Katalog
Yayınlar
- Anneler Günü
- Atatürk Kitapları
- Babalar Günü
- Bilgisayar
- Bilim Teknik
- Cumhuriyet
- Cumhuriyet 19 Mayıs
- Cumhuriyet 23 Nisan
- Cumhuriyet Akademi
- Cumhuriyet Akdeniz
- Cumhuriyet Alışveriş
- Cumhuriyet Almanya
- Cumhuriyet Anadolu
- Cumhuriyet Ankara
- Cumhuriyet Büyük Taaruz
- Cumhuriyet Cumartesi
- Cumhuriyet Çevre
- Cumhuriyet Ege
- Cumhuriyet Eğitim
- Cumhuriyet Emlak
- Cumhuriyet Enerji
- Cumhuriyet Festival
- Cumhuriyet Gezi
- Cumhuriyet Gurme
- Cumhuriyet Haftasonu
- Cumhuriyet İzmir
- Cumhuriyet Le Monde Diplomatique
- Cumhuriyet Marmara
- Cumhuriyet Okulöncesi alışveriş
- Cumhuriyet Oto
- Cumhuriyet Özel Ekler
- Cumhuriyet Pazar
- Cumhuriyet Sağlıklı Beslenme
- Cumhuriyet Sokak
- Cumhuriyet Spor
- Cumhuriyet Strateji
- Cumhuriyet Tarım
- Cumhuriyet Yılbaşı
- Çerçeve Eki
- Çocuk Kitap
- Dergi Eki
- Ekonomi Eki
- Eskişehir
- Evleniyoruz
- Güney Dogu
- Kitap Eki
- Özel Ekler
- Özel Okullar
- Sevgililer Günü
- Siyaset Eki
- Sürdürülebilir yaşam
- Turizm Eki
- Yerel Yönetimler
Yıllar
- 2024
- 2023
- 2022
- 2021
- 2020
- 2019
- 2018
- 2017
- 2016
- 2015
- 2014
- 2013
- 2012
- 2011
- 2010
- 2009
- 2008
- 2007
- 2006
- 2005
- 2004
- 2003
- 2002
- 2001
- 2000
- 1999
- 1998
- 1997
- 1996
- 1995
- 1994
- 1993
- 1992
- 1991
- 1990
- 1989
- 1988
- 1987
- 1986
- 1985
- 1984
- 1983
- 1982
- 1981
- 1980
- 1979
- 1978
- 1977
- 1976
- 1975
- 1974
- 1973
- 1972
- 1971
- 1970
- 1969
- 1968
- 1967
- 1966
- 1965
- 1964
- 1963
- 1962
- 1961
- 1960
- 1959
- 1958
- 1957
- 1956
- 1955
- 1954
- 1953
- 1952
- 1951
- 1950
- 1949
- 1948
- 1947
- 1946
- 1945
- 1944
- 1943
- 1942
- 1941
- 1940
- 1939
- 1938
- 1937
- 1936
- 1935
- 1934
- 1933
- 1932
- 1931
- 1930
Abonelerimiz Orijinal Sayfayı Giriş Yapıp Okuyabilir
Üye Olup Tüm Arşivi Okumak İstiyorum
Sayfayı Satın Almak İstiyorum
SAYFA CUMHURİYET 25NİSAN1993PAZAR
PAZAR KONUKLARI
Leyla Tavşanoğbı, "Cumhurbaşkanı kim olacak?"sorusunu bir eski cumhurbaşkanı adayı ve bir Anayasaprofesörüne sordu
BozbeyKıCumhurbaşkanlığı
Demirel'inkurtulusu olur- Cumfaurbaşkanı Özal'm
| ölümünden sonra yeni cum-
I hurbaşkajıı gereken süre için-
jde seçilemez de bir cunüiur-
başkanlığı krizi doğar mı, ko-
Işullar buna uygun mu?
BOZBEYLİ - Şımdiden keskin hat-
larla bir şey söylemek zor. Sayın Demi-
rel'in cumhurbaşkanı olması tabii ki 226
milletvekilini bir araya geürmesiyle
mümkün olacaktır. Kanaatimce bu
cumhurbaşkanlığı seçimi Süle>inan De-
mireri kurtaracaktır. Demirel. "Altı de-
fa gjttim, yedi defa geldim"' diyor ya, se-
çimJe bir daha giderse bir daha hiç ge-
lebileceğini sanmıyorum. Onun için siya-
si hayatında cumhurbaşkanlığına seçil-
mesi kurtuluştur. Bu bakımdan ne yapıp
yapıp cumhurbaşkanı secilmek isteye-
cektir. Fakat ister 226 olsun. isterondan
daha yüksek bir rakam olsun, ANAP.
