Katalog

7 MAYIS 1997 ÇARŞAMBA CUMHURİYET SAYFA DIŞ HABERLER 11 Azerbaycan petrolleri için yürütülen yanşta Batı'nın gerisinde kalan Rusya, çareyi yeni ittifaklarda aramaya başladı Hazar, Rusya'yı Iran'a yaldaştırdıDış Haberier Servısi - Gelecek yûzyıla kalacak en büyük petrol rezervlerinden bi- ri olarak nitelendirilen Hazar petrolleri çevTesinde dönen yanşta Batı şimdiden çok öne geçti. Burnunun dibindeki bu mu- azzam petrol yataklanndan pay alamaya- cağı endişesine kapılan Rusya ise çareyi tran'la işbirliğinde anyor. Bu haftaki sayısında Hazar petrolleri için süren uluslararası mücadeleye geniş yer ayıran Newsweek dergisi "Dünyanın büyük petrol şirketieri Hazar Denizi petrol- lerini çıkartmak için yanşırken Rusya ile İran'a da onlann tozunu yutmak kalıyor" diyor. Bilım adamlan Hazar petrollerinin, dünyada kalmış son el değmemiş dev pet- rol rezervi olduğunu tahmin ediyor. Söz konusu petrol yataklannın büyük kısmı- run Azerbaycan kıyılanna yakın mesafede olması nedeniyle Bakü bir anda dünyanın en hareketli başkentlerinden biri oldu. Ha- zar'a kıyısı olan Azerbaycan, Kazakistan . . . . . Vöptnn suFSf bonjhatt ve Türkmenistan eski Sovyetler Birliği cumhuriyetleri olmalanna karşın kesinlik- le Batılı şirketlerle iş yapmayı tercih eder gözûküyorlar. Hazar petrollerinin ABD'nin Körfez ül- kelerine bağımlılığını büyük ölçüde azal- tabileceğinı belirten Newsweek'e göre ABD'li yetkililer olaylann bu şekilde ge- • Hazar konusunda tecrübeli eski bir Batılı diplomat "ABD için Küba neyse, Ruslar için de Hazar o. Ne zaman Batı'dan biri Hazar'da hak iddia etmeye kalkışırsa Rusya sinirinden isilik döküyor" diyor. lişmesinden çok memnun. ABD Ulusal Güvenlik Danışmanı Sandy Berger mart aymda verdiğı demeçte. Hazar bölgesini "Geleceğuniz açısından olağanüstü dere- cede önemli" olarak tanımlıyor ve "Dün- yanın o bölgesiyle ilişkilerimizi geüştirme- nin çok güçlü jeostratejik ve ekonomik çı- karlar sağlayacağına inanıyorum" diyor. Petrol devleri Hazar'dan çıkartılacak petrol önümüzdekı yüzyılda dünya petrol üretımıne büyük katkı sağlayabilir. Suudı Arabıstan 259 ' Tahmin Kaynafc Uluslararası Petrol Hazar Denizi, Washıngton için aynı za- manda 2 çok önemli Amerikan çıkannın da birleştiği bölge: Yeni cumhuriyetlerin ken- dilerini Rus emperyalizminden kurtarma- lanna yardımcı olmak ve muazzam para yapmak. Newsweek, Azerbaycan'ı Amerikan "ti- cari diptomasisinin" dünyada şu anda en • Hazar'da ipleri Batı'ya kaptırdığmı gören Rusya, Iran'la birlikte Hazar'ın deniz değil göl olduğu iddiasını ortaya attı. Bunun kabul edilmesi durumunda Hazar'da kıyısı olan tüm ülkelerin petrolden eşit pay almalan gerekiyor. fazla yoğunlaştığı ülke olarak tanımlıyor. ABD Başkanı BUI Clinton'ın bölgedekı petrolün çıkartılması ve taşınmasında Amerikan çıkarlannı savunmak amacıyla üç kez Azeri lider Haydar Aliyev'le