Katalog
Yayınlar
- Anneler Günü
- Atatürk Kitapları
- Babalar Günü
- Bilgisayar
- Bilim Teknik
- Cumhuriyet
- Cumhuriyet 19 Mayıs
- Cumhuriyet 23 Nisan
- Cumhuriyet Akademi
- Cumhuriyet Akdeniz
- Cumhuriyet Alışveriş
- Cumhuriyet Almanya
- Cumhuriyet Anadolu
- Cumhuriyet Ankara
- Cumhuriyet Büyük Taaruz
- Cumhuriyet Cumartesi
- Cumhuriyet Çevre
- Cumhuriyet Ege
- Cumhuriyet Eğitim
- Cumhuriyet Emlak
- Cumhuriyet Enerji
- Cumhuriyet Festival
- Cumhuriyet Gezi
- Cumhuriyet Gurme
- Cumhuriyet Haftasonu
- Cumhuriyet İzmir
- Cumhuriyet Le Monde Diplomatique
- Cumhuriyet Marmara
- Cumhuriyet Okulöncesi alışveriş
- Cumhuriyet Oto
- Cumhuriyet Özel Ekler
- Cumhuriyet Pazar
- Cumhuriyet Sağlıklı Beslenme
- Cumhuriyet Sokak
- Cumhuriyet Spor
- Cumhuriyet Strateji
- Cumhuriyet Tarım
- Cumhuriyet Yılbaşı
- Çerçeve Eki
- Çocuk Kitap
- Dergi Eki
- Ekonomi Eki
- Eskişehir
- Evleniyoruz
- Güney Dogu
- Kitap Eki
- Özel Ekler
- Özel Okullar
- Sevgililer Günü
- Siyaset Eki
- Sürdürülebilir yaşam
- Turizm Eki
- Yerel Yönetimler
Yıllar
- 2024
- 2023
- 2022
- 2021
- 2020
- 2019
- 2018
- 2017
- 2016
- 2015
- 2014
- 2013
- 2012
- 2011
- 2010
- 2009
- 2008
- 2007
- 2006
- 2005
- 2004
- 2003
- 2002
- 2001
- 2000
- 1999
- 1998
- 1997
- 1996
- 1995
- 1994
- 1993
- 1992
- 1991
- 1990
- 1989
- 1988
- 1987
- 1986
- 1985
- 1984
- 1983
- 1982
- 1981
- 1980
- 1979
- 1978
- 1977
- 1976
- 1975
- 1974
- 1973
- 1972
- 1971
- 1970
- 1969
- 1968
- 1967
- 1966
- 1965
- 1964
- 1963
- 1962
- 1961
- 1960
- 1959
- 1958
- 1957
- 1956
- 1955
- 1954
- 1953
- 1952
- 1951
- 1950
- 1949
- 1948
- 1947
- 1946
- 1945
- 1944
- 1943
- 1942
- 1941
- 1940
- 1939
- 1938
- 1937
- 1936
- 1935
- 1934
- 1933
- 1932
- 1931
- 1930
Abonelerimiz Orijinal Sayfayı Giriş Yapıp Okuyabilir
Üye Olup Tüm Arşivi Okumak İstiyorum
Sayfayı Satın Almak İstiyorum
28 0CAK1996PA2AR CUMHURİYET SAYFA
DIŞ HABERLER 11
Samper Avrupa
turunu iptal etti
• BOGOTA(AA)-Seçim
kampanyasının uyuşturucu
mafyasınca finanse edildiği
iddiasıyla karşı karşıya
kalan Kolombiya De\ let
Başkanı Ernesto Samper.
önümüzdeki hafta
Avrupa'ya yapacağı gezivi
iptal etti. Isvıçre. Fransa ve
lspanya'yı ziyaret etmesi
planlanan Samper, gezınin
neden ıptal edıldığını
açıklamadı. Samper.
hakkındaki ıddialar
nedeniyle ıktıdan yitırme
tehlikesıyle karşı karşıya
bulunuyor.
