Katalog

30 OCAK 1998 CUMA CUMHURİYET SAYFA EKONOMI ŞİRKETLERDEN • ARTHLIR ANDERSEN, tstanbul Vergi Bölümü tarafından 22 Ocak 1998 Perşembe günü SwissOtel'de gerçekleştirilen seminerde Türkıye- ABD Çifte Vergilendirmeyi Önleme Anlaşması çeşitlı yönleriyle ele alındı. • BATIMAT TURKEY 98 Mart ayında Dünya Ticaret Merkezi'nde CNR ve UN Miller Freeman işbirliğiyle gerçekleştirilecek. Dünyanın en büyük yapı malzemeleri. inşaat teknolojileri ve ekipmanlan fuan olan Batımat'a Amerika, Avrupa, Orta Asya, Uzakdoğu, Balkanlar, Ortadoğu ve Kuzey Afrika'dan birçok fırma katılacak. • MCDONALD'S ile eğlence endüstrisinin devi Disney, ortaklaşa girdikleri pazarlama aktiv itelerinin bir ürünü olarak, çocuklara yeni bir sürpriz hazırlıyor. Disney'in yeni animasyon filmi olarak 23 Ocak günü Türkiye'de gösterime giren Herkül filmi mitolojinin güçlü kahramanının maceralannı anlatıyor. McDonald's ise filmın oyuncaklannı şubat ayı sonuna kadar McDonald's Özel Çocuk Mönüsü ile bırlıkte sunuyor. • MARKS& SPENCER, Nişantaşı"nda açtığı yeni erkek giyim mağazasmda üç farklı stili müşterilerinin beğenisıne sunuyor. Italyan, Otantik ve Klasik. Daha sonra diğer Marks & Spencer mağazalannda da sunulacak koleksiyonlarda, ekoseli gömlekler ve ince kotondan jean görüniîmlü pantolonlar öne çıkıyor. • VESTEL Bilişim Teknolojileri AŞ üç model olarak ürettiği notebooklan, şubat ayında Türkiye genelinde satışa sunuyor. Multimedia özelliklen, ileri teknoloji ekran yapısı, görüntü kalitesi ve ince tasanmıyla notebooklar. bilgısayar meraklılanna, her zaman yanlannda taşıyabilecekleri bir ofis edinme ımkânı sağlıyor. • LAFARGE ASLAN ÇİMENTO, yönetim danışmanhğı alanında faaliyet gösteren Arthur Andersen ve Oracle Türkiye Uygulama Yazılımlan Danışmanlık grubu ile birlikte Kunımsal Kaynak Planlaması Yazılım projesine başladı. i^okuluslu sigara şirketleri Batı'da kaybettikleri pazan Türkiye gibi gelişmekte olan ülkelerde yeniden oluşturmaya çalışıyorlar. Türkiye'deki özelleştirme hamlesinden destek alan şirketler, TEKEL'in egemen olduğu Türk pazannı ele geçirmeye başladılar. Sigara devlerinin gözü TEKECde Batı'da hızla dışlanırken Türkiye'de hükümetle işbirliği içinde pazan ele geçirmeye çalışıyorlar ABD başta olmak üzere gelişmiş ülkelerdeki sigara tüketiminin hızla azalması üzerine Batılı sigara devleri gözlerini Üçüncü Dünya Ülkeleri pazarlarına dikti. Bir yandan sigara tüketimi artarken öteyandan TEKEL'in çokkârlı bir kuruluş olması nedeniyle dünyada sayıları beşi geçmeyen sigara tekelleri, başlatılan özelleştirme hamlesinin yarattığı ortamı kullanarak Türkpazarına girmeye başladılar. Böylece sigara devleri, azgelişmiş ülkelerde îüketim pazarlarının ardından üretime de el atarak tekel konumlarmı perçinlemeye başlıyorlar. Gelişmiş ülkelerdeki kadar yoğun karşı kampanyalarla karşılaşmayan çokuluslu sigara şirketleri çoğu zaman hükümet desteğini de yanlanna ahyorlar. TEKEL'in British American Tobacco (BAT)fırması ile kuracağı şirkete, Akhisar Sigara Fabrikası ve Samsun ile Yeni Harman