Katalog

Cumhuriyet tmtiyazsahibi: Berin Nadi Genel Yayın Yönetmem Özgen Acar •Genel Göreel Yönetrnen Ali Acar •Duzenleme Mıstafa Sağlamer Ankara Temalcisı Cünevt Arcayûrek •Haber Mudürlen Işık Kansu, Hakkı Erdetn Müessese Müduru ErolErkut •Koordınator Yayın Koordınatöriı Hikmet Çetinka>a »tstanbul Haberlen Cevher kantarcı •DışHaberler ErçımBalcı AlalürkBulvanNo 125, Kat 4, Bakanlıklar-Ankara Tel 4195020 (7 Hat), Telex Ahmet Kondsan •Muhasebe BOent Yeaer • Genel Yayın Danısmaru Ortıan Eriiıc »Iş - Ekonomı Dinç Tajanç »Yurt Haberlen Mehmet Saraç 42344, Fax (4)4195027 •îzmır Temsılcısı Senfar Knık. H Zı>a Bl\ 1352 S2'3 Tel «ldare Hû»jinGürer •Işletme önderÇeBk • Y i l Müdüni Cetal BasiaiKBC « H a - »Makaleler Sami Karaören »Spor Abdûlkadir Yöcehnan »Dü- 83123OTelex 52359, Fax: (51)895360 •AdanaTemsılcısı ÇetinYiienoğhılnonüCd «Bılgı-lşlem Nıfl tnal •Bugj^ayar Sıstem; ^^SŞ zeltmeAMuU.hV.zKi 119S No 1 Kat lTel 522550-522601-522492 Telex 62155 Fax (71.522570 Müriim Çûer »Reklam RetoIşttMnzeltmeAMuU.hV.zKi ( Ç i ğ 119S No 1 Kat l,Tel. 522550-522601-522492 Telex 62155. Fax (71.522570 gş Müriim Çûer »Reklam Ytymli)iıı« BasaK Yenı Gün Haber Ajansı, Baan ve Yayınahk ^ Ş TurkocapCad ^9 41 Cağaloğlu34334Ist PK 246IstanbıilTel 512O5O5Telex 22246,Fax (1)5138595 31TEMMLZ1993 İmsak 4 05 Guneş 5 51 Öğ)e:13 15 Ikındı 17 10 Akşam 20 29 Yatsı 22 07 Gökçeada'daönceRunüar vebereket varth,sonra topraklaristimlak edildivegöç baskuh Yalnızlığı ve yoksulluğu hiç akıüanna getirmemişlerdi. EngeUeyemediler gidişleri. Papaz cemaatiıti yitirdi. Teker teker düştüler muhtann Umuhaberinden geriye sessizlik kaldı. (Fotograflar : CUMHURİYET) Terkedifanişliğindayanılmazhüznü Rumokullankapatümadan, DevletÜretme Çiftliği kurmaadınaekili topraklaristimlakedilmeden önce Gökç^adanüfmınımbüyükçoğunluğu Rumlar... .öereketinaltınyıllan ozamanlar. Ada besâdlik vetanm zengini. Ürünleriçevreilleribesliyor. Sonra göçjer başlıyor. Rumlarbirbiriardınaadayı terkediyor... BERAT GÜNÇIKAN Ölümün ağır kokusu üzen- ne sınmış. Çaülan yıkılnuş evleri, kınk kapılan hıçbır şe> söylemıyor artık. Küçü- cük bır pencereden mutfağı görülen ev, bütün terkedıl- mişler adına sessız, tahta bır masa, bırkaç sandalye ve tam otuz yıldır yanmayan bir ocak... Denız tannsı Poseidon'du belkı de Ghkı'yı \lk terkeden. Önce adı değıştı, Bademli oldu. Sonra kunılduğu tepe- nın eteklenne yenisını yapıp adının başma "eski"yı ekledı- ler. Otuz yıl önce yedı yüz kı- şıydıler. Şımdı yirmı. Yirmı yaşlı ve yalnız insan kaldılar Eskı Bademh,"çorak top- raklardaki berekefın, yanı Imroz, yeni adı>la Gökçea- da'nın yedi köyûnden biri "Burada doğduk, burada öte- ceğiz" dıvor.Vanjel Banoıle Yanni Purya. Yıllardır ke- pengı açılmayan kahvehane, zemin taşlan bıle sökülmûş kilise, onlann söyleyemedık- lerim anlalıyor Susuyor, su- suyorlar.. SİTalam RUMLARLA TÜRKLERİN KIRPMA İMECESİ Ayrımınbittiğigün