Israil-Supiye
görüşmeleri
I Dış Haberler Servisi -
Israıl \e Sunye arasında
ABD'nın Maryland
eyaletınde ve Amenkalı
yetkılilerin
arabulucuJuğuyla süren
göruşmelere pazartesi
gününe kadar ara verildiği
bildınldı. Surıye temsılcisi
yaptığı açıklamada,
görüşmelere güvenlık
konularına ılışkin görüş
aynlıgı nedeniyle ara
venldığtnı kaydetti. ABD
Dışişlen Bakanlığı sözcüsü
Nicholas Burns ıse. taraflar
arasında derin görüş
aynlıklanna dikkat çekerek
görüşmelenn uzun zaman
alacagını. zor geçeceğinı
öne sürdii. ABD'lı
arabuJucular. görüşmelere
katılan tsraıl ve Filistın
temsilcilennın Golan
tepelerine ilişkın sorunlara
bir çözüm getırmek
amacıyla büyük çaba
harcadıklannı belirttı.
Çeçenya'da
saldırı
• ıVIOSKOVA(AA)-
Çeçenya'nın çeşıtli
bölgelerinde önceki gtin
Rus askerlen ile sınır
muhafizlanna düzenlenen
saldınlarda. 3 kışı öldü. 7
kişi de yaralandı. [nterfax
ajansı. Çeçenya'daki Rus
asken kaynaklanna
da> anarak \ erdiği haberde,
Çeçenya'nın başkenti
Grozni'dekı bırpazar
yerinde ktmliğı belirsiz
kjşılenn bır grup Rus
askerine ateş açması
sonucu. bır askenn
öldüğünü. 2"sının de
yaralandığını belirttı. Aynı
kaynaklar. Çeçenya'nın
çeşitlı bölgelennde çıkan
çatışmalarda da. 5 Rus
askerinin yaralandığını
bildirdıler. Rus Sınır
Muhafızlan Komutanlığı
da. Çeçenya ile tnguş
Cumhunveti arasındaki
sınırda muhafızlara
düzenlenen saldırıda. 2
muhafızın öldüğünü. 5'ının
deyaralandıgını açıkladı.
Atina sular
alîında
• ATİNA (AA) - Atina ve
ci\ annda önceki gece
başlayan sağanak yağmur. 1
kişinın ölümüne. bınlerce
e\ ve işyerinın de sular
altında kalmasına yol açtı.
Atina'ya 20 kılometre
mesafedeki Mandra
köyünde, henüz kimliği
befirleneyen bir kadınm sel
sulanna kapılarak
boğuldugu açıklandı. Atina
şehır merkezınde. yağmur
ve sel. trafiğı felce
uğratırken Pendeli.
Maraton. Rafına ve Luça
semtlennde. ev ve
işverlennın sular altında
kalması nedeniyle halkın
saatlerce binalann
teraslannda mahsur kaldıği
bildinldi.
Havel'in karısı
oldu
• Dış Haberier Servisi -
Çek Cumhunveti Devlet
Başkanı Vaclav Havel'in
karısı Olga Hav lova dün
öldü. Devlet
Başkanlığı'ndan yapılan
açıklamada. Prag'daki
evınde 62 yaşinda ölen
Olga Havlovanın bir
süredir kanser tedav ısi
gördüğü bildirildi. Hav lova.
Havel'in hayat arkadaşı
olmasının yanı sıra. şiddetli
bir ınsan haklan
savunucusu olarak da
tanınıyordu. Olga Hav lova.
uzun yıllar boyunca
kocasının vanında komünist
yönetime karşı güçlü bir
muhalif olarak mücadele
vermişti.
ABD Kongresi dış yardımlan ve savunma yasalan onaylayıp Başkan Clinton'a imzaya gönderdi
Türkiye'yekesîntfli yardrnı• Türkiye'ye verilen askeri yardım kredisi 450 milyon
dolardan 320 milyon dolara indi. Ekonomik destek yardımı ise
100 milyon dolardan 33.5 milyon dolara düştü. Türk
donanması aynca 3 fırkateyn alacak.
NVASHINGTON (AA) -ABD Kongresi.
bütçe anlaşmazlığı nedeniyle uzun bir I
süredir bekleyen dış yardım tahsisler
yasasını kabul ederek onaylanmak üzere
Başkan BUI Clinton'a gönderdi.
Türkiye. ABD'den. 1996 malı vılı bütçesi
çerçevesinde Askeri Yardım Kredileri (FMF)
olarak 320 milyon dolar. Ekonomik Destek
Yardımı (F.SF) oiarak da 33.5 milvon dolar
alacak.