sigaralarının isim hakkını 49 yıllığına devretmesiyle başlayan yeniden yapılandırma çalışmalarımn, TEKELe ait 5 sigara fabrikasının kapanmasına, 3 milyona yakın tütün üreticilerinin zaman içinde yok olmasına neden olacağı belirtiliyor. TEKEL'e ait diğer bazı sigara fabrikaları ile markalarımn da benzer ortaklıklar kundması TEKEL'in pazar hâkimiyeti sürüyor • TEKEL'in 97'nin ilk 9 ayında, 1.1 pazar kaybına uğramasına rağmen, harmanlanmış sigara ürettiği sürece yabancı sigaralann piyasayı ele geçirmelerinin zor olduğu bildiriliyor. MJRSEL KARSA\X'RAN TEKEL'in "yenkten yapdandı- nlmasTna gerekçe gösterilen pa- zar payınm gıderek sıfira düşece- ği yönündekı iddialargerçeğı yan- sıtmıyor. Türk tütününden üretilen sigaralann pazar payı 1997 yılı ilk 9 ayında geçen yılm aynı dönemi- ne oranla yalnızca yüzde 1.1 ora- nında azaldı. TEKEL'in British American Tobacco (BAT) firması ile gerçek- leştireceğı ortaklıkta Samsun si- garasmın 49 yıllığına bu firmaya verilmesıne gerekçe olarak göste- rilen pazar payı kaybı kurumun kendi araştırmalanyla çelışiyor. TEKEL'in Araştırma Planlama Koordinasyon Başkanlığı'na bağ- lı Araştırma Koordinasyon Mü- dürlüğü'nün kurum içinde kulla- nılmak üzere hazırladığı tstatıstik Bülteni'nde açıklanan veriler. pa- zar kaybı konusundaki iddialan yalanlıyor. Tekel Genel Müdürü Mehmet Akbay, Devlet Bakanı Eyüp Aşık'ın katıldığı BAT firması ile ön anlaşmanm imzalandığı top- lantıda, son 10 yıl içinde Türk tü- tününden mamul sigaralann pa- zar payının yüzde 50 oranında düştüğünü belırterek. **Bu gklişi önlemek icin birtakım tedbirterin alınması şart Aksi halde pazar pa- yı sıfira inecek" demıştı. TEKELın Araştırma ve Koor- dinasyon Müdürlüğü'nün verileri- ne göre. pıyasada tutulan yerli tü- tünle üretilen sigaralar, 1996 yılı- nın ilk 9 ayında da 33 milyar 672 milyon adet satış rakamına ulaştı. Bu yılın aynı dönemınde de 33 milyar 307 milyon adet satış raka- mı gerçekleştırildi. Yerlı tütünle üretilen sigaralann pazar payı. 1997'nın Ocak-Eylül dönemınde bir önceki yılm aynı dönemine gö- re yüzde 1.1 oranında düşüş gös- terdi. Sigara pazannda en çok satan sigara markalan arasında TEKEL ürünlerinin payı 1995 yılında yüz- de 82.6 oranında gerçekleşti. Bir sonraki yıl ise yüzde 6.4 oranında- ki azalma sonucu yüzde 76.2 ora- nına düştü. Araştırma ve Koordinasyon Müdürlügü'nün belirlemelerine göre, TEKEL'in pazar kaybı ya- bancı tütünle ürettiği sigaralarda meydana geldı. 1996'nın ilk 9 ayında 18 milyar 122 milyon adet olan satış. yüzde 7.4 oranında dü- şüşle geçen yılın aynı dönemınde 16 milyar 772 oldu. Öte yandan, TEKEL'in bir mık- tar pazar kaybına uğramasına rağ- men, harmanlanmış sigara üretı- minı sürdürdüğü sürece yabancı sigaralann piyasayı ele geçirmele- nnin zor olduğu bildiriliyor. TEKELe yakın kaynaklara gö- re TEKEL. tütün destekleme alımlan ile malıyet avantajı elde ediyor. Maliyetleri düşürürken, Türkiye'dekı yabancı sigara fir- malanna karşı fiyat avantajını da koruyor. 1 Tekel'in sigara satışları ocak Eyiuiı <B.n Orientai Sigaralar (FıMreli) , Yeni Harman |100 mm),..