Katalog

Cumhuriyet İmtiyaz Sahibi: Berin Nadi Genel Yaytn Yönetmeni. Crhan Erinç # Genel Yayın Koordınatörü: Hikmet Çetinkay'a # Yazıışlerı Müdürlerı. fbrahim Yıldız. Diaç Tayanç (Sorur.ılu) • Haber Merkezı Müdürii: Hakan kara • Görsel Yönetmen Fikret Eser Dış Haberler Ergun Balcı • Istıhbaraf Yalçın Çakır • Ekonomı Bülent Kızanlık • Radyo-TV Uygar Eremektar • Kulnır Handan Şenkökea • Spor Abdülkadir Yücelman 9 Yurt Haberler Mebmet Saraç # Makaleler Sami Karaören # Çevırı Se\fettin Turhan 0 Düzeltme Abdullah Yazıcı Yayın Kurulu. ilhan Selçuk (Başkan). Orhan Erinç, Okta> Kurrböke Özgen Acar, Hikmet Çetinkaya, Şiikran Soner. Ergun Balcı, Dinç Tayanç, İbrahim Yıldız. Orhan Bursalı. Muslafa Balba\. Ankara Temsılcısı Mustafa Balbay • Haber Miıduru Doğan Akın Ataturk Bulvan No 125. Kat.4. Bakanhklar-Ankara Tel -ll9i;020(7haO.Telek< 42344, Fak>, 4195027 0 izmırTemsılciM SerdarKızık,H ZıyaBlv. 1352 S 23Tel 4411220 Teleks-52359. Faks- 4419117 • Âdana Temsilcısi Çetin Yiğenoğlu. inönü Cd 119S No 1 Kat.l.Tel 3522550, TeJeks-62155. Faks-352257ü Müessese Mudüru Erol Erkut • Koordinator Ahmet Korulsan 9 Muhasebe Büient Vener • tdare Hüseyin Giirer • l^letme. Önder Çelik • Bifgı- işlem Nail İnal 0 Bılgısayar Sıstem Mürüıet Çiler 0 Rekiam Reha Işıtman Y»ımla\ın *e Bısan: Yenı Gun Haber Ajansı, Basm ve Yaymcılık A Ş Tûrkocağı cad 39 41 CagaioŞlu 34334 hı PK 246 Istanbul Tel (0 2121 512 05 05 120 hat) Teleks 22246. Faks (0 212)513 85 95 30EYLÜL1994 tmsak:4.27 Güneş: 5.52 Öğle: 11.59 tkindi: 15.17 Akşam: 17.56 Yatsı: 19.16 Nobelödüllü doktor •ANKARA (AA) - Nobel Tıp Ödülü sahibi bilim adamı Prof. Dr. Donnall Thomas, Ankara'da konferans yerecek. Hacettepe Üniversitesi Çocuk Sağlığı Enstitüsü'nün davetlisi olarak Türkiye yegelecek olan Prof. Dr. Thomas, 3 ekim pazartesi günü. H.Ü. İhsan Doğramaa Çocuk Hastanesi'nde, Türkiye'nin e.ı modem kemik iliği naklı merkezinin açıhşına katılacak. salı günü de Hacettepe Üniversitesi'nde 'Bilim Sanatf konulu konferans verecek. Denktaş'aşeref doktorası •ANKARA (AA) - Ankara Üniversitesi. KKTC Cumhurbaşkanı Rauf Denktaş'a 'Siyasal Bilimlerde Şeref Doktoru unvanı verilmesini kararlaştırdı. Denktaş'ın şeref doktorası, 5 ekim çarşamba günü üniversitenin açılış töreninde verilecek. Rauf Denktaş aynı gün üniversitede açılış dersini verecek. Sivil havacılığın 50. yılı •ANKARA (AA) - Dünyada uluslararası seyrüsefer planınadahil havayollan güzergahlan uydu sistemleri yardımıyla kısalacak. Uluslararası Sıvil Havacılık Teşkilatı (ICAO) tarafından 2010 yılında devreye sokulması planlanan sıstem gereği, gökyüzünde uçaklann yollan, uydu sıstemlerinden tamkapasıte yararlanılmasıylaen kestirme şekılde yenıden düzenlenecek. Blanchard'ın konferansı • Haber Merkezi- Dünv aca ünlü yazar Dr. Kcnneth Blanchard. bugün Çırağan Sarayı'nda bir konferans verecek. Yönetırn eğitimi ve müşavirlik konusunda