Temsilciler Meclisi'nin ardından ABD
Senatosu da, 12.1 miiyardolarlık dış yardım
tahsisler yasasını kabul etti. ABD'den en
büvük yardımian yine Israil ve Mısır alacak.
tsrail'e 3 milyar, Mısır'ada2.1 milyar dolar
hibe olarak verilecek.
ABD yönetiminin. 1996 mali yılı bütçesi
çerçevesinde Türkiye'ye verilmesini istediği
FMF kredileri, kongretarafından. tasarruf
amaçlı genel kesintilerin parçası olarak 450
milyon dolardan 320 milyon dolara
indirilmişti. Tasan, kongrenin her iki
kanadında ele alındıktan sonra, uzlaşma
sağlanması içın ortak komiteye gitmiş ve
yönetimin 100 milyon dolar olmasını istediği
ESF yardımı. 33,5 milyon dolar olarak
belirlenmişti.
Yunanistan'a verilecek dış yardım kredileri
de Türkiye ile 7< 10 oranı korunacak şekilde
kesilmiş ve 224 milyon do/ara indirilmişti.
Yunanistan'a ESF yardımı verilmiyor.
Hibeden krediye
Türkiye'nin aldığı yardımlar. önceki yıllarda
hibe olarak veriliyordu. Eski Başkan George
Bush'un görev başındaki son yılı olan
1992'den itıbaren dış yardımlar, hibeden
krediye dönüştürüldû.
7/10 oranı
Yunanistan ile Türkiye arasındaki 7/10
oranına önceleri de uyulur, ancak bu açıkça
telaffuz edilmezdi. Başkan Clinton
yönetimiyle birlikte tasanlarda bu oran
telaffuz edilmeye başlandı. Türkiye'ye
verilecek kredilere koşul getirilmesi ıse. ilk
kez önceki yıl 1995 yardımı görüşülürken
yaşanmıştı. Başbakan Tansu Çiller. ABD dış
yardım kredilerinin koşullu bölümünü
almayı reddetmişti. FMF kredilerinde piyasa
faiz oranlan uygulanıyor.
Başkan Cünton, 265 milyar dolarlık
Savunma Yetki Yasasfnı veto etmişti.
Başkan Clinton. yasada bulunan ve ABD'nin
2003 yılına kadar anti-balistik fîize savunma
sistemlen kurmasını öngören maddeye
şiddetle karşı çıkıyordu.
Savunma Yetki Yasası içindeki birçok madde
arasında, Türk Silahlı Kuvvetleri'nin ihtiyaç
fazlası malzeme çerçevesinde talip olduğu
"Ferry" sınıfı 3 fırkateyn de yer alıyor. 3
fırkateynin Türkiye'ye hibe olarak verilmesi
öngörülüyordu. Ancak kongrede,
fırkateynlerin ikisınin hibe olarak. diğerinin
de "leasing" yoluyla Türk donanmasına
teslim edilmesine karar verildi.
Camiye düzenlenen roket saldınsında 19 kişi öldü, 20 kişi de yaralandı
Keşmir'de tansiyon yükseliyorDış Haberier Servisi- Pakıstan
vönetımındeki Keşmırbölgesın-
deki Kahuta kasabasındaki bır
camiye ıki uzun menzilli roketın
düşmesi sonucunda üçü çocuk
19 kişi öldü, 20 kişi de ağır şe-
kilde yaralandı.
Pakıstanlı yetkililer, roketler-
den birinin öğle namazından
sonra camiden çıkan topluluğ..
isabet ederek patladığını. dığen-
nin ise caminin arkasındaki bir
pazar verine düşrüğünü fakat bir
hasara yol açmadığını kaydetti.
Pakistan hükümeti. önceki
gün Kahuta'daki camıde namaz
kılındığı sırada gerçekleşen
olaydan Hindistan hükümetini
sorumlu tutarak saldınnın kasıt-
lı olduğunu iddia etti.
Hindistan Savunma Bakanlı-
ğı'nın Yeni Delhi'deki sözcüsu
ise, yaptığı açıklamada iddiala-
nn asılsız olduğunu ifade etti
Sözcü. Pakistan'ın Hindistan'in
Punç kasabasındaki "Cumhuri-
yetgünü" kutlamalannı bozmak
için sınır ötesinden birkaç roket
fırlattığını. hedeflerini şaşırarak
kendi camilerini bombaladıkla-
nnı iddia etti.
