Katalog

SAYFA CUMHURIYET 6 HAZIRAN 1994 PAZARTESI OLAYLAR VE GORUŞLER Türkiye Cumhuriyeti Osmanlılaşırken... Bir zengın açgozlu sınıf turemış, kültürsuzlüğun, köksuzluğun verdığı bunalımı luks tuketımı>le aşmay a çalışıyor, her şeyın "Avrupa markasfnı arıyor "Yukselen değerler" ıse bunu pompalı>or Prof. Dr. GÜLTEN KAZGAN B ır suredır bazı çe\ reler- de numardldndınlan Fransiz Cumhunyetlen geleneğınden esınlene- rek, Ikıncı Cumhun- yet ın kurulması gerek- tığı savunuluyor Buna karşı Ataturk- çuler. Bınncı Cumhunvet ı koruma savaşimı venyor Oysaıvıbırgozlemcı olan bıtenleredıkkatle>aklaşsa, İkıncı Cumhunvet'ın çoktan devreve gırdığı ve bunun 1840 sonrası Osmanlı mode- lıne gıderek vaklaştığını gorecek Sko- lastık eğıtımın katalara geçırdığı çember bır yandan sahıbının sesı (hıs master's voıce) tıpı bır plağın sureklı beyın yıkaması dığer vandan. ınsanla- n ozgur duşunmekten alıkoyu>or kımse olan bıtenı fark edemıyor \a da fark etmek kımsenın ı^ınegelmıyor İkıncı Cumhunvet ıçın savaşımın başlaması çok eskıleregıdı\or Bınncı Cumhunvet ın kuruluşunu hemen ız- leyerek başlıvor Ne var kı, bu sadece kuçuk bır çatlak nıtelığınde Ikınu Cumhunvet ın ıvıce yerleşmesı. çatla- ğın buyuyup bır ">ar"a donmeye baş- lama tanhı ıse 1980 Işte bu tanhten sonra Osmanlılaşan ikıncı Cumhun- yet lyıce yerleşıyor Toplumsal değer- ler sıstemınden toplumun vapısına ıç ekonomıden dış ekonomık ılışkılere dış sıyasal ılışkılere kadar uzanan bır alanda 1923 doğumlu Bınncı Cumhu- nyet gıderek sıslere burunuvor ve onun yenne Osmanlı tıpı ikıncı Cum- hunyet yeşenyor 1990 lı yıllara gelın- dığınde artık ışın tartışılabılır hıçbır vanıvok 1840-1915arasıOsmanlı nın her alanda modelı olan yenı bır devlet karşımızdakı Ispatı ıse hıç de zor de- ğıl bır geometn problemının çozumu kadar mantık kurallanna uygun bı- çımde vapılabılır nıtelıkte 1) Hukuksal ve kurumsal yapıdakı ıkılık Tanamat sonrası Osmanlfnın başlıca ozellığı bır yandan şer'i hukuk \e kunımlar surerken, bır yandan laık hukuk ve kurumlann yerleşmeve baş- lamasıydı Işın ılgıncı. Osmanlının ana sultanlan kadar baba sultanlan. top- lumu ve devletı çağdaşlaştırmak ıçın laık yapırun onemını anlayıp buna on- culuk etmeye çalıştılar, ama başara- madılar Bınncı Cumhunyet'ın başa- rısı. bu ıkılı yapıyı tek yapıya dondur- mek laık devlet ıle tum kurumlan ve hukuk yapısını tekilleştirmek'tı ikıncı Cumhunvet'te ıse artık bu teklı yapı tekrar ıkılı yapıya hızla don- duruluyor, hem de bu kez ana ve baba sultanlann bazen onculuğunde. bazen aymazhğında. bazen şerbetçılığınde kaynağını bulmakta Bunun en başa- nlı olduğu alan "ilk"ınden yukseğıne uzanan eğıtım kurumlanna koşut dın- sel eğıtımın gıderek yaygınlaşması Bınlerce Kuran kursu. laıîc