha- zır bir milletiz. Bu yüzden tarih artık metalaşmaya başladı. Aynca artık bil- dik malzemenin aynısı tekrarlanıp du- ruyor, artık posası çıkıyor. tnsanlann tarihle tanışması ve yeniden saygı duy- ması önemli. Ama tanhi sahıplenme- den, biraz soğuk ve uzaktan bir gözle bakabilmek gerek. Kendi derdimizi ta- rihe yüklemenin anlamı yok. Y A P I Y O R L A R ? Mick Jagger 'ı Jude Law oynayacak • JudeLaw Mıck Jagger'ın. Rolling Stones'un hikâyesini anlartığı yeni fılmi için seçildi. Senaryoyu yeni tamamlayan Jagger, Martin Scorsese'in yönetmesini istediğı filmde, Law'un kendısinı canlandıracak en uygun oyuncu olduğunu düşünüyor. • JotınnyDepp, yeni filmınde tarikat lideri Charles Manson'ı canlandıracak. Aralannda, 1969 yılında ünlü yönetmen Roman Polanski'nin yedi aylık hamile eşi Sharon Tate'ınde bulunduğu pek çok kişiyi ölüme sürükleyen bir grubun lideri olan Manson'ı hapiste ziyaret etmek isteyen Depp,rolünü başanyla canlandırmak için bunun gerekli olduğunu söyledi. • Macaulay CUİkln, Londra'da sahnelenen 'Mrs. Melville' adlı oyunda Fransızca öğretmenme âşık olan bir çocuğu canlandınyor. • Harrfson Ford, Kathryn Bıgelow'un yönettıği 'K-19' filminde rol aünayı kabul etti. Film, nükleer bomba denemeleri yüzünden tehlikeye gıren bir Rus denızaltısında geçenlen anlatıyor. • AnneHeche. 'John Q' adlı filmde, Denzel Washington'a eşlik edecek. Füm, çocuğuna acil olarak kalp nakli yaptırması gereken bir babanın acil servis elemanlannı rehin alması üzenne kurulu. Denzel VVashıngton'un acılı babayı, Anne Heche'ınsa hastahane müdürûnü canlandu-dığı filmde, Robert Duvall de arayı bulmaya çalışan polis rolünde. • Constantin Costa-Cavras, gelecek yıl Maria Callas ve Aristotle Onassis'in yaşadığı aşkı anlatan bir film çekecek. Gavras, Yunan halkının bu çifte özel bir ilgisi olduğunu belirtti. Film üzerine tek endişesinin bu iki kahramanı, başanyla canlandıracak Amerikalı oyuncular bulup bulamayacağı olduğunu da söyledi. • BradPfttve Robert Redford'un rol alacağı "The Spy Game' fıhrunin Israil'de yapıhnası planlanan çekimJeri, Israil- Filistin çatışması nedeniyle Londra'ya alındı. Fihnde Redford, Cinliler tarafından kaçınlan arkadaşını kurtarmak üzere yıllar sonra yeniden mesleğine dönen bir CIA ajanını canlandınyor. • TOtO, Italyanlann ünlü komedyeni, New York'takı Lincota Center'da açılan 'Neşenin Kahkahası' adlı sergide anılıyor. Toto'yu anmak için 15 fıhninin göstenldiğı sergide, Ben Gazzara için ayn bir bölüm de oluşturulmuş. • CİOT0İO Armanl'nin 25 yıllık tanhını anlatan sergi, New York'takı Guggenheim Müzesi'ndeaçıldı. Toplam 55 adet elbisenin bulunduğu sergide, Richard Gere'in 'American Jigolo' filminde giydiği Armani ceket de bulunuyor. Bob Wilson ve Germano Celant'uı küratörluğünde açılan sergi 15 Ocak'a kadar açık kalacak. • Mlnnte orlver, Londra'da çekilen 'High Heels and Lowlifes'da başrol oynuyor. Mel Smith'in yönettiğı fihnde Dnver, bir arkadaşjyla cep telefonuyla konuşurken meydana gelen banka soygununu gizlice duıleyen bir hemşireyi canlandınyor. • Roberto Benigni, yeni fihninde Pinokyo'nun canlı versiyonunu yapacak. Doğduğu günden beri bumunun uzamasuu istcdığini söyleyen Oscar ödüllü yönetmen bir gün rüyasında Pınokyo'yu görünce onun fihninı yapmaya karar vermış. Benigni'ye eşi Nicoletta Braschi eşlik edecek. • Robln Wlllams 'What Dreams May Come' ve 'Bicentennial Man' fılmlennin ağır eleştiriler alması üzerine bir süre dinleneceğını açıkladı. Kendisini yenilemek içuı biraz zamana ihtiyacı olduğunu söyleyen VVilliams, hiç bir televizyon kanalında görümneyeceğıni ve venlen davetlere de katıhnayacağıru belirtti. • Wes Berrtley, şimdi de Hintli yönetmen Shekar Kapur'un son filmı 'Four Feathers'da rol ahyor. Fihnde, 1898 yılında Sudan'ı işgal etme görevi verilen bir subayın ıstifa etmesi üzerine gelişen olaylar anlatıhyor. • Creta ScaCChl'nm Londra'daki Abbey Tiyatrosu'nda rol aldığı 'The Guardsman' adlı oyun bilet satışlaruun azlığı nedeniyle 28 Ekim'de son bulacak.