Amerika'nın en büyük beş şirketinden bm olan Blanchard Traınıngand Development şırketinin Yönetim Kurulu Başkanı olan Blanchard. aynı zamanda önemli bireğitım danışmanı. ""Günümüz Yöneticılerinın Değışen Rolü" adlı konferans. saat 17.00'de Çırağan Sarayı Mavi Salon"da venlecek. Yunanlı katılımcı panele gelmedi • ANKARA (Cumhuriyet Bürosu)- De\let Planlama Teşkilatı'nınStratejik Araştırmalar Vakfı ve Ankara Üniversıtesi Avrupa Topluluğu Merkezi ile ortaklaşa düzenlediği Türkıye-AB Gümrük Birliği Semıneri'nde dün "Ülkelerin Deneyımlen" adlı oturumda Yunanistan'ınAB'yegirişini ve Gümrük Birliği deneyimlerini anlatması beklenen Yunanlı katılımcı son anda gelmekten vazgeçti. Köppüde onarım • İstanbul Haber Senisi- Atatürk Köprüsü'nün. onanm nedeniyle 2 Ekim 1994 tarihinden ıtibaren kara trafiğine kapatılacağı bildirildi. İstanbul BüyükşehırBeledıyesı'nden yapılan \aali açıklamada. köprünün Azapkapı tarafındaki cıvatalan kopan çırnaklı kapaklann onanlacas bildınldı. Türkiye'de yaklaşık 15 milyon kişi yüksek kolesterol nedeniyle kalp krizi tehdidi altında Sağhkkkalpiçin\eııibiryaşam apılan araştırmalar, beslenme alışkanhğından kalıtıma, coğrafyadan yapılan işe, yaştan cinsiyete kadar pek çok etkenin kişinin kalp hastalıklanyla yüz tresten uzaklaşmak, sigaranın içilmemesi, yüksek tansiyon ile kolesterolün diyet veya ilaçla normal bir sınırda tutulması, aşın kilo ve alkol alımından uzaklaşmak aşam biçimini değiştirmede eğitim eksikliğinin göze çarptığı ülkemizde yapılan son çalışma koroner kalp hastalığı konusunda riskli ülkeler yüze gelmesinde rol oynadığını ortaya koyuyor. k a l P hastalıgına yakalanmamanın sırlan arasında. arasında oldugumuz gerçegını ortaya çıkardı. GÜNDÜZ İMŞtR Günümüzde üp alanındaki büyük gelişmeye karşın kanser ve trafik kazası sonucu yaşam- lannı kaybedenlerden daha faz- la sayıda kişi kalp hastahklan- na bağlı olarak yaşamını yitiri- yor. îşin ilginç yanı kalp hasta- lıklanna bağlı olarak gerçekle- şen ölümler özellikle gelişmiş ülkelerde ilk sırayı alıyor. Türkiye'de kalp sağhğının ulaştığı riskîi boyut yann Izmir Efes oteli'nde düzenlenecek 10. Ulusal Kardiyoloji Kongresi'- nde aynnuianyla tartışılacak Türk Kardiyoİoji Derneği ta- rafından düzenlenen kongrede 40'a yakın kardiyoloji merke- zinden ulaşan 325 çalışmanın sonuçlan da açıklanacak. Ülkemizde de koroner kalp hastalığı gittikçe ağırlaşan bir toplumsal yük olmaya ve mad- di manevi yıkım yaratmaya de- vam ediyor. Bunun en canlı ör- neği ise İstanbul Amerikan Hastaneşi ile ABD'deki Kali- forniya Üniversitesi Gladstone Kardiyavasküler Araşürma Merkezi'nin yaptığı "Türk Kalp ÇahşmasT adı verilen araşürmada belirlendi. Tür- kiye'de gerçekleşen bu en de- taylı araştırma sonucuna göre ülkemizde yaklaşık 15 milyon kişinin yüksek kolesterol nede- niyle kalp krizi tehdidi altında olduğu belirlendi. 