Geçtığimız yıl ikınci dere- cede askeri bolge olmaktan çıkanlan, birkaç ay sonra da SİT bölgesı ilan edilen Gök- çeada'nın bugûnkü nüfusu. yedi bın dokuz yıiz seksen. Ikı yıl öncesine kadar ya- bancılann valılık ızni ol- maksızm giremedıği adada, hala ıskeleye yanaşan her gemiyı sılahh askerler karşıbyor. Bu gûvenlik kimin için? Soru, yanıtsız kahyor... Rum okullan kapatılmadan, Dev- let Üretme Çiftliği kurma adına ekili topraklar istimlak edilmeden önce Gökçeada nüfusunun büyûk çoğun- luğunu Rumlar oluş,turuyor. Bu yıllar, besıaliğin, tanmın, kısacası be- reketın altın yıllan. Çevre ıller. adanın ürûnlenyle beslenıyor. Sonra göçler başlıyor ~. Rumlar birbiri ardı- na ada>ı terkediyor. Devlet Üretme Çiftüğı'nde ne mi üretiliyor? Toplam yırmi bir bin dö- nûm alanda kuru tanm, zeytincibk, bağcılık bır de hayvancıbk yapıbyor. Bütün çıfthkler arasmda üretımiyle ortanm altında. Mesai saatleriyle sınırh üretim, bu sonucu doğuruyor. Ziraat mühendisı bır yetiah, aile tanmının verimi arttıracağını vurgu- luyor "Bumın anlamı, topraklar Rumlar'da kalsaydı daha mı farklı olurdu?" dıyoruz, "Evet" dıyor yetkı- li, "Daha verimli ve karlı olurdu." Gökceadalılar'ın geçım kaynaklanndan bin de hayvanalık. Ellı bını aşkın koyun, dağlarda kendı halınde büyüyor. Ya sırtlanna vurulan boyayla. ya da kulaklanna atılan kesiklerle belh oluyor koyunlann sahıplen Heryılikikezkırpım yapılıyor. Yünlen kırpılıyor, kuzular ve kesımlikler aynlıyor. Her kırpım, bir şenhğedonüştürülüyor İmece, tartışmasız bütün kurallanyla ışliyor bu şenlikte. Dın farklıymış, dıl farkhymış. kımse umursamıyor. Bır gün Rum Virgoni'nin, ertesı gün Müslüman Safir'in dağ evinde buluşuluyor Kırpımın yapılacağı gün, erken başbyor. Yürüyerek ya da atlarla, ıkı-üç saatlık mesafedekı dağlara tırmarulıyor. Dağlarda koyunlar sereserpe. Yağrnur, üzerlerindeki ayıncı renklen çoktan silmiş. Erkekler koyunlan bir araya toplamayaçalışıyor. Anlaşılmaz çığlıklar dağlarda yankılanıyor. Dört koldan cevnhyor koyunlann etrafı. Koşuştumıa, hepsı, sahıbının damına, yanı dağ evine getınlınceye kadar sürüyor. Koyunlar. çitlerle çevnlmış alanda toplandığında, sıra kahvaltıya gehyor. Ev sahıbinin hazırladığı kahvalü başlamadan ıstekler sıralanıyor. "Rkı yok mu", "Böyle kırpım olur mu?" Rakı şışelen teker teker ortaya çıkanbyor. Şışe elden ele dolaştınbyor. Rumlar, Müslümanlara takıbyor: "tçme bre günah..." Boşalan her rakı şışesi, yere atılarak kınbyor. Bu arada ev sahıbıne, ikramın beğenıhnedıği yolunda takıbnıyor Bugün Vasil ıle Vasiliki Mariyana'mn koyunlan kırpılıyor. Yardım ıçın gelen Zaim Küıç, ne rakının mıktannı, ne de keklerle böreğm tadını beğenıyor. "Siz, bize geldiğinizde ikram bu kadar mıydı?" dıye soruyor Madam Vasıbkı'ye. Vasıhkı gulup gecıyor.. Uzun süren kahvaltıyı, kırpım ızb>or Önce makaslar yağlanıyor. Toplandıklan yerden teker teker çıkanlan koyunlann yünleri, enselennden