-, ; Mettem(IOOmm) f t f ^ > 1 Samsun (100 mm) L}Rl İ MalepeflOOmm) « ^ İ Maltepe (85 mm) mKmt I Samsun soft box ( 8 ( 5 ^ ^ H İ Samsun hard boX ' c F p ^ a Toplam Btended Sigaralar Tekel 2000 l Tekel 2000 üght I Tekel 2000 k/s saft box Tekel 2000 k/s hard box ; Tekel 2001 (100 mm) i Tekel 2001 (85 mm) i Ballıca M Toplam 97(Ocak-EylüJ} 96 {Ocak - Eylüf} 696.564 94.931 9.111.037 $K/~- V380.2& -P\ 15.57Î.223 1^^6.282.584 ^ W 56132 33.307.240 13.019.831 46.175 65 32- 108.382 3 087 010 75.886, 365.984 16.771.592 678.896 66.045 8.126 911 1.355.458 16.413.161 6.810.193 - 33.672.061 14.716.445 52.887 233.037 2.317 3.116.841 18.121.527 adet) % „- 2-6 ,3 43.7 1 12.1 öl î -5.1 j -7.7 - -1.1 -11.5 -, "~İ27"1 -70.7 j 88.5 1 -1 0 - i - \ -7.4 yoluyla yabancı firmalara devredilmesi ile tekellerin at oynatacağı bir ortamın yaratılacağı vurgulanıyor. TEKEL'e ait sigara markalan 49 yıllığına devredilirken yabancı tekellere, kendilerine ait sigaraları bu fabrikalarda üretme ayrıcalığı da getirilmesiyle, TEKEL yerli tütünle üretilen sigaralardaki pazar üstünlüğünü de kaybetme tehlikesi ile karşı karşıya bulunuyor. TEKEL'in özelleştirilme oykusu İ En çok satan sigara markalan ve pazar payla Markater 1 - Maltepe (85 mm) 2- Tekel 2000 (100's) 3- Samsun (100 mm) 4- Samsun (85 mm) 1995 26 161 285 18.953.281 10.496.549 9.768.623 % 27.5 19.9 11.0 10,3 1996 22.490 561 20.451.013 11.177.199 9985.313 % 22.8 20.7 11.3 40.1 5- Marlboro(100's) 7- L&M i 6 o j 8- Parİiament 2 808.520 2.485.185 30 2.6 7.811.450 4Î52572 3.630.500 3.5Î6ÜMÖ" 7.9 37 3.6 ~$ 9- Birinci (68 mm) 10- Maltepe (100 mm) 11 - Camel k/s 12- Diğer Tekel skjaralan 3.870.756 1.878.806 1.018.370 4.254.308 4.1 2.0 1.1 4.5 2.717.185 1.807.691 1.912.100 2.445.865 2.8 1.8 1.2 2.5 13- Diğer ıth. ve yurt içinde üretilen ozel sektör sıg. Toplam 3.633.349 3.8 7.283.544 7.4 95.177,254 100 98.661.633 100 C) Kaynak Tekel APK Dasre Başkanlığı Araştırma ve Koordinasyon Mudurtuğu 1984: 122 yıl sonra ilk kez dağıtımı TEKEL'ce yapılmak üzere sigara ıthalatı başlatıldı. 1986: Alınan kararla tütün tekelı kaldınldı. yerli ve yabancı gerçek ve tüzelkişilerin TEKEL'le ortaklık suretiyle sigara üretme ve satışı serbest bırakıldı. 1988: Hazırlanan karamame ile Vırgınıave Burle> ıthalatı yasağı kaldınldı. 1991: Yerlı \e yabancılann TEKEL'le ortaklık kurma zorunluğu kaldınldı, ithalat. fiyat, dağıtım ve satış serbest bırakıldı. 1992: Yabancı tütünle yurt içinde üretilen sigaralann satış fiyatı üzennden fon ahnmasından vazgeçildi. 1993: Yerlı ve yabancı. gerçek ve tüzelkışılenn TEKEL'le ve ayn kuracaklan sigara fabrikalannın kuruluş ve işleyiş esaslan belirlendi. 1993: Sigara üretiminin kurulu kapasıte mıktan tek \-ardiye yılda 2 bın tona çıkanlarak serbest satış ve fıyatlandırma yetkisi tanındı. 1994: Üretımde kullanılacak makıne ve teçhızatın yeni olma koşulu, serbest fıyatlandırma ve satış yetkisi almış olan firmalar açısından ihracata dönük olma kaydıyla kaldınldı. 