7 bölgede 10 bin kişi üzerinde gerçekleştiıilen taramadan çı- kan genel sonuca göre ülkemiz- de 8.6 milyon erkek ve 6 milyon kadın nüfusun kolesterol düze- yi risk olarak kabul edilen 200 mg dl'nin üstünde. Çok bilinmeyenli denklem gibi değışik unsurlann biraraya gelmesi sonucu ortaya çıkan kalp hastalıklanndan korun- manın en önemli yolu ise "ya- şam alışkanlıkiannın" değışü- rilmesine dayanıyor. "Yeni bir yaşam, yeni bir ha- yat" görüşünden hareket eden ABD'de son 20-30 yılda sadece yaşam biçimlerinin değiştiril- mesı sonucu ölümlerde yüzde 50 oranında azalma olduğu be- lirtiliyor. Bunda da en büyük pay halkın eğitilmesini sağla- yan iletişim araçlanna dayandı- nlıyor. Bir başka deyişle insan ölümlerininin yan yanya azal- masında en önemli ilacın med- ya olduğu gereçeği artık bütün dünya ülkelerinde rağbet görü- yor. Yaşam biçiminin değiştiril- mesi ise diyetten trafik disiplini- ne, sigaradan tıp bilimini riddi- ye almaya kadar bir çok değişi- mi içeriyor. Bu yeni anlayışın tıbbi ve teknik gelişmelerle des- teklenmesi sonucunda da yal- nız kalp hastalıklanna bağlı ölüm oranlannda yüzde 20 azalma sağlanabiliyor. Yapılan araştırmalar beslen- me alışkanhğından kahtıma, üzerinde yaşanan coğrafyadan yapılan işe, yaştan cinsiyete ka- dar pek çok farklı etkenin kişi- nin kalp hastahklan ile yüz yüze gelmesinde önemli rol oy- nadığını ortaya koyuyor. özellikle dünyada ekolojik dengenin giderek bozulması. dengesiz beslenme, hava kirlili- ği. yapay ve sağhksız ürünler can damanmız olan kalbimizi vuran nedenler arasında başı Uzmanlar düzenli olarak yapılacak sponm kalp sağlığuıa iyi geldiğini belirtiyorlar. çekiyor. Avrupa'da her 10 sani- yede. bir kişinin kalp krizi geçi- rerek yaşamını \itirdiği göz önüne alınacak olursa. kalp hastalıgına yol açan risk faktör- lerini bir an evvel yaşamımız- dan uzaklaşürmanın vaktınin geldiğini rahatlıkla söyleyebilı- riz. Günlük yaşamımızda stres- ten uzaklaşmak, sigaranın içil- memesi. yüksek tansiyon ile ko- lesterolün diyet veya ilaçla nor- mal bir sınırda tutulması. aşın kilo ve alkol alımından uzak- laşmak kalp hastalıgına yaka- lanmamanın sırlannı oluşturu- yor. Ülkemizde çalışmalar ABD ve Avrupa ülkelenne oranla yaşam biçimini değiştir- mede henüz eğitim eksikliğinin göze çarptığı ülkemizde, yapı- lan son çalışma. koroner kalp hastalığı konusunda Türkiye'- nin riskli ülkeler arasında oldu- âu gerçeğini ortaya çıkardı. Î990 yılında başlayan ve 1994 yılı başında tamamlanan "Türk Kalp Çal«jması"nın Türkiye di- rektörlüğünü üstlenen Dr. Er- han Palaoğlu, çalışmanın ama- cını şöyle özetliylor: "Bunlar- dan birincisi Türkiye'de kalp hastalıklanndan ölenİerdeki risk faktörlerinin saptanmasıydı. Bu bağlamda hiperlipideminin ülke- deki bölgelere dağıhmı ile göriil- me sıklığı incelendi. Bir başka deyişle kolesterol, HDL, Trigli- serit. lipoprotein, Lp(a) düzeyle- ri incelemeye