Katalog

SAYFA CUMHURİYET 26 EKİM1994 ÇARŞAMBA 8 DIŞ HABERLER Azerbaycan Cumhurbaşkanı Aliyev, Rus Başbakanı Çernomirdin'in petrol anlaşmasma güvence verdiğini söyledi Bakü,dünya petrolbaşkenti ÖZGENACAR Azerbaycan Cumhurbaşkanı Haydar Aliyev, "Yabancı Şirketler Topiuluğu (YŞT) ile imzalanan sözleşmeye Rus Baş- bakanı Viktor Çernomirdin'in güvence verdiğini" söyledi. Moskova'da cuma günü toplanan ba- ğımsız Devletler Topluluğu (BDT) zirvesi sırasında Rus Başbakanı ile görüştüğünü söyleyen Aliyev bu açıklamasını Bakü'de önceki gece televizyonda yaptı. "Petrol dünyasfnda "Megaproje" \e Türk basınında "Y'üzydın anlaşması" denilen 20 eylülde Azeri hükümeti ile im- zalanan sözİeşmeyi "topluluğun" kiiçük ortağı Türkiye Petrolleri A.O. Genel Mü- dürü Srtkı Sancar Cumhuriyet'e söyle de- ğerlendirdi: Dönüm noktası "Topluluğa arama, işletme amacıyla Hazar Denizi'nde tahsis edilen Azeri, Çıralı, Güneşli petrol yataklan 2.5 alandır. Oysa Azerbaycan'daki alanların sayısı 251 bulmaktadır. 2.5 alanı içeren sözleşmeye her nedense 'megaproje' denil- di. "yüzyılın anlaşması" kavramı da bu ve- riler karşısında yanlış oiuyor. Önemii nokta, sözleşmenin bir dânüm noktası oluşu, bir dönemeç j aratmasıdır. Çünkii yakın gelecekte "megaproje' kapsamı dtşındaki birkaç petrol getiştirme alanı önerisi daha gündeme gelecektir." Amerikan Enerjı Bakanlığj kaynak- lanna göre bu sözleşme çerçevesinde dört yıl süre ile günde 700 bın varil petrol üre- tilecektir. Sadece bu rakam tek başına petrol üreten ülkeler kuruluşu OPEC'in küçük bir üyesininki kadar petrol üretimi anlamına gelmektedir." Enetji Bakan Yardıması Bill NVhite, "Bu ortak yatınm. dünya petrol sanayisinin beşığini oluşturacaktır" derken kendı yardıması Regie Spiller ise şöyle konuşu- yor: Anlaşmanın kapsamı Yatakların adJarı: Azeri, Çıralı ve Güneşli Yeri: Hazar Denizi'nde karaya 120miluzaklıkta 120metre derinlikte Alan: 434.4 km2 Süresi (yürürlükten sonra): 30 yıl Üretilebilir rezerv: 510 milyon ton TPAO'nun payı: 9 milyon ton (65 milyon varil) Aşamalar (yürürlükten sonra): Erken üretım 18 ay Tam alan geliştirme: 48 ay Bonı hattına ilk petrol: 54 ay Maliyeti: Yaklaşık 300 tnlyon lira Konsorsiyumda dağılım 1 - SOCAR (Azerbaycan) yüzde20 2-BP(İngiliz) yüzde 17.127 3-AMOCO( Amerikan) yüzde 17.01 4- UNOCAL (Amerikan) yüzde 11.2 5-LüKOIL(Rus)yüzde 10 6- Pennzoi! (Amerikan) yüzde 9.8175 7- Statoil (Norveç) yüzde 8.563 8- MC Dermott (Amerikan) > üzde 2.45 9-RAMCO (Amerikan) yüzde 2.0825 10-TPAO (Türk) yüzde 1.75 Amerikan Enerji Bakanlığı kaynaklarına göreimzalanan sözleşme çerçevesinde dört yıl süre ile günde 600-700 bin varil arasında petrol üretilecek. "Bu petrol, bolgedeki istikrara önemii katkıda bulunacaktır. Çünkü son yıllarda petrolce zengin ülkelerin günlük üretimi 400 bin varilden 200 bin tarile düştii." Amerikalı Müsteşar Yardımcısının "is- tikrar"sözcüğünekarşılık Rusya