Sayın Özal'ı cumhurbaşkaru secerken
282 milletvekili vardı. Özal 262 oyla
cumhurbaşkaru seçildi. Kendi partisin-
den bile 20 fire verdi. Çunkü oy gizlidir
Süleyman Demirerin, kendi partisin-
Demirel lclnson
durak
Demirel, "Altı defa gittim,
yedi defa geldim" diyor ya,
secimle bir daha giderse bir
daha hiçgelebileceğini
sanmıyorum. Bu nedenle
ne yapıp edip
Cumhurbaskanı secilmek
isteyecektir.
den ne kadar fire verip ne kadar verme-
yeceğini bilemeyiz. Çünkü onun gitmesi
halinde doğacaİc durumdan, onun cum-
hurbaşkanı seçilmesi halinde doğacak
sonuçtan kaygılanan insanlar olabilir.
Aynca SHP'nin DYP ile ittifakı, hü-
kûmet olmak içindir. Üstelik fikriyatı,
felsefeleri. dünya görüşleri birbirinden
çok farklı iki partidir. Fıkir. felsefe, dün-
ya görüşü bakımmdan kendilerine rakip
sayılan bir kişinin. genel başkanlan öyle
düşünse bile. cumhurbaşkanı olmasına
ne ölçüde raa olacaklardır? Oy gizli.
Bir de tersinden bakalım. Bu Meclis'-
teki milletvekilleri seçileli daha bir yılı
aşkın zaman oldu. Bir yıl içinde erken se-
çime yol açabilecek bir durumdan da
sakınabilirler. Bir de ışin öbür tarafı var.
. Birinci tur, ikinci tur, üçüncü, dördüncü
.Hjrda sonucalmmazsa kendilığinden se-
1973'ÜN ADAYI
FERRUH
BOZBEYLİ
Maraş ın Pazarcık ilçesinde doğdu.
Babasmm memuriyeünedeniyle ilk ve ona
öğreniminideğısik illerdetamanüadı.
Yükseköğrenimini I. İ'. Hukuk
Faküllesi'ndeyaptı. Çalışmayaşamına
serbesi avukat olarak haşladı. 27 Mayıs
1960darbesinden sonrakurulan Yüksek
Adalel Divanı nda DP Milletvekili Prof.
Osman Turan'ınavukaılığtnı yaptı.
1961 de A P'den milletvekilisei'ildi. AP
Grup Başkanvekilliği. TBMM Başkan
Vekilliğigörevlerindebulundu. Daha
sonra üçdönem TBMM Başkanhğıyaptı.
A P 'den ay rılarak kurulan Demokratik
Parti'nin genelbaşkanı oldu. 1973te
cumhurbaşkanlığına adaylığmı koydu,
cmcakkazanamadı. Dahasonra
Demokratik Partı 'nin dağılmasıyla da
etkin siyasalyaşamaan çekiİdi.
kü cumhurbaşkanını halk secerse ondan
tarafsıziık beklenemez. "Beni halk seçtı.
ben iş yapacajhm" der. ABD'de, Fran-
sa'da olduğu gibi... Cumhurbaşkanınm
o durumda yetkileri vardır. Birçok ış
onda biter. Ama. Meclıs seçsin denirse
setnbolik. protokoler. devleti temsıl eden
bir makam olur. Fazla yetkileri yoktur.
Baalannın iki anlamda. sorumsuz ola-
rak niteledikleri bir makam oluyor.
Hangisi olacak? Bu çözülmemiştir. Çö-
zülürse cumhurbaşkanınm nitelikleri iki-
sine göre fark cder.
- Ttırgut Özal, cumhurbaşkanı olunca
başkanlık sistemini yerleştirip yetkileri
kendisinde toplamak istiyordu. Bu eğilimi
siz nasıl değerlendiriyorsunuz?
BOZBEVLİ - Başkankk sıstemi ana-
yasada yokken. varmış gibi davranmak
denle cumhurbaşkanınm asker ya da sivil
olması benim ıçin fark etmez. Ama askerli-
ğini kullanarak, silahını göstererek
yapılmış bir şey olursa o zaten cumhuriyeti
de götürür.
Türkiye'de bugün bir de cumhuriyet
şarkısı vardır. 27 Mayıs'ta Türkiye'de
cumhuriyet yoktu. Cemal Gürsel'in un-
vanı devlet ve hükümet başkanıydı. Cum-
hurbaşkanı seçildıkten sonra cumhurbaş-
kanı oldu. Kenan Evren de kendi kendine
geldi oturdu, cumhurbaşkanı seçilinceye
kadar Devlet Başkanı'ydı.
Cemal Gürsel'in. Kenan Evren'in devlet
başkanı olduğu devrelerde Türkıye'de
Cumhurıyet Bayramı yine kutlandı. Cum-
huriyet yoktu, ama bayramı kutlandı. Hiç-
bir taraftan da itiraz gelmedı. Cumhuriyet
şarkısını söylemekle cumhuriyet olmuyor.
demokrasi şarkısı söylemekle demokrasi
olmuyor.
