Katalog

26 KASIM 1997 ÇARŞAMBA CUMHURİYET SAYFA EKONOMI KRİZÎN YIKICI ETKİLERİ SERBEST PİYASAYA GÜYENİ SARSMAYA BAŞLADI Küreselleşme çatırdıyorAsya-Pasifik Borsaları 2SKasım1997 TOKYO Nikkei 15,867.53 - 854.05) HONGKONG HangSeng 10,325.56 (-260.80) SİNGAPUR KUALALUMPUR KLSE!ndex 54157 (-29.00) TAJPEI Wetghted lndex 7,759.97 (+3.72) BANGKOK Composite lndex 439.59 (-11.05) SYDNEY AllOrdinahes 2,454.4 (-27.7) • Artan küreselleşme, bankacılık, kur, faiz oranlan alamnda ya da menkul kıymet piyasalannda ortaya çıkan krizlerin hızla diğer ülkelere yayılmasına yol açarken hasan kaldıramayacak durumda olanlann ise mali açıdan çökmesine yol açıyor. • Güneydoğu Asya ve bazı Latin Amerika ülkeleri. küreselleştikİeri ölçüde piyasalan sarsan mali krizden de en çok etkilenen ülkeler pldular. Bu ülkelerin liderlerinin, küreselleşmenin yıkıcı etkilerinden şikâyet sesleri yükselmeye başladı. Ekonomi Servisi - Kapitalizmin en son aşaması olarak değerlendirilen küreselleşme. ülkeler ve insanlar arasındaki gelir uçurumunu giderek arttınrken, son yıllarda yaşanan krizler neo-liberal politikalara olan güveni de sarsmaya başladı. I994'te Meksika, I995'te Arjantin, I996'da Bulganstan ve 1997 başında Çekoslavakya'da serbest piyasa uygulamalan yüzünden yaşanan çeşitli krizlerin ardından Güneydoğu Asya'da somut sinyallerini yaz başlannda veren ve bölgenin sınırlannı aşarak dünyaya yayılan sarsıntılar. ülkeler arası ekonomik entegrasyonun ortaya çıkarabileceği zararlan yeniden gündeme getırdi. ABD'de yayımlanan liberal eğilimli Wall Street Journal gazetesi 29 Ekim tarihli başmakalesinde, "Üeri derecede entegre olmuş dünya ekonomisinde, döviz ruleti felakete yol açabüiyor" diyerek boyutlan büyüyen küresel ekonominin etkilerinin nelere yol açabileceğini de bir anlamda itiraf ediyordu. Artan küreselleşme, bankacılık, kur, faiz oranlan alanında ya da menkul kıymet piyasalannda ortaya çıkan krizlerin hızla diğer ülkelere yayılmasına yol açarken hasan kaldıramayacak durumda olanlann ise mali açıdan çökmesine yol açıyor. Ekonomik entegrasyon ve serbest piyasa ekonomisi uygulamalan açısmdan birkaç yıl önce. gelişmekte olan ülkelere örnek gösterilen Güneydoğu Asya ve bazı Latin Amerika ülkeleri, küreselleştikleri ölçüde piyasalan sarsan mali knzden de en çok etkilenen ülkeler oldular. Son günlerde bu ülkelerin liderlerinin, küreselleşmenin yıkıcı etkilerinden şikâyet eden sesleri giderek yükselmeye başladı. Geçen ay gelişmekte olan 15 ülkenin oluşturduğu G-15 zirvesine katılan Malezya Başbakanı Mahathir Muhammed ve Endonezya Devlet Başkanı Suharto. yeni emperyalizm ve küreselleşmenin olumsuz etkilerinden yakınarak; BM, IMF. Dünya Bankası gibi uluslararası örgütlere piyasalann yeniden düzenlenmesi ile ilgıli taleplerini ilettiler. Öte yandan bu süreç içerisinde ekonomik egemenliklerini daha da arttıran gelişmiş ülkeler. Manila'da toplanan Asya-Pasifik Ekonomik Forumu'nda (APEC) küreselleşmenin savunusunu yapmaya devam ederken. birlığin 'zayıF ülkelerinden Malezya"nın Başbakanı Muhammed serbest piyasa düzenine aşın güvenin zararlanndan yakınıyordu. Uzakdoğu iflaslann eşiğindeEkonomi Servisi - Japonya'da Yamaıchı Menkul Değerler'in ıflasınm yankılan sürerken geçen yıl 179 trilyon kâr eden Tokyo-Mitsubıshi Bankası da e>lül ayına kadar altı ayda 860.5 mılyar yen (yaklaşık 1.3 katnlyon lıra) zarar edeceğıni