Katalog

SAYFA CUMHURİYET 17EYLUL1995PAZAR 12 DIZI YAZI Horasan erenlerinin piri Ahmet Yesevi'nin Turkıstan'daki türbesi. Suyu kaynağından içenlerSUNUŞ u \azı dızısmde Anado- lu nun orta \ eı ı olan Ha- cıbektaş ta Jogup kapılct- ıını \enuzüne a<,an 4le- \ ı-Bektaşı dergahlaı ı lıak- kmda soz edıletektır Anadolu da oluşan 4le\ ı-Bektaşıdeı - gahlan Islamın softaca despotça ınsan- lığı kaıanlıga goturen \ oı umlarına kaı - $ı hoşgorınıt msun\e\erlığıkendınıet- dem alıp ııısanı kabesı kabul eden bır fel- sefi savm okullarıdır Anadolu 4le\ılığı merkezı despotık de\letIslamından ArapIslammdan fark- h olaıak Tanrı u ınsanda ınsan-ı ka- mü de ara\an \e bu topraklaıın urunu olan bır ınanç \e duşunce butunudut Selçuklu nun\eO$manh nınyervuzu- nu karanlığa gömmek ıste\ en tııtucu \ a- baz dın adamlarmın fenalatma kaı şı a\dmlık gelet egın Enel-Hak dıifunc en- nın onurlu ba\ragmı bo\unlauna asıp asırlatdn \uru\en Hallac-ı Mansurlar Nesımder Imam Hııse\ınler Pıı Sultan Abdaüaı ışte bu dergahlardan fe\z alıp çe\resıne ornek \e onder olan kışılık- lerdır BınazıdaAnadolu vua\dınlatander- vışler duın asını kısmen de olsa \ erme- ve çalışacağını Anadoludan mkselen a\ - dınlanmamn 5 kıta\a \olculugunun na- sıl gerçekleştığını bırlıkte ızle\eceğız Elbette \ erılenler den ada damla bı- le sa\ ılamazlar Elımızde bılgısı olma- yan olguları bu \azıda bulamazsanız bızı bağışlamamzı dıln oruz Başka hıç- bır nn et aranmamalıdır Engın hoşgorunuze sıgınaruk (C.Ş.) Cüvercin donunda gelen pir Anadolu da Alev ı-Bektaşı menakıp- namelerınde, erenlerın "ser çeşme- si"Hunkâr Hacı Bektaş Yeli'nın gu- vercın donuna gırerek bugunku Hacı- bektaş kasabası olan Sulucakarahoyuk'e geldığı varsayılır Kendısıne neden guvercın donuna gı- rerek geldığını soran erenlere ıse Hün- kâr "Eğergu\ercindendahamazlum bir yaratık bulsaydık, onun donuna girer gelırdık'" yanıtını \enr Soy lencedekı "gınercın" sımgesı ka- dar Anadolu Alev ılennınbanşçılyanla- nnı, banştan yana bır dunya ozlemı ta- şıdıklannı banşçıl olduklannı vurgula- >anbırıkıncıımgeolamazsanınm An- dolu Alevılen so> lencedekı gıbı tanh bo- vunca banşçı olmanın faturasını çok ağır odemışler ve odemeye de devam etmek tedırler Alevılık olağandışı kabul edı- len Sıvas Gazı olayları \s dışında can- lılığını çeşıtlı alanlarda surduruvor Bun- lannbaşında heryıl Anadolu'nunçeşit- Iı ıl, ılçe \e koyunde tekkesı dergahı turbesı bulunan Alev ı büyuklen ıçın du- zenlenen anma (kutlama) torenlen gelı- yor Iktıdarve muhalefet partılen mıfyar- lık seçım butçelenne karşın mıtınglerde adeta sınek avlarken kuçuk kov ve ka- saba derneklerının kuş uçmaz ker\an geçmez kov ve beldelerde duzenledığı torenler tıklım tıklım doluvor Bu >azı dızısınde tum olanaksızlıklara karşın ınsanlan sel gıbı bu torenlere getıren ne- denler ustünde durma>a analızlerımızı sızlerle pay laşmaya çalışacağız Bu torenler esas olarak Alevı tanhın- deadından vaptıklanndan dergâhından soz edılen kışilerle ılgılı mekanlarda ya- pılıyor Bunların başında ıse Anadolu Alevılerınce kışılıklerı ve vaşadıkları donemde sayısızyararlıklan gorulen kı- şıler ve dergâhlar başta gelıvor Anadolu Alev ılennın