Katalog

SAYFA CUMHURİYET 15EKİM1998PERŞEI OLAYLAK VE GORUŞLER Cumhuriyet'in Kadınlan Dr. MUHSİÎNE HELİMOĞLU YAVUZ • A . fctürkvekadıııdevri- p ^ ^ mi' konusunda, pek I ^ çok kitaptabulunabi- LajL lecek bilgileri. krono- / % Iojik bır düzen içınde JL. JBL. an arda sıralamak ye- nne. bu konunun bendeki izdüşümlenn- den. çağrışımlanndan. bırikimlerinden bir kesit sunacağım. Yani. bır bakıma "sesli düşüneceğim". Bır toplantı içın geldiğim îstanbul'da, kaidıgjm otelin yemek salonunda kahval- tı ederken karşımdaki masada oturan ve Arap ülkelennden binsinden, turist olarak geldikleri her hallennden bellı olan birai- le gördüm. Cç çocuk, bir erkek ve yalnız- ca gözlerini açıkta bırakacak şekilde, yü- zünü sımsıkı peçelemiş bir kadından olu- şuyordu bu aile. Adam ve çocuklar rahat- ça, hatta biraz gereğinden de fazla bir ra- hatlıkla, neredeyse döke-saça yemekleri- nı yerken. kadm büyük bir sıkıntı içinde, başını iyice öne eğerek. bir eliyle ağzını bumunu örten örtiiyü birazcık kaldınp, öteki eliyle de örtünün altındaki agzına bir şeylersokuşturmaya çalışıyordu. Bir yan- dan da arada bırçevresine tedirgin, ürkek bakışlarfirlatıyordu.Tıpkı, gizlice bir şey- leryiyen ve her an yakalanma korkusu için- de olan, ürkek bir kedıye benziyordu. - Kadının çektıği, bu yemek yeme işken- cesini içim burkularak izlerken birden bi- ne, iki elimi kullanarak ve ağzımı bulma güçlüğü çekmeden. rahatça yemek yıye- bılmenm. ne büyük bir mutluluk olduğu- oun aynmına vardım. Bu. o zamana ka- dar hiç aynmına varmadığım bir mutlu- luktu. Çünkü ellıli yıllarda dogan benim kuşağım, Cumhuriyet döneminin içine doğmuştuk ve böylesine, kadını dış dün- yadan ve çağdaş uygarlıktan soyutlayan ör- tünme zorunluğu, bizim için çok geçmiş- lerde kalmış, uzak ve karanlık bır gölgey- di. O anda, açık pencereden giren deniz rüzgân saçlanmı tarayıp geçti, güneşin avdmlığını ve sıcaklığmı tüm yûzümde duyumsayıp, Atatürk'e yürek dolusu te- şekkür ettim ve "Atatiirk'ün Hanra Def- teri" adlı kitaptan okuduğum. daha 1916 yılında Türk kadını konusunda, onun dü- şündüğü ve daha sonra da büyük bir ka- rarhlıkla hayata geçirdiği şu düşünceleri- ni anımsadım: "Kadının eğMmesi, örrü- nun kaldınlması. kadının çalışma hayaü- naginnesi" (Şükrü Tezer. Atatürk'ün Ha- tıra Deften. Ank. 1972. s. 75) Sonrada "Söytev veDemeçler"inde yer alan şu sözlerini, yine yûreğım şükran duygulany fa dolarak bir kez daha düşün- düm. Atatürk orada. Türk kadınJannın ör- tünmesi ve erkeklerden kaçmması konu- sunda şöyledıyordu: "Bazıjerlenfekadın- lar görüyomm ki, başına bir bez veya bir peştemal veya buna benzer bir şeyler ata- rak. yüzünü-gözünü gizJer ve vanından geçenerkeklerekarşıya arkasuıı çevirir ve- ya yere oturarak yumulur. Bu tavTin ma- na vemedlulü nedir_ Efendiler,medenibir millet anası. nıillet kta bu garib şekle. bu vahşi vaziyyete girer mL. Bu hal milleti çok gülünç gösteren bir manzaradır. Der- hal tashihi lazımdır" (30 Agustos 1925 - Söylev ve Demeçler, c. 2. s. 217). Bunlan düşündüğüm kahvaltıdan son- ra hazırlanıp toplantı salonuna gittim. Bi- limsel bır toplantının yapıldığı o salonda kadın konuşmacılann sayısı, erkeklerden bir fazlaydı. Her zaman banaçok doğal ge- len ve üstünde hiç durmadığım bu durum da bana Atatürk'ün yine "SöjievveDemeç- ferfnde