Katalog

Cumhuriyel70. YILSAYI24778 S A N A T K U L T U R M A G A Z I N T E L E V I Z Y O N 4AĞUST0S1993ÇARŞAMBA Rusya'da yeni kurulan bir şirket, ücret karşılığmda sivilleri, askerijetlerle uçuruyor Dolan veren Sovyet askeri uçağınabiniyorHaber Merkezi- Rusyada yeni kurulan bir şirket, ücret karşılığında sivilleri. askeri jetlerle uçuruyor. Moskova anılan artık turistler için Kremlin'in duvarlan. Lenin'ın anıt mezan ya da St.Basil Katedralfyle sınırü kalmayacak. Amerikalı ışa- damı Kent Ertuğrul gibi parası olan yabancılar, Yak-52 askeri jet uçağı- nın pilot kabininde, Moskova sema- lannda takJalar aüp kentın damlan- nı seyredebilecek. Moskova'dayeni kurulan "Bizün- le Uçun"adındâki şirket, uçma me- rakhsı zengin turistleri. gelişmiş as- keri eğitim jet uçakJanyla Moskova üzerinde ücret karşılığında uçuru- yor. Bundan birkaç sene öncesine kadar amatör bir pilotun Moskova üzerinde uçması, Kıal Ordu ko- undan birkaç sene öncesine kadar amatör bir pilotun Moskova üzerinde uçması, Kızıl Ordu korosunun Beatles'ın parçalannı söylemesi kadar gerçekleşmesi olanaksız bir düştü. rosunun Beatles'ın parçalannı söy- lemesi kadar gerçekleşmesi ola- naksız bir düştü. "Bizimle Uçun" projesi, çökmüş Sovyetler Birîiği'- nde bile ufak bir çaba ile serbest giri- şimciliğin başanh olabileceğini gös- teriyor. Ülkenin hava kuvvetleri bir zamanlar ulusal bütçeden arslan payını alırken, şimdilerde büyük bir nakit sıkmtısı içinde olduğundan, eskiden herkesten gizledıkleri jetleri- ni kiraya veriyor. Geçen yıl gösten pilotu Andrey Simişlaye* tarafından kurulan "Bizimle Uçun" şırketı. Rusya'nmengüvenilirhavacılık bü- rolanndan kiraladığı test pılotlannı paralı müşterilerinin eğitıminde kul- laruyor Şirket her bütçeye uygun bir uçuş planı sunuyor. En ucuzu 125 dolar 125 dolara Mig-29 ıle bir saatliğı- ne uçmak en ucuzu. 18 bin dolara iki gün süren bir eğitim ve bir saatlik uçuş için epey şişkin bir cüzdan ge- rekıyor. 12 bin dolara Mig-31'lerle 27 bin metreye, stratosfere çıkınca jet motoru ölüyor. Motoru tekrar çalıştırmak için pilotun uçağı birkaç kilometre serbest düşüşe geçirmesi gerekiyor u.lkenin hava kuvvetleri bir zamanlar ulusal bütçeden arslan payını alırken, şimdilerde büyük bir nakit sıkıntısı içinde olduğundan eskiden herkesten gizledıkleri jetlerini kiraya veriyor. Şu ana kadar Rus Savunma Ba- kanlığı'ndan bu girişimi engelleyici herhangi bir uyan gelmedi. Bir aske- ri ataşe; bakanhğın, bu girişimi kendileri başlatmadıklan ve parayı kendilcn kazanmadıklan için kıskançlık içinde olduğunu belirti- yor. Şirket uçaklann kullanma be- deliru, askeri üslere doğrudan ödü- yor. Askeri üslerdeki komutanlar. atıl durumdaki uçaklann kiralanıp para kazanmasmdan son derece hoşnutlar Aeroflotun hüküm sür- düaü bu ülkede •'uçmak" ve "ra- hatlık" sözcükleri yanyana kullanı- lamnor "Bizimle L'çun" şirketi ise müşienlenne rahatlık sunabilmek için y oğun çaba harcıyor: askeri he- likoptcrlerde hamburger servisi bile yapabıhyor. Bir gün Kremlındekı yöneticıler, herhangi bir gerekce eöstermeden "Bizimle Lçun" projesını köstekle- yebilır. Bu türnüvİezamanın akışına bırakılmış bir olgu. Ancak gerçek olan Rusyada ış yaşamında serbest girişimciliğin artık engellenmediği. Stmişlaye\ yakında işadamlan için charter uçuşlanna başlıyor. Bu yaz 20 Avrupalı işadamıru Rusya'nın çeşitli bölgelerine uçurmayı planlı- yor. Vücudamuzda, astronomik savılarda bakteri jaşıyor. Ölü pseudomonas şırıngalanndap elde edilen proteinkr, su moleküllerinin kristalleşmesini sağlıyor. Bu yöntem, dünyada 300 kayak merkezince kullanıJı\or.