Dışişle- ri Sözcüsü Grigory Karaşin 20 eylülde sözleşmenin imzalandığı gün yaptığı açı- klamada "sözleşmenin yasallığını kabul etmediklerini' söylemişti. Azerbaycan 4' Haziran 1993'te 296 sayılı hükümet bildirisi ile Azeri. Çıralı ve Güneşli petrol yataklannın geliştirilmesi ve işletilmesi vetkisinin yüzde 70'inı "kon- soı-siyum"da denilen "Yabancı Şirketler Topiuluğu'na (YŞT)w na bırakmış, vüzde 30'unu da eski adı "Azemeft" olan "SO- CAR" adlı ulusal petrol şirketine bırakmıştı. Moskova'dan tepki gelınce SOCAR'ın payından yüzde 10'luk bir bölüm Rus petrol şirketi "LlKOiL"e devredilmiş ve böylece YŞTnin payı yüz- de 80'e çıkmkış. SOCAR'ın payı yüzde 20'yeinmişti. Bu nedenle Aliyev 'in Rus Başbakanı"- nın güvence verdiğini açıklaması olumlu açıdan büyük önem taşımaktadır. Türkiye'vi temsil eden Türkiye Petrol- leri Anonim Ortaklığı'nın (TAPO) payı ise yüzde 1.75 olup > ılda 9 miKon ton pet- role hak kazanma anlamına gelmektedir. Bu rakam ise Türkiye"nin yıllık tüketimi- nin üçte biri ile eşdeğerdedir. Bağımsızlık aravışı Görüşmelerde üretim için üç aşama öngörüldü" Sözleşmenin Azerbaycan Parlamentosu'nda onaylanmasından sonra 18 ay içinde üretime geçilecek. Var olan altyapıyla burada başlangıçtaki bi- rinci aşamada günde 40 bin varli petrol çıkanlacak. Bu görüşmelerden sonra 20 eylülde Ba- kü'de imza törenindc konuşan Aliyev "İmzalanan sözleşme Moskova'nın dışında daha büyük ekonomik bağımsızlık araytşını rtim dünyaya göstermiştir" de- mişti. Merkezı Nevv York'ta bulunan Dünya Siyasi Enstitüsü Stratejı Uzmanı Ian Cuthbertson, "Azerbaycan ile petrol şir- kerierinin imzaladığı bu sözleşme Was- hington'da kullanılan dünya haritasını de- ğiştirecektir" yorumunu yaptı. Bu değerlendirmeler hakkında görüşü- nü sorduğum TPAO Genel Müdürü Sıtkı Sancar. "Azerbaycan dünya petrolünün başkenti olma yolunda ivme kazanıyor" dedi. Petrolün Azerbavcan'a katkısı hakkında ise Ankara'daki Büyükelçi Prof. Mehmet Nevruzoğlu, Cumhuriyet'e şu değerlendirmeyi yaptı: "Biz bir kez 1918'de bağunsızlığımızı kazandığımızda petrol parası ile neler yapıldığını gönnüştük. Bu sözleşme, bizjm için bağımsızlık, egemenlik, toprak bütün- lüğü, demokrasi, laiklik, cumhuriyet ve ekonomik kalkınma demektir. 7.5 milyon nüfusu olan bir ülkeye baş- langıçta 30-40 mihar dolar girmesi daha sonra bunun yılda 100 milyar dolara çıkması ne demektir? Buna ek olarak Batı'nın teknolojisi gelecektir. bu parayla başkaca yatırımlar da vapılabilecektir." Boruhatb: Çok büinmeyenlidenklem HazarDenizi paylaşılamıyorAzerbaycan petrolünün Batı Avnıpa pazan ile birle- şimi için öngörülen boru hattırun geçeceği yol konu- sunda her gün yeni bir ta- sanm üretiliyor. Bir ucu Ba- kü'de olacaİc boru hattının öteki ucunda sanayii kim de- netleyeek? Türkiye mi, Rus- ya mı? Moskova'ya göre Türki- ye, boru hattı ile bölgede nü- fuz alanım genişleterek 'jeo- politik