başlayarak kırpıbyor. Bacak aralanna sokulan koyunlar debelendıkçe, o ana kadar bir yabancının varbğıyla dıl ucunda tutulan sözcükler kendı habne bırakıbyor. Ispiro Virgoni, "Deyyus" dıye bağınyor ayağıyla başma bastığı koyuna. "Debelenme de bitireyim işini." Kırpıma. Madam Vasilıki'nın bütün çabşanlara dagıttığı bırer paket sıgaranın içimı sırasında ara venbyor. Koyun sahiplen bu kez, bırbinne kanşan koyunlan için atışmaya başbyorlar. Kırpımı bıten kuzular "sıhhatler okun'" dileklenyle uğurlanıy or, "Gûle güle gidin. seneye yine görüşürüz..." Kırpım bıttığınde, sıra o gün venlecek zıyafette yemlecek koyunlann kesimıne gebyor. Ete, yıne rakı eşlik ediyor Şakalaşmalar, bır ağızdan söylenen şarkılar ve oynamalarla kırpırr?sona enyor. Her koyun kırpmı bir imeceye her imece de bir şenKğe dönüşİB'. ıllardırkepengiaçılmayankahvehane,zemintaşlan bile söküknüş kilise. Terkedilmişsokaklar, evler. 30yıldır yanmayanocak. Biravuçyaşlı,yalnızvesuskuninsan... Afrika'dan Gökçeada'ya Fufmakaia yüklü biryaşam macerası Adı Marika Koçidi Seksenin uzennde göstenyor, ama elli üçüm diyor. Gökçeada'nın tek Rum pansıyoncusu. AJmanya'- da ışçi olarak kazandığı paralarla edındığı tek mülkü bu pansı- yon. Etoğum yeri Afnka Hangı ulke, annesı niye oraya gıttı. babası kim bibniyor. Altı yaşındayken annesı ölünce anneannesı Manka'yla bir- likte adaya gehyor On yaşında hızmetçıbğe başbyor İstan- bul'a göçüvorlar On üç yaşında ılk bırükteliğını yaşıyor. Ha- mıle kabyor Dovüyor, evden atıyor bırb'kte yaşa- dığı erkek. Hamileliğı sü- resince sokaklarda yaşı- yor Merdiven siüyor. ev temızliyor. Kahvehane- lerde yatıp kalkıyor Başı bıtleniyor. Zatürre olu- yor. Sarkıntılıklardan zor kurtanyor kendısını, ama çocuğunu doğuruyor. Oğ- lunu bır Musluman aileye venyor. Bıraz daha büyüyünce özlüyor, pışman oluyor Aile "ökİû" diyor. Bır Rum çocuğunu evlat edı- nıyor. Galatasaray'da bır büfe açıyor 6-7 Eylül olaylannda büfesi yağma- lanıyor. Gökçeada'ya gel- mek istıyor. Mahkum- lann Rumlar'a saldırdığını, tecavüz ettiği- ni duyuyor, vazgeçiyor. Bır yakını aracıbğıyla Al- rersenız, G-3'lü bir uyan sızı bekü- yor... Yanaçık cezaevinin geçtiğımiz yıl kapaülmasından sonra ada tıcaretı geriliyor. Mahkumlar ve görüşçülen- nın abşverişleri ortadan kalkınca, yeni iş kollanna umut bağlanıyor. Adablar. turizme göz dikıyor, ama SİT bölgesi ılanı. ellennı-kollannı bağbyor. Gökçeada Belediye Baş- kanı SHP'lı Tahir Şenel ıle dığer siyasi partılerin temsılalen. Turizm ve Tanıtma Derneği Başkanı Nejat Ay- can, SİT bölgesi ılanının ada yaşa- yanlannın ekonomik ve sosyal geüş- melennı örüeyeceğı gerekçesiyle Böl- runda kalmak köylûlenn ağınna gjdi- yor... Uğurluköy'ün Muhtan Abdullah Yalçıntaş. yirmi yıb doldurmadan sa- tamadıklan evlenn, emeği karşılama- yan toprağın kendilerinı yenı dıyarla- ra sürükleyeceğını söyluyor. Gençlere iş yok Yenı evlenenler, ahırlara