Hindistan Sınır Güvenlik
Kuvvetleri müfettişi General R.
S. Mehta gazetecilere vaptığı
açıklamada, önceki gün gerçek-
leşen eylemrn Keşmtr'in Hindis-
tan sınırından gızlice geçmek is-
teyen 5 Pakistan haber alma ör-
gütü ajanının Hindistan askerle-
ri tarafından öldüriilmesinden
sonra meydana geldiğine dikkat
çekti. Mehta. 5 ajanın bir saat sü-
ren çatışma sonrasında ölü olarak ele ge-
çirildiğinı. üzerlerinden Jammu haritası
ve patlayıcılar çıktığını da sözlerine ek-
ledi.
Karşıhkhateş
Hindistan ile Pakistan askeri bırlikle-
ri arasında Keşmir'de cuma gece yansın-
dan sonra karşılıklı ateş açıldığı bildiril-
di. Hindistan'in Keşmirbölgesindeki as-
keri kaynaklar. Keşmir'in Hindistan yö-
netimindeki kesimi ile Pakistan yöneti-
mindeki kesiminde bulunan askeri bır-
likler arasındaki karşılıklı ateş açma
olaylannın. 11 ayn bölgede meydana
geldiğinı bildırdiler.
Birleşmiş Milletlenn kontrolündeki
Keşmir'i bölen sınır bölgesinde sürege-
len ateşkes sık sık ihlal ediliyordu. Fakat
önceki gün gerçekleşen saldınnın en şid-
detlisi olduğu kaydedildi.
Paylaşılamayan bölge KeşmirDış Haberier Servisi- 1947 yılından bu yana Hindistan ile
Pakistan arasında üç savaş çıktı. Bu üç savaştan ikisinin
sebebi Keşmir'deki gerginlikten kaynaklandı.
Hindistan, tartışmalı Himaiayalar bölgesinin güneyinin
üçte ikısinı elinde tutarken "özgür Keşmir" olarak
adlandınlan geri kalan bölge ise Pakistan'ın
kontrolünde kaldı. Himalayalann Hindistan
yönetimindeki bölgelerinde yerleşik Müslüman aynlıkçı
asiler, iki ülke arasındaki gerginliğin tırmanmasında
büyük rol oynadı. Pakistan, Keşmir'in tümünün
kendisine ait olduğunu savunuyor. Hindistan ise.
Pakistan'ı, Hindistan'a ait bölgeyi silahlandırmak ve
bölgede Müslüman militanlaryetıştırmekle suçluyor.
Söz konusu militanlann Hindistan'in sahiplendiği
bölgede sürdürdükleri aynlıkçı mücadelede. 1989
yılından beri 12 binden fazla kişi öldü. Pakistan.
Hindistan'in ıddıalannı reddediyor. Fakat militanlann
özerklik elde etmek için verdikleri bu mücadeleyi
meşru olarak nıteleyerek mılitanlara manevi ve
diplomatik de.stek vermeyi sürdürüyor. İki ülke arasında
gergınlıği tırmandıran bır başka neden daha var.
Hındıstan'ın. Pakıstan'a karşı kullanmak üzere iki
Pnthvi fuzesı ürettıği ıddialan Pakistan hükümetini
oldukça rahatsız edıyor. Nükleer gücü olan füzelerin
Pakistan'a atılması durumunda 3,4 dakika ıçınde yerle
bırolması söz konusu. Hindistan ilk nükleer denemesini
J974 yılında gerçekleştirmişti. Birleşmiş Mılletler
askerleri Keşmir'in ıki ülke arasındaki paylaşımını
belirleyen sının gözlemekle görevli.Sınınn çok uzun
olması ve asker sayısının da yetersiz olmasından dolayı
askerler, olaylan ancak meydana geldikten sonra haber
verebiliyorlar.
Nükleer silahsızlanma anlasması
ABD Senatosu
Start Il'yi onayladı
• ABD Senatosu'ndan geçen nükleer
silahsızlanma anlasması Start II yürürlüğe
girebilmesi için Rusya Parlamentosu'ndan
da onay alaması gerekiyor.