kutsal kışılıkle- n Hacı Bektaş Velı'vı \bdal Ylusa >ı Sucaettin Veli'yı kendı adlarına kuru- lu kullıye ve dergâhlanndan a> ırarak an- latmak olası değıl Bız de tanhı kışılıklen ve onları var eden mekanlan, bırlıkte tanıtmava çalı- şacağız Halkın bır umut kapısı olarak yuzyıllardırbukapılarakoşmanedenle- nnı ırdelemeve çalışacağız Anadolu da hangı bolgede olursa ol- sun yaşlı bır Alevı-Bektaşı ıle konuş maya kalktığınızda bırkaç tumceden sonra sıze, Alevılığın kokenını. dedele- nnın vekoklennın Horasan dan geldığı- nı onların da Ahmet Vesevı'den el al- dıklarını anlatmaya çalışır Pekı Anadolu Alev ılığınıntanhıkay- nağı açısından adeta genel adres olarak anlatılan Horasan ve Ahmet Vesev i ola- vı nedır 7 Alevıler hangı mıllıvetten olur- sa oKun neden ısrarla bu kavnağı ken- dılerıne çıkıs noktası olarak gostenvor- lar' Bu olgu ustunde bırazcık durmava çalışalım Horasan erenlerinin piri Hacı Bektaş \elı nın vaşamınınanla- tıldıgı Velavetname adlı eserde Ahmet Vesev ı "99 bın Turkıstan pirinin pı- ri" dıye tanıtıldıktan sonra anlatım şoy- le devamedıyor "Muhammet Hanefı sovundan bir seMttir. S Imam Alı Rı- za'dan ıcazet alınmrçtır. Turkistan'a gı- derek Yesı kentinde bılgın bir kışıydı. kimse karşısına çıkıp onunla bılgı \a- rıştıramazdı. Bâtın bilgısınde ılerıvdi." Ahmet Yesevı nın yaşamı ıse şovle anlatılıyor "Kendisı kaşık ve keşkul us- tasıvdı. Okuzun sırtına hevbesini ko- Kim ne bilür bizi nice soydanuz Ne zerrece oddan ne hod sudanuz Bizim meftunumuz marifet söyler Biz Horasan mülkündeki boydanuz Abdal Musa oldum geldim cihana Arif anlar bizi nice soydanuz ânaddu'da Dergâhları C e m a l Ş e n e r vup pazara vollardı Herkes, he\ bede- kılerın değerinı bılır, kendıne gereklı olanı alıp parasını hevbeve kovardı. Okuz, tekkeve donünce şe>h parayı alır ve ne gerekivorsa onu aldırırdı" Hoca Ahmet Vesev ı Turkıstan da bu- yuk bır tankat ve dergah pındır Onun halıfelen Asya dan batıyayonelerek Ho- rasan ın çeşıtlı yerlenndeve Anadolu da çeşıtlı dergahlar kurup sav aştan v e du>- man baskınlanndan bunalmış halka "iç- sel huzur" ve kardeşlık-sevgı temelı us- tune halkı rnııtlu etmek ı^ııı çalışmalar yapmaktadırlar Hoca Ahmet Yesev ı hakkında eldekı belgeler veterlı sayılmıyor Ama tanh olavlannı destanlar ve menkıbeler da- hıl- çeşıtlı belgelerın ışığı altında yo- rumlamak \ e degerlendırmek de bır > on- tem olarak kabul edıldıgıne gore bu ol- guları cıddıye almak durumundavız Kendısıne "Piri Turkistan" adı da ve- nlen Ahmet Yesevı nın hakka vurume- sınden(vefatından) sonra dergahınpos "Sevgi muhabbet kaynar yanan ocağımızda Bulbuller şevke gelır gul açar bağımızda Hırslar, kınier yok olur aşkta meydanımızda Aslanlarla ceylanlar dosttur kucağımızda" tuna zahır ve batın bilgısınde unlu bır kışı olan Lokman Parende oturur Ana- dolu Alevılığının "ser çeşmesi" Hacı Bektaş Velı, Lokman Parende nın mu- hıbı oğrencısı ve halıfesı olur Dergâhtagorduğuhızmetle vetenek- lerı bılgısı. gorgusuyle hocasınınvedı- ğerdervışlenn sevgısını, takdınnı kaza- nır Bundan sonra Halıfe Lokman Pa- rende hocası Ahmet Vesev ı den kendı- sıne kalan emanetlerı >anı taç hırka, sofra çorap, alem