birara- yageldiği.onatelefonlarettıği vemektup- lar yazdığı belirtiliyor. Washington'daki Stratejik ve Uluslararası Çauşmalar Mer- Körfezde gerginlik Tahran ABD'yiBM nezdinde protesto etti • Tahran yönetimi, BM Güvenlik Konseyi'ne gönderdiği mektupta ABD savaş gemilerini bir Iran savaş gemisine radarlannı kilitlemekle suçladı. TAHRAN (AA)- tran. Basra Körfezi ve Umman Denizi'ndeki savaş gemileri ve uçaklannın hareketleri nedeniyle ABD'yi BM nezdinde protesto etti. IRNA'nın haberine göre lran"ın BM Daimi Temsılciliği tarafindan 29 nisanda BM Güvenlik Konseyi'ne gönderilen bir mektupta. ABD savaş gemilerinin geçen yılın sonlannda Iran savaş gemisi Hadang'a radarlannı kilitledıkleri iddia edildi. IRNA. tran'ın BM Daimi Temsilciliği'nin "ABD'nin yasadışı faaliyetierini protesto ettiğini ve bunlara son verilraesini istediğini" bildirdi. Azerbaycan, petrol zengini ülkeler arasına kaülabilmek için Bab-Rusya çekişmesinin tamamlanmasını bekliyor. Ermenistan'a karşı petrol karünı ojnamaktan da geri kalmıyor. kezi'nden Robert Ebel "Lobi çahşmalan başkanın kendisinden başlayıp aşağıya doğ- ru devara ediyor" diyor. lşte tüm bu gelişmeler, Ruslan çok faz- la rahatsız ediyor. Hazar konusunda tecrü- beli eski bir Batılı diplomat "ABD için Kü- ba neyse, Ruslar için de Hazar o. Ne zaman Batı'dan biri Hazar'da hak iddia etmeye kalkışırsa Rusya sinirinden isilik döküyor" diyor. Acıitiraf Ruslann. Hazar'da etkin bir oyuncu ola- bilmek için yeterince teknolojiye ve para- ya sahip olmadığı biliniyor. Bu açıdan ba- kıldığinda. Batı Rusya'yı dışarda bırakma- ya çalışmıyor, Rusya içeri giremiyor. Üst düzey bir Rus diplomat, Newsweek'e ver- diği demeçte itiraf ediyor: "Bölgede ekono- mik yönden etkin olma olasıhğunız çok az. Hazar'da şansunızı elbette ki yitirdik." Ne var ki Rusya. yitirdiği bu şansı yeni- den kazanmak için başka yollar aramaktan geri kalmıyor. Hazar"daki ortak çıkarlan- nın geçmişte Sovyetler'e sıcak bakmayan Iran'la Rusya'yı bıraraya getirdiği belirti- liyor. Moskova, Tahran'la güç birliği yapa- rak Hazar'ın bir 'deniz' değil de bir 'göT olduğu tartışmasmı başlattı. Bu kabul edi- lırse Hazar'a kıyısı olan bütün ülkelerin çı- kartılacak perrolden ortak pay almalan ge- rekecek. Azerbaycan ve Kazakistan'ın red- dettiği bu tezi Türkmenistan hâlâ savunma- ya çalışıyor. Moskova'nın kozu öteden be- ri boru hatlan olmuştur. Eski Sovyetler Bir- liği'nde tüm boru hatlan Rus topraklan üzennden geçerdi. ABD hükümeti ve en- düstri kaynaklan. Hazar petrollerinin gü- zergâhı ile ilgili karann bu yıl verilmeye- ceğini söylüyorlar. Boru hatlanyla ilgili bu karann Rusya'nın olası tepkisi nedeniyle ertelendiği belirtiliyor. Iranûmifli Newsweek, ABD'nin de boru hatlan üzerine siyasi o>Tinlar oynadığını belirti- yor. Haritaya bakınca Hazar petrolleri için en kısa güzergâhm Iran'dan geçtiği