Katalog

SAYFA CUMHURİYET 8 HAZİRAN 1997 PAZAR , OLAYLAR VE GORUŞLER Temel Eğitimde Arkeolojinin Önemi GULAY S E R T Kazıbilimci (Arkeolog) T ürk toplumunun geleceğini aydınlatacağını umduğu- muz temel eğitim süresinin dekizjılauzatılmasıyla ilgi- li haberi. yoğun bakımda yaşam mücadelesi \ eren bir ^ dostun sağlık haberini bekler gibı içimiz titreyerek beklediğimız şu günlerde, eği- tim süresi kadar önemli bir konu olan ders kitaplannın, özellikle de tarih kitaplannın yetersızliğine bir kez de ben değinmek ıstıyorum. Bir kez de ben diyorum; çün- kü, izleyebildiğim kadanyla bu konuya Curahuriyet'te yakın tarihlerde iki kez yer verildı. (5.12.1996/30 1.1997). Eğitim programlannda venlen tarihle ilgili bılgılenn yetersizlğı uzun süredir il- gilendiğım bir konuydu, fakat ilk kez "Arkeolojide Ön Eğitimin Ya\gınlaştınl- ması Sorunu. Prehistona Eğitim Progra- mının Temel F.ğitime Uygulanması" ko- nulu yüksek lısans tez çalışmam sırasın- da dennlemesine araştırma olanağı bul- dum. Bıldiğimiz gibı Türkiye"de 5 yıllık te- mel eğitımıni tamamlayan çocıiklamnı- zın tamamı bir üst eğitime devam edeme- mektedir: dolayısıyla eğitim hayatı sona eren binlerce çocuk. Türk Mılli Eğiti- mi'nin amaç ve ilkeleri doğrultusunda al- dıklan "temel bilgifcrle'' hayata atılmak- tadır. Milli Eğıtim'ın, öğrencıleri bir üst öğrenime ve hayata hazırlamak ıçin ver- diği tüm konulara dair temel bilgilerin in- celenmesınin gerekliliğıne karşın, araştır- ma alanım sınırh olduğundan, yalnızca Sosyal Bılgıler dersinde venlen tarihle il- gfli konulan, özellikle de -uygarlıklann beşiğr oFarak övündüğümüz ülkemızde- kı gelmiş geçmiş uygarlıklann ne kada- nnın öğretildığini. kültür mirasımızın ta- nıtılıptanıtılmadığını araştırdım. lnsanlık tanhi, insanın iki ayağı üzerin- de doğrularak adımlamaya başladığı, uza- yın derinlıklerine doğnı devam eden mil- yonlarca yıllık yolculuğunun öyküsüdür. Sonsuzmuş gibi görünen bu süreçte in- san, bir yandan doğadaki öbür canlı tür- leri gibı biyolojik e\Tİmın, bir başka yan- dan da onu eşsiz kılan kültürel evrimin basamaklannı birer birer aşarak ilerle- mektedır. İnsanın biyolojik evrimine ilişkin bu- lunabilen en eskı kalıntılar, yaklaşık 4 milyon, kültürel evrimine ilişkin olanlar- sa yaklaşık 2.5 milyon yıl öncesinden baş- lamaktadır. Dört milyon yıl önce, iki aya- ğı üzerinde doğrularak insana doğru bi- yolojik evrimı başlayan canlı. günümüz- den yaklaşık 50 bin vıl önce ellerini kul- lanabilen, alet yapabilen, konuşabilen, düşûnebilen, soyutlayabilen, akıl sahibi canlı konumuna, çağdaş insana evriminin şimdilik son aşamasına (Homo Sapiens aşamasına) ulaşmıştır (1). Taşlan önce- den tasarladığı biçimde yontarak gerek- sinimini karşılayacağı aletlere dönûştür- mesiyle başlayan kültürel evrimi ise 20. yüzyılın sonlannda. geleceğini tasarlaya- mayacağımız çeşitlil iğiyle devam etmek- tedir. tnsanm kafa ve el becerilerinin ürünle- ri olan maddesel kalıntılann yapıldıkJan malzemeler, yapılış teknikleri ve yogun kullanıldıklan dönemlere göre sınıflandı- nlmasıyla. insanhk tarihi çeşıtli çağlara aynlmış. Yakın Doğu'da yazmın icat edi- lip kullanılmaya başlandığı yaklaşık M.