devletın lı- >e savısma varan ımam hatıp lıselen ılahıyat fakultelen yetmeyınce dıncı ıdarecılere devredılmek yoluyla şenat- çılaştınlan sozumona uruversıteler Kultur alanındakı etkınlık bundan da guçlu Fınansman kaynağının ne ol- duğu soruşturulmavan yuz bınlerce baskılı gunluk, haftalık, aylık şenatçı yayınlann çoğu bedava dağıtıhvor (Her nedense herkes "kajrt dışı cko- nooıi kavıt içine alınmalı" dıve bdğınp çağınyor da bu vavınlann kavnağını soruşturmak ve kavıt dışı ekonomı ıle ılışkısını kurmak kımsenın aklına gel- mıyor) Lıselerden felsefe derslen ıle bırlıkte Danvin kuramı kaldırılırken belırlı bır Isjamı mezhebın dın kuralla- n, Diyanet İşleri joluyla vavılırken bu da yetmıyor ılkoğretım okullanndan ıtıbaren zorunlu dersedonuşuyor Bır ılgınç tesadufle, bu da. Osmanlı devle- tının benımsedığı mezhep oluyor Kı- yafet Kanunu ıse artık ratta uvumak- ta, sokaklan, buna avkın kıvatettekı- ler doldurmakta Kımse, ıkıncının. Bınncı Cumhun- yet'Ie bu alanda ozdeş olduğunu artık soy leyemez Osmanlının ıkılı yapısı ar- tık açıkça gozler onunde 2) Sanayısız kumarhane ekonomısı- negen donuş Osmanlı, Tanzımat tan sonra bır yandan gıderek sanavısızle- şırken, bır yandan da levantenlenn ve Hınstıvan azınlıklann. Avrupa kapı- talızmı>le bağlantıları voluvla tıcaret ıle finansın egemenlığıne gırmıştı Av- rupadan ıthalat, "Avrupa malı kullan- ma" modası ıle monşerleşen zengınle- nn tuketımı altında patlarken. hukumet erkanı da Topkapı Sarayı - ndan çıkıp Istanbul'un hervanınısa- ravlarla donatıvordu Tabıı bır de kış- lalar yapılıyordu Ithalata davalı luks tuketım gırla gıdıvordu Yıne ana ve baba sultanlar sanavıleşmenın one- mını anlamış olmalılar kı bır dızı sana- vı gınşımıne el atmışlardı Halk, borsada "ha>a oyunları" ıle çalışmadan zengın olabılmek ıçın sa- bahtan akşama kumar oynu>or dev- let batarken borsa oyunlan ışçısız- sanayısız Osmanlı'nın tek umudu olu- vordu Kovun vığınlann sefaletı ıse kımseyı pek ılgılendınnıyordu Tabıı bu ekonomı bır sınıhn luksu ıle obur sınıfın venmlı çalışamamasını, ancak dış borç alarak kapatıyor borçlar gı- derek gırtlağ* çıkıyordu Bınncı Cumhunvet'te luks yapılma- dı once değıl dış borç almak, Os- manh'dan kalan borçlar odendı, sonra alınan borçlar sınırlı kaldı Tanm ve sanavının gelıştınlmesı on plana çıktı Havadan para kazanmak ıçın elvenşlı ortam hıç yaratılmadı Bır ışçı-ışveren sınıfı doğdu, sanayı gelıştı, kumar. ekonomının gundemınde yer almadı ikıncı Cumhunyet e bakın Os- manlı'nın son yıllanndan bın beter bır durum goreceksınız Devlet borç bata- ğında, ama luksu yennde. yolsuzluk gırla. ana-baba sultanlar dahı -kımle- nn baskıstv ladır bılınmez- varolan sanayılen sokup atmayı, ekonomıyı gınşımcısız-ışçısız kovmayi manfet