Katalog

SAYFA CUMHURİYET 9TEMMUZ1996SALI 12 DIZIYAZI L a t i n A m e r i k a ö r n e ğ i v e T ü r k i y e / Ü s t ü n S a n v e r 1995 yılında Meksıka hukumetının kamu açıklarına getırdığı kısıtlamaları protesto eden halk polısle çatışırken, Turkıye'dekı memur eylemlerınde de aynı goruntulere rasttandı. Meksika'nın aynasındaTürkiye 7 980 lenn sonlarından başlavarak başta Meksıka \e <\rjantınde çok yoğun ozelleştırmevı ıçeren kapsamlı ekonomık onlemler alındı Ozelleştırme gelırlerı oncelıkle dış borçlann azaltılmasında kullanilırken dış borı, alacaklılarının alacaklannı ozelleştınlen şırketlenn hısselennm alımında kullanmalanna da ızın venldı Bır anlamda borçlar kamu>a aıt \arhklarla takas edılmış oldu \e ekonomılerın kontrolu tamamen ulkelenn kontrolunden çıktı Kamu açıkları azaltılarak \e harcamalar kısılarak malı disıplm saglanırken \erlı para bınnıının dolara sabıtlenmesı \a da sınırlı bır marj iv,ınde hareket etmesı sıkı para polıtıkası gıbı sok onlemlerle hıperenflas\on kisa surede hızla ındmldı Ekonomıler uzenndekı korunıalar kaldırıldı \oresel paktlar oluşturuldu buiçe açiklan sıtırlandı vergı gelırlen reel olarak arttırılırken kapsamı da genışletıldı Mınan >apisal onlemlenn en onemlı sonuçlarından bırı bu ulkelenn uluslararası kredıbılıtelennın ıade edılmesı \e bu sa\ede venıden dış ka\nak lemın edebılmelen oldu Dış kredı musluklan venıden açılırken ulke dışına kaçan yerlı \e vabancı sermave dış kredı portfov \e dogrudan \atinmlar şeklınde gen dondu Bu programlann u\gul ımava konulması IMF \e Dun\a Bankası'nın destek \e gozetımınde gerçekleştı Hukumetler bu u>gulamalan vurutecek siyasılenn olaganustu \etkılerle donatılmasına ımkan \ererek denetım gozetım engelleme \e herturlu muhalefetın onunu kestıler Bıçak kemığe davanmadan sorunların uzenne gıdenıemenın bedelını Latın Vnıcrıka pahalı odedı \e sonunda uvgulamava ko\dugu sert çozumlerın seçımınde de fa/la bır so/ hakkı olamadı Şili'de cuntacı onlemler 1980 lı vıllan ekonomık açıdan en az sıkıntı ıle gende bırakan Latın A.menka ulkesı !>ılı oldu Bunun nedenı 19^>te Sal\ador \llende hukumetının asken bır darbe ıle de\ nlmesınden sonra ıktıdarı ele geçıren General Pınochet nın W 4 ten başla\arak kapsamlı onlemlen bırbaskı reıımının rahatlıgı it,ınde almiş olmasıdır Şılı vabanu sermave \e bazı stratejık kamu kuruluşlannın ozelleştmlmesi ^ıbı toplumun hassas oldugu konularda acelecı olnıadı kademelı bır\akla^ım uvgulandı Aneak Şılıdekı \onetımın çok uç bır ornek oldugu unutulmimalıdır Meksika kaynıyor v ıldır a\ nı partının ıktıdan ıle vonetılen Meksika buvuk bolgesel dengeMzlıklenn hakım oldugu \e genış çaplı sıvası \ûzlaşmanın en vavgın oldugu ulkelerden bındır Dışborçla \aratılan ıthalat \e tuketım cennennın bır aun genellıkle odeme gunu nasıl bıreehenneme donusebılecegınm en