Ö. 3200 tarihinden önceki çağlar Ta- rihÖDcesi, sonrakiler de Yaalı Tarih Çağ- lanolarak kabul edilmiştir. Kesintısiz bir oluşum sergileyen insanlık tarihinin en uzun dönemi olarak bilinen ve insanın sa- hip olduğu deneyimlerin yüzde 99'unu edindiği kabul edilen Tarihöncesi Çağ- lar'a bakıldığında yaklaşık 30-40 bin yıl öncesine değin bütün insan topluluklan- nın birbirine benzer kültürleriyle, insan- lığı bir ana gelişme çizgisi üzerinde iler- lettikleri görülebilir. Ancakbutarihlerden sonra dünyanın her köşesine ulaşabilecek ve her koşulda >aşayabilecek düzeye geien insanlar. vaşadıklan bölgeleriıı çevre ko- şullanna göre farklılaşan kültürleriyle ana gelişme çizgisinden sapmış. gelecekteki uy- garlık youanna > önelmişlerdir. Yaklaşık 30-40 bin vıl öncesine kadar geçen dö- nem, ınsanlığın "ortaktarihi*',bu dönem- lere aıt kalıntılar da evrensel niteliklerin- den dolayı tüm insanlıgın "kültür mira- sT olarak kabul edilebılir. Türkiye, gerek Tarihöncesi gerekse Ya- zılı Tarih çağlanna aıt kültür varlıklan açısından zengin binkime sahip bir ülke- dir. Topraklarunızm tarihi binlerce değil, yuz binlerce yıl öncesine uzanmakta. sı- turlı olanakJarla gerçekleştirilen kazılar- la ortaya çıkanlan insana ait en eski bel- geler Yanmburgaz Magaralan'nın bulun- tulanyla yaklaşık 400 bin yıl öncesinden başlamaktadır (2). Insanlığın gerçekleştirdiği ilk büyük devrimin (Neolitik'Besin Cretimi) öncü- leri. madenin (metalin) kâşifleri, bu top- raklarda yaşamış, tannlar adına en gör- kemli tapınaklar, krallar adına en büyük saraylar bu topraklarda yükselmiş. ticaret amacıyla en uzun yollar bu topraklardan geçmiş, parayı bu topraklarda yaşayanlar türetmiştir. Binlerce yıldır bu topraklar- da doğan. öten. gelen geçen avcılar, çiftçi- ler. zanaatkârlar, imparatotiar. bilginler, ozanlar ve daha nicelerinin yapaklan. kul- landıklan, geliştirdikleri ürünlerin birik- mesi Ue Türkhe ve Tükhe dışındaki ülke- lerde bulunan sayılaınayacak çeşiüikte ve ökuilemevecekdegerdeki kültür kahüfmi- rası) oluşmuştur. Saptanması ve kütüğe geçirilmesi (tes- pit ve tescili yapılan) ya da yapılmayı bek- leyen bu değerli varlıklar, bilgısizliğe da- yanan çeşitli etmenler nedeniyle yok ol- ma tehdidı altındadır ve halka tanıtımı ıçın hiçbirçaba gösterilmemektedir. Tür- kiye'de >aşayan insanlann çoğunluğu geç- mişlerine ve de insanın nasıl insan olduğu. 