alındı. Aynca ko- roner arter hastalıgına neden olan risk faktörlerinden sigara kullanımı, fıziksel aktivite, yük- sek tansiyon ve diyet alışkanlık- lan tarandı. Hipcrlipidemi ile ilişkili olarak genetik anomaliler de incelendi. Dördüncü ve son anıaç ise Türk hekim ve tıp öğ- rencilerinin lipid ve lipoprotein- lerin koroner arter hastalığı risk faktörleri arasındaki önemi ko- nusunda dikkatlerini çekmek ve çeşitli vayın ve toplantılarda bu konunun önemini vurgulamak- tı." Çalışma sonunda beliren ve- rilere göre Türkiye'nin koroner arter hastahklan konusunda ciddi boyutta risk altında oldu- ğunu belirten Dr. Erhan Pala- oğlu. "Türk Kalp Çaltşması" sonuçlannı şöyle özetledi: -Yiyecek ahşkanlıklanna gö- re saptanan 7 bölgede kan ko- lesterol düzeyleri bolgesel fark- lıhklar gösterdi. En yüksek dü- zey İstanbul'daki erkeklerde 202 mg dl ve Adana'da 184 mg dl olarak saptandı. Düzeylerin yüksek çıkmasında en büyük etken olarak bu bölgelerde hav- v ansal ürünlerle kırmızı et tüke- timinin fazla olması gösterildi. Ayvalık > öresinde ise kolesterol düzeyi erkeklerde en düşük ola- rak 160mg dl olarak belirlendi. Bunun nedenı de bölgede zev- tinyağı ve sıvı yağ tüketiminin fazla oluşuna bağlanıyor. - Tüm bölgeler göz önüne alındığında ise ülkemizde 8.6 milyon erkeğin yüzde 32'lik oranla 200 mg dl'nin üstünde kolesterol seviyesine sahip ol- duğu saptandı. Kadınlarda ise yüzde 22 oran paralelinde 6 milyon nüfusun yine kolesterol seviyesinin 200 mg dl'nin üs- tünde olduğu görüldü. -İstanbul'da ise yüzde 48'lik oranla 2.5 milyon erkeğin ko- losterol seviyesinin normal de- ğerlerin üzennde olduğu belir- lendi. İstanbul'da kolesterol açısından nsk altında olan ka- dınlann sayısı ise yüzde 20'lik oranla 1 milyon olarak ortaya çıktı. - Halk arasında arter duvar- lannda birikmesi nedeniyle kö- tü huylu kolesterol olarak ka- bul edilen LDL oranlan in- celendiğinde ise tüm bölgelerde erkeklerin vüzde 37'sinın yani yaklaşık 10 mılyon erkeğin 130 mg dl'nin üstünde LDL've sa- hip olduklan ortaya çıktı. Ka- dınlarda ise normal düzeyin üs- tünde LDL've sahip olanlann sayısı ise yüzde 28'lik oranla 7.6 milyon olarak saptandı. Heriki grubun da kolesterol açısından risk altında olduğu LDL değer- leri. İstanbul'da da erkeklerde >üzde 53 oranla 2.4 milyon kadınlarda ise yüzde 23 'lük v>ranla I milyon olarak belirlen- dı. -Yapılan çalışmada çıkan surpriz sonuçlardan binsini de crkck ve kadın nüfusta iyi huy- u olarak kabul edilen HDL ıranlannın 35 mg dl'nin altın- da çıkması teşkil etti. Bu oran- lar incelendiğinde ise tüm böl- gelerde erkek nüfusun yüzde 53' ünü oluşturan 14.3 milyon- da HDL değerlerinın ideal ola- rak kabul edilen 35 mg dl'nin altında olduğu görüldü. Kadın- larda ise HDL düzeyi incelendi- ğinde yüzde 26'lık orana paralel olarak 7 milyon kişinin risk al- tında olduğu saptandı. İstan- bul'da ise yüzde 43'lük