çarpıcı orneklennden bırı 1 s>S2 \e gelınceve kadar Meksık 1 ekonomisindekı gelismelere bakıldıgında daha ı\ 1 gorulmektedıı 19S1 sonunda Meksıka sondort \ılda ıstıkrarlı ve vuksek bır bu\ume hızı \akalamiş vılda \uzde 8 4 ortalama bu\ume\ı başaımı^tı Bu bu\umenın saglam bır temele oturnıadıgı ıthılattakı patlama\ı vansitan earı islemler açıgındakı artıs dış borçlardakı buv ume ve kamu haRamalanndakı patlama sonucu mıllı gelınn \uzde 1> ını asan kamu açıklarından gorulebılıvordu 1977 sonunda 30 2 mıl\ar dolar olan dı^ borçlar dort \ ılda bıleşık olarak \ uzde 28artmı^\e 1981 sonunda 81 mıKar dolara çıkmiştı 1970 lerın ortasında Meksika nın dıs borcu 10 mıl\ar dolann altında ıdı 1981 sonunda 16 nııKaı eiıı ışlemler jçıgı 19~7de 1 6 mıKar dolar ıken dort \ıl boMinca yılda bıleşık olarak vuzde 78 lık bır artış go^tererek dohn aşmıştı 19^7-81 arası tan açık toplamı <6nııl\ar dış borçlardakı artış da M) mıKar dolan bulmuştu 1 V>"'7-81 arasında vuzde 16 ıle vuzde 10 arasında degışen s.nflas) on 1982 de > uzde 100 e Bırçok uzman Meksıka ıle Turkıye arasındakı benzerlıklere ışaret etmıştır Meksıka ıle Turkıye arasında en buyuk benzerlık carı ışlem ve kamu kesımı açıklarında gorulmektedır Krız oncesı Meksıka ıle bugunun Turkıyesı karşılaştırıldığında, TL dolar karşısında pesoya oranla daha az değer kazanmıştır. Ancak yonetımlere guvenını yıtıren pıyasaların tepkılerının yapılan hesaplara uymadığı 1982 ve 1995 Meksıka, 1994 Turkıye omeklerınde gorulmuştur. • IMF ve Dunya Bankası temsılcılerının Turkıye'ye son gelışlerınde, toplumun çeşıtlı kesımlerının temsılcılerıyle goruşmelerı, artık sıyasılerle sıyası kadroların emır kulları halıne gelmış burokrasıden umutlarını kestıklerının gostergesıdır IMF'nın onerdığı genış kapsamlı ıstıkrar programını uygulayacak kadroların adalet ve vergı reformunu, tuketıcıyı, rekabetı koruma, tıcaret, bankacılık ve ekonomık yaşamla ılgılı yasaları hazırlamaları gereklıdır vurmuştu Meksıka ıle Turkıve arasında en buv uk benzerlık can ışlem açıklanndakı artışta ve kamu kesımı açıklannda kendısını gostermektedır \ onetımlere guvenını vıtıren pıvasaların tepkılennın matematıksel denklemlerle vapılan hesaplara uvmadıgı 1982 ve I99s Meksıka 1994 Turkıve orneklennde de gorulmuştur Dış borçlardakı artısın o ulkenın dovı/ \aralma kapasıtesı ıle bır paralellık gostermesı, dış borç \eren kummlar ıçın temel gostergedır Meksika'nın dış borçlanndakı artış. petrol uretıusı olan bu ulkenın, 1980'lerın ortasında urettığı perrolun \anlinin 70 dolara satılabılecegı beklentısınden ka\naklanıvordu Chsapetroiunvanli 1980'lerın ortalannda 20 dolann altına ınmıştı.Turkı\e nın 1979 dakı borç ertelemesınden sonrakı ılk bu>uk olçeklı dış borç artışı 1980 lenn ortasına kadar surdu Ekonomının ıhracatını hızla arttırmasi uluslararası kuruluşların destegı