çoğukuluğu' amaçlı- yor. Ankara'ya göre Türkiye 'ekostratejik' bir rol üstleni- yor ve "nüfuz alanı' savına kaülmıyor. Başlangıçta sorun sadece Azeri petrolünün taşınması gibi görünüyorsa da arkada Batı Avrupa'ya gidecek Ka- zak petrolü ıleTürkmenıstan doğalgazının da bulunuşu konunun önemini daha da arttınyor. Bakü'de 20 eylülde Azer- baycan hükümeti ile araian- nda TPAO'nun da bulundu- ğu 'Yabancı Şirketler Toplu- luğu'nun (YŞT) imzaladığı sözleşmeye taraf bir yabancı petrol \ctkilisi bu oluşum hakkında ''çok bilinmeyenli denklem' benzetmesini yaptı. Yandaki haritada da gös- terilen boru hatü ile ilgilı şu olasılıklan incelediğimizde 'çok bilinmeyenli denklem' benzetmesine hak vermemek elden gelmiyor. 1. Rusya ve YŞPnin tasanmlan BORU HAÜIOLASILIKUR! 1- KONSORSİYUMUN TASARIMURI A- Bakü - Novorassisk - İstanbul Boğazı (Ege) o- Istonbul Bogazı ve Çonokkole Bo§czı denızden b- Istnnbul ve Çonokkale Boğazlonna gırmeden Korodenız'derı Ege'ye korodon Soros Körfezı'ne B- Bakü - Novorossisk - Samsun - (eyhan (Akdeniz) C- Bakü - Novorossisk - Burgaz a- Burgaz • Dedeogoç (Ege) b- Burgaz • Mokedonya - Avlonya (Adriyatik) 2- TÜRKİYE'NİN ÎASARIMURI A- Bakü - Nahcivan - Ceyhan (Akdeniz) a- Bokü - Notıcıvan • Midyot • Ceyhan b- Bakü - Nabcıvon - Vıronşehir - Ceybon c- Bakü • Nahcivan • Erzurum • Ceynon 8- Sakü - Gücisfan - Ceyhan (Akdeniz) o- Bakü • Gürcıston • Mıdyat • Ceynon b- Sako - Gürasfon • ftonşeh» - Ceyhan c- Bokü - Guraston • Erzurum • Ceynon C- Bakü - Ermenisfan - Ceyhan (Akdeniz) a- Bakü • Ermenisîon - Midyat - Ceyhan b- Bokü • Ermenıstan - Vıronşehir • Ceyhan c- Bakü • Ermenıston • Erzunjm • Ceynan BİR ÜÇUNCÜ OUSILIK (Bokü -Poti) A- Pofi - İstanbui Boğazı (Ege) B- Poti - istanbui ve Çanakkale Boğazlonna girmeden Karadeniz'den Ege'ye Karadon Saros Körfezi'ne C- Poti - Samsun Ceyhan (Akdeniz) BİR DÖRDÖNCÜ OIASIUK A- Bakü - İran - Abadan (Körfez) B- Bakü - İran - Midyot - Viranşehir - Ceyhan Sfifıi StrriSı Azerbaycan'ın Batı ile iş- birliği yapmasına ve Hazar Denizi pet- rolünün paylaşımında geri plana atı- lmasma itiraz etse de Rusya, Azeri pet- rolünün kendi topraklanndan geçme- sini önemle istiyor. Bir ölçüde Yabana Şirketler Toplu- luğu'nun da (YŞT) destek verdiği bu görüşe göre boru hattının öteki ucu- nun. yani vanasının Karadeniz'deki Rus Limanı Novorossisk'de olması öngörülüyor. A) Bakü-Novorossisk (1000 km ve yeni yapırnlann ek maliyeuni gerekti- riyor). Bundan sonra ise deniz taşı- maalığı öngörölüyor ve şu olasılıklar düşünülüyor: a) İstanbui Boğazı ve Çanakkale Boğazı denizden( 1300 km kara + 2000 km deniz- Ege'ye çıkış) Bu yol olasılıklar içinde en ekono- mik olaru olarak görülüyor. Ancak şu sakıncalanndan söz edilıyor: Karadeniz'in iküm koşullanndan dolayı limanın elverişsizliği nedeniyle yılda 87-107 gün yükleme yapılamı- yor. Buna karşılık Ceyhan Yumarta- îıkta bu süre yılda 4 günü geçmiyor. Yükleme tesislerinin