ve postu Hacı Bektaş \elı >eteslımeder lcazetnamesınıdeve- rerek hılafet makamına onu oturtur Ay- nı yıl Lokman Parende hakka yuruyun- ce(vefatedınce) Hacı Bektaş Velı "post- nişin" olur Bır sure bu dergahta şeyhlık vapan Hacı Bektaş Velı hocasının >onlendır- mesı uzenne çeşıtlı verlerdekonaklajıp bır "Horasan ereni" olarak Anado- lu nun >ollannaduşer Bır banş guver- cını olup Sulucakarahovuk'u kendısıne yurtedınır K.a>naklann>azdığınagore Ebulvefa nın 1107 yılında hakka yu- rumesınden (vefatmdan) sonra bu tan- kata bağlı olanlar Baba tlvas Horasa- ni'nın çevresınde toplanırlar Babaıler adı verılen topluluk 13 yuzyıl başla- nnda Moğol saldınsı uzenne Horasan dan goçerek Amasva >a verleşen Baba İs- hak'ın çevresınde bır araya gelen ve kendısıne aşırı bır sevgıyle bağlı olan bu batını topluluk, Selçuklu sultanının katmerlı baskı ve somuru duzenıne 1239 yılında başkaldınr Halka mutluluk eşıt- lık ozgurluk gıbı bırtakım haklar sağla- vacaklarını ve toprakları herkese eşıt olarak dağıtacaklannı vergılen rumu>- le kaldıracaklarını belırtırler Babaıle- nn başkaldınsi 1240 vılında yenılgı ve Baba Ishak ın katledılmesı>le sonuçla- nır Kaynaklarda, Lokman Parende'nın halıfesı olarak Horasan dan kardeşı Men- teş ıle bırlıkte Andolu va geldığı kabul edılen Hacı Bektaş Velı nın Baba ts- hak ın da halıfesı oldugu vazılır Babaılerın venılgısınde kardeş Men- teş ı de kavbeden Bektaş \eh bır sure ızını kavbettınr Sonra Sulucakraho>-uk e gelerek dergahını kurar kapısını ardına dek açarve aydınlıkduşuncelerle \en go- gu avdınlatmav/a başlar Başkaldında >enılgıve uğravan Ba- baılerıçevresınetoplar Bunlara Kalen- derı, Havdari. Abdal Şemsi, Vesevi, Melanıi, Safevi, Edhemı. Hurufi, Ca- mı, Celali v b topluluklar da katılır Hacı Bektaş \elı duşuncesinın top- lumsalbakımdanortavaçıkışını 13 yuz- vıl Anadolu sunda aramak gerekıyor Ama K.onya Selçuklu Devletı nın Mo- ğollarca çarpışmasının faruraMnı ode- venhalk Hacı Bektaş Velı nındergahın- da yukselen ban> kardeşlık eşitlık oz- gurluk çagnlanna karşı duyarlı davran- mavıp başka ne yapabılırdı "• Gonullere taht kuran bılge ınsanın kur- maya çalıştığı dunya ınsan sevgısıne da- vanır Insanlaraaralarındaa>ınmgozet- meksizın sevgı ve sa>gı du>ulmasına dayanır Onun ınancına gore ınsanlan aydınlığa goturecek yolun sevgıden geç- tıgıdır Hacı Bektaş Velı nın yazdığı ka- bul edılen yapıtları Makalat Şathiye, Fevaid, Makalat-ı Ga\bı\e. kelımat- Aynıve, Hurdaname, l ss-ul Haki- kat. Avnca Hacı Bektaş Velı nın haya- tını mıtolojık bır anlatımla anlatan Vi- la\etname \ e Menakıpname adlı yapıt- 1 ır vardır Yarın: Horasan'daki tasavvuf denizi ANKAR NOTLARI MUSTAFA EKMEKÇİ Domuz Eti de mi Yiyemeyeceğiz?.. Ahmet Aşıcı, genış bır bılgı bırıkımıyle Turkıye'de çolleşme ıle domuzun ılgısını ınceleyen bır kışı Fran- sa da oğrenımını yapmış bır uzman Son faks-mektu- bunda Ahmet Aşıcı şoyle dıyor Sevgılı Ekmekçı Çolleşmemızın nedenı Ibrahım dır Ulaşım araçlan ço- ğaldıkça dentze koşanlar da çoğaldı Eskıden yuzme bılen seyrekîı Komur petrol turevı ve elektnkyıyen motortarolma- dıgı ıçın tekneler de kuçuk ve guçsuzdu Kol ve ruzgâr kuvvetıyle gıden