yeralan şu sözlerini arumsatfl: "Bıi- günün gereklerinden biri de kadınlanmı- zmher husustayükseimeierini temindir. Bi- nâenaJeyh kadinlarunız da âlinı ve müte- fennin oiacaklarveerkeklerin geçtikleri bü- rün derecât-ı tahsilden geçeceklerdir. Son- ra kadınlar. havât-ı içtimâivede erkekJer- le beraber vürüverek, birbirinin mûin ve müzâhiri olacaidardır" (31 Ocak 1923, Söylev \e Demeçler, c. 2, s. 85-86). Atatürk'ün bu düşüncelerini sözde bı- rakmayıp toplum yaşamına geçirdiği, iJk mutlu kuşağın aydınknndan olan Mîina Ur- gan "Bir Dinozorun Anılan" kitabındaki şu satırlanyla. bu uygulamalara şöyle ta- nıklık ediyor: "Mustafa KemaL kadınla- n hepyücettivordu. KadınJan dışlavan bir miUetin çağdaş olamavacağını. uvgar bir ülkede kadınların, erkekler kadar önem- li birrolovnavacağını vurguluyordu. Ka- dınlan toplum dışı tutnıak, onlarıaşağıla- raak eğilimL o söziim ona' Demokrat" Par- ti'nin iktidara geünesi \e gericilife ödfin- lerverilmesiyle, ancak 1950'den sonra baş- ladı. Benso.çocukhığumuvegencligimi bu dönemden önce, başka ve çok olumlu ko- şullar alünda vaşadım. Simone de Beau- \oır, on ne naıt pas femme: on le devı- ent' (Insan kadın olarak dünyaya geimez, zamanla kadm olur) der. Ben bu olumsuz anlamda. hjçbir zaman kadın olmadıraya- ni erkekler tarafmdan ezilmedim. Kadın olmanın eakliğini değü, kevfiniyaşadım an- cak" (Mîna Urgan, Bır Dinozorun Arula- n, Ist. 1998,20. baskı, s. 119). Ben de öy- le. Işte bu konuda. bir başka görüntünün banadüşündürdükleri: Vaz dinlencemi ge- çırdığım Büyükada'da, sık sık Arap ülke- lennden gelen turistailelerle karşılaşınm. Bir gün bunlardan şişman, orta yaşlı, iri- yan birerkek, çarşaflı gözlerini açıkta bı- rakacak şekilde peçeli iki kadın ve dört ço- cuktan oluşan bir aile ilgimi çekti. Bir ak- şam üstü, çay içtiğim otelin bahçesinde- ki havuzbaşındaoturan buaileye, dahadik- katli baktığımda, kadmlardan birisinin gözlerinde, küçük birkızçocuğu gördüm. Otekı yetişkinlerin yarunda sıkıntıyla otu- ruyor, durmadan kıpırdıyor, bir yandan da bahçe duvannın yanmda seksek oyna- yan. ailenin çocuklannı izliyordu. Der- ken bir ara kalkıp onların yanına gitti. Bir zaman seyrettikten sonra da dayanamayıp, takılıp düşmemek için çarsaftnın eteİcle- rini toplayarak, iki kez sıçrayıp o da oyu- na katıldı. Sonra da yine başladığı gibi birden oyundan çıkıp, suçlu gözlerle çev- resini denetleyerek, masaya geri döndü. Da- ha sonraki günlerde. daha çocuk sayılabi- lecek bu genç kızın. o adamm ikinci eşi oldufunu öğrendim ve uzun zaman, suç işlergibi birkaçamak yaparak seksek oy- nayan, bu "küçük kadını" unutamadım. Sonra da şu düşüncelerle hep ürperdım: Eğer 1926'da "MedeniKanun"Meclis'ten çıkmasaydı ve bu kanunla küçük yaşta ev- lenme ve çok eşlilik kaldınlmasa, evlilık biçimi karşılıklı olarak uygar biranlaşma- ya dönüştürülmese, boşanma mahkeme- ce verilen bir yargıya bağlanmasa ve ka- lıtta, mirasta eşitlik saglanmasaydı; sözü- nü ettiğim bu trajik görüntü ve bu sağlık- sız uygulama, bizim için de doğal sayıla- cak ve ülkemizde de geçerli olacaktı. Üs- tüme karabasan gibi çöken bu düşünceler- den sonraözel yaşamımda ve toplum için- de kadm olmanın sıkıntısını yaşamadı- ğım ve kendime duyduğum özgüveni de çok doğal bulduğumdan, o zamana kadar farkına varmadığım. kadmlar için ekmek kadar su kadar doğal ve gerekli olan bu haklar için Atatürk'e gönül borcumuzu bir kez daha derinden duydum. 