- Özal öldükten sonra bazı kişaler, kişiliği-
m, zekasını, üderliğiıu ve de>let adamlığını
Atatürk'e eşdeğer tutan sözier sdylediler.
Bunıı nasıl
karşılıyorsu-
mız?
BOZ-
BEYLİ - Ben
de Turgut
Özai'ın Ata-
türk'ten sonra
gelen bütün
cumhurbaş-
kanlannı at-
layarak çok
önemli işler
yaptığına
inanıyorum.
Türkıye'nın
cehresini ger-
çekten değiş-
tirdı. Biz
1963ten bu
yana Meclıs'-
le Kalma Değtrr Vergısi'ni konuştuk. Tur-
gut Özal geldi ve bunu yaptı. İkinci Beş
Yılık Plan'da İskenderun'dan İstanbul'a
kadar otoban yapılacağı yazılı.
İkinci Beş Yıllık Plan'da olmadı. Üçün-
cü Beş Yıllık Plurı'da olmadı... Turgut Ozal
geldi, otoban İzmıt'c vardı. Şımdi Anka-
raya vanyor.
Öte yandan yıllarca Türk parasının kıy-
metıni korumak diye bir laf söylenıyordu.
Halktan bazı insanlar bana. "Bu kanun
Türk parasının nesinı korumuş. allahaşkı-
na?" derlerdi. Ozal geldi. kaldırdı.
1966\ılmda MeclisçatıSıaltındaılkıftar
yemeğıni veren benim. O zaman CHP'li
çevreler beni. Atatürk'e aykın. laikliğe
aykın olmakla suçladılar. Şimdi Meclis
çausı altında Hüsamettın Cindoruk ıftar
yemçğj, \enyor. Üstelik de ezan okunarak
Aldıkaçü: Demirel
Çankaya'yaçLkmamalı
Incehesaplar
Cumhurbaşkanı Turgut Özai'ın ölümü üzerine Tûrkiye
siyasigündetniıûn birincimaddesini, kim
cumhurbaşkanıseçiiecek,sorusuoluşturdu. Bunun
ardından Başbokan Süleyman Demirel Kösk V çıktığı
takdirde Aoalisı on hükümetinin geleceğinin ne olacağı
tartışmalarıyoğunlaştı. Bu hafta,yeni seçilecek
cumhurbaşkanımn nitelikleri, Özal'm üzerinde ısrarla
durduğu baskanhk rejimi, Türkiye 'de tarihin üçüncü
sivil'cumhurbaikanının önemi konularında 1982
Anayasası nı hazırlayan komisyonun başkanı Prof.
Orhan Aldıkaçtı ve Türkiye'ıün engenç cumhurbaşkaıu
adayı olarak bilincn eski TBMM başkanlarından ve
dağüan Demokratik Parti'nin Genel Başkanı Ferruh
Bozbeyü'yle konuştuk.
Mılletvekillerinın en çok
korktukları şeyTürkiye'de
gelisen kosullaricindeseçime
. Cünkü secim cok pahalı.
Hattasecimekatılanlanncoğu >*
bunun altından kalkamryoriar.
Ondandolayı sorunu buraya
getirmezler. Sanmıyonjm.
çime gidiliyor. Seçime gidilmemesi için
yine oylann gizli olduğu gerekçesine da-
yanılarak Demirel muhaliflerinin bile
"Aman erken seçim olmasın da Demirel
seçilsin" diye ona oy vermeleri muhte-
meldir.
Bütün bunlan 'muhtemcldir' ölçüsü
Bozbeyli, özal'm Cumhurbaşkanlığı yetkileri ile yetinmek bilmeyjMi bir yapıya sahip alduğunu söyledi.( AYDIN TURNA)
iftar açılıyor. İftar bittikten sonra "amin"
diye el açılarak dua ediliyor.
Tabular yıkıldı, denıyorya, ben de Tur-
gut Özal'ın büyük hizmetlergerçekleştirdi-
ğine inanıyorum.
- Peki, halk neden Özai'ın ölümüne bu de-
rece büyük bir ilgi gösterdi?
Asker ml, slvll mi?
Ben asker cumhurbaskanı,
sivil cumhurbaşkanı
aynmını düsünmüyorum.
•Oda.ötekidevatandastır.
Askersilahını kullanarak
orayagelmişseyada
askerin silahından korkarak
o kisiyi cumhurbaskanı
secmeye mecbur kalmıssak
yanlısolanbudur.
Yoksa,diğer
demokrasilerde de asker
kökenli kisiler
cumhurbaşkanı
secilmistir.