sa- vıvor "Tersaneleri, karabuk'u kapa- tacağız, onu satacağız, bunu vutaca- ğız." Ve şaşılacak nokta. kımsenın -ılgılı ışçı sendıkalan dışında- buna ge- reken şıddette tepkı gostermeyışı Bır zengın açgozlu sınıf turemış kultursuzluğun. köksuzluğun verdığı bunalımı luks tuketımıy le aşmav a çalı- şı>or, her şevın "Avrupa markası"nı anyor "Yukselen değerler" ıse bunu pompalıyor Patlayan ıthalat dış borçlann patldmasıvja atbaşı gıtmek- te çağdaş Duvun-u Ltnumhe İdaresi yıne gozetımde Ekonomının gunde- mındekı ana mdddeler borsa-faiz- doviz; çunku bu pıvasalarda spekulas- von, bu turedı zengınlen beslıyor Elınde para olan halk kesimı de aynı yolun volcusu Orta karar bır çıft avakkabının 1 5mılyonlıravasatıldığı bır toplumda aylık asgan ucret bu cı- vardaysa, tabıı. kımse çalışarak emeğı ıle bır yere vanlacağına ınanamaz Herkes koşevı donmeye çalışırken, bırlıkte borç batağında ekonomıyı bo- ğar Uretımı arttırarak ekonomıyı ge- lıştırerek zengın olmaya, emeğı ıle para kazanmaya "enayilik" dıye bakı- hr Evet. ikıncı Cumhunyet'ın ekono- mısı de ışte boyle Osmanlılaştı 3) EMvel-i Muazzama'nın ktskacında siyaset: Etınızı sutunozu, topunuzu tu- feğınızı, luks çocuk mamasından hanı- mın parfumune turlu-çeşıtlı gereksını- mınızı. borcu borç ıle odeyıp, ustune yenı borç aldığınız bır ekonomı ıle ger- cekleştınyorsanız, Duvel-ı Muaz- zama'nın kıskacına duşersınız Os- manlı boyle olmuştu, ikıncı Cumhun- vet de boyle Dun, bır yandan bu yapıdd bır ekonomı bır yandan Fran- sız Ihtılalı nın getırdığı mıllıyetçı akımlar, bır yandan guçlulenn dunya- ya kendı ıhtıyaçlanna uygun şekıl ver- me ısteğı. ıçendekı basıretsızlığe ekle- nınce 600 yıllık ımparatorluk parçala- na parçalana sona ermıştı İkına Cumhunyet'te de yıne aynı oyunlar gundemde Bukezmıkro-mıllıyetçıhk, oncebanşgonullulen arkasından *1n- san hakları" turkulen, derken Çevık Guç'un yerleşmesı ıle guçlendınlıyor, dış asken yardımın kısılma tehdıdı. Alman sılah ambargosu, Patnkhane'- nın pompalanması ve teronst eylemler buna eklenıyor Kuzey Irak'takı Kur- dıstan'ı buyutecek yenı topraklar, yenı nufus aranıyor Turkıve, nereye gıde- ceğı ana ve baba sultanlann dahı kestı- remedığı bır bunalım ıçınde gıderek batmakta Sultanlar. dış borcu yenı borçlarla odeyebılmek ıçın sefa turla- nnda Çağdaş Duyun-u Lmumıye Idaresı "Askeri harcamayı kes, devleti kucult. onu vapma, bunu etme" şarkısı- nı okuyor, bu kıskaçlar yaşanırken Bunlann sonunda, galıba, ikıncı Cumhunyet yennı uçuncusune bıra- kacak. kımılen hala bır mı ıkı mı dıye tartışmayı surdururken ARADABIR ABDÜLKADİR PAKSOY Tarih öğretmeni İslami Bilim"11! Tarıh boyunca dın ın bılım le sureklı bır çatışma ıçınde olduğu bır gerçek Bu çatışmanın bılımın dını bır so- run 