yeniden elden geçirilmesi ve yeniden yapımı için bü- yük yatınmı gerektiriyor. Yılda 6-10 milyon ton Boğazlardan hampetrol geçirilmesine Türkiye. Jstanbul'un güvenliği ve çevre kirlih'ği nedeni ile izin vermiyor. Buna karşılık Ruslar "6 milyon ton nedir ki biz Bo- ğazlar'dan 25 milyon ton btle geçirdik" diyorlar. b) İstanbui ve Çanakkale Boğazı'na girmeden Trakya'yı boru hattı ile ge- çip Saros Körfezi'nden (1300 km + 200 km kara + 2000 km deniz- Ege'ye çıkış) Bu öneri ile Boğazlara girilmesi önleniyor, ancak yeni yükleme ve bo- şaltma hizmetlerinden dolayı varil başına 50 sentlik bir ek maliyet doğu- yor. Bu da 500 bin tonluk bir tanker için 3.5 milyon dolarlık ek maliyet an- lamını taşıyor. B)Bakü-Novorossisk-Samsun-Cey- han (1300 km + 600 km kara + 415 de- niz-Akdeniz'e çıkış) Novorossisk'teki sakıncalara ek iki kez yükleme ve bir boşaltma süreci ge- tirerek maliyeti arttınyor. LHehte olan yanı ise, Ceyhan Yumurtalık'ta tesisler olduğu için ek yatınmı gerek- tirmeyişidir. C) Bakü-Novorossisk-Burgaz a. Burgaz-Dedeağaç (Ege'ye çıkış.) Istranca Dağlan'nın engebesinden dolayı büyük ölçüde ek harcamayı ge- rektiren bu tasanmın 1.5 milyar dola- ra mal olacağı bildiriliyor. Yunan hükümetinin önayak oldu- ğu bu uzantıdaki ek yükrleme boşalt- ma tesislerinin yapımı ile tanker başı- na yükleme maliyetinin yüksekliğine dikkat çekiliyor. Bu yolun bir başka sakıncasını Av- nıpa Birliği standartlan ortaya koyu- yor. Buna göre tankerlerin meskun karaya 50 mil uzaktan geçmesi gereki- yor. Meskun Yunan adalan dikkate abndığında 50+50 millik bir uzaklığa olanak görülmüyorBuna örnek ola- rak Sardunya Korsika adası arası- ndan petrol gecirilmeyişi veriliyor. b. Burgaz-Makedonya-Avlonya 800 km uzunluğundaki ve Ama- vTitluk'un Alonya Limanı'ndan Adri- yatik'e çıkacak boru hattının 700 mil- yon dolara mal olacağı ve ötekilerin sakıncalannı içerecegj bildiriliyor. Amavutluk, Makedonya ve Bulga- ristan'ın bu amaçla kurduğu AMBO •Şirketi'nin temsilcisi Vuko Taskoviç. hafta başında Londra'da yaptığı açı- klamada "Dedeağaç yoltına kıyasla uzun. ancak maliyeti daha düşük" de- yince Yunanlılarda soğuk duş etkisi yaptı. 2. Türkiye'nin tasanmlan Temel hat: Bakü-Ceyhan ideal çö- züm. Türkiye. bu yolun önemini Azer- baycan sözleşmesine imza koyan ül- kelere (ABD. İngiltere ve Norveç) hü- kümetler düzeyinde anlattı. Washington Büjöikelçisi Nüzhet Kandemir. Clinton-Yeltsin doruğun- dan önce ABD Dışişleri Bakanlığı'na bir dizi not \erdi. Notta, bu hattın önemi aktanldı ve Moskova'nın bolgedeki yayılmacılık peşinde oluşu vurgulandı. Aynca Dışişleri Bakanlığı Müste- şan Büyükelçi Özdem Sanberk de ko- nuk bakan yardımcısı Strobe Tal- bott'a sorunu aynntılanvla anlattı. Doruktan sonra Türkiye'ye \erilen bilgi 'Clinton'ın Yeltsin'e Novoros- sisk konusunda bir yeşil ışık yak- madığı' biçiminde oldu. Türkiye'nın önerdiği boruhattı olasılıklan