BOZBEYLİ - Bu soruya sağlıklı bir ce-
vap verebıleceğımden emin değılım. Bir
araştırma yapmadım. Ama şunu söylemek
ıstiyorum. Birincisi. Turgut Özal'ın küstür-
düğühalk kitlelen vardı. I987"dc ANAP'ın
oyu düşmüştü, bir sonraki seçimde de mil-
letvekili sayısı azalmıştı.
Küstûrdüğü kimseler, Sayın Demırel'-
in, herkesîn ihtiyaanı keşfedip, o da yapıla-
cak. onu da yapacağım, diyerck cömertçe
vaatlerle gelıp hatta bir kısmmız bana gü-
venmiyorsanız bile oylannızı bana emane-
ten verin, ben sonra yapanm, demesi üzeri-
ne kendısinc oy verdiler.
Fakat aldığı oyla söylediği söz birbirini
tutmadı. Ve halk tamamen hayal kı-
nklığına uğradı. Hayal kınklığına uğra-
yınca, biz Turgut Özal'dan oyumuzu boş
yere esirgemişız, hıssine kapıldı. Ben böyle
düşünüyorum.
Bir de ani ölümün ınsanlarda yarattığı
psıkolojık bıretkı var. Bunun da rolü oldu
sanıyorum. Halkın bazı duygulan var. Bir
insanı beğenmcse bile o insana kötü mua-
mele yapilmasına razı olmuyor. Örneğin
İsmet Paşa'yı 1950'den itibaren halk seç-
medi.
Fakaı Uşak'ta başına taş atılınca tepki
gösterdı.
Demirelde Isterse!
Özal'a da cumhurbaşkanlığı
yetkisiyetmedi,
basbakanlıkda, genel
başkanlık yetkisinide
kullanmak istedi. Ama
Demirel de böyledir. Ona da
basbakanlıkyetkisiaz geldi.
Cumhurbaskanı, -
cumhurbaskanlığını
yapsın,ama
cumhurbaşkanlığı
yetkilerini nasıl
kullanaçağını Demirel'in
istediğigibiyapsın,
biciminde yorumluyordu.
içinde söylüyorum. Çünkü kesin duru-
mu bilemem.
- Sizce Türkiye cumhurbaşkanı nasü
bir kişi ounalı? Ne gibi niteliklere sahip ol-
maiı?
BOZBEYLİ -Bu nitelikleri anayasa belirli-
yor. Anayasanın dediklerirun dışında be-
nim, sizin söylediklerimin hükmü yok.
Anayasanın belirlediğı niteliklerin dı-
şında herkes değişik düşünebilir. Bir sa-
natkar, sanattan anlayan bir cumhur-
başkanı isteyebiiir. Bir sanayici, bir işçî
kendine göre farklı nıtelikler düşünebi-
lir. Bu sorunun cevabı, başka bir soru-
nun cevabına bağhdır. Süleyman Demi-
rel. Turgut özal'ın cumhurbaşkanlığı se-
çilmesi gündeme geldiğinde sürekli ola-
rak, '"seçimi millet yapmalıdır" tezini sa-
vunuyordu. Gerekçesi de şuydu: "Cum-
hurbaşkanını Meclis seçcrse genel baş-
kan hangi partidenseo partinin oylanyla
seçilmiş olur, milletin oylarıyla değil.
Halk seçsin."
Bu görüşünü muhafaza ediyor mu. et-
miyor mu, bilmiyorum. Sayın Demirel
genellikle görüşlerini değıştirebiliyor.
Eğer o görüşünü koruyorsa öncclliklc bu
sorunun cevabının verilmesı lazım. Çün-
yanhştır. Bazı kimselere hukukun verdi-
ği yetki yetmiyor. Başkalannın da^etki-
sini kullanmak istiyorlar. Turgut Özal'a
da cumhurbaşkanlığı yetkısi yetmedi.
başbakanlık da, genel başkanlık yetkisi-
ni de kullanmak istedi. Ama Sayın De-
mirel de böyledir. Ona da başbakanlık
yetkisi az geldi. Cumhurbaşkanı. cum-
hurbaşkanlığını yapsın, ama cumhur-
başkanlığı yetkilerini nasıl kullanacağmı
Süleyman Demirel'in istediği gibi yap-
sın, biciminde yorumluyordu.
Demokrasinin temeli
Hatta Anayasa Mahkemesi Başkanı...
Kanunla verilen yetkiler Anayasa Mah-
kemesi Başkam'na da yetmedi. Bir de laik-
lik bakımından Türkiye'nin eğitimini üze-
rine aldı. Ama Anayasa Mahkemesi Baş-
kam'nın böyle birgörevi yok...
Demokrasi üç temele oturur. Birisi dü-
rüst bir seçim. ikincisi seçim sonuçlanna
samımi bir saygı. üçüncüsü de ikü'darlann
secimle el değiştinnesidir. Biz bu üç temel-
den sadece birini çözmüşüz şimdiye kadar.