buvuk tutarda proje kredılen dış borçların hızla buvumesıne ımkan verdı Bunun sonucu olarak Turkıye 1980 lenn ortalarına kadar hızlı bır ekonomık bu\ume vakaladı 1980 lerın ıkıncı \ansında hızı kesılen bu artış 1992 den başlavank v ıne hız kazandı Bu artışın ardında Turkıve nın dogrudan dış pıvasalara gırebılmesıne ımkan veren bır sure once BBB ve çıkarılmış bulunan kredı notundan vararlanma çabası vardı Bır oncekı ıktıdar bu gelışmeden çeşıtlı nedenlerie vararlanmak ıstememıştı Bu buyuk oranlı dış borç artışına karşın buyume hızının Latın Amerika ulkelerındc 1970 lenn sonunda \e Turkıvede 1980 lenn ılk vansında vaşanan buvumenın havlı gerisinde kaldıgı gorulmektcdır Bunun en onemlı nedenı son \ ıllarda saglanan dış kaynağın >atınmlara kaymaması olmustur IMF ve Dunya Bankası'nın uyarıları Son aylarda dunva gundemı sonuçlanan Kraıl ve Rus\a seçımlen\le kasım avında vapılacak ABD Baskanhk scçımlcrının olası sonuı,! ırına kılıtlenmış bulunuvor Turkıve nın bu ulkelerdekı se(,un sonutjan nt olursaolsun onumuzdekı avlarda baslav ırak kendısını farklı bazı koşullar ve oluşumlarla vuz\uze bulması çok beklenmedık bır gelışme olmavataktır IMF ve Dunva Bankası temsılcılerının ulkemızı son zıvaretlennde vaptıkları temaslarda toplumun çeşıtlı kesımlerının temsilulerıvle goruşmelen ve bunun kamuovuna du\uruluşu uluslararası kuruluşlann da artık sıvasılere ve sıvası kadroların emır kulları halıne getırılmış burokrasıve dert anlatmakla \etinmek ıstemedıklerının va da u\gulanmasi duşunulen programa destek sağlama gınsimının gostergesı olabılır Geçnıışte IMF reçetelerı sorunlu ulkelenn başta ıhracat olınak uzere dovız varattu ışlemlennı arttırmalanna iiğırhk verırdı Sermave hareketlen serbestı kazandıkça ve ozel tasarruflar buv uk hav uzlar oluşturup gelışmiş ulkelerden uluslararası pazarlara kavdıkça IMF nın bu oncelığı onemını vıtırdı Lvgulamava konulan programlar çogu kez entlasyonu hızla duşurmek ıçın verel paravı dolara sıbıtleven ve vuksek reel faızın uvgulandıgı dogal olarak malı dısıplın İKdetının dıger gereklenııe de ver veren programlar oldu -\ncakbu programları uvgulavan ulkelerde cııflasvonda kisa surede buvuk duşuşler saglanırken rekabet guçlennın eksıklığı nedenıvle ıthalat ve can ışlem açıklan htzla bu\udu Genış kapsamlı ıstıkrar programlannın getırdığı trenlemelenn ve dısıplının dogal sonucu olarak buv ume dıırur ışsızlık artarken ekonomılenn ıstıkrarlan ozel serma\e ıkımlanna bu\uk olçude bagımlı hale geldı >enı sanavıleşmtş vegelışmekte olan ulkeler arasında sermaye akımlarından pıvasaları en dz olumsuz etkılenmevı başarabılmiş ulkeler vabancı sermavenın porttov vatınmlan şeklındekı akışına sinırlamalar getırmış bulunan Gune\ Kore ve Şılı gıbı ulkelcrdır Dogmdan \ ıbancı sermave ıle pontb\ satınmlan arasında cıddı bır av nm v apma