ise şöyle: A) Bakü-Nahcıvan-Ceyhan (Ak- deniz) a. Bakü-Nahcıvan-Midyat-Cey- han (1666 km), b. Bakü-Nahcıvan- Viranşehir-Ceyhan (1721 km). c) Ba- kü-Nahavan-Erzurum-Ceyhan (1649 km). B) Bakü-Gürcistan-Ce\ han (Ak- deniz) a. Bakü-Gürcistan-Midyat-Cey- han(1777km). b. Bakü-Gürcistan-Viranşehir- Ceyhan (1686 km). c. Bakü-Gürcistan-Erzurum-Cey- han(1613km) C) Bakü-Ermenistan-Ceyhan (Ak- deniz) a. Bakü-Ermenistan-Midyat-Cey- han b. Bakü-Ermenistan-Viranşehir- Ceyhan c. Bakü-Ermenistan-Erzurum- Ceyhan Bir üçüncü olasüık Bakü-Poti Gürcistan'ın etkisi ile oluşturulan bu olasıhk Novorossisk sakıncalannı taşıyor. A) Poti-İstanbul Boğazı (800 km kara: 2000 km deniz) B) Poti:İstanbul ve Çanakkale Bo- ğazlannı dışlayarak Karadeniz'den Saros'a boru hattı. (800 km + 200 km + 2000 km) (Ege'ye çıkış) C) Poti-Samsun.Ceyhan (800 kmJ -600 km nız'e çıkış) + 415 km) (Akde- Bir dordüncü olasıhk A) Bakü-İran-Abadan (Körfez) Batı şirketleri köktencilikten do- layı İran ile böylesıne büyük bir yatınm için işbirliğine girmek iste- miyor. Kaldı ki bu yolun daha çok başta Japonya olmâk üzere Uzak- doğu ülkelerine hizmet vereceği ve Batı Avrupa'nın Körfez'de var olan sorunlanna yenilerini ekle- yeceği söyleniypr. B) Bakü-İran.Midyat-Viran- şehir-Ceyhan Bu olasılığın sakıncalan ise şöy- le: -Batı şirketlerinin finans istek- sizliği. -PKK terörünün yarattığı istik- rarsızlık. Türk hükümetinin güvencesi altındaki bir boru hattının, öteki seceneklere kıyasla çok daha eko- nomik oluşu YŞT imzacılannı çok düjündürüyor. Ote yandan, petrolün sahibi Azerbaycan'ın Dışişleri Bakanı Hasan Hasanov "Petrolümüzü pa- zarlamak için denize ulaşmanın iki yolu var. Biri Türkiye üzerinden Akdeniz, ikincisi İran'dan Körfeze. Biz Türk boru hattını yeğliyoruz" dedı. Gözlemciler, Hasanov'un Rus- ya üzerinden geçecek herhangi bir yoldan söz etmeyişine dikkatfçek- tiler. Rusya'nın. Azerbavcan'ın Batılı 'Yabancı Şirketler Top- luluğu'na (YŞT) petrol işletme hakki vermesıne iki vönden itiraz ettıği bildirilirken Cum- hurbaşkanı Haydar Aliye». "açık denizde petrol arama yo- lunu Rusya'nın tıkamayacağı- m'sö\iedı. Rusva'nın bınncı ıtırazı. SSCB'nin eski bir üyesi olan Azerbaycan'ın, Moskova'nın nüfuz alanı dışına çıkarak Ba- tılı şirketlere petrol alanlanm açması ve başlangıçta Rusya'- ya.hiçbır pay vermemesi. İkincisi ise. YŞT ile imzala- nan sözleşmede öngörülen petrol işletim alanlannın. bir göl gıbi kapalı bir deniz olan Hazar'da açık denizde venl- miş olmasıdır. 