20. yûzyüuı sonundaki uygarlık düzeyine nasıl uiaştığına dair büğilerden yoksun- durlar. Türkiye'de 1973 yılından bu yana uy- gulanmakta olan 1739 sayılı Milli Eğitim Temel Kanunu'nun 2. maddesınde, Türk Milli Eğitimf nin genel amacı bütün fert- leri "Türk milletinin milli. ahlaki. insani. manevi ve kültürel değerlerini benimse- yen, koruyan ve geliştiren... Yurttaşlar... hür vebilirnsel düşünmegücüne, geniş bir dünya görüşüne sahip. insan halklanna saygıu» topluma karşı sorumluluk du\ an. yapıeı. yaraücı ve verimB kişiler vetiştir- mek" olarak belirtilmiştir. Bu doğrultu- da, tanhi eserlen tanıtmak, sevdırmek. konıma konıma ve hayranlık duygulan- ru \ ermek, onurlu bir tarihe sahip büyük bir ulusun evladı olmanm gunınınu du- yurmak ilköğretimin amaçlan arasmda yer almaktadır. Aynı amaçlar ilkokulun ikincı dönemınde (4., 5. sınıf) izlenen Sosyal Bılgıler dersinin amaçlan arasın- da anvlmış, ilgili konulan bu derste işlen- mesi planlanmıştır. Öğrencılerin, bu ders- te yurttaşlık görevleri ve sorumluluklan yönünden bugünkü uygarlığın, uzun bir geçmişin eseri olduğunu kavraması; bu uygarlıkta Türk mtlletinin hizmetini ve payını anlaması beklenmektedir. Bu amaçlara uygun olarak hazırlanan Sosyal Bılgiler ProgTamı ve kıtaplannı incelediğimde ilkokul II. Dönem Sosyal Bilgiler Programfnda 4. sınıf IV ünite- den itibaren yer alatı tarih ile ilgili konu başlıklan -tutarsız bir sıra ile de olsa- ta- rihsel olaylann aktanlabilmesi ıçin yeter- li görülmekteydi. Milli Eğitim Bakanlı- ğı. Talim ve Terbiye Kurulu'nun ders ki- tabı olarak kabul ettiği, Yayımlar Dairesi Başkanlığı'nm mat kâğıda bastığı, kar- ton kapakla tuttunılmuş 4,5. sınıf Sosyal Bilgiler kitaplannda ıse küçük boy ve si- lik fotoğraflar, yerleri, renkleri ve yazıla- n birbirine girmiş haritalar, hangi ülke ve şehirde olduğu belirtilmeyen anıt fotoğ- raflan, hangi höyükten geldiği, nerede ol- duğu ve ne işe yaradığı belirtilmeyen alet fotograflan, yanlış hazırlanmış şemalarla birlikte: Tarih (tanımı ve konusu) ile ilgili 22 sa- tır, Tanhin başlangıcı ve dönemleriyle il- gili 7 satır, Tarihöncesi dönemlerle ilgili 20 satır, Anadolu'nun tarihöncesi dönemleriy- le ilgili 5 satır, Anadolu uygarhklanyla ilgili 78 satır bilgi bulunmaktadır. Bu ünitenrn bazı bö- lümleri de dahil ohnak üzere II. Dönem Sosyal Bilgiler ders kitaplannın geri ka- lan ünıtelenndeki tarihle ilgili konularda ağırlık ulusal tarihe verilmiştir. llköğretim programının amacı ulusal tarihe aıt eserlerin tanıtılması, sevdiril- mesı. koruma ve hayranlık duygulannın uyandınlması ve gunırlandınlmasıysa, program ve bilgiler kısmen de olsa ama- ca uygundur. Tüm geçmışı ve tüm tarih- sel eserlen kapsıyorsa çoğunluğu ilköğ- retım görmüş jTirttaşlara 5 satırlık bilgi Anadolu'nun tarihöncesi çağlannı, 78 sa- tırlık bilgi Anadolu uygarlıklannı tanı- malan için yeterli değildir. "Kişigörme- diği bilmediğL tanımadığ) bir şevisevmez. ügi göstermez, ha> ranlık duymaz,önemi- ni anlamaz ve onu korumaz." Kabaağaçh. Anadolu'nun Sesikitabın- da. "Türkiye'nin ve Türkiyelileruı_ tari- hi... Anadolu'nun tarihöncesi gtçmisin- den göbek bağı kesilerek dipdiri ele aknır. Türkive tarihini Selçuk >a da Osmanb İm- paratorluğu'ndan başlatmak. onu göbek bağından değil. belinden sepettemesine kesmektir" demektedır. Türkiye'de, ilko- kul