Şimdi hiç değilse dürüst seçim oluyor. Se-
çim sonuçlanna samimi bir saygıya gelin-
ce... Seçimi kim kazanırsa o memnun olu-
yor. Kaybedenlerin hepsi huzursuz. Üçün-
cüsü ıktidarlann secimle el değiştirmesi.
Yanımızda, yöremizde görüyoruz. İşte 27
Mayıs, işte 12 Mart, işte 12 Eylül...
Demek ki seçim hukuku bakımından
demokraside bulunduğumuz yer burası...
Bunu bilelim.
- Türkiye Cumburiyeti tarihinde ücüncü
sivil cumhurbaşkanı seçilroesinin anlam ve
önemi nedir sizee?
BOZBEYLİ - Ben asker
I cumhurbaşkanı, sivil cum-
| hurbaşkanı aynmını düşün-
| müyorum. O da. öteki de v a-
tandaştır. Askersilahını kul-
lanarak oraya gelmışse ya
da askerin silahından korkarak o kişivi
cumhurbaşkanı seçmeye mecbur kalmı-
ssak yanlış olan budur Yoksa, diğer de-
mokrasilerde de asker kökenli kışiler cum-
hurbaşkanı seçılmıştir. Buna örnck bir Dc-
Gaullc. bir Eisenhovver var... Türkiye
Cumhuriyeti'nin kuruluşu sırasında cum-
hurbaşkanı asker, başbakan asker. Milli
Savunma Bakanı asker, Meclis Başkanı as-
ker, Mılli Eğitim Bakanı asker. Sağlık
Bakanı asker... Gidegide başbakan. Sağlık
Bakanı. Milli Savunma Bakanı, Milli Eği-
tim Bakanı, Mecliîı Başkanı. bütün ba-
kanlıklann hcpsi sivnllcştı. Ama cumhur-
başkanını alamadık. Celal Bayar'la alındı,
ama ona da tahammül cdcmcdiler. Bu ne-
- 1980'de bir cumhurbaş-
kanlığı krizi yaşandı. Cum-
hurbaşkanı bir türiü secile-
medi. Turlar oldu. Sonunda da
bir askeri darbe yapıldı. Dar-
beye bir gerekçe de cumhur-
başkanlığı kıid gösterildi. Şimdi Özal öldü.
ömimüzdeki bir ay içinde cumhurbaşkaıunı
seçmek gerekiyor. Ama diyelim ki secileme-
di. Bir kriz doğar mı?
ALD1KAÇTI - Anayasada açık hüküm
var. Eğer dördüncü turda da cumhurbaş-
kanı seçılemezse Meciis kendiliğinden
dağılacak, derhal yeni seçimlere gidilecek.
Yeni seçilen Meclis"te ilk iş olarak Meclis
başkanlık divanını kurduktan sonra cum-
hurbaşkanı seçimi yapılacak.
înce eleyip sık dokuduk. Sanıyorum ge-
tirdiğimiz sistem ışin oraya kadar var-
masını engelJeyecek. En son turda sanı-
yorum cumhurbaşkanı seçilecek. Çünkü
en son turda iki aday arasında seçim ya-
pılacak ve salt çoğunluk gerekecek. Ama
mümkün ki beş-altı kişi çekimser kalsın ve
adaylann
hiçbiri yüz-
de 51*i ala-
masm. O za-
man da ana-
yasanın me-
kanizması
ışleyecek.
Ama mil-
letvekilleri-
nin en çok
korktukları
şey, Türki-
ye'de gelişen
koşullar
içinde seçi-
me gitmek.
Çünkü se-
çim çok pa-
halı. Hatta
seçime kau-
lanlann çoğu bunun altından kalkamıyor-
lar. Ondan"dolayı sorunu buraya getirmez-
ler. Sanmıyorum. Cumhurbaşkanı mutla-
ka seçilir. Sonunda da ne olursa olsun 1980
knzı yaşanmaz. Çünkü koşullar değişik.
Bugün bence en büyük sorun SHP Genel
Başkanı'nın, Süleyman Demirel'den baş-
kasının yanında Başbakan Yardımcılığı
gorevini kabul etmeyeceğini söylemesı.
Ama elbette SHP Başkamnın da hakkı
vardır. Başbakan olarak kabul edeceği ki-
şinın o makama layık olmasını ister.
Sorunuzu incelemeye başlağımız zaman
sıkıntılann içine giriyoruz. SHP zımnen
DYP'nin lıderini tayin ediyor gibi oluyor.
Diyor ki: Koalisyonda başbakanlığınızı
kabul ederim, ama şu olmazsa. Sorun bu-
rada. düğürhleniyor. Ama Türkiye'de
ANAYASA UZMANI
Prof. ORHAN
ALDIKAÇTI
1924 Samsun doğumlu. Flköğrenimini
Samsım 'da,ortaöğreniminiGalatasaray
Lisesi'nde tamamladı. Lozan Vniversitesi
Hukuk ve Siyasal Bilimler
fakültelerinden me:un oldu. İ. V. Hukuk
Fakült esi'nde Anayasa Kürsüsü
asistanlığıyaptı. Profesörlüğünü aldıktan
sonra İ. U. Hukuk Fakülte'ii Dekanı oldu.