1930'dabelediyeseçimlerinde, 1934'te de milletvekili seçimlerinde, kadınlara seçme ve seçilme hakkının tamnmasırun önemini ise o yıllarda Avrupa, Amerika ve Asya'daki birçok ülkede, kadmlann bu haklara sahipolmadıldannı ögrendigim za- man, çokdaha iyı anlayabilmiş ve Atatürk'e karşı bılıncımden ve yüreğımden damıtıl- mış "minnettarlığınuzr birkez daha sun- dum. Şimdi de Atatürk'ün Türk kadınlannın önünde açtığı bu ışıklı ve aydınlık yolun sonucu olarak "kadın ve efitiın" İconu- sunda. şu özet bilgileri sıralamak istiyo- rum: "Cumhurivetin kurdugu genel veeşit çağdaş eğirim. Türk kadınlannın toplum- saikonumunun. insanonuruna>araşır bir düzeyeçıkmasında, çok bü\ ük etkide bu- lunmu.şrur. 1923'te 6 ve daha vukan vaş- iardakikadm nüfusun valnceca vüzdeOU'ü okur-yazar iken bu oran 1927'de yüzde 4.6'yaçıkmış, 1935'teyüzde9^'e, 1950'de isevüzde 19.4'eulaşmıştır. 1990'da bu oran, yüzde 70'i bulnıuştur. Cumhurrvet'in ge- tirdiği eğitinı kurumu, özellikle kadın nû- fus için toplumda yükselmenin temel ka- nalı oimuştur. Bugün>urdumuzdakibir mfl- vonu aşkın vükseköğrenimli biMmsel ve teknik eiemanla. serbest mesiek sahipleri- nin yüzde 29.4'ü yani yaklaşık üçte biri kaduHİır. Türk ulusu ük kadın hukukçusuna 22 Agustos 1924te ka\ uşmuştur. - 29 Nisan 1929'da, Nezahat ve Beyhan hanunJar. ilk Türk kadın yargıçiar olarak görevaJmışlardır. 20 Temmuz 1926'da ilk kadın diş heki- mi Şaziye Yusuf Hanım diploma alnuştır. - İlk kadın hükümet tabibi olan Müf'ı- de Kâzım'ın atanma tarihi, 13 Kasım 1932'dir. Bugün Türkiye'devükseköğrenimgör- müş nüfusun yüzde 25.2'sL yani her dört yükseköğrenimli yurttaştan biri kadındır. Vüksek öğrenim kurumlanna devam et- mekte olan öğrencilerin de vüzde35'e ya- kını bayan öğrenckür." Atatürk"ün cumhuriyetle biriikte gerçek- leştirdiği devrimlerin, Türk kadınına ve Türk aile yaşamına getirdigi çağdaş dü- zeyi, Cumhuriyet'in Onuncu Yılı 'nda ya- ni 1933 'te, liseonuncu sınıföğrencisi olan Prof. Dr. HamideTopçuoğftı'nun uzun ya- zısından bir bölümle bitireceğim yazımı: "~ Bizgerçekten ayncalıklı idik. Yani o küçükdünyanuzda 'kız ögrencı' ohnakgi- bi bir itibar fazlalığunız vank Bürün bü- yükler erkeklere göstermedikleri bir tak- dir fazlasuu bizeayınyorlartu. Kaduılann kamuyaşamına.sosyaJifişkflen?tam biryet- ki ve kişilik özgüriüğu içinde katılmasuu amaç edinen Cumhurivetin öncüleriydik biz— O zamanui kız çocuklan olarak ne rahat bir atmosfer içindeydik. N'asıl bir mucize olmuştu da kendimia bir 'ikinci CITLS olarakgörtnek hiç akhrncageinıeıniş- Toplumsal Yapıdaki Sancı MERMET AYDEV / )a:m Oğmmem T ürk toplumu son yıllarda büyük bir çal- kantı geçiriyor. Bunun nedeni; etnik ve dinsel kimliklerin su yüzüne çıka- nlmak istenmesi mi, globalleşme adıy- la Yeni Dünya Düzeni'nin toplumu- muza dayatılması mı, yoksa çok kap- samlı bir otonte boşluğu mudur? Doğrusu bu san- cmm kökenlerine inmek. politikacılanmıza ve top- lumbilimcılenmize düşer. Hemen heralanda toplum kurumlan tam olarak işlemiyor. Bunlann yerine birtakım kişiler öne çık- mjş durumda. Çete. mafya. kara para, neredeyse yaşamda egemerrliğini siîrdörüyoT. Toplumun ya-" km