'olarakgormesınden değıl dının bılımı sorun ola- rak gormesmden kaynaklandığı da ayrı bır gerçek Bılım adamları dın adamları ıle uğraşmamışlar ama dın adamları bılım adamlarını sureklı ızlemışler, kutsal kıtaplara aykırı bır soz ettıklerınde hemen saldınya geç- mışlerdır IstercokTanrılıdınlerdeolsun ıstertekTanrı- lı dınlerde hep boyle olagelmıstır Yalnız çok Tanrılı dınlerın egemen olduğu llkçağ da bılım adamları, tek Tanrılı dınlere gore daha ozgurdurler öyle olmasa bu- gun çağdaş bılımın temellerı sayılabılecek bılımsel du- şunuşun koşe taşlan ortaya çıkmazdı Thales Pıthago- ras, Hıppokrates Demokrıt Herakleıtos Gerçı ilkçağ'- da da tanrıların gazabına uğrayanlar yok değıldır (Sokrates) ama Ortaçağ la karşılaştırıldığında lafı bıle edılmez Tek Tanrılı dınlerın ortaya çıkması ıle bılım adamları uzerındekı baskı dayoğunlaşmıstır Ortacağ daEngızıs- yon Mahkemelerı nde ışkence ıle oldurulenlerın odun ateşlerı uzerınde dın dın yakılanların haddı hesabı yok- tur Ortaçağ da Avrupa da bılım gunesı lyıce kara bulut- lara gomulmuşken kısa bır donem Islam dunyasında gorunmuş ışıklarını saçmış ama hemen ardından yıne kara bulutlara gomulmuştur Gomuluş o gomuluş, bır daha da hıç çıkamamıştır MArkası 17. Sayfada TARTIŞMA Uygar hanımlar, uygar beyler, PENCERE Sanat, Tükürük Hokkası Değil... -*^~ -^rtkeekonomısı I I voğunbakımda • I Kabul • I Bıhyoruz, çunku ^ ^ ^ 7 bızlerdebu ^ ^ ^ ^ ulkenın vatandaşıyız Ustelıktum yukumluluklennı yenne getıren Askerlık yapan vergısını odeyen, çalışan ureten, ınsan yeiıştıren. eğıten. o ınsana moral guçler katan yurttaşlar Sanatçılar Tıyatrocular Üstelık y ıllardır hafıfe alınan. horgörulen bır uğraşı(') surduren Evethafifdıyorum. çunku herkes pek yeteneklıdır ulkemızde Hepsının anlatacak bır musamere ov kusu v ardır Ya da oy le y eteneklı bır çocuğu v ardır kı. elınden mutlak tutulmalıdır Hankadır Acaba balenn mı olmalıdır va da aktor mu° Tek eksığı henuz uçbuçuk) aşındadır Işte ulkemızı bu ınsankr yonetıyor Kararvenvor Her konuda Insan adına Yanı senınadına benımadıma Banşdıyor, savaşdıyor Alış dıyor Yaşa ol oldur' Sık dıyor Oranısık buranısık Kemennısık Iyı tamamda, sen de sık kardeşım Sendesık bacım Ornek ol Işte o zaman farkedeceksın kı gıdadanodun veremezsın Sudan. havadan vazgeçemezsın Bırde umuttan Işte kultur. ışte sanat vede tabıı kı tıyatro bu v azgeçılemeyecek gıdalann tumudurbırulkede Pekı uygar beyler, uygar hanımlarkapatın tıvatrolan Bırakınız ozel olanlannı. dev let tı>atrolannıda ^malutfen Ta>yipEfendi,Şehır Tıyatrolannıda Hemen Vede lutfen bunlar ılk ıcraatlannız olsun Oşerefbıze. ılkolmanın gururubızevenlsın Sonra sıra hastanelere unıversttelere. okullara. kışlalaragelsın Hatta hatta ev lenmızı de kapatın, hemen