1972yılında o zaman Kıbrıs Türk
Cemaati Başkanı olan RaufDenktaş 'a
danışman olarak gönderildi. 1977'de
Türkiye 'ye döndü. 12 Eylül 1980 askeri
darbesinden sonra Danışma
Meclisi 'ne üye oldu. 1982 'de Anayasa
Komisyonu Başkanhğı yaptı. /. V. Hukuk
Fakültesi 'ne dekan olarak döndü. 1991 'de
emeklioldu. İ. Ü. Hukuk
Faküllesi'nde doktora dersleri verivor.
çüır. Ama paruunento dışından bir aday gös-
terilecekse. bu, üye tam saytsımn beşte biri-
nin yazılı önergesiyle gerçekleşir." Parla-
mento dişındatı bir cumhurbaşkanı secilmesi
sizce sı\asi arenada bir rahatsızlık varatabi-
cumhurbaskanjığınıistemem.
Cünkü devleti idareeden,
basbakandır. Bakmayın siz
Sayın Özal'ınzamanına. Özalda
sonunda nötralize oldu.
lirmi?
ALDIKAÇTI - Bu bir istisnaı hük ümdür.
Kuralolarak birparlamentonun kendi için-
den cumhurbjaşkamru seçemeyıp dışardan
Kuvvetler Aynlığı Teorisi'ne inanmışlardı.
Anayasayı yapan kişıler A\Tupa üniversi-
telerinde eğium gömıüşlerdi. Ve Kuvvetler
Aynlığı Teorisi'ni bir temel olarak kabul
edıyorlardı. Kişi haklannın en iyi teminat
altına alındığı rejim de onlara göre Kuvvet-
lerAynbğı Teorisi'ne dayamyordu. Esasen
ABD Anayasası yürürlüğe girerken 1789
yılında Fransız ihtılali patlak vermişti. thti-
lalin İnsan Haklan Yurttaş Bildirisi'nde di-
yordu ki: "Kuvvetler aynlığına dayan-
mayan bir anayasa, anayasa değiidir." Bu
fikir o zaman hakimdi.
Onlar bir sistem getirdiler. Ama getir-
dikleri mekanizma gereğı başkanın kuv-
vetli, iradeli, kararb bir insan olması halle-
rinde ortaya başkanm yûrütmeden üstûn
olduğu bir rejim çıktı. Ondan dolayı da
buna başkanlık rejimi dendi. Ama ABD
dışında Avrupa zaten bu sısteme itibar et-
medi. ABD sisteminden esinlenilerek ya da
kopya ederek Güney Amerika devletierin-
de yerleştirilen başkanlık sisteminde, ya da
sömürgecilikten kurtulup bağımsızlığmı
4kezdorbeoluıtlu
Türkiye'de başkanlıksistemi
olsaydı Özal coktan Iralca bir
tümen askergöndermisti.
Bunlan hukuken yapabilmek
icin hep başkanlık sistemini
istemisti. Cünkü ona bütün
yetkileriverecek,dilediği gibi
kumanda edecekfantezist
yorumlanvardı.
ilan eden yeni devletlerin hepsinde ıhtilaller
oldu. Çünkü bunlann hepsi baskanhk sis-
temini benimsemişti. Başkan yetkinin elin-
den kaçacağını anlayınca hemen hükümet
darbesi yapıyor. Askeri kuvvetleriyle bir-
likte hemen h'akim oluyor. Bütün Güney
Amerika ülkelerinde iki-üç yılda bir hükü-
met darbeleri oldu.
Ama ABD'de başanlı. Çünkü orada
problem olmuyor. Devlet federal devlet. 51
eyalet var. Ünlü Fransız Sıegfried. ıncele-
mesinde, "Washington'u ele geçiren insan
ne yapabilir?" der. Hiçbir şey yapamaz.
Diğer eyaletler ona uymazlar. açıkta kalır.
ABD'de sıyası partiler Avrupa'dakınin ta-
mamıyla tersi bir anlayışla İaalıyet göste-
rirler. Yani liberal sistem orada hâkimdir.
Yanı parti dısiplini yoktur. Böyle bir libe-
ral sistem olduğu zaman da başkan kolay-
ca diktatörlük kuramaz. ABD'de bir de
Yüksek Mahkeme'de kanun aleyhinde
dava açılabilır. Bir hükümet darbesi olursa
bu birdenbire hukukiliğin dışına düşer.