1995: Tütünde alınan kilogram başına 5 dolarlık fon mıktan 3 dolara düşürüldü. 1998: TEKELin BAT firması ile kuracağı şirkete. Akhisar Sigara Fabrikası ile Samsun ve Yeni Harman sigaralannın isım hakkı 49 yıllığına devredıldı. Üçüncü Dünya ctuman altı oluyor Ekonomi Servisi - Gelişmiş ülkelerde yürütülen karşı kampanyalar ve sigaradan zarar görenlerin açtıklan davalar sonucu yüksek düze\lerde tazminat almaya başlamalan çokuluslu sigara devlerinin, yatınmlannı henüz karşı mücadelenin çok fazla gelişmediği azgelişmiş ülkelere kaydırmasına neden oluyor. Batfda gıderek daralan sigara pazan ve son olarak da Dünya Sağhk Örgütü'nün (WHO) 2000 yılına kadar Avrupa'nın tamamında tütün reklamlannın yasaklanmasını kararlaştırması. benzeri gelişmeler, sigara devlerinin hem pazarlama hem de üretim faaliyetlerinde yeni ve 'baldr' pazarlar aramaya başlamasma neden oldu. Ozelleştirmeyle hızlandı Bu akım 1980 sonrasında hızlanan özelleştirme akımı ile birleşince Philip Morns, R.J. Reynolds, Bntish Amencan Tobacco gibı çokuluslu sigara şirketleri özellikle azgelişmiş ülkelerde yatınmlannı yoğunlaştırmaya başladılar. Özellikle ABD'de sigara karşıtı kamuoyunun baskısı ile alınan kararlar sigara şirketlenni giderek köşeye sıkıştmyor. Orneğin Florida eyalet hükümeti. geçen yıl aldığı bir asaklar ve karşı kampanyalar yüzünden Batı'daki satışlan düşen sigara devleri diğer bölgelere yöneldi. kararla sigara şirketlenni 200 milyon dolar (yaklaşık 43 trilyon lira) bütçeli bir sigara karşıtı kampanya yapmaya zorunlu kıldı. Bırleşmış Mılletler'e bağlı Dünya Sağhk Örgütü'nün (WHO) Avrupa Bölgesi Tütün Kullanımıyla Mücadele Bölümü Yöneticisi Neil E.Collishavv da geçen aylarda. Amerika'da iki eyalette, sigara fabrikalanndan alınacak ödentıler ile oluşturulacak eyalet fonlannın kurulması için bir yasa tasansının gündemde olduğunu kaydetmişti. Yine WHO'nun verileri, Avrupa bölgesinde ortalama Noizde 36 düzeyinde olan sigara kullanım oranının Doğu ve Orta Avrupa'da yüzde 50'ye yükseldiğiniortaya koyuyor. ABD'de de 1976-80 döneminde 620 milyar adet olan sigara tüketiminin, 1995'te 487 milyar adet düzeyine indiği biliniyor. Aynca ABD'de birçok eyalette sigaranın yol açtığı hastalıklar yüzünden sağlığı gören ınsanlar. sigara şirketlerine karşı açtıklan davalarda yine viiksek düzeylerde tazminat alabiliyorlar. Kamuoyu baskısı Türkiye gıbi azgelişmiş ülkelerde ise bu tür örneklere pek rastlanmıyor. Gelişmiş ülkelerde sağhk örgütlennin ve kamuoyunun baskısı ile pazan gerileyen sigara ve tütün şirketleri ise bu durumdan yararlanmayı ihmal etmıyorlar. Türkıye'de sigaranın belırli ortamlarda içilmesini ve reklamının yapılmasını yasaklayan yasa yürürlüğe girmesine karşın henüz zayıf olan sigara karşıtı kampanyalar, özellikle gençler arasında hızla artan tütün kullanımını azaltmaktan çok uzak. Dolayısıyla çokuluslu sigara devleri, gelişmiş ülkelerde kaybettikleri pazarlan azgelişmiş ülkelerde kurabilmek için yoğun bir çaba sarf ediyor. Türkiye'de sigara reklamlannın yasaklanmasına tepki gösteren sigara şirketleri, yine