yer- leştıribyor Bu nedenle kımse kalkıp da çocuğuna, "Burada kal" diyemı- yor... Yenı kurulan köyler, yenı göçlenn de yolunu açıyor İnşaatlarda çabşan Süftbler. Karsblar, Muşlular, Vanb- lar iş bıümınde adada kalmayı yeğb- yor. Kalacak yer bulamayanlar, Rum tulmuş kapılan soluk abp veriyor. Gökçeada'nın son Rum Belediye Başkanı tstavros tstavropolos'un yen- gesi Madam Paraşkevi, birkaç koyu- nu, kedileri ve tavuklanyla yalnız. Geçen yıl yitırdiği kocasının anısuıa hala karalar içinde "Hep ihtiyarlar kakük" dıyor, "Gençlerinıizi kaybet- tikve yalnız kaldık"... Zeytınlıkö>'ün neredeyse her so- kağında bır Yunan plakab araba var. Bunlardan biri seksen altı yaşındakı Niko Damda'run oğluna aıt. Bir baş- ka yakınının Cemendi Damda'run da gebnesini bekbyor. Oysa o gebneye- cek. Çünkü yola çıkacağı günün sa- Yanaçık cezaoi .umlannterkettiğiGökçeada, evleriheyelanyadabaraj sulanaltına kalanlaradakucakaçıyor. ÖnceÇaykarahlar, sonraIsparta, Burdurve Muğlaköylülerinedevletkonutyapunyor, toprakdağıüyor, ikiyüsüreylede karşıhksı?maaşbağlanıyor. inşaatlardaçalışanSiirtüler, Karshlar, Muşlular, Vanhlar daişbitimindeadadakabnayıyeğüyor. Üretme Çıftbği'nın ardından yar- geİdareMahkemesi'ndedava açıyor. ıaçık cezaevı yapıbyor. Onu da otuz Istenılen, adanın doğal SİT alanı ol- altı kurum ve kuruluşun ada çıkar- ması ızhyor. Hızmet bınalanna, loj- manlar, lojmanlara da ceşiüi bakanb- klann eğıtim ve dınlenme tesıslen ek- lenıyor Adalet Bakanbğı'run, Milb Eğium Bakanbğı'run, Sağlık Ba- kanbğı'nın, Köy Hızmetlen'nın "din- lenme"sı anlaşılır. "eğitiın"i bebrsız tesisler, adanın koylanna kunıluyor. EHyanet İşlen Başkanbğı ıse sıra bek- liyor. Yine eskı Rum köylerinden olan Kaleköy'ün sahıbnın bir bölümü ise askerlere, ailelerine ve yakınlanna aıt Olakı yüzerken birkaç kulaç fazladan atar da bu tesisin tt karasulan"na gi- maktan çıkanbp sadece arkeolojik SİT alanlannın tesbit edıbnesi. Gökçeada, evlen heyelan ya da ba- raj sulan altına kalanlara da kucak açıyor. Önce Çaykarablar, sonra Is- parta, Burdur ve Muğla köylülenne devlet konut yapunyor. Devlet Üret- me Çıftbği'nden bır bölüm toprak bu köylülere dağıübyor, ikı yıl süreyle de karşıbksız maaş bağlanıyor, Ancak konutlann. dünyanın hemen hemen hiçbir yerinde görülemeyecek mima- risi kısa bır süre sonra sorun oluyor. İkışer katlı konutlann alt katlanrun ahır olarak dızayn edıbnesi sonucu hayvanlanyla aynı evde oturmak zo- köylerindekı boş evlen sahıpleniyor. İkı kültürün bu gönülsüz beraberbği, üçüncü bıhnmedik bır kültür ortaya çıkanyor Bunlara bır de tahliye edil- dikten sonra adada kalan mahkum- lar ekleniyor. Yaklaşık elb mahkum artık adalı. Abuzer Eser. bunlardan biri Manavlık yapıyor. Adablar hıç yadırgamıyor bu eski mahkum Eser Manavı'nı. Yalnız köyler Zeytinbköy, Gökçeada'mn belki de hayat kokan tek köyü. Altı yüz elü kışıbk nüfusundan genye elb kişi kabnış olsa da dıbek kahvesi