Prof. Aldıkaçtı, Süleyman Demirel'in Çankaya'ya çıktığı anda eski gücünü yitireceği görüşünde.(HATİCE TUNCER)
sanıldığı gibi de kesin bir kural yok. En bü-
yük partinin lideri mutlaka başbakan ol-
maz. O partinin içinde başka bınleri de var.
Parti içinde arkadaşlan kendisini destekle-
dikleri ve güvenoyu verdiklen zaman bir
başkası da çıkabilir başbakanlık için.
- Ama parti lideri bırakacak mı bir bas-
kasaıa başbakaniığı...
ALDIKAÇTI - Şimdi Sayın Süleyman
Demirel cumhurbaşkanı olacağa benziyor.
Nazmiye Hanım da zaten. "Hedefimiz
Çankaya'dır" demiş. Doğruysa eğer. Her-
halde doğrudur. Burada en akla gelen kişi
Sayın Demırel. Ama bakarsınız SHP der
ki: "Ben oy vermiyorum. Sen cumhurbaş-
kanı olursan başbakan kim olacak? Sen-
den başkasmı başbakan olarak kabul etmi-
yorum."
- Bir de TBMM Başkanı Hüsamertin
Cindoruk'un adaylığı gündemde...
ALDIKAÇTI - Ben Hüsamettin Cin-
doruk'un şansını fazla görmüyorum. Ken-
di partisi aleyhinde çok konuştu..
- Varsayalım ki DVT gnıbu gerçekten
Demirei'i cumhurbaşkanlığına aday göster-
di. Sizce DYP niçin Demirei'i cumhurbaş-
kanlığı gibi göreceU pasif bir göre*e gönder-
mek istesin?
ALDIKAÇTI - Bence en önemli konuya
değindiniz. Teşekkür ederim. Ben Demi-
relin yerinde olsam cumhurbaşkanlığını
istemem. Çünkü devleti idare eden, basba-
kandır. Bakmayın siz Sayın Özal'ın za-
manına. Özal da sonunda nötralize oldu. İş
oraya vanr.
Demirel cumhurbaşkanlığına gittiğinde
sadece bir ikaz. dikkati çekme görevı ola-
cak. Onun için ben Demirel'in yerinde ol-
sam. politık açıdan ülkeye hizmet etmek
amacındaysam cumhurbaşkanlığını kabul
etmem. Fransa'da cumhurbaşkanlığını ka-
bul etmem Fransa'da cumhurbaşkanlığî-
na hep ikinci plandaki politikaalar seçil-
miştir. Hiç parti lideri cumhurbaşkanı ol-
mamıştır. Mıtterrand şimdi var. Çünkü
şımdi yan parlamenter sistem var da on-
dan. Bizimki ısc tam parlamenter sistem.
Parlamenter sistemde hiçbir zaman bir
başbakan cumhurbaşkanı olmak ıstemez.
- O zaman DYP neden bunu yapıyor?
ALDrKAÇTI - Bilmıyorlar da "ondan.
Bizim toplumda cumhurbaşkanlığı ma-
kaımhâfâ karizmatik. Çekiciliği, üstün bir
yeri var. Sebebi budur gibi gelıyor bana.
Bir şey daha söylemek ıstiyorum. De-
mirel'in yerine göz dikenler de Demirei'i
cumhurbaşkanı olmaya teşvık ederlcr. Bu
da bir yöntemdir.
- Anayasa maddesi çok açık. Diyor ki:
"Cumhurbaşkanı pariamento içinden se-
bir cumhurbaşkanı adayı bulması zaaf işa-
retidir. Evet, belki dışardan bir kişi çok
ehildir. cumhurbaşkanı makamına çok uy-
gundur. Ama cumhurbaşkanının parla-
mento içinden seçilmesi. rejimin mantığma
daha doğru, daha uygundur.
12 Eylül'den önce bir anlaşmazlık vardı.
Biz bunu 1982 Anayasasf nda böyle bir an-
laşmazlık olasdığma karşı bir çözüm, bir
alternatif olarak sunduk. Ama fikrimiz
cumhurbaşkanının Meclis içinden seçilme-
siydi.
- Sizce Türkiye Cunıhtır-
başkanı nasıl bir kişi ol-
malıdır? Ne gibi niteliklere
| sahip olmalıdır?
ALDIKAÇTI - Ben böyle
) bir soruyla hiç karşılaş-
Imadım. Ama her şeyden
önce kamu ve siyasi hayatı bilen, kültürlü
bir kişi olmahdır.