bjnmleri. eşgüdümden yokson. YiHardır Oö- neydofu'da örtülö bir savaş ya$»wy<Jr. Getiçteti-' mizin bir kesimı arasında, uyuşturucu belası yay- gın. Spor karşılaşmalannda, yenmek ya da yenil- mek olağan olduğu halde, yer yer statanarşisi hort- latılıyor. Medyatik şarkı okuma ve gösterimlerde, ayıhp bayılmalann yanında, bağrına ve kollanna jilet atanlar epeyce çoğaldı. tşsizlik heryerde bü- yük bir sorun olarak karşımıza çıkıyor. Türlü ne- denlerle sık sık intihar olaylan gündeme gelmek- tedir. Bütün bunlar yetmiyormuş gibi bın dört yüz yı! önceki kurallarla devlet yönetmek özlemi içinde olan Kara Ses ve birtakım tahkat mensupları gibi örgütlec. cumhuriyetin temeline dipten vunnaya " ba^Iadı. Baştafl sona kavram kargaşasıyla, halkı- mızın beyni bulandınlarak büyük bir kaos'ynaap- '' mafeına seyirci kalanlar da var. tslam dini asla biçimci bir din değildir. Anala- nn ve bacılann örtündükleri başörtüsü ile siyasal İslam nitelikli başörtüsü, ayn ayn şeylerdir. Birin- cisi daha çok doğa koşullannın zorunlu kıldığı bir örtü, öteki siyasal amaçlı bir başörtüsüdür (uydur- ma adıyla rürbandır). Her ikisini aynı kefeye koy- mak yanhştır. Evinde, çarşı pazarda ve sokakta is- teyen varsm istediği kıhkta dolaşsın. Ancak yasa- lar okullarda, üniversitelerde ve resmi kuruluşlar- da, belli birgiyim kuşarru zorunlu kıİıyor. Buna uy- mayan kimseler, yasalan çiğnemiş sayılırlar. Aynca oy kaygısıyla türbana yumuşaklık getir- me ödünleri, türbancılan yüreklendirerek ileride daha büyük olaylara kapı açar. Dünyanın hiçbir ye- rinde, özgürlüğü ve demokrasivi yok etme özgür- lügü kimseye tanınmamıştır. Özellikle doruktaki sorumlular, bu konudald kesintavırlanm, kuşkuya yer bırakmayacak biçîmde ortaya koymalıdıriar. Kimi kesimlerce, laikliğin bir din düşmanlığı gibi aJgılanması da doğrusu akıllara durgunluk ve- riyor. Laıklik bir bakıma, özgürlük ve bağımsız- hklarla özdeştir. Onun içeriğinde hoşgörü, eşitlik, yansızlık vardır. Hiçbir bölücülüğe olanak vermez. Düşünce, egıtım, bilim, inanç ve araşrırmada ba- ğımsızhğı öngörür. öyleyken, toplumda kargaşa ya- ratmaya ve cumhuriyetin temellerini boy hedefi yap- maya kimsenin hiçbir hakkı olmaması gerekir. Bugün herkes bütünlüğümüz, tarihin akışına ayak uyduracak varlığımız için uzun uzun ve iyi- ce düşünmeli; eteklerdeki taşlan artık dökmelidir. Aymaziık kimseye sonradan geri dönme olanağı ver- mez. Bu arada sistemin büyük ölçüde bozuldugu da birgerçektir. Ne yazık kı böyle ortamlarda in- sanlaf, ya tespihçi ya da tetikçi olarak boy göste- riyorlar. Bu durumda hiç değilse zinde güçler, cum- huriyetin temel ilkelerine, birerdayanışma ruhuiçin- de, zaman geçirmeden sahip çıkmalıdırlar. PENCERE Cumhuriyet TV'ye Doğru Cumhuriyet gazetesi kamunundur... Kamu malı sayılır... Nasıl oluyor bu?... • Cumhuriyet gazetesinin sahibi, eskiden bir aile; şimdi bir vakrf. Çalışanlaria aile, bu vakfı kurdular; j zetenin adı veirrrtiyazı Cumhuriyet Vakfı'ndadır. Vakfın anayasası var. Vakıf, gazetenin yayını için bir şirkete yetki verdi; Î ketin sahibi çalışanlar... Kimdironlar?... Cumhuriyetçileri... Yaşamlannı bu davaya adamış sanlar, bır başka medya grubuna geçseier bugün Cuı huriyet'ten aldıklan ücretin kat kat fazlasını kazanabil cek kişiler, bu gazeteyi yönetiyorfar. 