tekne ne kadar asker sılah, cephane ve yıyecek taşır? Bu nedenle kalelerın kentlenn çevre- sıne sur çevrılır, su hendeklen kazılırdı Su engelı savun- manın temelıydı Dıkkat edılırse uygartıklann denız ke- oarlannda adalarda ve geçıt vermeyen akarsulann çev- reledığı yerierde kunjlmuş oldukları gorulur Çunku su- yun bulundugu yonden gelecek saldınnın gucu, yenne gore, sıfıra yakındır Dıcle ve Fırat ırmakları Mezopotamya'yı hem koru- yor hem de suluyordu Aynca, tıcaret yolları buradan geçıyordu Harran yol kavşagı demekmış Yerieşıkya- şamın oluştuğu seyrek ılk yerlenn başında gelır Harran kentının merkezınde oturan zamanın tuccar ve entelektuelı dış mahallelerdekı çıftçı ve hayvancıya kız vermedıgı ve onlardan kız almadığt ıçın, ıç evlenme- lerle akrabalaştı Israılogullan ortaya çıktı Bugun Israıl'de konuşulan Ibranıce, 'Harran Ibranı- ces\'dır Harran elbette o zaman da sıcaktı Tuccar ve ente- lektuel bedensel olarak çalışmadığı ıçın yedıgı et sağ- lıgına dokunuyordu Bu kesım şışmanhyor yağlanıyor, hantallaşıyordu Ustelık, doğal yaşamdan da kopuyor, doğaya zıt duşuyor, dogayla dıdışıyordu Uygarlıklan yı- kan soyut semavı (goksel) dın bezırgânlıgı ve çolleşme buradan kaynaklanır Buna karşın kenar mahallelerde oturan yoksul halk da bol bol domuz yetıştınp yıyor, o da lyı beslenıyor ancakyedıgını yakıyordu Çunku bun- lar bedensel olarak çahşıyorlardı Domuz koyun ve sı- gırdan 18kat fazla, ustelık dengelı ve lezzetlı et venyor- du Orada oturan egemenlenn temsılcısı Ibrahım karısı guzel Sara yı 'kızkardeşımdır' deyıp Fıravun'a verdı ve karşılıgında odul olarak aldıgı erkek koyunlan Har- ran a getırdı Fakat domuzla rekabet edıp koçlannı sa- tamadı Zaten soyut kultur ureten dogadan kopuk bu egemen sınıfın altyapısını oluşturduğu 'soyut semavı (goksel) dın kavramı'n/ ustelık ırksal bır dın halınde or- taya koyan Ibranı Put yanı Tanrı ımalatçısı Ibrahım, or- tama uygun kurban soylencesı nı de bu fırsatla orta- ya koydu Oglu IsmaılV kurban etme motıfı altında, gokten erkek koyun yanı 'koç' ındırdı Ve domuzu ha- ram kıldı Koçlannı kurban ve adak olarak sattı, sekto- ru kurdu zengın oldu Ancak domuzun bıraktıgı boş- luğu hızla dolduran keçıler beklenmedık bıçımde Me- zopotamya yı kemınp agaç varlıgını yok ettıler Yahudı egemenlıgındekı topraklar çolleştı Yahudıler dunyaya dagıldılar Semavı (goksel) dınler de yayıldı Ingılız ta- rıhçı Edward Gıbbon'a (1737-1793) gore Roma uy- garlıgı Hırıstıyanlık yuzunden çoktu Batı ortaçag ka- ranlıklarına gomuldu Osmanlı uygartıgını fanatızm çu- ruttu, hasta ettı Butun Islam ulkelen çolleştı Mezopotamya'yı yenıden yeşertmek Turklere nasıp oldu Zaten bunu başkası yapamazdı Bılecık, Sogut Bursa vb asemıtık (Araplaşmamış) kalmış bırçok ılk Turk yerleşme yen bu nedenle en yeşılyerler olarak ka- labıldı Umalım kı, Ortadogulu kardeşlenmız ve dunya bu çabalanmızı sıkıntılarımızı anlar (Istanbul Fatıh'tenŞaban Duzgıt e Ahmet Aşıcı'nın mektubunda geçen, Ibrahım le ılgılı bılgılerı en lyı Tiı- ran Dursun un Dın Bu-2" yapıtında bulabılırsınız) • • • Bır domuz çrftlığı olan ancak, urertıgını satamadığı ıçın çıftlığı sınırlamak zorunda kalan Oralp