(Fotoğraf:C harles O'Rear) Yeryüzünün en işe yarar yaratıklan: Bakteriler NATIONAL GEOGRAPHIC THOMAS Y. CANBY İçtiğimiz biradan, yediğımiz yo- ğurta kadar. baktenler günlük ya- şamımızın en küçük işlerinde bize bile yardım edebilir. Belki de bakteriler, şu yeryüzü- nün en işe yarar yaratıklandır. Çün- kü bakteriler aruk, fabrikalann çıkardığı zehirli atıklann temizlen- mesinde de kullanılıyor. ABD'de, en azından 50 temizleme şirketi bio- remediation adıyla bilinen teknolo- jiyi uyguluyor. Bu teknolojide. mikroplarla bir benzin istasyonu çevresindeki ben- zinle kirlenmiş topraktan, karsino- jen aüklann bulunduğu alanlara ka- dar her yere saldınlması hedefieni- yor. (Mikrop, yeryüzünde yaşayan ve ancak mikroskop altında görü- lebilen yüzbinlerce organizmaya takılan isimdır. Sayıca en faila olanı. bizim bakteri dediklerimiz- dir.) Mıkrobiyologlann yardımıyla bakteriler ve öteki "mikroplar", şaşırucı şekillerde kullanılıyor. "Hayvanlan ehlileştirip, topragı işle- mekte hep başarüıydık" diyor, man- tarlarla uğraşan Jerry Caulder. "Şimdi de bakterikri evcilleştiriyo- ruz" Bazı bakteriler fabrika hizmeti görüyor: İlaç, böcek zehiri, çözücü ve bazı plastiklerin yapımında kul- lanılabiliyor. Kann yapımına katkı Kimileri, kayak merkezlerindeki kann yapımına katkıda bulunuyor. Bazılan maden cevhenndeki bakır- la alunı birbirinden ayınp, siyanür gibi kimyasal maddelere duyulan gereksinimi azalüyor. Bazılan yor- gun petrol kuyulannı yeniden hare- kete geçiriyor. Kimileri, ekmeğimi- zin. biramızın, peynirimizin, yoğur- dumuzun, sirkemizin, şarabımızın mayalannı oluşturuyor. Bazı mikroplann da. tüberküloz, kolera gibi hastahklara yol açan en eski düşmanlanmız olduğunu unut- mamak gerekir. Fakat bunlann sa- yısı, yararlı mikroplarla' karşılaştı- nldığında oldukça az ve New York, Troy, Politeknik Enstitüsünden Le- nore Gesceri'ye göre. "yararlı bak- teriler olmadan ne biz, ne gezegeni- ntiz; yaşamımızı sürdürebilirdik." Bahçenizden bırçay kaşığı toprak ahp mikroskop altına Jcoyduğunuz- da. çeşit çeşit mikrobu bir arada gö- rebilirsiniz. Bunlardan üçünü de, yaptıkJan işlerle tanıyorsunuz. Gördüğünüz tombul kürecikler. ekmeğimizin ve biramızın mayalan- dır. Şans esen, bunlar ehlileştirdiğı- miz ilk örnekler oldu. Ataîanmız, üzümlerle mayalan birlikte topla- yınca, o zamanlar Tann'ya atfettik- leri, ilk şarap fermentasyonu muci- zesi gerçekleşti. Saç teline benzeyenler küflerdir. Küfler. hastalıklann teda\nsinde kullanılabilecek güçlü kimyasallar ıçenr. Gördüğünüz amip benzeri ya- raüklara protozoan denir. En ürkü- tücü olanı, sıtmaya yol açanıdır, ama bu aldığınız toprak örneğinde muhtemelen yoktur. Geriye kalknlann hepsi bakteri- B,azı bakteriler fabrika hizmeti görüyor: İlaç, böcek zehiri, çözücü vebazı plastiklerin yapımında kullanılabiliyor. dir. Bu en eski yaşam biçimlerinin (yeryüzünde 2 milyar yıldır bulunu- yorlar) yapısı oldukça basittir. Bö- lünerek ürerler. Dünyanın bu en çe- şitli en yararlı organizmalan, çok ciddi hastahklara da yol açabilir. Vücudumuzda astronomik sayılar- da mikrop bulunur. Milvarlarcası son lokmanızın