II. dönem öğrencilerine öğretilen ta- rih, hem Kabaağaçh'run tanımladığı gibi yan belinden kesik bir tarihtir hem de il- kokul programmda yer alan hemen her konuda adı geçen Atatürk'ün Dil ve Ta- rih Coğrafya Fakültesi'nin açılışında ilk deste öğrencilere vermesı içm Afetİnan'a yazdırdığı notta sözünü ettiği tarih anla- yışından uzak bir tarihtir. Atatürk'ün bu notta yazdıkJan, başka bir yazıda aynn- tılanyla üstünde durulması gereken önemdedir. (1) Arsebuk, G.; 1995. "insan ve Ev- rim ", 2. basım Ege Yav, Istanbul. (2) Özbaşaran. M.;'1995, •Yanmbur- gaz Mağaralan ", Bilim ve Teknik 332, Tem. 1995. s. 22. Yaklaşan Çağın Adı... Dr. ALPASLAN BERKTAY • • nümüzdekıyüzyılyaklaştıkça,onuken- O dine göre sahiplenenler artıyor. Kimi- ne göre "Türklük", kimine göre "İslam Çağı". Enver Paşa, Orta Asya'ya sahip çıkmıştı. Demirei u Adriyatik'tenÇin'e, Büyük Türtdye!" diyor. "21. yüzyü, Türklüğün yüzy'ıh olacak!" "Dış Türkler!" Erba- kan'ın coğrafyası daha geniş... Elinde lslam Dinan, "Mağrip'ten Maşnk < a"Tslama uçup, halifelik prova- lan yapıyor: Önce Türkiye'de tslam... Sonra Batı'da... Sonra bütün dünyada... Sonra... Diyanet Işleri Başkanı eklıyor: 21. yüzyil, İslamın çağı olacak! RP'lı Kültüf Bakanı tamamlıyor: 2V. yüzyıl, akıl değil, inanç çağı olacak! Bütün bunlar neye dayanıyor? Nüfus Krizi Komi- tesi'nın, BM, 1MF ve Dünya Bankası verilerine da- yanan raporuna göre (*), 141 ülke arasında, şu ülke- lerle birlikte "Çok aa çekenler" arasmdayız: Nijer- ya, Pakistan, Endonezya, Bangladeş, Senegal, Suri- ye. Irak. Mısır. Fas, İran. Libya... Afganistan. Soma- li, Sudan, Lübnan, Yemen ise daha da kötü durum- da... Hepsı de Müslüman! Birçoğu da zengm petrol yatakJarı üstünde... Bu genlik, neye? "klanun Çağı", bu kadroyla mı yakalanacak? Cuma namazı sonrası gösterileıde, "Kahroisun la- ik dikta!" dıye bağıranlar (laiklikle akıl. etle tırnak!) "Kahrolsun atal!" diye başka nasıl haykırabilirlerdi? Onu da yaptılar! Yazar Abdullah Ergüven'in kitabı- na. TCY'nin 175'inci maddesini çiğnernekten açılan soruşturmada, Ankara llahiyat Fakültesi'nden Profe- sör SalihTuğ'un hazırladığı bilirkişi raporunda. 1789 Devrimf nin ka>Tiağı olarak, "akılcılık" doğrudan doğruya suçlandı! Şeriatçılann baş hedefieri olan Atatürk'te asıl suçladıklan da "atalcıhk". Petrol böl- gesinde "akıl düşmanhgı" salgın halinde... Rastlantı mı? 19. yüzyılın Afyon Savaşlan'nda, Çin lımanla- nnı abluka altına alıp afyonu zorla yutturan emper- yalizm. günümüzde bu işi gencilikle. kadercilikle yü- rütüyor. Akılcılığakarşı 7. yüzyılın dünya düzenine sanlan- lann, 21. yüzyılın eşiğinde hâlâ o yüzyılın acınası ge- riliğini yaşamalanndan daha doğal ne olabılir? Çoğu da petrol zengini! Ama akıl olmadan değil yerden pet- rol fışkırması, gökten altın yağsa, boşuna! Akılla inancın yerlenni neden ayırmazlar? Pasifık'ten Atlan- tik'e -en zengin petrol yataklan üstünde!- Müslü- manlarneden emperyalizmin oyuncağı olmaktan kur- tulamıyorlar? .