Hıçdeğılseyerel gorevlerden de kurtulursunuz, ınanın o zaman y aşamak -sızın ıçın- ınanın o zaman yonetmek K0Y ENSTİTÜLERİ VEÖTESİ Mahmut Makal 50 000(KDV ıçınde) ÇagdtU) \a\mlan Turkoıagt Caıl3V~tl CaçaMu htanbu1 Ödemeli gonderilme/ DLŞUNUY0RUM ÖYLEYSE VURUN tlhanSelçuk 22 bası50 000(KDVıçmde) Ç ııgilıi} i ııı ınları Turk ot ugı Cad 19-41 Cııealoçlu-hlıınhul Odemelı gönderilmez Ç0KKAPILI0DA Asım Bezirci 3 bası40000(KDV ıçınde) Çandui )a\mlartTurkınugı Ccul39 41 Ca%alt>%lıı-htunbul -sızın ıçın- fev kalade kolay olacak Işlennızhafıfleyecek Dışandan dırektıf almak zorunluluğu da ortadan kalkacak Ve de ınanınız o zaman, meclısınızde, beledıyenızde, daırenızde, makamınızda. sız sıze. kendı kendınıze tum yeteneklennızı sergıleme fırsatı bulacağınız etkınlıkler. musamereler duzenleyeceksınız Çok eğleneceksınız Aılelennız, vandaşlannızgekcek sızlen av uçJan patlayana dek alkışlayacak Çokguzelşeyler çok guzel gunler goreceksınız Kendınız pışınp, kendınız yıjeceksınız (Herzaman olduğu gıbı) Ama ne y azık kı kcndınızden başka seyırcı bulamayacaksınız Yalnız, unutmayın.dışanda. sızın dışmızda sayısız. sızın antmetığmızın yctmeyeceğı bır ızleyıcı kıtlesı var ve sıze yuh çekmek ıçın an beklıyor Bu ulusbu kadar suskun olmayacakherzaman uygar beyler, uygar hanfendıler Çunkubuoyun başkabıroyun Hadi Çaman Ankara Buyuksehır Beledıye Başkanı Refahlı Melih Gökçek, baskentın Altınpark ına gıdıyor ıkı heykeh kal- dırtıyor Heykellerı Mehmet Aksoy yapmış bırının adı Tutku otekı Genckız ve Delıkanlının Askı Baskan acıklamış ' - Kadın ve erkek bu heykellerde sevışme halındeler, orgazm halındeler Ahlaksızlığa sanat adını koymuşlar Ben boyle sanatın ıcıne tukururum Refah yerel yonetımlerde ıktıdara gecınce bu tur olaylar beklenıyordu • Hırıstıyanlıkta gunah fıkrıyle ahlak ve cıplak arasındakı bağıntı Ronesans la değışmıştır Eskı Yu- nan daçıplak neayıptı nedegunahtı uygarlık sevışme- nın doğailıgını ve ınsan vucudunun guzellıgını sanatta yenıden keşfetmek ıcın bın yıl beklemıstır Aydınlanma Çağı na boyle ulaşıldı Islam tarıhınde bırakın cıplaklığın ya da sevışmenın sanatçıya esın vermesını resım ve heykel yasak ve gu- nahtı Refahcı baskanın eylemı şerıata donuk partısının felsefesıyle uyumlu bır sıyasal davranıs 1923 Devrımı Aydınlama dır, sanat değerı taşıyan her yapıtın benlığımızde yaratacağı duygularla ahlakı- mızı yuceltıp bıze guzellık asılayacağını soyler her kım bır sanat yapıtında ahlaksızlık goruyorsa gorduğunun kendı ruhundan kaynaklandığını bılmelı • Olayın bır de demokrası adına huzun verıcı yanı var kı aynı zamanda uyarıcıdır Iktıdar gucunu elınde tutan kı- şının sanatçıyı hor gormesı ve bukagıya vurmaya çaba- lamasına ancak otorıter rejımlerde rastlanır Sovyetlerde