Türkiye cumhurbaşkanı olacak kişinin
biraz da esnek olması lazım. Cumhurbaş-
kanı gorevini laytkıyla yaptığı zaman ge-
rektiğinde koalisyonlann oluşmasına
yardım edecektir.Cumhurbaşkanının par-
İamenter sistemde en büyük fonksiyonu,
bir parti tek başına çoğunluğu alamadığı
zaman koalisyonlan oluşturmaktır. Lider-
leri dinleyecek, görüşlerini alacak. telkin-
lerde bulunacak ve ortaya bir konsensüs çı-
Türkiyecumhurbaskanı olacak
kişinin birazda esnekolması
lazım. Cumhurbaskanı gorevini
layıkıylayapöğızaman
gerektiğindekoalisyonlann
oluşmasına yardım edecektir.
karacaktır. Bu konsensüs çevresinde de bir
koalisyon oluşturacaktır. Yani cumhur-
başkanı rejimi yöneten kişi olacaktır. Kav-
ga yaratmaktan çok yatıştına. uzlaştıncı,
hakem rolünü üstlenmelidir. Parlamenter
rejimin ilk basit tarıflerinde cumhurbaş-
kanı uzlaştıncıd'r. hakemdir, ihtilaflann
çözülmesinde yardımadır.
t - Geriye doraik düşündügümüz zaman
Özal'ın başkanlık sisteminde çok ısrarlı o<-
duğunu görüyoruz. Bu ısrannı nasıl değer-
lendiriy orsunuz?
ALDIKAÇTI - Bir kere başkanlık sis-
temi anayasa hukukunda mahkûm edilmiş
bir sistcmdir. ABD'de Anayasa 1787'de
yapılmış. 1789'da yürürlüğe konulmuştur.
bu sistemi oluşıurmuşlardı. Çünkü onlar
Ondan dolayıdır kı orada hiçbir diktatör-
lük tehlikesi olmamıstır.
Maazallah Sayın Özal'ın istedikleri Tür-
kiye'de gerçekleşebilseydi. şimdiye kadar
üç-dört defa hükümet darbesi yapmıştı.
- Sizce gerçekten olabilir miydi?
ALDIKAÇTI - \"apmaya teşebbüs eder-
di tabu. Çünkü bütün yetkiler onda ola-
caktı. Düşünün ki başkan ABD'nin çıkar-
lannın gerektirdiği her yere asker göndere-
bilir. her türlü önlemi alabılır. Hatırlaünm.
Başkan Kennedy, zenci sorununu federal
askeri kuvvetleri göndererek halletmiştir.
Vietnam Savaşı, ABD yasama organı ta-
rafından savaş ilan edilmeden açılmışür.
Çünkü başkan, asker gönderme hakkını
kullanmıştır.
Türkiye'de başkanlık sistemi olsaydı
Özal çoktan Irak'a bir tümen asker gön-
dermisti. Bunlan hukuken yapabilmek için
hep başkanlık sistemini istemisti. Çünkü
ona bütün yetkileri verecek, dilediği gibi
kumanda edecek fantezist yorumlan vardı.
Fantezist yorumlanyla bir anayasa düzeni
yaratmak istedi, ama sonunda gerçeği kav-
ramaya başladı. Eskisi kadar güçle istemi-
yordu. Hani bir kere söyledi ya, "Anaya-
sayı bir kere ihlal etsek ne olur" diye. işte
bu...
T Cumhuriyet tarihinde üçüncü sivil cum-
hurbaşkanı seçilecek. Sizce bunun anlam >e
önemi nedir?
ALDIKAÇTI - 18O8'de demokrasiye
doğru bir gelişme olmuştur. Bu olaya Se-
ned-i İttıfak deriz. Yüzde yüzdeğıl. ama ilk
kez Padişah'ın yetkilerine bir azalma. bir
sınırlama getirmiştir. Ondan sonra Tanzi-
mat Fermanı, Islahat Fermanı, Birinci
Anayasa gelmiştir. Bir gelişme zinciri için-
de demek ki demokrasiye doğru gitmişiz.
Demokratik devlette, askerler devleti yö-
netır diye bir kural yok. Sıvüler yönetir.
Oraya doğru bir adım daha atıldı. Inşallah
bu sefer başanlı oluruz. Bayar'la başanlı
olamadık. fnşallah bu sefer oluruz.
- Sizce Özal'la başanlı ofanuş muyduk?
ALDIKAÇTI - Ozalın ölümü çok taze.
Televizyonda filan insanlann konuş-
malannı gorüyoruz. Benşaşınyorum. Özal
neredeyse bir peygamber. Neredeyse pey-
gamber ilan edecekler. Herkes saygıyla su-
suyor. bir şey söylemiyor. Karşı görüşte
olanlar susuyor, saygı gösteriyor. ama
öbürleri firsat bu fırsattır diye konuşuyor.
Hatta bir tanesi Özal'ı ikinci Atatürk bile
ilan etmeye kalktı.Ama dünyada her za-
man goygoycular olmuştur. Türk toplu-
munda da goygoycu vardır. Olay bu. Padi-
şahın dalkavuklan... Cumhuriyet döne-
minde liderlerin etrafını çevirenler... Her
zaman olmuştur bu...