açıkladı. Japon Yeni. dolar karşısında son 5 yılın en düşük düzeyıne ındi. Dolar- yen paritesi 128 barajmı aştı. Güney Kore'de ise aracı kurum çalışanlannın sendika yetkilıleri, gecici olarak kapatılması için borsanm önünde eylem yaptılar. Japonya'daki banka knzinin ardından Güney Kore'de de bankalar iflasm eşiğine geldi. Güney Kore Merkez Bankası dün açıkladığı raporda, ülkenin 5 büyük tkaret •-' -" bankasının işlemlerini durdurma tehlikesiyle karşı karşıya olduğunu belirterek fınans dünyasını uyardı. Tüm bu gelışmelerle birlikte Japon Merkez Bankası, Yamaıchi Menkul Değerler'in iflasının etkilerini hafifletmek için fınans sektörüne 125 milyar dolar (24 katnlyon lira) vereceğıni açıkladı. Japon Merkez Bankası, 6.3 milyar dolar sadece Yamaichi'de hesabı olanlar ve yatınmcılann kayıplan için kullanılacağını açıkladı. Japon para birimi yenın tüm Avrupa borsalannda değer kaybetmesi ve ABD Dolan karşısında son 5 yılın en düşük değerine inmesıyle tüm Asya ülkelerinin para değerlennde ve borsalannda düşüş gözlendi. Resmi tatil dolayısıyla önceki gün kapalı olan Tokyo Menkul Kjymetler Borsası'nda Nikkei Endeksı dün, cuma günkü kapanışına göre 854.05 puanlık düşüşle, 15867.53 puandan kapandı. Gün ıçinde endeksın 15774.33 puana kadar gerilediği görüldü. Japon yatınmcılann diğer fınansal kurumlann da zararlannı gizliyor olmalanndan korktuklan bıldinlirken, bır aracı kurum yetkilisi yaptığı açıklamada şunlan söyİedi: "Yamaichi Menkul Değerier'in ve bu av başında Sanyo aracı kurumunun çökmesi üzerine finansörter, hisse seneüerini saüşa çıkardılar. Japon hisse senetkrini turmanın riskli olacağını düşünüyonız." Hong-Kong ve Seul borsalannda hisse senedi fiyatlan yüzde 2.5 düşerken. Kuala Lumpur Borsası yüzde 5.1, Bangkok Borsası yüzde 3.8'lik gerileme kaydettı. New York Borsası'nda ise dün Dow Jones Endeksi açılıştan sonra 10 dakıka içinde yüzde 0.6'hk yükselişle 7819.4 seviyesine ulaştı. Bu arada, Japonya ekonomisi ile ilgili karamsariık Tokyo'da dolann 1992 Ağüstös aymdan bu yana en yüksek düzeyine ulaşarak son beş yılın en yüksek değeri olan 127.88'i gördü. G. Kore'ye acı reçete Güney Kore'de önde gelen 21 aracı kurumda örgütlü sendika temsilcilen borsanın geçici olarak kapatılarak hisselerdeki değer kayıplanntn durdurulması için dün Seul Borsası önünde eylem yaptılar. AA'nm habenne göre, göstericiler Kanada'da devam eden Asya Pasifık Ekonomik Forumu'nun sorunlan çözümlemek üzere geri dönmeleri çağnsı yaptılar. Yabancı gözlemciler, yatınmcılann IMF'nin dayatacağı katı koşullar ile birçok firmanın batacağından endişe ettiklerini dile getirdiler. Seul'de temasiannı sürdüren IMF heyeti, mali yardımda bulunmadan önce, yönetimden mali kurumlann daha sıkı denetlenmesini ve bu amaçla tarafsız üst bir mali kurul oluşturulmasını istedi. IMF'nin önerdiğı 'aa reçete'de yılda 6 gün izin yapabılen Güney Korelilenn daha çok çahşması isteniyor. Piyasalarda yen, dolara karşı son beş yılın en düşük seviyesine indi. Asya için kurtuluş stratejileri Asya'dakı kriz yeni bir boyut kazanırken yeni çözümler aranıyor. Financial Times pazartesi günkü baskısında. bu ipuçlanndan yararlanarak sorunun aşılmasını sağlayacak öneriler getirdi. Financial Times"a göre halen Kanada'da süren APEC (Asya-Pasifik Ülkeleri Economik Topluluğu) göriişmeleri, krizden etkilenen ülkelerin sorunlannı ve alacaldan tedbirleri ifade etmeleri için büyük fırsat oluşturuyor. Japonya ve Güney Kore'ye krizden çıkış için şunlar öneriliyor: HNANCIALTIMES tazeiemeK ıçın Japonya ve Güney Kore, batan banka ve şirketlerin ekonomilerinin bütüne zarar vermemesi için aldıklan önlemleri resmen ilan etmelıler. 