görii- lüyor. ABD ambargosu, İran boru hattı ola- sılığını ortadan kaldırsa da tranlılar, Hazar Kulübü'ne katılacaklan konusunda ümit- lerini koruyorlar. Tahran'dakı Uluslararası Enerji Araştırmalan Enstitüsü'nden Feri- dun Barkeşti "Günün sonunda, ekonomi kazanacaktır. Ne dostluklar ne de düşman- lıklar sonsuza dek sürer. Sadece çıkariar sonsuza dek sürer." Hazar petrolleri dünyadaki dengelerle oynarken Azerbaycan bu jeopoütik mayın tarlasında çevikçe ilerliyor. Aliyev, diplo- matik açıdan istediklerini elde edebılmek için petrol kozunu akıllıca kullanıyor. Ba- tı ise petrole ulaşmak için diplomasiden faydalanıyor. Ruslar haklı: Her şey politi- kaya bağlı. Ne var kı kimse kaybeden biri- nin sözlerine kulak asrruyor. Türkiye'nin petrol politikasızlığı• Azeri ana üretim petrollerinin taşınması ile ilgili karann alınmasına az bir süre kala net tavır koyamayan Çiller, "petrolün doğrudan Ceyhan'a taşınması" politikasından bir kez daha vazgeçerek "Erken üretim petrolünün taşınacağı Supsa, Ceyhan hattının bir parçasıdır" dedi. • Çiller'in sözleri, Türkiye'nin petrol politikasızlığına bir örnek olarak değerlendirilirken Supsa hattının Ceyhan tezini gündemden düşürebileceği tehlikesine işaret edildi. SERKAN DEMİRTAS, ANKARA - Başbakan Yardımcısı ve Dışişleri Bakanı Tansu Çflfer, er- ken üretim Azeri petrolünün dünya pazarlanna taşınmasına yönelik seçi- len iki hattan biri olan Bakü-Sup- sa'nın, ana üretim Azeri petrolünün taşınması için düşünülen Bakü-Cey- han hattının ayagı olduğunu söyleye- rek Türkiye'nin petrol politikasızlığı- na yeni bir halka kattı. Uluslararası konsorsiyumun (AIOC), Bakü- Sup- sa'yı Fınanse edecek olan Türkiye'nin anlaşma maddeleri arasında Bakü- Ceyhan hattına da arıfta bulunulması istemini reddetmesinin ardından An- kara görüş değiştirerek "Supsa ile Ceyhan arasında bir ilinti kuruîma>'a- cağını. Türkiye'nin doğrudan Bakü- Ceyhan'ı inşa etmeye çahşacağuu'" kaydetmişti. Sovyetler Birliği'nin dağılmasının ardından kurulan Azerbaycan, Türk- menistan ve Kazakistan gibi bağımsız cumhuriyetlerin zengin yeraltı kay- naklanndan "tarih,dil ve kühür bera- beriiğini kullanarak" yararlanmaya çalışan Ankara, bu konularda henüz etkin bir politika belirleyemedi. Tür- kiye'nin, Azerbaycan ve Kazakis- Haydar Aliyev TBMM'de ağır konustu 'Darbeye Türk siyasileri karıştı' ANKARA (Cumhuriyet Büro- su) - Cumhurbaşkanı Süleyman DemireTin resmi davetlisi olarak temaslannı sürdüren Azerbaycan Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev, 17 Mart 1995 tarihindeki darbe girişimine Türkiye'deki siyasi partilerin de katıldığını söyledi Bunu ilk kez açıkladığını belirten Aliyev, "Öd ülke Uişkilerine hiçbir leke düşmemesini istedim. Ancak darbenin ardmdan Türkhe'ye ka- çanlan Türk emnhetinden iste- meme karşın bir yanıt alama- dnn"dedi. Aliyev, TBMM'de dün yaptığı konuşmada 