Basımda so- runu et gereksınımı yonunden alıyor ozetle şoyle dı- yor Sevgılı Ekmekçı Et sorunu uzenne tam on yıl once bırlıkte yazdıkları- mızı gozden geçırıyorum da bugunlenn yokluklarını o zamandan gormuşuz dıyorum Insanlann ozellıklege- belenn saglıklı olmaları ıçın et yemelerı gerektıgını çok kez vurguladık Bakıyorum da geldıgımız nokta pek olumlu değıl Bız sadece domuz etı hakkında konuş- mayı tartışmayı başlattık Ama başka bır şeyyapama- dık Domuz çıftlıklen açan onlarca ınsanın hepsı battı' Nıçın? Çunku Turkıye'de bu etı satın alıp ışleyebılen, sosıs salama donuşturen sadece 3-4 firma var 3-4 fır- manın alacagı bırmalı uretmek de aptallık 1 Onlann avu- cundasınız Fıyatlan onlar saptar, turfanda domates fı- yatına etı alıriar Onlar tnlyoner olurken, uretıcıye bat- mak duşer Şımdı de ulke etsız kalınca bırkaç yıl once olduğu gıbı, Doğu Avrupa 'nın (Ukrayna 'nın) radyasyon- lu etlerını, Almanya'nın kopekmamalarını, Hındıstan'ın kutsal ıneklerını (bu, dunyadakı en pıs ettır Bu hayvan kutsal oldugu ıçın ktmse dokunmaz, yollarda Hındıstan 'ın çopunu yer) ulkeye getınr, bunlan da bır avuç et yıye- bılme ayrıcalıgına sahıp yurttaşlanmıza yedırınz Yurtdışından buyuk oranlarda getırılen bu etler za- ten can çekışmekte olan hayvancılığı tamamen yok edecegı gıbı aynca dogal gubreye aç olan topraklan- mızı da erozyona açık hale getırmektedırkı, bu uzun va- dede total açlık demektır Gelelım, butun bu yazılanlara karşın hâlâ domuz çıft- lığı açmak ısteyen supermenlere, eger çıftlıgın yanına kuçuk bıle olsa bır sosıs, salam tesısı de açamıyohar- sa, bu ışe hıç heveslenmesınler Eger sosıs-salam ya- pabılırlerse lyı para kazanırlar Bunun satışı kolaydır Domuz, bırçok ulkede zengınlığın sımgesıdır Kumba- ralar bıle domuz bıçımınde yapılır Olağanustu urer, al- tı ayda yuz kılo olabılır Buna karşın Tanm Bakanlığı 'nın önerısıyle devekuşu çıftlıklen açmak ısteyenler varken, onlara fılyetıştırmelennı onerınm' " BULMACA SED\T\ \ŞA\\V 1 2 3 4 5 6 SOLD4İV ü\Ğ\: 1/ Bır tur bılve oyunu 2/ \ ılmaz Guney'ın bır tıl- mı Bır tür denız taşımacılıgı 3/ln- ce ve uzun metal çubuk Dedım dılber— lannkı zarmış Dedı çı- çek taktımgul >a rasıdır (Aşik Omer) 4/ Gumu- şun sımgesı As- ya'dabırçol 5/Se- ramıkten vapılan geleneksel ttalvan karnaval dudugu 6/ Asıksu ratlı Bır gosterme sıfatı II Odunundan kırmızı bova çı- karılan bır agaç Hayvanın bır vanındakı ) uk 8/ Borsa- da kesın vadelı değerlenn ku- ru arasındakı fark Kenar- lan saçaklı bır tur başortusu 9/ Karagoz balığının bovu 15 cm ve kadar olan yavru- larına \enlen ad V UKARIDAN AŞAĞIVA: 1/ A> nı erkeklt ev lı olan kadınların bırbırme gore olan adı Avcı kulubesi II Spor karşılaşmalannda seyırcılerı coştu- rankımse Buv uk kardeş ağabey 3/ Tum butün Tuzla- nıp kurutulmuş vıyecek 4/Bır hayvan Taşıtlarda yukün yukseklık olçusu 5/ Bır muzık parçası va da tıyatro oyu- nunun özgun bır teknık ve duyarlıkla sunulması 6/ Tuluat tıyatrolarında Doğu gıvsilenvle vapılan dans Italya'nın enuzunırmağı 7/Gezgın samurav Sıkgozluag 8/Karak- ter Denızcılıkte alt aşagı" anlamındakullanılansözcuk 9/ Bırdenbıre ortaya çıkan ruhsal darbe Bulaşıcı bır den hastalıgı