Kruşçef, bır resım sergısıne gıdıp gez- dıkten sonra sanatcılara nedemıstı - Bu resımlerı eşek kuyruguyla mı yaptınız? " Kenan Evren, 12 Eylul ortamında bır sergıye gıdıp be- ğenmedığı resımlerı emırle kaldırtmıştı - Bunlar mustehcen' Ister yerel ıster merkezı ıktıdarı elınde tutsun bıryet- kılının yetkısını sanat ve sanatçı uzerınde kullanması buyurganlık egılımının gozeneklerıne ışledığını vurgu- lar bu ılkel duygu denetlenmelıdır Bill Clinton, dunya super gucunun doruk noktasında başkanlık yapıyor, ama sanata hukmedemez Sanatcıların dunyasında ge- çerlıkurallar hıçbır ıktıdar sahıbıneyetkıtanımaz dıkta- toru takmaz Bır başkan gordugu heykel resım ya da ışıttığı muzık ıçın fıkrını soyleyebılır ama o sınırı aştığı zaman haddını de aşmış olur • Refah Partısı yerel yonetımlerde ılle de başarısız olacak dıye bır onyargıyladavranmakyanılgıdır Iran- da Suudı Arabıstan da ışını bılen yonetıcı yoktur dene- mez bır kentın suyunu getırmek kanalızasyonunu yapmak ulaşımını sağlamak hava kırlılığını gıdermek ve metrosunu kazmak ıçın şu ya da bu dunya goruşun- den olmak gerekmez Parıs ya da Londra beledıye baş- kanlarıyla Tahran ya da Istanbul dakıler arasında hız- metbakımındanbıraynmyoktur ama hefbuyukkentte ınsanınsoluduğu bırde "moral hava var, belediyeoaş- kanlığı yalnız coplerı toplamak değıldır Heykeîe tJdş- manlığın şerıatın geçmışındekı bırıkımını 21 ıncı yuzyı\a tasıyan bır beledıye başkanı beledıye baskanlığındakı kımlık sorununu da gundeme getırırıyor Buyuk kentlerde yerel yonetım bır yaşam bıçımının adını da koyar Temel sorun bu noktada odaklanıyor • Başkent Beledıye Başkanı dıyor kı - Ben boyle sanatın ıcıne tukururum 1 Sanat oyle de olsa boyle de olsa ıçıne tukurulecek bırtukuruk hokkası değıldır A.ranan bulurımııstıır! Haftalık bir dergiden beklediğiniz ve beklemediğiniz her şey bu yön'de! y ö n okunabilir ve taşınabilir bir dergidir. BANKA mahkuu olmaz! Yargıla ALEVILER ParkOteli Skandalı - 2 BESHCIASfUZA İKaleli 'subaylafimıan iımlt "karıs^ oldii Car*liıw K«f KOÇ VE ECZACIBAŞI REFAH'A KARŞI y ORGUTLENIYOR 20.000.- TL. Bu haftanın yön'ii • Koç, Eczacıbaşı, Profiio, Alarko ve diğer şirketlerden, sanat dünyasından, hangi ünlii isimler şeriata karşı demokrasi için nasıl örgütleniyorlar? • Binlerce insanın parasını batıran bankacılar niçin mahkum olmaz, kim kimi nasıl korur? Yargılanan ve yargılanmayanlar • Necdet Menzir emekliye mi ayrılıyor ve niçin? • Su- baylara sivil çözüm Nataşalar • Meclis ve parti kulisleri • Basın, TV ve reklam ajansı dedikoduları, taze haber- ler, tirajlar, ratingler • Ajanda • Sinema, kitap, kaset • Bilim-teknik • Sağlık • Ekonomîk göstergeler. Y Ö N B İ R İ N T E R M E D Y A Y A Y I N I D I R . H E R P A Z A R B A Y İ N İ Z D E