1995 yılında kendi iktidanna karşı düzenlenen darbe girişimine Türkiye'deki siyasi partilerin de kanş- tığını belirtti. Aliyev, şunlan söyledi: "Teessüflerobun td Azerbavcan'da düzenlenen ikinci darbe girişimine Türkiye'deki siyasi partiler de katddı. Türkiye vatandaş- lan katıldL Ben bunu daha önce hiç söylemedim. Gizle- dim. Çünkü iki ülke Uişkilerine hiçbir teke düşmemesi- ni istedim. Ama darbeye karışan Ferman Demirkol, Türkrve'ye getirildi. Basına konuştu. Televizyona çıktL Kimdi bu adam? Sonra Kenan Güven dhe biri de ka- tıldL Darbeden sonra kaçanlar Türkiye'ye geldi. Biz bunlan emniyetten istedik, ama kimse geri verihnedL" Azeri ana üretim petrolünün dünya pazarlanna taşın- ması için Bakü-Ceyhan'ı tamamen desteklediklerini belirten Aliyev, Ermeni-Azeri sorununun çözülmesi durumunda iki ülkenin işbirliği ola- naklannın daha da artacağını kaydetti. Aliyev, Türkiye Cumhuriyeti'nin la- ik yapısının Azerbaycan ve diğer tüm Türk cumhuriyetleri için örnek oldu- ğunu belirterek, "Sizin cumhuriyet harbinizi bizim için ömektir. Sizin cum- huriyeti kurmanız bizinı için ömektir. Sizin cumhuriyet sonrası hukukunuz bizim için ömektir. Türkiye'nin bu yo- lundan vazgeçmemesini ümit ediyoruz. Türkiye, Atatürk'ün yolundan gide- cektir. Türkiye, bu yolla dünyanın en ge- lişmiş. en laik ülkesi olacaktır" dedi. Aliyev'in konuşmasının "laiklik" ile ilgili bölümü DYP ve muhalefet parti- lerinin milletvekillerince alkışlanırken. RP'lilerin alkışlayanlan izlemekle yetinmesi dikkat çekti. Aliyev, dün sabah saatlerinde önce Bahçelievler semtindeki Azerbaycan Caddesi'nin açılış törenine, Azerbaycan'ın yeni büyükelçilik binasuıın temel atma törenine katıldı. Aliyev; daha sonra da Kara Harp Oku- lu'nda eğitim gören 143 Azeri öğrenciyi ziyaret etti. Aliyev, buradaki konuşmasında. "Türkordusu,\ ı atam- na. miUetine, cumhuriyete ve Atatürk'ün koyduğu vola bağhdır. Bu nedenle Türk ordusu gücünü toptan, tüfek- tendeğil,buradanahr''dedi. Aliyev, TBMM'de millet- vekillerine seslendikten sonra ANAP Genel Başkanı Mesut Ydmaz ile de biraraya geldi. Aliyev daha son- ra , ANAP Genel Başkanı Mesut Yılmaz ile DSP Ge- nel Başkanı Bülent Ecevit ile görüştü. tan'ın Hazar havzasındaki yaklaşık 350 milyon tonluk (1 trilyon dolar) petrolün dünya pazarlanna taşınması- na yönelik ortaya koyduğu Bakü-Cey- han boru hattı projesinin de bu politi- kasızhk nedeniyle tehlikeye düştüğü bildirildi. Rusya baskısının KazakTs- tan'a oranla daha az hissedildiğı Azer- baycan petrolleriyle özellikle ilgile- nen Türkiye. Azeri petrolünün çıkanl- ması, işletilmesi ve pazarlanmasından sorumlu yabancı şirketlerkonsorsiyu- muna (AJOC) yüzde 6.75 'le ortak ol- du. Petrol üreten bir ülke olmaması ne- deniyle petrol piyasalannda yeni bir ülke olan Türkiye, Azeri ana üretim petrolü öncesinde çıkanlacak erken üretim petrolün