değerle erkeklenn 1.9 milyonun, kadın- larda ise yüzde 16'lık değerle 0.7 milyon kişinin HDL değer- leri düşük çıktı. Sağlıklı kalpiçin öneriler: -Beslenirken düşük oranda doymuş yağ (katı yağ) tüketin. Besinlerle alınan katı yağlan azaltın. - Kırmızı et tüketiminden uzak- laşın. Özellikle tavuk ve balık gibı beyaz et tüketimine ağırlık verin. (Tavuğun derisi hanç) - Kızartma ağırlıklı beslenme- den uzaklaşın. - Daha çok meyve ve sebze tü- ketin. - Bitkisel yağlann kuilanımma ağırlık verin. (Zeytinyağı. ayçı- çek yağı. mısırözü yağı) - Kolesterolden zengin yiyecek- lerden uzak durun. - Harcav abileceğinizden fazla kalori almayın. (Sık sık tartılın) - Düzenli spor yapın. (Haftada 3 gün 45 dakika yürüyüş yapın.) - Sigara içmeyin. - Tansiyonunuzu belirli aralı- klarla ölçtürün. (Yoşan-ş«kfi Faktörij) Öfime Yol Acan Etneder 1990 yAfldo ABD'de ölûmlerin yüzde 50'si engeleneMk deoertenebîl» yasam şeitlı etmenlerindM koynakiondı. 1 400.000 D)y»t İ3O0.OO0 Alhol'~1100.000 Mlkrabik ^ } 90.000 Tofcsil Madd«l*H ^ ) 60.000 Silahla J 35.000 _ Cin*«i İSşkf roluyto G*ç«n Hastalıfctar Q 30.000 Motoriu Taşıtlar ^] 2S.0O0 Uyuştunıcu j 20.000 Değiştirilebilecekfaktörler Yüksek tansiyon: Kalp ve damar sağlığıyla birlikte çok sık görülen oir risk faktörüdür ve kalıtımsaldır. 35 yaşın üzennde herkes belirli aralıklarla tansiyonunu mutlaka ölçtürmelidir Sigara: Sigara kullanımı ile kalp ve damar hastahklan arasındaki ilişki artık herkesçe bılıniyor. Sigara kullanımı kötühuylukolesterolü yükseltip iyi huylu olanı bloke ederek damarsal spazmlara ve kalp krizlerine dav etiye çıkanyor. Kalp knzlerinden ölüm. sigara kuliananlarda kullanmayanlara oranla 2.5-3 kat daha fazla. Şişmanlık: Şişmanlığın koroner damar hastalıgına yatkınlığı arttırdığı uzun zamandan beri bılinmekle beraber. tek başına bir tehlike etkeni olup olmadığı henüz açıkça ortava îconmuş değildir Çünkü tüm şişmanlarda ve koroner hastalıklarda bir çok tehlike etkeni birlikte bulunmaktadır. Fizik aktivite: Fizik aktiviteyi yükseltip verimli kılmak egzersizlerin düzenh' uygulanmasına bağlıdır. İnsan spor sayesinde sigara tüketimini azaltır, fazla yağlan elemineeder, damarlanndaki basına düşürür ve kalbin kas yapısını güçlendirerek randımanını arttınr. En uygun spordallan yüzme, bisiklet. yürüyüş vejoggingdir. Önemli oJansporudüzenlı sürdürmektir. Kolesterol: Damar sertliği ve buna bağlı hastalıklann gehşmesınde yemeklerle alınan katı vağlann veyağsı madde olan kolesterolün rblü çok büyüktür. Kolesterol karmaşık yapılı. yağ benzeri ve karaciğerde doğal olarak üretilen birmaddedir. Kandaki kolesterol oranlan özellikle az yağlı, az kolesterol diyetiyle orta. natta düşük risk sevıvesinedüşürülebilir. Genel olarak düşük yağdiyeti. daha az dovmuş y ağ ve daha az yüksek kolesterollü viyecekler; daha az et. y umurta. süt ürünleri ve daha fazla meyve, hububat ve sebze