Katalog

SAYFA CUMHURİYET 11 ŞUBAT 1999 PERŞEMBE 10 DIŞ HABERLER islam Devrimi Ülkeyi sarsan 42gün 1979 yılının ilk gü- nünde, Iran'dayönetım karşıtı gösterilerin baş- lamasından biryıl son- ra Şah Muhammed Rı- za Peblevi gazeteiere "durum eherirse tatil yapmakistediğinrbil dirdi 0 günden sonra olay- larşaşırtıcı bir hızla ge- fişti ve yönetim Ayetul- tah Humeyni yanlılan- nm elme geçti lran'ı sarsan 42 gü- nün öyküsü şöyle: 1 Ocak: Şah'ın tati- le gitmek istediğini açıklamasından sonra, başbakan atadığı 62 ya- şmdaki Şahpur Bahti- yar,görevi kabul etme- sinin, Şah'ın bir süre ülkeyi terk etmesı ko- şuluna bağlı olduğunu açıkladı. 13 Ocak: Şah ülkeyi kendi adına yönetecek bir NaiplerKurulu ata- dı. Humeyni ise Pa- ris'te, bir fsiam cum- huriyeti için hazırlık ya- pacak olan Devrim Konseyi 'nin kuruluşu- nu açıkladı. 16 Ocak: Şah halka süresi belirsiz "tatfr sırasmda kralhğı koru- malan çagnsında bu- hmarak gızlice tran'dan aynldı. I9Ocak:Birmilyo- nun üzerinde tranlı, Bahtiyar'm uzaklaştı- nlması ve Humeyni 'nin geçici birhükümet kur- ması talebiyte TahranUa yürüdû. 20 Ocak: Humeyni 26Ocak'ta Iran'a döne- ceğıni açıkladı. 23OcateîranSi!ah- lı Kuvvetleri, Şah'ın tahtfnı korumak için "kanlannı dökecekle- rini" bıldırdıler. 24 Ocak: Iran ordu- su, Humeyni'nin dönü- şüne 2 gün kala Mihra- bad Havaalanı'nı ka- pattı. 26 Ocak: Ordu bir- Hkleri ile hükümet kar- şıtlan arasında çatışma çıkn. 27Ocak:Yüzbinler- ce Ayetullah yanlısı Tahran sokaklarında sessiz yürüyüş yaptı. Bahtiyar, Paris'e gide- ceğini açıkladı. 30 Ocak: Sıkıyöne- tim komutanlıklan ha- vaalanlannm açıldığı- nı bildirdiler. ABD, el- çilik yetkililerine ülke- yi terk emri verdi. 31 Ocak: Humey- ni'nin dönüşünün ari- fesin de, tran ordusu Tahran sokakJannda gövde gösterisi yaptı. 1 Şubat: Humeyni büyük dönüşünü yaptı ve bir miîyondan fazla insan tarafından karşı- landı. Humeyni, "UIıı- sumun desteği ile yeıti bir hükümet kuraca- ğrnı" dedi. 5 Şubat: Humeyni geçici hükümetine baş- bakan olarak 70 yaşın- daki MehdJ Bezirgan'ı atadı. 8 Şubat Bir miryon- dan fezla Humeyni yan- lısı Tahran sokaklann- da yürürken Bahtiyar, Humeyni'ye boyun eğ- meyecegini açıkladı. tlk defa bir grup asker de bu yürüyüşe katıldı. 9Şubat: Tahran Üni- vcrsitesi 'nde yaptığı ilk konuşmada Bezirgan, ordu ile Humeyni yan- lılannın istekJerinin ay- nı oiduğunu söyledi. Aynı gün gecenin geç saatlerinde Hava Harp Okulu öğrencileri ile Şah'ın koruyucu birli- ği arasında çanşma çık- n. 10 Şubat: Başkenti ele geçirmek için Hu- meyni'nin sîvil silahlı savaşçılannın Şah'ın koruyucu birliğine kar- şı savaşmaya başlama- sı ile fran bir iç savaşor- tammagirdi. llŞubafcÇarpışma- Jann tüm şiddetivle sür- düğü bir sırada, Iranor- dusu "tarafsz" kalaca- ğını açıkladı. Bahti- yar'm istifaettiği bildi- rildi ve Humeyni tran'ın tek hâkimi oldu. îslam Cumhuriyeti bugün, muhafazakâr kesimin gösterdiği dirence karşın yavaş da olsa Batı'ya açılıyor Iran'da yol ayraııma doğru... AYÇA ATAY / GÜL ATMACA • Ilımlı Cumhurbaşkanı Hatemi'ye 'Ayetullah Gorbaçov' da diyenler var. Gorbaçov'un reformlannın SSCB için ölümcül