sin- dirimine yardım ederken, bir kısmı da, kimbih'r belki diş fırçanızın ula- şamadığı bir yerde oyuk acmakla meşguldür. Dünyanın gözlerini bu mikro- organizmalara çevirmesinin nedeni, mikroplann maddeyi bozma özelli- ği oldu. Mikroplar, yeniden çevrim- den geçirmenin doğal araçlan ola- rak tanımlanabilir. Bioremediation teknolojisi tüm dünyada yüzlerce bölgede, kirlen- miş toprak ve suyun temizlenmesin- de denendi. Uzmanlar özellikle ben- zin istasyonlannın çevre için tehlike oluşturduğunu düşünüyor. Mikroplar temizliyor Massachusetts. Yeralü Sulan Teknolojisi'nden Louls Foumier "Istasyonlarda toprağa sızan benzin, yeraltı sulanna ulaşıyor ve aynşıyor. Bu süreçte oluşan benzin (karsinojen etki gösterdiği kamtlandı) suda çö- zûlüyor. Mikroplar bütün bunları te- mizleyebilir" dıyor Peki nereden geliyor bu mikrop- lar? "Toprakta zaten binlerce mik- rop türü yaşıyor. Hepsi de bir diğeri- nin salgısından geçiniyor. Yapdması gereken iş, doğru bakteriieri saptayıp yönlendirmek. Bunlardan yü/de S- İO'u kirli atığı tüketecektir. Biz gıda- larına iştah açıcı maddeler. nitrojen, fosfor, oksijen katıyoru/." Peki, bakteriler denize dökülen petrolü temizleyebilir mi? 1989"da Alaska'da yapılan çalışmalar bu so- ruya olumlu yamtlar verilmesini sağladı. EPA (Çevre Koruma Örgü- tü) araştırma merkezinden Hap Pritchard. "Kirlenmiş bölgeleri belir- ledik. Bazılarını bakterilerle temizle- meye çalıştık. Kontrol bölgelerini de doğal süreçlere bıraktık. iki yıl bo- yunca yürütülen calışmada, ilk bölge- îerin 2-4 kat daha hızlı çözündüğünü gördük." Mikroplar, bu mucizevi görevi en- zimler salgılayarak başanyor. As- lında hepımiz bu proteinleri salgılı- yoruz. Enzimkr. vücudumuzda bir iki saniyede bir gerçekleşen kimyasal süreçlerde katalizör görevi yükleni- yor. Tarihi mayalanma sanatının gerçekleşmesini de yine enzimlcr sağlıyor. Bu konuda Japonlann üstüne kimse yok. Japonlar. sake (pirinçten yapılan içkı), bira. miso, natto ve ta- bıi en önemlisi soya soslannı bakte- nlerin ürettıği enzimlerle mayahyor. Japonya'da soya sosu üretimi beş yüz yıl önce başladı. Bu sosun için- de. soya, buğday. tuz ve maya ola- rak aspergillus bulunuyor. Japon Dr. Koki Horikoshi. la- boratuvannda son olarak da mik- roplardan yapılmış bir deterjan, at- taku (saldın) üretti. Pirinç tarlasında keşif Dr. Horikoshi, "Attaku bakterisi- ni bir pirinç tarasında keşfettim. al- kalik ortamda yaşayabiliyor. Kirii bölgelere nüfuz eden bir enzim salgılı- yor" dıy or Öyle görünüyor ki. şu ana dek bunca yaran saptanmış bakteriler, kısa sürede günlük yaşamımızın aynlmaz birer parçası haline gele- cek. Biz bakterilere gerektiği gibi ba- kabılırsek. onlar da sevgili gezegeni- mi/i kollavabilecek. Sırtındaki bıçağı 19saatsonra farketti LONDRA (AA) - Ingiltere'nin Surrey Bölgesi'ndeki Carshalton Akıl Hastanesi'nde, sabun saklama yüzünden çıkan kavgada, arkadaşı tarafından sırtına ekmek bıçağı saplanmasına rağmen. sırtındaki bıçakla 19saat dolaştıktan sonra. hastane revirine giderek 'kendimi iyi hissetmiyonıın' diyen Basil Haley'in (73), sırtına saplanan bıçaktan haberi bile olmadığı anlaşıldı. James Wood (62) adlı arkadaşı tarafından bıçaklanan Basil Haley'in sırtına saplanan bıçağın. bir şans eseri olarak iç organlara değmeden v ücuda girdiği ve hastanın sağlık durumunun çok iyiolduğubıldinldi. Personelin