zorunlugu vardır Kaygı veren sorular Turkıve ekonomisi son vıllann hatalı uvgulamaları sonucu en kısa zamanda çok kapsamlı bır ıstıkrar programını uvgulamava ko\mak zorundadır Bovle bırprogramın IMF tarafından ona\ lanmasi hatta buvuk olasılıkla kalın çızgılerının IMF tarafından belırlenmiş olmasi uluslararası destegın surdurulmesı ıçin kacjnılmazdır En az ıkı uç \ıl surmeM gerekecek bu program hangı sıvası kadrolar taratmdan ve nasıl uvgul imavı geçirılecektır' Bu sure \ınde Turkıve nın sıkmtılan hangı ılanlarda buvuvecek ve sı\ası kadrolar neler vipacaklardır' \apısal onlemlenn başarıvla uvgulanabılecegı ınancı hakım olursa sermavenın kaçışı \a\a^laı mı1 Lvgulanacak olan kapsamlı programın bugune kadar uvgulanan programlardan farklı \onlen neler olacıktır' Alınması gereken onlemler Genı^ kapsamlı bır ıstıkrar programını u\gulamava kovacak kadroların kapsamlı bır adalet ve adıl bır vergı retormunu tukctıcıvı ve rekabetı koruma >asasını tıc ırct bankacılık ve ekonomık vaşamla ılgılı guvenm vemden saglanmasina vardımci olacak dıger \asalan da hazırlamiş olmalan gereklıdır Bunlar gerçekleşmezse bugunlerı de aramak kaçınılmaz olur Genıs kapsamlı bır ıstıkrar programı salt ekonomık onlemlerle baglı kalmavan ve bırçok sorunu kucaklavan genıs bır perspektıt ıçenvorsa bu programın bas-ınsı ıçın gereksınım dııvul ın genıs toplumsil destek saglanabılır Bu kez tunclın ucuııda ışık oldugu gorulebılmelıdır BITTI ANKARA NOTLARI MUSTAFA EKMEKÇt Püf Noktası!Sıvas olaylarının uzennden uç yıl bır hafta Azız Nesın'ın olumsuzluge ulaşmasının uzerınden de bır yıl uç gun geç- tı Sıvas ta olenler ıçın de Azız Nesın ıçın de toplantılar ya- pılıyor yaptık Alı Nesın, Babamı Sıvas o/durdu dıyor Edebıyatçılar Dernegı nın 29-30 hazıranda Ankara da du- zenledıgı Azız Nesın Gunlerı" toplantılarında konuşanlar- dan eleştırmen Ferıdun Andaç O nun Sıvas Acısı kı- tabından şu dızelerı aktarıyor Bır kara kalabalık/Bınlerce bagnaz bınlerce yobazl Başlannda takkeler sanklar/Gencı yaşlısı/Sakalla bıyıkara- sından/lstım salar gıbı soluyorlar/Kuduz salyaları aka- rak/Olum olum dıye uluyortar/Yosun tutmuş sıvn kopek dışlennı/ Kırtı uzun tırnaklannda bılıyoriar/Çepeçevre çem- ber olmuşlar çevremdefZıl ça/an eteklen ayaklanna do- lanarak/Benı oldurme torenıne hazırlanıp/Çevremde dort donerek/Salyalı sevınç nağralan atıyorlar Şukru Gunbulut dunkuCumhurıyette AradaBır ko- şesınde Selam Olsun başlıklı guzel bır yazı yazdı ka- çırdıysanız okuyun Yazıstnın sonunda şoyle dıyor Şukru Gunbulut Topragımız Azız Nesın le yenı bır boyut kazandı Azız Nesın bıze duşunce ve bılıncın ozgurluğunu ve onurunu duyurdu Devletın alışılmış kalıplann ortaçag karanlığı- nın basküanna toplumsal aptallık ve saplantılara odun- suz ve bır omur boyu karşı gelebılmeyı ogrettı Bu kav- ramlarla bırtıkte Ataturk, Nâzım