sonuçlar doğurduğunu belirten bazı kesimler îran'da da bir gün reformlann sanklı ve cüppelilerin iktidarına son verebileceğini söylüyorlar. karmaşık sıyasal sistemınde yatıyor. Son Iran Şahı Rıza Peblevi'nın "tatite çık- mak" üzere ülkeyi terk ettiği 1979 yılı ba- şında. sürgünde bulundugu Pans'ten "birkur- tancı edasayla" ülkeye dönen Ayetullah Hn- meyni'nin ve mollalannın kurduklan yöne- tim, 20 yıldır ayakta lran'daki yönetim din- sel otoritenin temsilcileriyle, halk tarafından Iran'ın 2.500 yılhk tanhı göz önüne alm- dığında 20 yılhk ömrüyle aslında kısacık bir dönem oluşturan Îslam Cumhunyetrnın, 8 > ıl süren Iran-Irak savaşına. ABD yaptırımlan- na, bozulan ekonomik dengelere karşın ayak- ta kalabilmesinin sırn büyük ölçüde ülkenın seçılen otontenin temsilcilerinden oluşan ku- rumlann arasındakı güç dengeleri üzenne oturan bir sistem üzerine kurulu. Iran îslam Cumhuriyeti Anayasası, dinsel otoritenin yer- yüzündeki temsilcisi Velayet-i Fıkıh (Reh- berlik) kurumunu, halk iradesiyle işbaşına gelen cumhurbaşkanının üzenne koyuyor. Cumhurbaşkanı, ülkenın dinsel ilkelere gö- re yönetilmesini gözetmekten sonımlu Veli- i Fıkıh'tan (Rehber) izın alıyor. Silahlı kuv- vetler, polis ve kolluk görevlileri de Veli-i Fı- kıh'a bağlı. lran'ın Batı'ya açılma sürecme girdi|i günümüzde, Iran Cumhurbaşkanı Hüc- cetülislam Vluhanuned HatemL CNN televiz- yonunda "16.-17. yüzyüda ABD'ye göç eden ve dinle özgüriüğü bütünleştiren Püritenkrin kurduğu büyük Amerikan uygarnğına saygı duyduğunu" ıfade ertı. "Ayetullah Gorba- çov" olarak da adlandınlan Hatemi, "müref- feh yaşamın" 3 boyutunu şöyle açıkladı: "Din, özgürlük ve adalct" Hatemi,u dünyanın büyü bozumu"nun ya- ni din ile aklm, dın ile devletin aynlmasının ürünü olan çağdaş Batı uygarlığının yarattı- ğı kavramlar olan anayasal haklar, birey hak ve özgürlüklerinin korunması, sıvil toplumun gelıştinlmesi kavramlannı dinsel otoritenin değişmez yasalanyla yönetılen bir yapıyla bütünleştirmeye çabalıyor. Gorbaçov'un reformlanmn Sovyetler Bir- liği için ölümcül sonuçlar doğurması, "Aye- tullah Gorbaç0v"un reformlannın da dinsel yönetim için benzer bır sonuç doğurabilece- ğı düşüncesını akjllara getiriyor. Bir gün ansızın sank ve cüppesini atarak Iran sokaklannda genç kızlan öpen reform- cu Cumhurbaşkanı Hatemi gibı, Iran da aca- ba bir gün ansızın sanklı ve cüppelıleri ba- şından atabilecek mi? H. FAS'A Cil rT IK»N KOMUNlST PARTlSl TUDEH. HUMEYNI'Yt OESTEKLEDtĞINI AÇIKLAOI • ItHH» RONStYl «AJKAM • B U " İran Ordusu: "Darbeye niyetimiı I5LAMIC REPÜBLIC OT İT^AN "Kardeş Türkiye bİ2C olacaktır, inanıyoruz,, Iki kutuplu dünyanın ürünü fran tslam Devrimi bir anlamda ABD ile Sovyetler Biriiği'njn başı çektikJeri kapitalist \e sos^alist blokiardan oluşan iki kutuplu dünyanın bir ürünü. ABD ve İngjİtere tarafindan koşulsuz olarak destekJenen Şah'ın karşısında Sovyetler Biriiği yandaşı komünist Tudeh Parrisi başta olmak üzere iilkcdeki tüm sol ve liberal güçler mollalann \anında ver aldı. İran'da ternel olarak camilerde örgütlenen mollalann gücünün ne ülke içindeki "laik" muhalif cephe, ne de dış dünva