gibi besînler anlamına gelir. Değiştirilmeyecek faktörler: Cınsiyet: Erkeklerin kalp krizine yakalanma olasıhğı kadınlara oranla ıki kat daha fazladır. Bunun en önemli nedeni kadmlann menapoz çağına kadar hormonal özcllikleri sayesinde korunmalandır. Yaş: Koroner atardamar hastalığı ölümüyle yaş. her iki cınste de şaşırtıcı bir ilişki gösteriyor. Hastalık 35-44 yaş arasında erkeklerde ana ölüm sebebidir. Kalıtım: Aile büyükleri arasında kalp krizi geçirenler varsa genç yaştan başlayarak kolesterol ölçümü öneriliyor. Ortolomo HDL-Kolestrol «öıeyien Erkek Cf Kodtn Ç m | ABD 47mg/di 56mg/dl ALMANYA 47 mg/dl İOmg/dl TÜRKİYE 37 mg/dl 43 mg/dl Türk erkeklerinde yüksek gelir düzeyi l düzeyine e i i y g yüksek kolestrol düzeyine eşittir 0 I a s ı ı e d c ı l « r : râsA kdorili yiyeceklef yentek 2-Doyaııç yoj iceren kkmcHkyttKk (Et,n«dnJir$nieri} MB 170 180 190 200 210 m KOLESTEROL VE DAMAR SERTLIGINIZ Dr. ORYAL GÖKDEMIR Kolesterolünüzü düşünnek sizin eünizdeBilimsel bir konunun halkın düzeyine indirge- nerek anlatılması genelde zordur. Bu zorluk. toplumun bilim üretme düzeyi ile ters orantıh- dır. Çünkü bilim üretilmeyen toplumda bih'm dili de gelişmemiştir, bu bir. İkincisi. bilimsel ko- nulara yatkınlık ve içli dışlıhk azdır. Böyle olun- ca bir yandan. konuyu, konuşulan alışılmış keli- melerle anlatamama. bir yandan konuya ilgiyi canlı tutamama sıkıntısı baş gösterir. Bu yüzden dil çok önemli. Örneğin, Batılılar elektrik, tele- fon, tren. parlamento gibi şeyleri bulmuşlar, biz ise şiş kebabı, dolma. paşa. sultan gibi şeyleri. Bu kelimeler olduğu gibi değiş tokuş edilmiş ve ne- menem şeyler olduğu belleklerde yer etmiştir. Değiştirseniz de o anlamı vermez. Bilimsel veri- lerin halka aktanlmasının ötesinde. benımsen- mesi ve günlük yaşama geçirilmesi de belli bir bi- rikimi gerektirir. Örneğin kırazın, yağmur ya- ğınca kurtlanacağına inanır da. çiçekte iken ke- lebeğın yumurta bırakmasıyla ilişkisini bir türlü kuramaz ve o dönemde ilaçlanmasının yaranna inanmaz. Bunun ıçın bilimsel gerçeklerin yer et- mesı bıraz vakit alabılır. Yılmamak gerek. Kolesterol sözcüğüne gelince, gerçi Türkçe değıl ama. en azından kentsel kesimde. çekap sa- vurganlığı sayesinde epeyce duyuldu. Bugün ar- tık hemen her kan tahlilinde kolesterol. HDL, LDL. trigliserid değerleri ıstenir oldu. Bunlar yapılınca da haklı olarak. karşısındaki rakamla- ra bakan kişi meraklanıp durumun ne olduğunu soruyor. İşte bu yazı dizisinde bunlan tartışma- ya çalışacağız. Çünkü bugün tüm kalkınmış ül- kelerde ve bizde (Japonya gibi kolesterolü düşük toplumlar hariç) ölüm nedenlerinin başında ko- roner-kalp hastahklan gelmektedir. Bu yüzden zor ya da kolay. konu sizi çok, ama çok \akın- dan ilgilendiriyor. Yaşamsal önemı var. Anla- mak öğrenmek zorundasınız. Ben de elimden geldiği. dih'min döndüğü kadar basitleştirece- ğim. Kalphâlâi numara Halkımız. koroner vetmezüğinde. kalp krizi. enfarktüs gibı terimlere alışıktır. 