199O'lı yıllar, medya için ç/lgınlık dönemiydi; Ameriki Dolan üzerine ış tutan piyasada tekelleşmenin trilyont n, basın ahlakını yozlaştjrdı, gazeteciliği kirletti. Cumhı riyet, bu dalganın dışında sağlam bir kale gibi kalabik Nasıl?... Okur, Cumhuriyet'e yüksek ücret ödedi, Cumhuriyı çalışanı düşük ücretle çalıştı; karşılıklı özveri Cumhur yet'i ayakta tuttu. Bugün Cumhuriyet'in bir kuruş borc yok, parasal dengeleri yerli yerinde!... Yaklaşık on bin k şinin çalıştığı, trifyonlann fırdöndülügünde akıl almaz DÎ ralann harcandığı medyada sendikalı tek gazete Curr hurryet... • Cumhuriyet'in ekonomi sayfasında önemli bir banka nın genel müdüriine ilişkin tatsız bir haber çıkmıştı. Ban kanın genel müdürü gazeteye geldi. Cumhuriyet adın; kendisiyle konuşan kişi dedi ki: "Bu gazete ne bizimdiı ne sizindir, kamu malı gibidir, kamu kurumu sayılır, ga zete üzerinde sizin de hakkmız var; biryanlışlıkyapmış- sak düzeltmek görevimizdir; başka türlü Cumhuriyeı olunamaz." Konu irdelendi, haber doğruymuş; ama, üslup sert- miş; kahveler ıçildi. • Ülkenin en büyük holdinglerinden birine ilişkin haber- leri öteki gazeteler yayımlayamıyoriardı, Cumhuriyet'te ise sürekli yayın yapılıyordu. Holding reklam kaynağı olarak çok güçlüydü. Içeriden dışandan söylenti başla- dı: Reklamlar kesilecekmiş, falan filan... Holdingin temsilcisi gazeteye geldı. Anlatıldı ki bu ko- nuda kimsenin bir yetkisi olamaz; hiç kimsenin elinde olmayan biriştirbu, Cumhuriyet için vazgeçılmez kural- dır; habere kimse müdahale edemez; ettığı anda Cum- huriyet Cumhuriyet olmaktan çıkar; bu yasaya hepimiz uymalıyız, saygı göstermeliyiz. Sorun çözüldü. Cumhuriyet'in, hükümetlerle ya da politikacılarla iliş- kileri de Cumhuriyet anayasasının kurallanna bağlıdır. O kurallar çiğnendiği zaman Cumhuriyet Cumhuriyet ol- maktan çıkar. • Cumhuriyet'i yayımlayan çalışanlar şirketi; reklam, matbaa, radyo gibi yan dallardaki ilişkilerinde değışik or- taklıklar kurdu; ancak gazetenin sahibi vakıftır; Cumhu- riyet ne alınabilir, ne satılabilir. Çalışanlar şirketi, şimdi tetevizyon kunmak gırişimi içindedir kı bu da ortaklıkla gerçekleşecek, ancak yetki kesınlikle Cumhunyetçiler- de olacaktır. Cumhuriyet, ülkede tek bağımsız gazetedir; ne bir ta- rikata, ne bir cemaate, ne de bir gruba bağlıdır. Bir başka biçimde Cumhuriyet olunamaz. CUMHURIYETTE BULUŞUYORUZ YURTTAŞLIK • m ONDA VAR. 41İİİ 29 Ekim 1923. bir dogum günüdür... Cagdas bir ulusun dogum günü... Bir cagdaslaşma projesinın. buyük bir atılımın basladıgı gundür... 75 yıldır suren bu atılımda biz benzersiz bir başarı oykusu yazdık... Bu basarının bize kazandırdıgı en önemli niielık. Cumhurıyetımızın kurulusuyla biriikte kavuştuğumuz "yurttaslık'tır. Kudardan oluşan bir topluluk degıl. ozgur yurttaslardan. cagdas insanlardan olusan bir ulus olmamızdır Başarı öykümüz bıtmedi: devam ediyor. Bugün hedefimiz. her kuşagın. her kesimin ve her bireyin yurttaşlık bilincini daha da gelıstırmesı. sahip cıkmasıdır. Ve bu hedef için Cumhuriyetimiz vazgecilmez bir bulusma noktasıdır. tm- Büyük bir başarı öykusünü yazan yurttaşlar olarak. bu gelısmeyı. bu atılımı yine biz sürdurecegiz. Çünkü bizim Cumhuriyetimiz var. çünkü biz Cumhuriyette bulusuyoruz yurttaşlıkta bulusuyoruz. TÛRKİYE CUMHURİYETİ NİN YETMİSBES V I L I