0 Tokyo ve Seul'deki hükümetler, çözüm politikalannın takviminı düzenlemek üzere sorunlannın kapsamını belirlemeliler. 0 ABD ve Avrupa destek vennek için yardımlann kullanılacağı alanlar hakkında aynntılı bılgiye sahip olmalı. • Asya'ya serbest piyasa içinde kalacağı gûvencesi verebilmelı. Clinton'dan uyan: Krizi ciddiye alınEkonomi Servisi - Asya-Pasifik Ekonomik tşbırlıği zirvesine katılan üye ülke lıderleri Asya'da krizin devam ettiğı yolunda görüş birliğine vanrken knzin etkilerini farklı değerlendirdiler. Hıçbir ülkenin kendini krizden kurtaramadığını belirten ülke liderleri, bölgede uzun dönemli ekonomik büyüme için gerekli olan temellerin var olduğunu ve Asya piyasalannın tekrar iyıleşeceğinden şüphe duyulmaması gerektiğıni v urguladılar. ABD Başkanı Bill Clinton da Asya'da yaşanan finansal krizin küresel ekonomiyi yavaşlatabileceğini vurgulayarak krizin ciddiye alınmasının gerektiğinı söyledi. Asya-Pasifik Ekonomik Işbirliği (APEC) zırvesı Kanada'nın Vancouver kentınde iki gün sürdü. Uzmanlar. 18 üye ülkenin liderlerinin katıldığı zirveyi. APEC'in en önemli toplantısı olarak nıtelendirdiler. Asya'da yaşanan finans knzinden sonra bölge ekonomısinin büyük sarsıntı geçırdiği sırada yapılan zirvede. üye ülkelerin sarsıntıya karşı koyabılme yollan arandı. Dünya ekonomismin altüst oiduğunu belirten Tavland Başbakanı Chuan Leekpai, hiçbir ülkenin Asya kriziyle Clinton APEC'te uyardı. ortaya çıkan ekonomik sarsıntıdan kendini kurtaramadığını söyledi. Tayland'da başlayan finans krizinin Güney Kore'ye sıçradığını söyleyen Leekpai. "Güney Kore'nİD durumu, krizin bölgedeki büriin ülkelerin başına gclebileceğine işarettir" dedi. Öte yandan Kanada Başbakanı Jean Chretien. görüştüğü ülke liderlerinin knzı ekonomik yavaşiama yaşamadan atlatacağından emin olduklannı ilen sürdü. Japonya Başbakanı Ryutaro Hashnoto ise Asya'da yaşanan kriz ile Japonya'da yaşanan krizi birbirinden ayn tutmak gerektiğini vurguladı. Hasimoto neden olarak da Japonya'nın kredi alan değil, veren bir ülke olmasını gösterdi. Clinton pazar günü yaptığı konuşmada Asya'da yaşanan krizi "yolda bulunan ufek taşlar" olarak nitelendinrken, pazartesi günü krizin cıddi olarak ele alınmasının gerektiğini söyledi. Clinton. Asya'ntn krizden çıkmasmın Japonya'nın bölgedeki liderliğiyle olabileceğini iddia etti. APEC zirvesinin sonuç bıldirgesinde üye ülkelerin, serbest piyasa ekonomisinin birçok yarar sağladığını düşündüğü ve ticaret-yatınm serbestliğim devam ettirecekJen belirtildi. Zirve sonunda gelecekte meydana gelebilecek benzer krizlere karşı önlem alabilmek için işbirliği yapılmasına karar verildi. Ulaşılması hedeflenen uygulamalar arasında fınans piyasalannda işbirliği. finans hizmetlerinin liberalleşmesi için dünya çapında yapılacak çağn ve APEC üye ülkeleri tarafından ticaret serbestliği tanuıacak önceiiklı sektörlerin belirlenmesi konulannın en kısa zamanda yapılması bulunuyor. Dünya ekonomisinde Asya-Pasifik ülkelerinin yeri Vancouver'datoplananAPEC üyeteri dünya ekonomisinm yanstndan fazlasmı temsil ediyor. Gayri Safi Milli Hasıla (1996, mtyari) ABD HongKong Tayland [ Sngapur Şil, ı n Gelişmekte Gelişmiş olan ülkeler ülkeler Dünya ticareti YeniZetanda P.YeniGine Brunei APEC (1996) ' APEC ülketeri GSMH toplamı: 22 trilyon $ Kriz guncesı • 14-15 MayiS: Taylad Bahtı, ekonominin yavaşlaması ve politik belirsizliklerin etkısiyle yoğun satışa neden oldu. Tayland ve Singapur merkez bankalan bahtı korumak için müdahaleye başladılar. • 2 Temmuz: Tayland Bahtı serbest piyasaya bırakıldı.Baht dolar karşısında yüzde 15-20 değer yitirdi. • 11 Temmuz: Filipinler de pesoyu serbest piyasaya bıraktı. • 14 Temmuz: IMFFilipinler'el.l milyar dolarlık yardım teklifinde bulundu. • 24 Temmuz: Malezya para birimi ringit 38 ayın en düşük düzeyine indi. Başbakan Mahathir Muhammed serbest piyasa spekülatörlerine karşı savaş açtı. • 5 AğuStOS: Tayland istikrar paketinı açıkladı. • 11 AğUStOS: IMF. Tayland için 16 milyar dolarlık yardım paketi hazırladıgını açıkladı. • 14 AğUStOS: Endonezya rupisi belirlenen band kaldınlınca dolar karşısında en düşük seviyesine indi. • 19 AğUStOS: Güney Kore parası won tarihin en düşük değenne indi. • 8 Ekim: Endonezya IMF'den yardım isteyeceğini açıkladı. • 28 Ekim: Won'un düşüşü müdahaleye rağmen hızlandı. • 31 Ekim: IMF, Endonezya için 40 milyar dolarlık yardım paketini açıkladı. • 1 Kasim: Güney Kore, "won hiçbir zaman 1000 dolar seviyesinin altına düşmeyecek' dedi. • 7 Kasım: Piyasalar. Güney Kore wonu savunmak için IME'ye gitmelidir telkini yapmaya başladı. • 10 Kasim: Won teslim oldu. • 19 Kasim: Won'un günlük dalgalanma limiti yüzde2.5"ten yüzde lO'açıkartıldı. Won yüzde 10 düştü. • 21 Kasim: Güney Kore ve IMF 20 milyar dolarlık yardım paketi için anlaşma yaptı. • 24 Kasım: Japonya'da 3. büyük iflas gerçekleşti. Aracı Kurum Yamaichi iflasını istedi. Güney Kore'de Seul borsası son 10 yılın en düşük seviyesine indi. • 25 Kasim: Dolar yen karşısında son beş yılın en yüksek seviyesine ulaştı. Dolar/Yen paritesi 128.07 oldu. BENCE İZZETTİN ÖNDER Klasik/Heterodoks Politikalar Ekonomide gündemin çok hızlı değişmesi karşısında, geçen hafta vemniş olduğum sö- zü gelecek haftaya erteleyerek bugün, acil gündem maddesini tartışmak istiyorum. Ge- lecek hafta sözümü yerine getirmeyi umarak, bu değişiklik için özür diliyoaım. ••• 55. hükümetin üç yıllık, istikran sağlama ve enflasyonu düşürme projesi IMF tarafından geri çevrilince yaklaşık olarak aynı hedefleri bir yıl gibi kısa bir süre içinde gerçekleştirme programı acilen devreye sokulmaya çalışıl- maktadır. IMF'nin dayatmalarına, borç sıkın- tısı içinde olan hükümet, doğal olarak uymak durumundadır. Zira, bir bakanın, politik çar- pıtma üslubu içinde söylediği gibi, Türkiye'ye gölge yapan IMF değil, fakat milli gelirinin ya- rısına yakın olan borç stokudur. Uzun vadeye yayılan programlar sosyal so- runları büyütmemekle beraber, uygulanma şansı düşük projelerdir. Zira, uygulama süre- si içinde iktidardeğişiklikleri yanında, program- da çok ciddi erozyonlar da meydana gelebi- lir. Bu nedenle, enflasyonla mücadelede cid- di programlar şok niteliğinde ve kısa dönem- li olur. Kısa dönemli şok politikalann iki önemli ni- teliği vardır. Bunlardan birincisi, bu program- lann ani bir kararla devreye sokularak, ekono- mik ajanlan bulunduklan pozisyonda yakaia- maktır. Şok politikalar, uygulamaya koyulduk- lan anda ekonomide tüm piyasalarda tüm