de gerek imtiyaz sözleşmeleri ile TEKEL'e ait tütün fabrikalannı alarak >atınm yapmaktan, gerekse *dola>h ve imalı' da olsa reklam yapmayı sürdürmekten geri kalmıyorlar. YORUM ÖZTİN AKGÜÇ Niçin Bu Durumdayız? Bayramlarda olumlu, iyimser görüşler, dilekler dile getirilirken, kendimizı sorgulamak belkı psıko- lojik olarak uygun olmayabiîir. Ancak ülkemizin durumundan hoşnut değilsek, rahatsızlık duyu- yorsak, sık sık sorgulamak, çözüm aramak, bay- ram günlerinde bile uygun olabilir. Edip E. Öymen, 27 Ocak 1998 günlü Milliyet'in Entellektüel Bakış sayfasında "Türkiye dünyada kaçıncı?" başlığı altında, Prof. Dr. Can Aktan'ın dünyada yapılan araştırmalardan yararlanarak u- laştığı temel bulguları özetliyordu. Bulgular göze çarpıcı, durumumuzu tüm çıplaklığı ile ortaya koy- dugu için yinelemek, alıntı yapmak gereğinı duy- dum. Türkiye, siyasal ve sivil özgürlükler yönün- den 191 ülke arasında 136'ncı sırada, yarı-özgür ülkeler grubunda; refah, eğitim, sağlık düzeyi açı- sından 175 ülke arasında 74'üncü,gelir dağılımın- daki adaletsizlik sıralamasında 92 ülke arasında 26'ncı. Ülke riski açısından "çok yüksek riskli ül- keler'' arasında yer alıyor. Bilim ve teknoloji, enflasyon, rüşvet, yolsuzluk, :lilik, şeffaf olmama yönlerinden sıralamadaki yerimiz daha da iç karartıcı. Bilim ve teknolojide Türkiye, araştırma kapsamına gıren 20 ülke için- de sonuncu, enflasyonda en kötü iki ülkeden bi- ri, rüşvet ve yolsuzluk açısından yolsuzluğun yük- sek olduğu grupta 15. sırada, gizliliğin, örtbasın yaygın olduğu ülkeler arasında ise 3'üncü durum- da. Nurlu ufuklar, görülmemiş kalkınma, büyük Tür- kiye, dışa açık büyüme, serbest pazar ekonomi- si, şeffaflık, demokrasi, insan hakları nutukları al- tında gelinen noktalar bunlar. Gerek demokrasi, gerek insan kaynaklarının gelişmişliği ve ekono- mik kalkınma açılarından en geri sıralarda yer alı- yoruz. Gelir dağılımı bozuk, bilim ve teknolojik ge- lişmeye kaynak ayırmayan, enflasyonu yüksek, rüşvet ve yolsuzluğun yaygın olduğu bir ülke du- rumundayız. Şeffaflıktan yoksun, gizlilik ve örtba- sın yaygın olduğu bir toplumda gerçekleri duyur- mak, toplumun gerçekler üstünde düşünmesini sağlamak zor. Durumu saptamak çözüm için ilk adımı oluştu- ruyor. Durumu bilmeden, görmeden somut öne- riler geliştirmek olanaksız. Bu nedenle pembetab- loları, boş lafları, Türkiye'de iyi şeyleryapılıyoröy- külerini bir yana bırakıp dünyadaki yerimizi ve ek- siklerimizi görelim. Doğru tanı koymadan çözüm yolu bulmak zor. Dünya sıralamasında olumlu ölçütlerde hep ge- rilerdeyken, olumsuzluklarda en önde yer alıyoruz. Işin kötüsü, göreceli yerimiz daha iyiye değıl da- ha kötüye gidıyor. Niçin bu durumdayız? Bunun ciddi biçimde bir çözümlemesini yapmak zorun- dayız. Toplumsal ve kişisel eksikliklerimiz neler? Değer yargılarımız, yaşam anlayışımız, bencilliği- miz, adamsendeciliğimiz, çaba eksikliğimiz, tep- kisizliğimiz bu olumsuz sonuçlan doğuruyor? Köşedönücütük, milliyetçilikyaftası altında soy- gunculuk, ülke çtkarı, devlet çıkarı