Hıkmet, Sabahattın Alı, Muammer Aksoy, Turan Dursun, Uğur Mumcu, Bah- rıye Uçok gıbı çok yakın geçmışın yaşam orneklennı de anımsıyoruz Topragımız yenı oluşuyor yenı surgunler ıçın zengınleşıyor Ustumuzdekı ortaçag karanlıgı bu toprak- lardan beslenen çocuklanmızca ortadan kaldınlacaktır Onlara, bıtmekte olan bu karanlığın şafağından ve huzun- lu yalnızlığımızdan Âşık Veysel ın dızelerıyle seslenmek ıstıyoruz Selam olsun kucak kucak " Şukru Gunbulut da Cahrt Kulebı, Samı Karaoren da- ha bırçok dostlar gıbı Sıvas a gıdıp yanmadan donenler- dendı Yaşamlarını otelde olmamaya borçluydular Yerı gelmışken okurlara duyurayım Cahıt Kulebı bır suredır sayrı BaşkentUnıversıtesısaynevındeyatıyor Durumuıyı- ye gıdıyor Bır alıntı daha yapmalıyım bu da Alı Ulvı nın 4 temmuz gunlu Cumhunyet te çıkan karıkaturu Alevler ıçınde dort kışı Sıvas olaylarına degınıyorlar En başta Çankaya da - gerçekten- oturan Suleyman Bey şoyle dıyor Amman devlet guçlerı ıle otelı saranlar karşı karşıya getırılmesın Tedbırlı davranılsın' Mesut Yılmaz. - Ulkenın yuzde bırı yuzde doksan dokuzunu tahnk et- mıştır Eden bulmuştur' Tansu Çıller: - Sadece otel ve ıçındekıler yakılmıştır Otelı saran va- tandaşlanmıza bırzarar gelmemıştır' Necmettın Erbakaır Bırtakım tahrıkçıler kendılerını yaktırarak masum ın- sanlan suçlamışlarsa şevketlu Kazan bıradenmıze onla- rı savundururuz' Çoktandır konunun uzerınde durmak ıstıyordum Olay-, lar sırasında Başbakan Yardımcısı olan Erdal Bey e sor-' muştum Olaylan neden onlemedınız 0 Bakın herkes sı- zı suçluyor' dıye Şu karşılıgı vermıştı Benım ordum mu var 7 Ankara da cenazelerın kaldırıldıgı gun Dıkmen'de ce- naze torenınde bulunan Erdal Bey ın yanındaydım Slo- ganlar atarak geçenler Erdal Bey e donup O çocugu' dıye bağınyorlardı Çok canım sıkıldı kendısıne sordum Kanımca bunlar haksız ne dıyorsunuz 9 Haklılar karşılıgını verdı Kendı kendıne yaptıgı bır oze- leştırı mıydı'' Neden bu ozeleştırıyı başkaları yapmadı ya- pamadı 1 ' Erdal Bey ın polıtıkayı tumuyle bırakmasında bu olayın etkısı buyuk oldu sanıyorum Sıvas ta olaylar sırasında Tugay Komutanı olarak gorev yapan Tuggeneral Ahmet Yuceturk Sıvas Valısı Ahmet Karabılgın ın ısrarlı ısteklerıne karşın neden asken bırlık lerı zamanında olay yerınde bulundurmadı'' Hıçbtr gaze-, tecı şımdı emeklı olan Ahmet Yuceturk le konuşmadff, on- dan bır açıklama çıkmadı Neden 7 Valı Anmet Karabılgın 1994 yılında Hurnyet te çıkan bır demecınde askerlerın bu turolaylardakı tutumlarını eleştırdı Genelkurmay Baş- kanı olan Doğan Gureş ten tek satırlık bır açıklama gel- medı Neden 9 Çankaya da gerçekten-oturan Suleyman Bey ın durumu neydı? Valı Ahmet Karabılgın bu konuda şoyte dıyor "Sayın Cumhurbaşkanı ıle olan goruşmelenmızde olay- ların yonlendınlmesı anlamında herhangı bır talımatı ol madı Bunu ben açıklıkla