Dış Haberier Servisi - ABD
Senatosu, Rusya ile 3 yıl önce
ımzalanan START II Anlaşması'nı
onayladı. Senato. Rusya Parlamentosu
tarafından da onaylanması gereken
anlaşmayı 4'e karşı 87 oyla kabul etti.
Senato Çoğunluk Grubu liden ve
Cumhunyetçi Parti'nin başkan aday
adaylanndan Bob Dole. START H'nın
Rusya Parlamentosu tarafından
onaylanmaması halinde ABD'nin de
yasal bir yükümlülüğünün
bulunmayacağını bıldirdi. Dole.
anlaşmanın onaylanması yönünde oy
kullandı.
START II Anlasması. karada
konuşlandınlmış çok başlıkh nükleer
sıiahlan 2003 yılı itıbanyla yasaklıyor
ve uzun menzilli nükleer sılahlann 10
yıl içinde üçte bir oranında
azaltılmasını öngörüyor. Soğuk
Savaş'ın sona ermesinı ızleyen
dönemde eski ABD başkanlanndan
George Bush yönetiminin girişimlen
üzerine başlatılan START
görüşmeleri, iki ülke arasındaki ıvi
nıyetlı çabaların bir ürünü olarak
ortaya çıktı.ABD ve Rusya
yönetimleri, anlaşmanın
onaylanmamış olmasına karşın bu
silahlarda indirimlen başlatmışlardı.
Bazı Amerikalı gözlemciler.
komünistler ve aşın milliyetçilerin
ağırlıklı olduğu Rusya
Parlamentosu'nda START Il'nin
onaylanması konusunun, hazıranda
yapılacak başkanlık seçımlennin
tartışmalı bir konusu haline
gelmesınden çekindiklennı
belırtiyorlar.
ABD yönetiminin. Boris Yeltsın
başkanlık koltuğunda otururken
anlaşmanın onaylanmasını istediği.
aksı takdirde parlamento onayının
daha da güçleşeceğı kaygısını taşıdığı
kaydedıliyor.ABD Başkanı Bill
Clinton, anlaşmanın senatoda
onaylanmasından sonra basına v erdiği
demeçte şöyle konuştu:u
Bu
anlaşmanın ne anlama geldiğini ben
size söyliveyim. Bu anlaşma. Rusya
Pariamentosu'ndan geçip vüriirlüğe
girdigi takdirde diinya üzerindeki
nükleer silahlar Soğuk Savaş
dönemine kıvasla üçte bir oranında
azaltılmış olacak"
Öte yandan Beyaz Saray Sözcüsü
Michael McCurry, Yeltsin'in Clınton'ı
telefon ı)e arayarak anlaşmanın. 19-20
nisanda Moskova'da yapılması
planlanan Nükleer Güvenlik
Zirvesı'nden önce parlamentoda
onaylanması içın elinden gelen gayretı
göstereceğini bildirdiğini açıkladı.
ÎSATO bünyesinde görev yapan ABD'li askerler,
Rus yapımı T-34 tankını kullanılamaz hale
getirmeden önce incelivor. Tampon bölgede r .
bulunan tankın hangi tarafa ait olduğunu < *"~':
, saptavamayan NATO yetkiüleri, tankın imhasma
karar verdi
127 Sırp serbest bırakıldı
Dış Haberier Servisi - Bosna-
Hersek'teki Hırvat yetkililer. gü-
neydeki Mostar kenti vakınlannda
esirtuttukları 127 Sırp'ı serbest bı-
raktılar. Boşnak hükümeti de 38
Sırpı serbest bıraktı.
Esirler için oluşturulan Hırvat
komısyonu başkanı Berislav Pusiç.
Sırp esırlenn otobüslerle Sarav bos-
na yönüne gitmek üzere bölgeden
aynldıklannı söyledi. Sırpesirlere,
Uluslararası Kızılhaç Komitesi ile
Bosnadakı Banş Uygulama Gücü
IFORyetkililerinındeeşhkettikle-
rinı behrten Pusiç. bazı Sırp esirle-
nn yargılanmak üzere alıkonduk-
lannı söyledi. ancak sayı vermedi.