fi- yatlan dondurur. Böylece, politikanın uygula- maya koyulduğu andaki pozisyon, tüm ajan- lar için bir süre boyunca sabit tutulur. Şok po- litika uygulaması esnasında fazla yük çekmek istemeyen ekonomik ajanlar, uygulama döne- mi başında poziyonlannı ayariama yoluna gi- rebilir. Işte bu duruma mani olabilmek için şok politikalar aniden ve ansızın uygulamaya ko- yulurlar. Şok politikalann ikinci önemli özelliği ve farklılığı ise, bu politika uygulaması esnasın- da önemli miktarda dış mali destek gereksi- niminin ortaya çıkmasıdır. Klasik istikrar programından farklı olarak, şok programlarda iç aktanm kaynaklan, eko- nomik ajanlar arasındaki nispi durumlann ko- runmuş olmasından dolayı, daralmış veya hat- tatıkanmış olduğundan dolayı, ekonominin dış kaynak ihtiyacı artar. Dolayısıyla, gerekli dış kay- nak bulunmadan şok programlar uygulanamaz. Şok politika uygulamalarının örnekleri de bu- nu gösteriyor. ısrail bu tür politika uygularken, ABD'den önemli mali destek aidı. Klasik istikrar politikalanna karşıt olan şok istikrar politikalan, heterodoks politikalar ola- rak da anılırlar. Bu politikalar ekonomik ajan- lann nispi durumunu koruduğu için, içteki güç- lü çevrelerce fazla destek görmeyebilir. Böy- lesi olası bir dirence rağmen hükümetin şok politikalara yönelmesi IMF baskısının güçlü olduğunu göstermektedir. Doğal olarak, üç yıllık klasik politikadan kısa süreli şok progra- ma geçiş, ekonomideki tüm makro dengele- rin ve bütçe büyüklüklerinin yeniden kurul- masını gündeme getirir. Borçlanma politika- sının da revize edilmesi gerekir. Heterodoks politika uygulaması dayatma- sı karşısında IMF'den mali destek almayı he- defleyen hükümet, bunun yanında güçlü ve kâr- lı kuruluşlan, enerji santrallannı hızla devret- meyi de planlıyor, hatta nükleer enerji politi- kalannın yönetimini de başkalanna devrediyor demektir. Tüm bu olası fedakârlıklara rağmen Türki- ye'de enflasyon tek haneli rakama çekilebilir mi? Bunun cevabı belki "evet" olabilir. Fakat, acaba enflasyon bu düzeyde tutulabilir mi, sorusunun cevabı ise kesinlikle "hayır"d\r. Çünkü enflasyonun çok büyük bileşeni yapı- saldır. Yapısal sorunlar ise ancak orta veya uzun dönemde çözülür. Benim burada kastettiğim yapısal sorunlar, yeni sağ taraftartannın anla- dığı gibi, özelleştirme ya da SSK reformu ol- mayıp, özel ve kamu kesimi bir arada, üretim- de verimsizliktir. Bunun çözümü ise talep kı- sıcı önlemlerle gerçekleştirilemez. ••• Sevgili öğretmen meslektaşlanm; bizim bel- li bir kutlama gününe gereksinimimiz yok. Sev- gili öğrencilerimizin içimizde yaktığı ateş bizi ısıtır! Ne olurdu bu güzel yaratıklar hiç büyüme- selerdi! Bize gelince, fazla bir şey beklemeye gerek yok. Ne de olsa biz de emekçiyiz. ••• Sevgili okurlara bir kitap önerisi: Hans-Pe- ter Martin ve Harald Schumann, "Global- leşme Tuzağı: Demokrasiye ve Refaha Saldı- n", Ümit Yayınevi, 1997. Bu hafta NET kâr payı dağıttık. 24 Kjsım 1996da Ihlas Finans'a 100.000 Tl yatıranların paraları 24 Kasım 1997de 203.000 TL oldu. Onlar '\ 103 hazandı. Ya siz? 24 Kasım 1997 tarihi itibanyfa dağıtılai NET kâr paybn 30 GÜN 90CUN 180 CÜN 360 G Ü N HERIOO.OOOTUÇİN 5.356 17.633 45.567 103.450 HER10O0USDİÇIN 5.26 16.94 31.62 61.98 HER10O0DMİCIS 4.93 16.21 3338 69.45 SUBEIİRİMİZ Ööli TATİÜ VE CUMARTESİIBIİ (12KK>-17:00) AÇHOIR. i Ihlas Finans"Faızstz Bankacı'tkta Oncu'