20 eylülde Bakü'de imzala- nan sözleşme kapsamındakı üç petrol geliştirme ve işletme alanı karadan 120 mıl uzakhk- ta\e 120 metre derinlikte Aze- ri. Çıralı ve Güneşli bölgesin- dedır. SSCB anlaşması Rus Dışışlen Bakanı And- re> Kozirev yaptığı bir açıkla- mada "So*yet dönemi anlaş- malan geçerlidir. Onları kimse ortadan kaldırmadı. Eski SSCB'nin hîm devletleri so- rumluluğu paylaşfliışh. Azer- baycan tüm bu gerceklerin farkındadır" dedı. Olayın özünde şu sorun yatmaktadır: SSCB döneminde İran ile imzalanan bir anlaşma ile Ha- zar Denizi pa\laşılmıştı. Bu anlaşmava göre İran sınırlan- nın Hazar Denizi'ne batı ve doğuda komşu olduğu en uç noktalar deniz üzerinde birleş- tirilmişti. Haritadaki bu çizgi- nin güneyinde kalan denizln petrol. maden. havyar ve ba- lıkçıhk için kullanım hakkı İran'a. kuzeyi de SSCB'ye bı- rakılmıştı. Söz konusu Çizgı. devletler hukukunda öngörülen ve ilgili de\ letin denize en uç sınır nok- tasına geometrik uzaklığının açık denizde birleştirilmesi ile bluşturulması ilkesinden ya- rarlanılarak saptanmıştı. SSCB dağıldıktan sonra Hazar'a komşu beş bağımsız devlet ortaya çıktı. BunlarKa- zakistan, Türkmenıstan. .Azerbayçan. Rusya Federas- yonu ve İran'dır. 12mill20miIfarkı Rusya, ikind aşamada ise Uluslararası Deniz Hukuku Anlaşmasında öngörüldüğü gibi Hazar Denizi'nde de kıyı- dan 12 millik bir alanın ancak 'karasulan smırı' olabileceğini söylüyor. Bu takdirde Azer- ba'ycan'ın 120 milde YST'ye verdığı petrol işletme hakkı geçersiz oiuyor. Buna karşılık Rusva dışın- daki öteki ülkeler başta Azer- baycan olmak üzere uluslara- rası deniz trafiğine açık olma- dığı ıçın Hazar Denızi'nin dev- letler hukukunun öngördüğü 'Medyan ÇizgisTne göre pav laşılacağını veeskı anlaşmanın ruhunun da bö>le olduğunu sö\lü>orlar. Azerbaycan petrol şirketi SOCAR'ın Başkanı Natik AIı>e\ *'.\zeri, Cirali »eGüneş- li yataklannın Azerbaycan'ın yasal haklan içinde oMuğuna kimsenin irirazının olacağını dusunmüyoruz" dedı. 20 e\lüldeki imza törerunde konuşan Aliyev. "Rus Fede- rasyonu Başkanı \iktor Cernomirdin'in Mosko»a'da kendisine açık deniz ta- sarınunın yolunu tıkamaya- cağını söylediğini" açıklamıştı. Işın ılginç >anı. Rus Enerji Bakanlığı'nın denetimındeki L' Medyan hattı Eski onlasma Pelral yataklan: Azeri, Gfah, Güneşli Koraytı 120 mıl uzakkkfn, 120 mefre dennııklei Rus petrol şirketi LUKOİL'in de yüzde 10'luk bir payla YŞT içinde \er almasıdır. Rus Dışişlen Bakanlığı'nın ıtirazı karşısında ortaya çıkan çelişki üzerine görüşü sorulan Rus LUK.OİL Şirketinin Baş- kan Yardıması Ravil Maga- no\. "Bu siyasal bir sorundur. Hazar'a kıyı ülkeler olan Rus- ya, Kazakistan. Azerbaycan. Türkmenistan ve İran arasında vanlacak anlaşmava boyun eğeriz" dedi. Hazar'a kıyı ülkelerden Ka- zak Devlet Başkanı Nursultan Nazarbajev, geçen hafta İs- tanbul'da "2. Türk Donığu'- nda bir soruya yanıt olarak gazetecilere şunlan söyledi: "Hazar Denizi ile ilgili an- laşma da bir an önce imzalan- maudır. Hazar'daki petrol ya- takları tarttşma bölgesi obna- malıdır. Rusya ve İran ile komşu ül- kelerle uluslararası hukuk açı- sından değerlendirilmelidir. Konsorsiy um ile uyumlu çabşıl- malıdır. Herkesin bazı çekince- leri olması doğaldır. Komşular arasında kuşku olmamalıdır. Rusya ile Hazar Denizi'nde ortak girişimler önemlidir.