çahşma programının yeniden düzenlenmesiyle mektuplar en geç ertesi gün alıcıya ulaşacak Istanbıü'dakiposta dağıtım sorunu çözümleniyor ANKARA (AA) - PTT. posta ser- visinde yeni hızmetleri devreye sok- maya hazırlanıyor. Bu çerçevede yeni bir bilgısayar sistemine geçil- mesi planlanırken, tstanbul'daki posta dağıtımı sorununun da çö- zümleneceği bıldirildi. PTT Dergisi'nde yer alan habere göre, televizyon aracıbğıyla yapılan alışverişlerdekı ürünler. PTT tarafı- ndan müşteriye ulaştınldığı için gönden trafiğı son zamanlarda bü- yük artışgösterdi. Göndcrilerin yükleme vc boşalt- ma işlemleri sırasında hırpalanması ve ambalajlann yıpranması. alıa- lann şikayctine neden oluyor Buşi- kayetlenn asgariye ındırilmesini sağlamak amacıyla PTT. önümüz- deki günlerde ödeme şartlı ve sigor- talı kohlen konteyrurlarla taşımaya başlayacak. 85x120x160 santim bo- yutlanndakı konteynırlar, etratı ka- fesli telle kaplı. dört tekerlekli ola- cak ve ıtilebilecek. Farklı nıtelikteki mallann tek yüklemeyle taşınması- na olanak sağlayan bu sıstemle per- sonel tasarrufu sağlanacak, gönde- riler de alıcısına kısa sürede ulaştın- lacak. Son 10 yılda nüfusu yüzde 32. gönderilen mektup sayısının da yüz- de !39 öranında arttığj Jstanbul'da postacı sayısı. yüzde 1~ öranında azaldı • Postacı sayısındaki bu azalmaya şehirdekı araç trafığinin yol açtığı sorunlar da eklenince, posta trafi- Posta kodu sistemini benimsetmek için ilanlar asılacak, öğretici yayınlar yapılacak. ğindeki gecikmeyi önlemek ıçın yeni arayışlar giindeme geldı. Bu çerçe- vede. göndenlerın hem gündüz hem de gece toplanması ve posta işleme merkezlerindeki otomatik aynm sis- temlerinde gece çalışacak personel ile dağıtım birimlerinde sabah erken göreve gelecek personelin çahşma programının yeniden düzenlenme- siyle. mektuplar en geç ertesi gün aücıya ulaştınlacak. Yeni bilgisayar sistemi PTT, 1994 yılı başında yeni bir bilgısayar sistemini hızmete koy- mayi planlıyor. Yeni sıstem ile ilk etapta 50 PTT merkeziyle on-line bağlantısı sağlanacak ve posta çeki. havale hızmetlen. döviz ahm-satım işlemleri bilgisayar aracılığıyla takip edilecek. Bu sislemle posta ha^alc hizmetlerindeki gecikmeler önlene- ceği gibi elektrik. su, havagazı ve te- lefon faturalan ile taksitli alışveriş- lerdekı borçlar ve kiralar da posta çeki vasıtasıyla ödenebilecek Öte yandan PTT. göndenlenn ulaştınlmasında büyük kolaylık sağlayan posta kodu sistemini va- tandaşlara benimsetmek için gin- şimlerini sürdürüyor. Bu amaçla. posta kodunun önemını anlatan ilanlar asılacak. radyo. televizyon ve yazılı basın organlannda da konu işlenecek. Bu uygulamalardan da sonuç alı- namaması durumunda. Almanya gibi ülkelcrdc olduğu gibi. posta kodu ya/ılm.ıvın eı">ndcnk- r den /amlı iicreı .ılınıııa'-ı gihı btr !ilcm dc gundcnıo gelebılocek Olay yaratan bir oyuncak daha BU RSA (AA) - Piyasaya sürüldükten sonra, dünyada çeşıtlı tartışmalara neden olan "hamile bebek'lerden sonra. bu kezTürkıye'de İkizçocuğa hamile' bebek piyasaya surülecek Alman Sımba firmasının Türkıye mümessili Spot Dış Tıcaret AŞ'nin Satış Müdürü Ferlıan Mertler. AA muhabırineyaptığı açıklamada, Amerikan Hattel firmasının ürettıği ''Barbie" bcbek sensınde hamile bebek hulunmadığını. korsan üretim \apan birtlrmanın "Barbie' markasiy la. bu tür bebekleri Türkiyo'de pa/arladığını sövledi.