pişirilen kahvehaneleri, asma kilitlerden kur- bahında kalp krizi geçirip öldü. Niko, bunu bibruyor... Yorgj Karavüa 'ran iki çocuğu da Atina'da. Kışlan Fener'de, yazlan Gökçeada'da yaşıyor. Kefenos'un iğne atsan yere düşmez sahib artık çok gerilerde. İçindeki her canhyı sakmcasız sunan denız de öyle. İki yıl önce, ada topraklannın nasü bereket taşıdığını göstermeye niyetlenmiş Karavıla. Karpuz nasl yetişir, doma- tes nasıl diye. iki dönüm toprak satın almış. Daha ekip biçmeye fırsat bula- madan istimlak edibniş. Öfkeh. öfke- si, Rumlar'a aıt topraklann nasıl bir yumurta, üç yumurta fiyatına istim- lak edildığmı anımsadıkça daha da artıyor... Çok değil, otuz yıl önce bın hanesi, iki bini aşkın nüfusuyla Türkiye'nin en büyük köyüydü Dereköy... Şimdi, yirmi evinde elli kişi ocak tüttürüyor Andon Serati bunlardan biri. Köyün tek bakkab. Artık kepenkleri kapat- ma vakti geldiğıni düşünüyor. Müş- tensi yok çünkü . Yaşama umudu kalmadı Meryem Ana Kıbsesı'nın yirmı yılbk papazı Yorgj Vili. yırmı yedı bın zeytin ağacı istimlak edildikten sonra artık Gökçeada'da yaşama umut- lannın kalmadığım anlaüyor. Yolun karşı kıyısında artık kımse- nin oturmadığı onlarca eve. artık ya- şamayan dar sokaklara ıç geçirerek bakıyor... Her 15 ağustos, Rum köylerine bı- razcık da olsa neşe taşıyor. Artık top- raklan obnasa da hasat sonrası şenîi- ğini sürdürüyor Rumlar Yunanis- tan, Avustralya , hatta Afnka'dakı yakınlar yılda bır kez de olsa toprak- lanna döniyor bu şenbk için Mela- tun Dimhri'de AJmanya'dan gebyor. Eskı arkadaşlannı görüyor, göreme- dıklerinden haber alıyor. Evlenmenin koşulu Adanın ikı halkı Müslümanlar'la Rumlar arasmda bırbktelikler yok değıl. Ama tek bir şartla evlenilecek Rum kızının önce Müslüman olması gerekıyor. Müslüman kızı Rum er- kekle evlenir mi? Adanın Müslüman halkı için "O sıkar biraz." Dina Nevin Seva, Sevım olduktan sonra sevdığı erkekle evlenebihyor ancak... Seva'- nın babası, kızı bir Müslüman'la ev- lendı dıye kendısıne kahvehanede sırt çevirmelere dayanamayıp felç oluyor. İşte bu yüzden Sevim'in kapısı bugun hala Rumlar'a kapalı.. Marika Koçidi her müşterisini evladı gibi görüyormanya'ya gıdıyor Bir ıp- lik fabrikasında ış bulu- yor. Evlatbğını okutuyor. - — büyütüyor. Üç kez evlenı- >or. Üçünde de mutlu olamıyor. Boşanıyor Bır Yunanb'ya aşık oluyor. Yunanb evb "Yuva yıkmak Lstemem" dıyor Ehnı tutmasına ızin vermiyor. Yunanb boşanmak ısüvor, olmuyor. Arkadaşlan da "olmaz bu iş" diyor. aynbyorlar Hala onu unutamıyor Marika, "İsmini unuttıun, ama onu unutamadım" dıyor. 1982'de gezmek ıçın İstanbul'a geldığınde çantasını çaldın- yor. Çabşma ızni. bütün kımbkleri ıçınde. Almanya'ya döne- mıyor Ada'ya gebp evıni pansiyona çevinyor. Kısa sürede tanıruyor Evlatbğı şımdı Yunanıstan'da yaşıyor Aramıyor, sormuyor Marika'yı. Kırgınbğmı, kedısıyle. müşterilennı birer çocuğu gjbı görerek gıdermeye çabşıyor.