tarafından >eterince ciddiye almdığmı gösteren örneklere rastiamak mümkün. Humeyni'nin iktidan ele geçirmesinin hemen ardından Cuınhuriyet gazetesi'nde yayunlanan bir haberde, Smyet Komünist Partisi'nin >a>ın organı olan Pravda'nın, "İran'uı sosyalist yola yöneldiği" şeklindeki ifadelerine yer verühordu. Başka bir habere göre, Çin Başbakan Yardımcısı Teng Hsiao Ping, ~So\yetler, İran'a girdiler bfle" diyordu. DevTİmden 20 >ıl sonra ABD'li stratejistler, dönemin ABD Başkanı Jinnm Carter \önetiminin, tüm \umurtalan aynı sepete koyarak Şah "a koşulsuz destek verdiği, "molJalann gücünün farkında olmadığı" eleştirisini dile getirdiler. Hatemi: Muhalefetsiz toplum olmazUluslararası kamuoyunda u re- fonnist" olarak adlandınian İran Cumhurbaşkanı Muhammed Ha- temi'nın siyasi konulara yaklaşı- mı nasıl9 Işte basına yansıyan açıklamalanndan örnekler... Muhafazakâr ıhmhçaaşması: Bu aynlıklann kendi çerçe\e- mizdekı anlamını açıklayayım. İran'da bır siyasi eğilim, mantı- ğa ve hukukun egemenlığıne ına- nırken bır başka kesim hukukun ötesine geçebılme yetkisine sa- hip olduğuna inanıyor Muhalefetsiz toplum olmaz: Demokratik yönetimden bahse- diyorsak muhalefeti kabul edı- yoruz demektir. Muhalefetsiz bır toplum olamaz. Farklılıklann ça- tışmaya dönüşmeden demokratik kanallardan ifade edilmesini sağ- lamak gerekiyor. Karşüıklı sorumluhıklan Dev - letin, yandaş ya da muhalif tüm vatandaşlanndan görüşlerinı ya- sal çerçevede ıfade etmelerini beklemeye. halkjn da yasalar çer- çevesinde, hükümetten özgür- lüklere saygı duymasını bekle- meye hakkı vardır. Cumhurbaşkanının temel so- rumlulugu anayasanın yaşama geçirilmesinın sağlanmasıdır Hukuk: Hukukun egemenhği kurumsallaştınlmalıdır. Bu sa- yede, toplumsal ihtiyaç ve talep- lerin akılcı şekilde yerine getınl- • tran'ın ılımlı cumhurbaşkanı Hatemi, ifade özgürlüğünden muhalefete, Islamın gereklerine, hukuka kadar birçok konuda görüşlerinin farklılığıyla dikkat çekiyor. mesi için uygun çerçe\ e sağlana- caktır. Islamı sistem içınde yasa- lar doğrultusunda yaşayan herke- sin yaşama hakkı. düşünce özgür- lügü. onurlu ve refah içinde bır yaşama ve toplumsal, ekonomik ve sı> ası olaylara katılım hakkı vardır İfade özgüriüğü: Düşünce öz- gurlügü bastınlsa da düşünceler halkın zıhmnde ve yüregmde ya- şatılmaya devam edecektır Bu bakımdan en ıvı hükümet sıste- mı, düşünce>r e hıçbırsırurlama ge- tirmeyendır. Diyaiogşart: tslam dünyası ve dığer dünyalar arasındaki ilışkı- ler. köklen tarihe dayanan karşı- lıklı güvensızlik, yanlış anlama ve yanlış algılama üzerine kuru- lu. Bu bağlamda, aydınlar aracı- lığıyla uygarlıklar \r e kültürler arasında diyalog oluşturulmalıdır. Soğuk Savaş paradigması, ka- muo>TJ için gerçek ya da düşsel düşmana ihtiyaç duyar. Bugün dünyada var olan bazı yayılma- cı yaklaşımlann. kendi kamuoy- lanna Islamı düşman olarak sun- ması üzücüdür. Bab uygarhgı baskm çıkn: Kal- kınmaya çalışan bır toplumun Batı uygarlığını ve bu uygarlı- ğın ruhunu anlamadan bunu ger- çekJetiremeyeceğine eminız. Oy- sa Batı ile tanışıklığımız çoğun- lukla yüzeysel. Batı'ya ya hayran- lıkla yaklaştık >-a nefretle. Batı uy- garlığı karşısında son yüzyıllar- daki pasifliğimızin alrında soru sormamamız yatıyor. Soru sonılmaması, düşünce- nin oluşmamasına neden oluyor: bu da pasiflığe \e dığerleri kar- şısında boyun eğmeye yol açı- yor. Ulemalar geri kaldı: Bır za- manlar bilgi, düşünce ve uygar- lık bayrağını taşıyan ulema, son vüzyıllarda zayıflık ve geri kal- mışlık içıne düşmüşrür Ulema sınıfi. daha da körüsü. ileri uygarlığın meyvelerinın Müslüman ülkelerde favdalanıl- Muhammed Hatemi kimdir? 1943'te îran'm Yezd kenrinde doğdu. Babası bir ayetullah idi. Oniversitede felsefe eğitimi aldı. Siyasi yaşamına, 1962'de üniversite ögrenciligi sırasmda, Humeyni'nin bildirilerini dağıtarak başladı. 1978'de Hamburg Îslam Kültür Merkezi'nin başındaydı. Devrimden sonraki ilk seçimlerde milletvekili seçildi. 1982'de Islami Irşad ve Kültür Bakanı oldu; daha sonra bu görevinden baskı sonucu ıstifa ertı. Arapça, Ingilizce ve Almanca biliyor. Ayetullahlığm bir alt mertebesi olan hüccetülislam unvanına sahıp. masını engelleyerek Müslüman- lann diğerleri karşısındapasifh- ğini arttırmıştır. Bugün eski uygarlığın oldu- ğu gibı yaşatılması. üzerinden uzun zaman geçtigı içm mümkün değildir; mümkün olsa bıle arzu edılmemektedir. Insanlığm ya- rattıgı bir olgu olan uygarlık, tıp- kı yaratanlan gibi doğar, gelişir ve ölur. Islamın gerekleri: Toplumun bütün üyelen Islamı gerekleri a>- nı şekilde yenne getıremez: böy- le bır topİum da zaten mevcut değildir. Bana söyleyin, ahlaki olarak hangisi daha kötüdür Bir genç kı- zın hicaba (örtünme) dikkat et- memesı mi. yoksa bir erkek ya da kadırun insanlar hakkında yalan ve vanlış suçlamalar yayarak on- lann namını ve kişiliğıni lekele- melen mi? Kaynakça: Hatemi nm Tous Independent gazetesınde ver alan demecm- den (27.8.1998). Tahran Üniver- sitesi nde yaptığı konuşmadan (23.5.1998), Tımedergisindeya- yımlanan ycmsından (19.1.1998), CNNmuhabiri Christian Atnan- pour'un kendisiyle yaptığı rö- portajdan (9.1 1998) ve görevi resmen devralma töreninde yap- tığı konuşmadan (4.8 1997) der- lenmiştır. CİNAYETLERE TEPKİAR1TYOR Aydınlara rahatyok • Ülkede aydınlan hedef alan faili meçhul cinayetlerin sayısı geçen aylarda tırmandı. Muhafazakârlar cinayetleri önce dış güçlere yüklediyse de Istihbarat Bakanlığı, faillerin bakanlığm adamlan oiduğunu kabul etti. İran'da Îslam De\'n- mi'nin 20. yılı, son ay- larda aydınlann birbm ardına katledilmesıyle gölgelendi. Ulkenin muhafaza- kârları cinayetlerden dolayı önce dış güçlen suçladı, ancak gerçek faillerin İran Istihbarat Bakanlığı'nın eleman- lan olduğu bakanlık ta- raündan bizzat açıklan- dı. Iran Istihbarat Ba- kanhğı, cinayetlerin ken- di elemanlannın da yer aldığı devlet içindeki gizlı çeteler tarafından işlendiğini kabul etti. Ilımlı kanadın, baka- nın istıfa etmesi ve dev- letin söz konusu kadro- lardao temtzleıunesı yö- nündeki baskisı öyle bır noktaya geldi ki Istih- barat Bakanı Gurbana- li Dorri Necefabadi gö- revinden aynlmak zo- runda kaldı. Cinayetlenn ilki, 22 Kasım'da işlendı. Muha- lif aydınlardan Daryuş Foruhar (70) ve eşı ev- lerinde