durustlukle soylemek ıstıyo- rum Olaylann seyn hakkında gelışmeler hakkında aldı- ğımız onlemler hakkında bılgı verdtm onun da bana soy- ledığı Sogukkanlı ol destek ıstedın mı'? Takvıye ıstedın mı bunlarısordu Bunun dışında Şoyle hareket et boy- le hareket et ateş açtırma açtır anlamında basında çıktıgı bıçımıyle bana herhangı bır talımatı olmadı Ama olaylarda fazla kan dokulmemesı doğrultusunda aldıgı- mız onlemlen ben anlattım Askenn gelmesı gereken saatlerde polıs zaten yeter- sız kalmıştı Asker ıse sadece seyırcı kaldı Gerıcılenn yobazlann Aslan asker bızım asker" sloganlarını dınledı Olaylardan sonra Içışlerı Bakanlıgı Sıvas Valısı Ahmet Karabılgın le Emnıyet Muduru Doğukan Oner ın yeterlı onlem almadıklarını ılerı surerek mahkemeye vermek ıs- temıştı Danıştay a gelen bakanlıgın ıstemı Danıştay Ikın- cı Daıresı nce 25 1 1994 gun 1994/73 sayılı kararla red- dedılmıştı Kararda bır yerde şoyle denmekteydı Kanunsuz gostennın başladıgı saat 13 30 dan ıtıbaren Pır Sultan Abdal etkınlıklen nedemyle Sıvas a gelenlenn kaldıkları Madımak Otelı nın kundaklandıgı 20 05 e kadar Tugay Komutanlıgı ndan yardım ıstenmesıne ragmen yar dımın kundaklama olayından sonra gondenldıgı çevre ıl ve ılçelerden gelen kolluk kuvvetlennın de sayıca yeter- sız ve gecıkmelı gelmesı nedemyle olaylann onlenemedıgı dosyadakı bılgı ve belgelerden anlaşılmaktadır Sıvas olaylarının onlenememesının puf noktası belkı buradaydı 1 BULMACA SOLD\NS\G\ 1/ Kışının ı,evre- sıvleıliskılennıdu- zenleven her turlu evlemı 2/Bırs.ev- den kalan kotu ız llgıçekıcıve degı şıkkımse 3/Bırge- mının alabıldıgı vuk mıktarı 4/ In- sanın varolabılme sı ıçın doga\t de- gı^tırmesı vedoğa vı degıştınrken 8 kendını de degış q tırmesı surecı •Man olçusu hektarın sım gesi 5/Yapisinagırdıgisoz cuge ıkı çıtt anlamı ka tan vabancı onek Ilaç Gurveuzunbıvık ıçınkul lanılan sozcuk 6/ Herhan gı bırtoplulugu oluşturan bı rev lerden her bırı Bırşe- v ı v apıp v apmama> a karar verme gucu 7/Gemı ıçını 7 I avdınlatmava \ara\an ve 8 ze\tınvagı\la yanan sıper lıfener Sıkıntı verme uz me 8/ Ihçlı \ag VT ch merhem 9/Seker hastalaıınm şeker verıne kullandıkları madde Ş 1/Bırtakım ışler arasında uvum ve duzen sağlama 2/Lzak- lık ı>aretı Osmanlı donanmasında tumgenerale eş rutbe 3/Tahıl olçmede kullanılan bır olçek Sanat huner an lamında kullanılan verel bır sozcuk 4/Barındıımı Mak- sım Gorkı'nın bır romanı 5/ îjıırlerı ^enata avkırı goruldu gu ıçın 1404 te Halep te derisı vuzulerek oldurulen unlu ta savvufşaırı Iran ın plaka ı^aretı 6/\erlı malı simgeleven harfler İskambıllerle ovnanan bır o\un 7/\erme ode me Bır cins pamuklu bez 8/Bır baglaç K.oku kavrula rak \enen \e çıçeklerı hekımlıkte kull ınılan bır bıtkı 9/ \t >anşlarında ılk uç siradan bırını alacak atı tahmın etme esa sına dayalı muşterek bahıs Boru sesı