tamamının Rusya'nın Novorossisk Limanı'na akıtılmasını engellemek üzere Gürcistan'ın Supsa Limanı ile Bakü arasında yeni bir hat döşenmesi görüşünü destekledı. ABD'nin devreye girmesiyle AIOC "eş zamanlı iki hat" önensini kabul etti ve taraflann boru hatlannın dö- şenmesi ile ilgili önensini istedi. An- kara'nın, Ceyhan hattının ilk ayağı olarak gördüğü Bakü-Supsa hattının yaklaşık 250 milyon dolar tutan ma- liyetıni karşılayacağını belirten Türki- ye, anla^mada ana üretim için Bakü- Ceyhan hattına atıfta bulunulmasını istedi, ancak AIOC, bunun erken bir siyasi karar olacagı gerekçesiyle ka- bul ermedi. AlOC'nin reddetmesi üzerine Tür- kiye, politika değiştirerek Supsa'nın Ceyhan hattının bir ayağı olmadığını, Azeri petrolünün Ceyhan terminaline doğrudan ulaştınlacağını açıkladı. Dönemin Dışişleri Bakanlığı Sözcü Yardımcısı Nurettin Nurkan. düzen- lenen haftalık olağan brifinglerin bi- rinde. bir soru üzerine "Eski fîzibilite çahşmalan hattın Bakü-Supsa-Ce\- han üzennden geçmesini öngörüyor- du. Şimdi direkt Bakü-Ce> han söz ko- nusu. Bu konuda çauşmalara devam ediliyor" dedi. Aynı dönemin Başba- kanı, şimdi Dışişleri Bakanı Tansu Çiller ise, Azerbaycan Cumhurbaşka- nı Haydar Aliyev ile görüşmesinin ar- dından gazetecilerin sorulannı yanıt- larken "Bakü-Supsa, Bakü-Ce>han'ın bir parçasıdır. Supsa hattının gerçek- leşmesi, Ceyhan için büyük bir avan- tajdır" dedi. Çiller'in bu sözleri "Pet- rol poütikasızhğunız i>ice su yüzüne çıkn" yorumlannın yapılmasına ne- den oldu. Supsa da yanlıştı Uzmanlar, Azeri erken üretim pet- rolü için desteklenen Bakü-Supsa hat- tının da Türkiye'nin çıkarlan açısın- dan olumsuz olacağını kaydettiler. Türkiye'nin Boğazlar konusunda çok hassas olmasına karşın, Karadeniz kı- yısmdaki Supsa hattının desteklenme- sinin de srrateji hatası olduğunu belir- ten kaynaklar "AlOC'nin kabul ettiği Supsa ve Novorossüsk hadanna yapı- lacak eklemeler ile bu hatlann 5 mil- yon tonluk taşıma kapasiteleri 20 mil- yon tona çıkanlabOir ve böylece Tür- kiye'nin Ceyhan tezi tamamen gün- demden düşebilir. Türkhe'nin petro- lün taşınması ile ilgili ilk ve tek önerisi Ceyhan olmalıydı" dediler. Türkiye; Bakü-Ceyhan hattının. Azerbaycan la "kardeşlikOiskilerini" kullanarak kabul edilmesıne yönelik çalışmalannı sürdürürken Azeri yetki- liler "Gönlümüz Ceyhan'dan yana. Bu, iki cumhurbaşkanının imzaladık- lan deklarasyonda da belgelendi zaten. Ancak ana üretim petrolünün hangi hatlardan akıtılacağuia yönelik kara- n AIOC verecek*" diyerek. konunun "gönül bağlanndan çok çıkar ilişküe- ri" ile ilgili olduğu mesajını verdiler. Boğazlar tehlikede Azeri ana üretim petrolünün boğaz- lardan geçirilmesinin büyük çewe tehlikelerini de beraberinde getirdiği- ni belirterek. ana üretimin Ceyhan'dan geçmesi gerektiğini belirten Türki- ye'nin, yine Karadeniz kıyısındaki Supsa tezini