ABD'nin Dayton kentınde sağla-
nan Bosna banş anlasması. tarafla-
rın ellerindekı bütün esirlerı 19
ocak tarihine kadar serbest bırak-
malannı öngörüyordu. Ancak bu
tarihe kadar sayılan 645 dolayında
oldufu sanılan esırlerden sadece
217'si salıverilmiştı. Uluslararası
Kızılhaç Komitesi. Hmatlann 177
Sırp'ı. Bosnalıların 318 Sırp'ı,
Sırpların ise 150 Hırvat ve Boşnak
esin tutsak olarak ellennde bulun-
durduğunu açıklamıştı.
Hillary'i
Whitewater
terlettiDış Haberier Servisi- Amerikan tarihinde
ilk kez bir başkanın eşi. federal büyük
jün önünde ıfade verdı ABD Başkanı
Bill Clinton'ın eşı Hillary Clinton önceki
gece VVhıtevvater skandalıyla bağlantılı
olarak 21 kişilik federal jüri önünde
vaklaşık dört saat sorulan yanıtladı.
Bayan Clinton'ın jiirı önüne tanık olarak
çıktıgı mahkeme basına kapalı yapıldı.
Bayan Clinton. mahkeme binasmdan
çıkiıktan sonra "Memnunum. Elimden
geldiğince jüriye yardımcı olmava
çalışöm'"dedı. VV'hitevvater ile ılgılı
belgelenn Beyaz Saray ciaki orurma
odasında ortaya çıkmasıyla ilgıli
yorumlaryapan Hillary Clinton "Keşke
bu belgeler daha önce ortaya
çıksa>drdiye konuştu. Skandal, Özel
Savcı Starr'ın yanı sıra kongre tarafından
da soruşturuluyor. Ancak vaklaşık dört
yıldır tartışılmasına karşın Clinton ve
eşini suçlayıcı bir kanıt ortaya
çıkanlabilmışdeğıl.
Bayan Clinton'ın büyük jüri önünde
.sorulan yanıtlamasının ardından Beyaz
Sarav yetkılileri. Başkan'ın eşının bir
soruşturmanın hedefi olmadığını
açıkladılar. Bır kişinin büyük jüri önünde
ifade vermeye çağnlması. o kişinin
herhangı bir yasayı ıhlal ettiği anlamına
gelmıyor.
Büyük jüri. bir suçlamada bulunmak için
sadece yeterli kanıl bulunup
bulunmadığmı saptamakla sorumlu.
Beyaz Saray'm orurma odasında ortaya
çıkan belgeler, Bayan Clinton'ın.
Arkansas'takı Rose hukuk firmasında
çalışırken Madison Bankası için toplam
60 saat avukatlık hizmeti verdiğini
gösteriyor.
Bayan Clinton. banka adına çok fazla iş
yapmadığını söylüyordu. Belgeler de
bunu kanıtlıyor
Nijer'de
askeri
darbeDış Haberier Servisi - Batı Afrika ülkesi
N'ijer'de. dün akşam saatlerinde bir
askeri darbe oldu.
Darbenin Iideri Kara Kuvvetleri
Komutanı Albay İbrahim Bare
Mainassara. dev let radyosundan
vayımlanan konuşmasında. Devlet
Başkanı Mahamane Ousmane nin
yönetımden düşürülerek yetkilerinin
elinden alındığını ve siyasi partilerin
faaliyetlerine ikinci bir emre kadar son
verildiğini açıkladı. Birulusal kurtuluş
komitesi oluşturulduğunu bildiren
Mainassara. tutuklannan Ousmane'nin
nereye götürüldüğü konusunda bilgi
vermedi.
Ülkede aksam saatlerinden sonra
sokağa çıkma yasağı uygulanmaya
başladı. Nijer radyosu, darbe sırasında.
ordu ile başkanlık sarayı korumalan
arasında çıkan çatışmada. 2 kişinin
öldüğünü duyurdu.
Fransız kolonisi
Sahara Çölü'nün güneyinde yer alan ve
eski bir Fransız kolonisi olan Nijer,
dünyanın azgelişmiş ülkeleri arasında.
Nijer'de, ilk sivil devlet başkanı 1974
yılında vapılan askeri darbeyle
görevinden alınmıştı. Ülkede bundan
sonra kurulan askeri yönetim. 1992
yılında çok partili döneme geçilmesiyle
iktidan bıraktı. 1993 yılında yapılan ilk
demokratik seçimlerde de, Ousmane
devlet başkanı seçilmiştı.