öldürüldü. Cı- nayetı araştıran savcı Muhammed NiyazL Fo- ruhar'ı öldürenlerin eve belgesel fihn yapma tek- lifiyle gittiklermı ve ken- dilerine çifti tanıyan ki- şilerin de eşlik ettiğini söyledi. Aydın cinayetleri ara- lık ayının başında şaır ve yazar Muhammed Muhtari ile Muham- med Puyandeh'ın kat- ledilmesiyle sürdü. Muhtari ve Puyandeh, öldürülmeden önce Ya- zarlar Birliğı'm yeniden kurma aşamasındaydı- lar Bu yüzden Adalet Bakanlıgı'na çagnlan iki yazara. yaptıklannın "vasadışı*' olduğu söy- lenmiş ve uyanlmışlar- dı.Muhtari ve Puyan- deh, ikı yıl önce siyasi- lere mektup göndererek daha fazla düşünce öz- güriüğü ısteyen 134ay- dının arasında dayer alı- yordu. Iran'ın dını liden Aye- tullah Ali Hamaney, ay- dın cınayetlerinden dış güçleri sorumlu tutar- ken, eskı Devlet Başka- nı ABEkberHaşimi Raf- sancani, lran'daki Isla- mı rejıme karşı olanla- nn cinayetleri di ni ileri sürdü, , Basına sansûr Ancak İran'da ılımlı kanadı temsil eden ga- zete ve dergiler sık sık sansüre uğruyor ve ka- pahlıyor. Kadın hakla- n savunucusu ve ılımlı milletvekili FaizeHaşe- mi'nin yönetimindeki kadın gazetesi Zen, dev- let güvenliğini tehlike- ye atan haberlere yer verdiği gerekçesiyfe iki hafta süreyle kapatıldı. 26 Ocak tarihinde ise ılımlı Cumhurbaşkanı Muhammed Hatemi yanlısı günlük gazete Khordad'a el bombası atıldı. Saldında bınada hasar meydana gelirken can kaybı olmadığı bil- dırildı. Eskı Içışlen Ba- kanı Abdullah Nuri yö- netimindeki gazetenın daha önce de tehdıtler aldığı biliniyordu. > DEVRİM, ÇOCUKLARENIYEDİ 'Onların da devrimiydVîslam Devrimi'ne h- beral, sosyalist, dinci, laik ırilı ufaklı pek çok siyasi örgüt katıldı. Iran solunun en eski parrisi olan Tudeh (kitleler) bunlann başında yer al- dı. Ortadoğu'nun ilk ko- münist partisi olarak 1921 yılında kurulmuş olan Tudeh, Sovyet yan- lısı idi. Tudeh, devrim önce- sinde. yurtsever ve de- mokrarik güçlerle ittıfak yaparak Şah rejimini yıkmayı, toprak ağalıfı- na ve tekelci kapitalizme son vermeyı hedefliyor- du. Devnm öncesinde liberallerin savunduğu kapitalist laiklik yenne mollalann anti-emper- yalist politikalannı ter- cıh etti. Bu politikalan 'ilerici' olarak nıteledi. Tudeh, devnm sonrasuı- da mollalar tarafından yok edildi. Bir başka sol örgüt olan Fedain-i Halk (Hal- kın FedaiIeri)iseTudeh'i pasiflikle suçlayarak si- lahlı gerilla savaşıyla Şah rejimini yıkmayı, yen- ne bir halk iktidan kur- mayı hedeflıyordu. Dev- nmın anfesinde en az 5 bın militanı ve 50 bin sempatızanı olduğu sa- nılan örgüt devrim son- rasmda vatan haıni ve Îslam düşmanı ilan edil- dildi. 'İslamcı Marksizm' Mücahidin-i Halk (Halkın Mücahitleri) ör- gütü, eşitlik, emperya- lızmle mücadele, sınıf- sız, ayncalıksız toplum idealleriyle dıni düşün- ceyi bağdaştıran bır tür 'Islama Marksizm'i sa- vunuyordu. Sosyalist Îs- lam Cumhuriyeti kurma hayaliyle mollalann ya- nında yer aldılar. Dev- rimden sonra mollalar- la giriştikJeri savaşı yi- tirerek yurtdışına kaçtı- lar. Batı tipi bir demokra- sinin yerleştirilmesini savunan Şah karşıtı li- beral-milliyetçı Ulusal Cephe de mollalar tara- fından bertaraf edildi.