60 vaş dolayın- da olanlar sekte-i kalpten gitmek. hücceten öl- mek gibi sözleri anımsarlar. Fransız modasına yakınlık duyanlar ise anjin döpuatrin demeyi pek severlerdi Her ne iul ise kalp bugün hala 1 numara. Sonra kanser gelivor. Ikısınde de. cn kaderci kesim bile. birtakım önlemlerin \e bi- linçli yaşamanın, bu hastahklan önlemede ya da geciktirmedekı önemini kavramış durumda. Hastalık ortaya çıkınca da tıbbın uyanlanna uy- manın yaşam süresini uzattığı. en azından kali- tesini. ya da çekilirliğini arttırdığı da çoktan kav- ranmış bulunuyor. Koroner kalp hastalığı ve diğer damar hasta- hklan; gnp gibı. verem gibi. tifo gibi mikropla bulaşan. dışardan gelen hastalıklar değil. Bunu bünyemiz yapıyor.Xma neden bazılannda daha 40 yaşında kalp damarlan tıkanıyor da. bazıla- nnda 70 yaşında pınl pınl? Bu konuda her soru yanıtlanmış değıl. Araştınlıvor. Ama bilinen gerçekler var kı bizim görevimiz hiç olmazsa bunlan halka aktarmak. Damar sertliği dediğimiz şey. damarlann iç yüzeyinde yağ ve kolesterolün birikmesidir. Bu bırikim. tıpkı bir su borusunun kireçlenmesi gibi giderek artıp damann içıni daraltır ve geçenT;a- nın akışını azaltır. Sonunda da tıkanarak kanı hiç geçırmez olur. Kan. dokularâ oksijen ve be- sinleri taşır. Bu yol kesılınce hücreler. dokular ölür. Ve damann beslediğı alan. ayak parmağı ise o parmak. kalp kası ise kalbin o bölgesi. be- yın ise bir bölümü ölür Damar ne kadar başlan- sıca vakın, >anı dallanmadan öncc tıkanmışsa o kadar genı^ bir bölgenın zcdeleneceğı açıktır. Vani ağacın uç dalını kesmek başka, çatallan- madan öncesini kesmek başka sonuç verir. Tabii ağaçta keseceğımiz yeri önceden saptamak elı- nizde. ama damann nereden tıkanacağını kimse önceden bilemez. Yapılacak tek şey tıkanmaya yol açan etkenlen ortadan kaldırmak. Bu etken- İerden değiştirilmesi elimizde olanlar şunlardır: - Yanlış beslenme: Yağ ve kolesterol alımı - Sigara - Hipertansiyon - Durağan yaşam - Şişmanlık Elimizde olmayan etkenler ise. cinsiyet (er- kekler daha riskli). yaşlılık. kalıümsal (genetik) etkenlerdir ki bunlan değiştiremeyiz. Bir de elimizde olmasa da, alınacak önlemler- le hafıfletilebilecek etkenler vardır. Örneğin şe- ker hastalığı. bazı böbrek hastalıklan, bir tür gu- atr, adetten kesilme gibi durumlarda. lipid me- tabolızması bozulabılır. kan vağlan artar. Ama bu hastalıklar. ya da hormon değişiklikleri kont- rol altına alınmakla kan yağlan ayarlanabilir. Kısacası yaşınızı durduramazsınız. cinsiyeti- nizı değiştiremezsinız. babanız sizin iradeniz dı- şında babanız olmuştur ama. kolesterolünüzü düşürebilir. sigarayı bırakabilir. yürüyüş yapa- bılir. iansi\onunuzu normal smırlara indirebilir. zavıflayabılirsinız. Bu yazı dizisinde saydıgımız risk faktörlerin- den sadece kan yağlan ıncelenecektir. SÜRECEK