<\ralanndaki kördövüşü neye? Müslü- man Afganistan'da, Müslüman Pakistan, Müslüman Iran'a karşı, ta Atlantik ötesindeki Hıristıyan ABD ile birlikte!.. Müslüman tran ile Müslüman Irak. 8 yıl savaşıyorlar. 1 milyon Müslüman ölüyor. Ikisi de sal- dınrken "Allah! AHah!" dıyor. Allah kimden yana? Biri daha var: "AUah! Allah!" demiyor, Müslüman da değil. Ama "Al sana, al sana" deyip ikisine de silah satıyor. Kazanan, kım? Akıl! Akla meydan okuyan- lar coğrafyastndayiz. Emperyalizme karşı çıkıyor Kaddafı Sonra da, Doğu'nun tüm ezilen uluslanntn umudu, simgesi olan Atatürk'ün başanlı ömeğınden ders alacak yerde, onu dışlayıp, emperyalizme teslim olmuş Osmanlı'yı benimsemesinde akıl var mı? Arap'ın aklı varsa. Atatürk'le uğraşacağına. onun la- ikliğine sahip çıkıp. ümmetçilikten ve emperyalizmin oyuncağı olmaktan kurtulmaya bakar. Kaddafi, Mao'nun "Kırmızı Khap"ından esinlenip "Yeşfl Ki- tap" yazıyor Böylece. "lslam SosvaKzmi" lcuracak! "Şeriatçı Sosyalizm!" Oysa, sosyalizmın yeşili yok. Sosyalizm, akıl, bilim çağuun ürünü... Ama "Yeşi Fa- şizm" var, örneklen de ortada... Gerçek yol gösterici de inanç değil, bilhn.. Hangisı hangisini izliyor? Ki- lise 350 yıl sonra 08106%! 150 yıl sonra Darvvin'i an- layıp kabul edebildi. inanç, "aİal T1 a ayak uydurmak, onunla çatışmamak zorunda. (*) Cumhurivet, 24 Aralık 1996. PENCERE Donuşum? Bugün pazar.. Haziran'ın ilk haftasını aştık; Istanbul'a yaz birtûr- lügelemedi.. • : -. Kuzey Irak'ta hava nasıl?.. - Atruş'ta, Zap'ta, Zaho'da ya da bir başka yerde hava soğuk mu. sıcak mı, rüzgârlı mı, güneşli mi?.. Bugün pazar.. Istanbullu pazar gezintisine çıkacak... ' Ya Kuzey Irak'ta ne olacak?.. Kim şehit olacak?.. Kim gazi?.. ' "• • ' ' Pazar günü ben evdeyim; elimde bir kitap; daha' önce bu köşede adını andığım "Güneydoğu'darr öyküler." Yazan: Hakan Evrensel. Birinci sayfadan • başlayan bir konuşmayı birlikte okuyalım mı!.. Soru- lu-yanıtlı bir bölüm bu: ; "- PKK ile mücadele için uzun bir süre Güney-' doğu'da bulundunuz. Hangi çapta birliklere komuta'. ettiniz?.. - Taktik birliklere. Bu askeri bir tabirdir. Emir alan birliklere kısacası. Yani planlamacı olmadım. Evet, belki küçük operasyonlan planlayıp uyguladık. Ama büyük operasyonlara, hem büyük birtiğin birparçası olarak katıldım. - Operasyonlara da çıkıyor muydunuz? - Tabii ki çıkıyordum. Komutan birliğinin başında olmakzorundadır. Özetle, tim komutanlığından tabur komutanlığına kadar bırçok biriiğe komuta ettim. - Hiç çatışmaya girdinız mi? - Hep bu soruyu sorariar. Siz de sordunuz. Evet girdim. - Çatışma nasıl bir şey, bize anlatabilir misiniz? - Işte bu imkânsız. Belki anlatabilirim, ama,' tahayyül edemezsiniz. Bunda sizin ya da benim bir- suçum yok. Yaşamayan bılmez. ' - Biraz çalışsanız? : - iyi de çatışma sahneleri olan filmler bile o anlan tam olarak anlatamıyor ki. Ben şimdi bir havan mer- • misinin ya da RPG-7'nin sesini nasıl tarif ederim?