desteklemesi bir çelişki yarattı. Rusya'nın Kazaklarla anlaşa- rak Tengiz sahasındaki petrolleri bo- ru hatlanyla Novorossiisk'e, oradan da tankerlerle boğazlar üzerinden dünya pazarlanna pazarlamayı öngör- mesi üzerine Türkiye sert çıkarak "ts- tanbul ve Çanakkale boğazlanndan geçişlerle ilgili önlemler alacağmı" du- >aırdu. Rusya ise, Türkiye'nin gerek- tiğı zaman Azen petrolünü Karade- niz'egetirebildiğini, "boğazlar konu- sunu, Ce>'han hattının gerçekleşmesi için koz olarak kullandığı" eleştırisini getırdı. ABD GONDERDİ HAMAS lideri Ürdün'de Dış Haberier Servisi - ABD'de tutuklu bulunan Filis- tinli radikal Islamcı HAMAS örgütünün lıderlerinden Musa Ebu Marzuk'un önceki gün Crdün'e iade edildiği bildiril- di. HAMAS. Marzuk'un bir daha ABD'ye dönmemek sar- tıyla serbest bırakıldığını açık- larken Marzuk, dün Ürdün'de yaptığı konuşmada HAMAS için çalışmaya devam edece- ğini söyledi HAMAS'ın eski siyasi şefi olan ve 21 aydır ABD'de tutuklu bulunan Mar- zuk önceki akşam özel bir uçakla getirildiğı Ürdün'de ABD'li güvenlik yetkililer ta- rafmdan Ürdünlü birimlere ia- de edildi. ABD'de iki yıl hapis yattıktan sonra bir daha geri dönmemek şartıyla sınır dışı edilen Marzuk, dün Ürdün'de yaptığı konuşmada örgüt için çalışmaya devam edeceğini söyledi "Siyasi eylemlerime devam edeceğim. Halkıma hiz- met için ve halkımın istekleri- ni gerçekleştirmek için yapa- cak daha çok şey var" dedi. Öte yandan, HAMAS'ın Ürdün'deki sözcüsü Muham- med Nazzal Marzuk'un, ABD'den aynlmadan önce bu ülkeye bir daha dönmeyeceği- nedairbirbelgeyi ımzaladığı- nı açıkladı. Nazzal, Mar- zuk'un ABD'den aynlmadan önce yeşil kartmı iade etmek zorunda kaldığını belirterek dünyanın herhangi biryerinde ABD aleyhine dava açmaya- cağına dair bir şartı da kabul ettiğini açıkladı. The VVashington Times 'Terörün şefleri Suriye'de' VVASHİNGTON (AA) - ABD'nin etkin gazetelerinden "The VVashington Times"ta, dün yer alan bir yorumda, Amerikan yönetiminin, ulusla- rarası terörizme destek veren Suriye'ye karşı "sert çıkma- sı" önerildi. Vv'ashington Times, Suri- ye'nin terönzme destek veren ülkeler arasında özellikle öne çıktığmın raporda da görüldü- ğünü ifade etti ve bütün bun- lara karşıhk Şam'ın ABD yö- netiminin hiçbir baskısı ile karşılaşmadığını yazdı. Yorumda. ABD yönetimi- nin, doğru bir şekilde terör ör- gütlerine destek veren Iran ve Libya'ya karşı yıllardır baskı uyguladığını, ancak Suriye'nin terör örgütleri ile ılişkılennde ve terörizme desteğinde "ta- mamıyla özgür" hareket etti- ği ifade edildi. Yorumda, ABD Dışişleri 'nin raponında önde gelen 37 terör örgütünün adının yer aldığı ve bunlardan 9'unun Suriye ve Şam'ın etkialanı içindekiLüb- nan'da faaliyet gösterdiği belir- tildi. Yorumda, "Şam'm, dün- yanın en azılı terörist liderle- rinin banndığı bir kent ol- ması da yeni bir olay degil- dir" denildi.