diye kişisel çt*- kar kollama, tabu yıkıyoruz diye rüşvet alma, yiyi- dlik, her atemda üçkâğıtçılık... Türkiye bu düşüri- celerle, bu tür görüşlere sahip kişilerle bir yertere varamaz. Türkiye'nin öncelikle, uzun süredir ken- disini sloganlarla uyutmaya çalışan, yanlış yönlen- diren, etik değerlerden yoksun politikacı ve bun- ların oluşturduğu kadrolardan kurtulması gerekir. Dünyanın her yanında kuşkusuz çıkar kollama, yiyicilik, rüşvet, etik kurallara aykırı davranışlar vardır. Sorun toplum içinde sağlıklı kesim ile sağ- lıksız kesim arasındaki orandır. Biraz da çoğunluk- la olumsuzluklar ağır basıyor; dürüst kışiler, iyi ni- yetli olanlar, yetenekliler dışlanıyor, kötüler, başa- rısızlar, eyyamcılar, aferitsler (dalavereciler) orta- da kalıyor. Tersine işleyen bu sürece bir son ver- mek gerekir. Aksi haldeTürkiye'yi geriye gidiş, çö- küş sürecinden kimse kurtaramaz. Bayram gününde kişisel ve toplumsal eksiklik- lerimizi görerek, özeleştiri yaparak doğru ve iyiye yönelelim. Aksi halde yakın bir gelecekte bugün- kü konumumuzu, sıramızı, yerimizi dahi arayaca- ğız. İP Cenel Baskanı Perincek 'Ozelleştirmeci partilereoy ;: vermeyin' ' • ÎP Genel Başkanı Perincek, TEKEL'i özelleştiren hükümetin lngilizlerle gizli özelleştirme anlaşması yaptığını iddia etti. İstanbul HaberServisi - lşçı Partısi (İP) Genel Başkanı Doğu Perincek, TEKEL'in özelleştinlme- sıyle ilgili yaptığı açıkla- mada, hükümetin British Amenkan Tobacco (BAT) firması ile halktan gizle- dıği bir anlaşma yaptığını iddia ettı. Perincek. 'gizli' yapılan bu anlaşmanın hükümleri gereği. şirketin iç piyasayı tamamen ışgal edeceğıni. tütüncünün de tarlasından kovulacağını, köylünün efendisinin de BAT olacağını söyledi. TEKEL Yönetim Ku- rulu'nun BAT'ın öne sür- düğü şartlann TEKELı ve tütüncülüğümüzü çö- kerteceği uyanlanna ku- lak asılmadığını belirten Perincek. hükümetin bu rutumunun emperyalistle- ri cesaretlendirdiğini, şımdi de .ABD Ticaret Ba- kanlığı'nın enerjı santral- larının ABD tekellenne devn için Danıştay'ın devre dışı bırakılmasını istedığinı söyledi. İşçi Partisi'nın özelleştirmele- re karşı kampanya başlat- tığını açıklayan Perincek, işçi ve emekçilere ozelleş- tirmeci partilerden istifa etmeleri ve oy vermeme- leri çağnsı yaptı. Doğu Perinçek'e göre hüküme- tin BAT ile yaptığı gizli anlaşma hükümleri şöyle: - BAT: Ortadoğu. Kaf- kaslar ve Orta Asya'daki bölgesel pazarlara yapa- cağı ıhracatında Türki- ye'yi üretim üssü olarak kullanacak. - Samsun ve Yem Har- man sigaralannın tüm haklanndan yararlanacak. - TEKEL. Samsun \c Yeni Harman'ı BAT'ın ta- lep edeceği miktarda ve seçecegi fabrikalarda üre- tecek. - Akhisar Fabrikasf nın üretime geçmesi de BAT'ın uygun gördüğü zaman ve koşullarda ola- cak. - BAT. kendi dağıtım sisteminı kuracak. TE- KEL, karşı çıkamavacak. - Şirket ürünlerinde herhangi bir fiyat kontro- lü olmayacak \e ürünler serbest olarak pazarlana- cak. - TEKEL'in özelleştiril- mesi durumunda, şirket- teki TEKEL hisselennı ve markalannı satın alma hakkı BAT'ın olacak.