< Ama hakkını yememek lazım. Bir iki fılm var. Bunlar. çokgerçekciydi. (...) Bana kalırsa çatışma bir adamın başının üstünde mermi geçmesi demektir. Bu, çok, faıîdı bir duygu. O merminin sesini duyduğunuz za- man, hâlâ yaşadığınızı fark ediyorsunuz; bir de tabii ölüme yaklaştığınızı. İlk zamanlar tedirgin oluyor-, sunuz. Belki de korkuyorsunuz. Ama insan alışıyor, bu seslere. ilk çatışmayı kazasız belasız atlâtırsanız, diğerleri sorun olmuyor artık. Ben mesela ilk çatışmamda kilitlenmiştim. öylece donakalmıştım. Yanımdakiler uyandırmıştı beni. Sonralan alıştım. Merminin vızıltısından, tehlikenin bana olan mesafesini bile çıkaracak duruma geldim." Bugün pazar; lstanbul'da hava pıs.. • : Kuzey Irak'ta nasıl?.. • Biz bir başka dünyada yaşıyoruz. Asker bir başka dünyada yaşıyon yıllardan beri savaşa savaşa öğreniyor, bileniyor, düşünüyor, bil- inçleniyor; Ordu'nun değişimi elle tutulurcasına so- mutlaşjyor; Kuzey Irak'ta helikopter düştü mü, olayın içine Ermenıstan. İran, Suriye, Güney Kıbns, Yu- nanistan, Sırbistan, Rusya giriyor... Küreselleşmeye yalnız piyasa açısından bakılırsa, yanlış olur... Küreselleşme işte bu!.. Güneydogu'da başının üstünde uçan merminin sesinden türünü saptayan asker, helikopteri düşüren füzenin kaynağına eğildi mi, dünya ölçegindedüşün- • meyebaşlayıpktşiliginio-çapnıbüyütüyor. -• >•-<•<-^<» Türkiye, hızla bir dönüm noktasına doğru gtdiyof;- yann hiçbir şey eskisi gibi olmayacak... JohnnieVV ctionTime ,fe JohnnieVvalker k ÂctionTime F Tam 30 Kış; isKoçya Yoiundai Johnnie Walker ' Actıon Tırne 97ye katıima L şansmi elde eîmek ön aşağıda- '• t kuponudoldura'-ak 25 6.1997 | tarihine kadar normal veya j taahhüilü postayia , PK 5 Çeüktepe 80650 istanbü^ adresine gondermeruz yeterli. Tarafimızca yapılacak ön t_ enin hefnen ardmdan. rtnıe VVaiker Actson Tsme iie i bîlgı ve kaîıhm fomiları •esintze posîalanacaktir. 3-7 Eylül 1997 tanhleri arasınöa iskoçya'dakı bu yanşa kat'iacak 30 kışî isîanbu) Pasha Beach'de ...., lırlenecekîır. ıra ırma' ', anavatanı Iskoçya'nın o harıka dofa^tnda bambaşka bir heyecan için: Johnnie VVaiker Action Tıme! ^U muhteşem yarışta beş gün boyunca lam 30 katılımcıya macera dolu bir dünyanın kapıları aralanıyor. Sarpkayaların arasındakı daracık yollarda pedal çevinrken, kanoyla nehnn berrak sulârında özgürlüğün bir başka boyutuna yol alacak. dört tekerlekli motosikletinizle" asla engel tanımayacaksınız. Özel yetiştirilmiş İskoç taylarıyla yarışacağınız ejta^ heyecanı daha da artıracak. -* • » 'ij^ a Hiçbir şeyı ertelemeden ve kendinizi asla kısıtlamadan hayatın tadını çıkarmaya hazır mısınız? time ! Adı Soyadı : ; Doğum Tarihi : / . . / . . Adresı : - - - Semt'Şehır : I Posta Kodu 3-7 Eylül 1997 tanhleri arasında yuıtdışına seyahat yapmaya he*angi| bırengelınız var mı' | Evet J l Hayır Z J Ingılızce bılıyor musunuz'' ! Evet I Z Hayır d 18 raşından Kuçukler bu ofgancasyona kattlamaz | •MHHMBMİ BRIT1SHAlRWAYS Dünyanın gozde havayolu .