Katalog

14 EKİM1993 PERŞEMBE CUMHURİYET SAYFA DUNYADAN Ortadoğu banşında suyungölgesi O rtadoğu'da banş görüşmele- ri sürerken, toprak kadar güçlü, petrol kadar temel başka bir konu ûzerine yeni bir sa- vaş şekılleniyor: Bölgede su kaynak- lan gittikçe azalıyor ve ne İsraılliler, ne de Araplar ötekilerin daha fazla kullanabilmesi için paylannı azalt- maya haar. Çöllerin ve bulutsuz gökyüzünün suyu en değerli unsur kıldığı bölgede bu tartışma. İsrail ile Filistin Kurtu- luş Örgütü'nün attığı cesur adımlar- dan çok daha karmaşık bir süreç ge- rektirebilir. Amman'da yapılan bir basın top- lanüsında, Ürdün'ün su konusun- daki temsilcisi Munter Haddadin "Bu oyunda kimse kazanmayacak. İsrail'in kazancı başkalarının kaybı; başkalannın kazancı ise IsraiPin kaybı olacak" dedi. İ99l'deOrtadoğu banşgörüşme- lerinin başlamasından bu yana. böl- gede yer alan ülkelerin su tartışması henüz sonuçlandınlamadı. Filistin- lilere özerklik tanınmasıyla Ürdün. Suriye ve Lübnan'ın İsrail ile su ko- nusunda bir anlaşmaya varmalan acıhyet kazandı. İsrail ile FKÖ arasındaki yumuşama banş umutlannı arttırdı, ancak bölgede kıt olan suyun paylaşımında bir sonuca vanlmadan banşın tam olarak sağlanması mümkün gözükmüyor. İsrail'in temsilcisi Avraham Katz- Oz. kapsamb bir Ortadoğu banş antlaşması çerçevesinde hızla ilerle- mesi gereken su görüşmeleri konu- sunda "Suyun para demek olduğumı büiyoruz. Hayır, bizim suyumuzu kulianamazsınız demiyoruz; evet, si- zdnle birlikte çaltşmaya hazınz diyo- ruz" diyor. Birbirine düşmanlığın ve güven- mezliğin egemen olduğu bir bölge- de. tartışma doğal olarak çok farklı bakış acılanndan değerlendiriliyor. Araplar, İsrail'i kendilerine göre çok fazla su kullanmakla. hatta su- lannı çalmakla suçlarken, İsrail, ile- riyi görüşün bir sonucu olarak, son derece gelişmiş teknolojisiyle su kaynaklanndan azami yarar sağlı- yor. Su payla^ımı çıkmaza girerse, ba- n Araplar Israil'le su konusunda bir savaş çıkabikceğini ileri süriiyor. Buna karşın, İsrailliler ve baa ya- bancı gözlemciler. Araplann birbir- lerinin suyunu izinsizce kullandığını ve bölgesel işbirliğinin Araplar tara- fından baltalandığını savunuyor. Ancak görüş farklıhklan ne olur- sa olsun. özellikle Ürdün'deki kanı, eylülde İsraij. ile Filistin Kurtuluş Örgütü (FKÖ) arasında imzalanan Ortadoğu'nun kıt kaynağı su nasıl paylaşılacak? Görüşmeler Kaynaklar İsrail, işgal altındaki topraklar, Ürdün, Lûbnan va Suriye, irmatdardan, bunlann kollarından, toprak altındaki su katmanlarından su çekilen kuyulardan, Akdaniz ve ötekl donlzlerin tuzlu suyunun antılmasından su «Ids ediyor. S~—' Irmaklar : = - = *=> Boru hadarı U Pompalama Istaayonlart Q Arıtma taalaltrl Hayt* Şam SURİYE Balı Yarton • Necef boru hallı Akdeniz Umman Ürdün Su kaynaklan Uçte ikisi Urdün ırmağı ve kollarından Üçte biri su katmanı Uçte ikisi Yarmuk ırmağı ve kollarından Çoğu su katman- larından Ürdün İsraiMagal aftındakf topraklar Eisenhovver hûkümeti, 1953 yılında İsrail, Lübnan ve Suriye ile yaptıgı görüşmelerde Ürdün ve Yarmuk ırmaklarının sularının paylasılmasını öngömnüştü. Ancak antlasma sağlanamadı. 1967 yılında, İsrail Golan Tepeleri'ni ve Batı Şeriayı isgal ettigi zaman, Ürdün Irmagı havzasını kontrol altına aldı. Bugün, İsrail, Ürdün ve Filistin arasında yapılan görüşmeler, Ürdün Irmagı'nın kullanımı ve Batı Seria'nın toprak altındaki su katmanlarından yararlanılması üzerinde odaklanıyor. Tüketim Bölgede su kullanımı büyük farklılıklar gösteriyof. Bu durum, ırmak sularına ve toprak altındaki su katmanlarına erişim, israil'in teknolojiyi iyi kullanması, su paylasım düzenlemeleri, Batı Yakası ve Gazze Şeridi'ndeki olanakların kısıtlı olmasından kaynaklanlyor. Yıllık tu tûketimi İsrail 1,800 milyon metrekup Ürdün Gazze Şeridi Batı Şeria Kl«l ba»ına du>*n yıllık tOkotlm 500 milyon 92 milyon 135 miıyon İsrail Ürdün 380 metrekup Cazze Şeridi Batı Şeria Su katmanı 140 metrekup 130 metrekup 90 metrekup tsuA. . •OÜVİNLK aöLoesr. AkthnU BATI 9ER1A MISIR \ Dr. Selami, yaz bo> unca haftada iki gün su pompalanması planlanan Amman'da kendisiyle yapılan söy- leşide "Bir su krizi yaşıyonız" diyor ve ekliyor: "Henüz "felaket noktasın- da değil, ama 2010 yılında elimizde hiçbir şey kalmavacak." Orta Doğu'da yaşamın akış ritmi- ni yüzyıllardır belirleyen su, aşiretle- rin, imparatorluklann modern dev- let kurmak için kuma çizgıler çek- meye başladığı yüzyıllarda da, geri- limlerin en önemlı nedeni oldu. Bu su savaşımı, hiçbır yerde, Yarmuk ve Ürdün ırmaklannın buluştuğu tCelile Denizi'nin hemen altındaki üçgende olduğu kadar belirgin de- ğil- Doğal nüfus artışı, eldeki su kay- naklannı yeterince zorluyordu. Sonra 1980'lerden başlayarak yûz- bınlerce Sovyet Yahudisı İsraıl"e gelmeye başladı. FKÖ'nün Körfez Savaşı sırasında Irak'i desteklemesi- nin ardından Kuveyt ve diğer Kör- fez ülkelerinden sürülen Filistinhler de Ürdün'e geldi. Selami " İ rdün'ün nfifusu aniden yüzde 12 oranında art- tı" diyor. İsrail'in FKÖ'yle barış yapmasın- dan sonra. hızlı birekonomik ve ta- nmsal gelişmeye ihtiyaç duyan ve aynı su kaynaklan üzennde hak id- diaeden. başka ülkelerdeki sığınma- cılann da gen dönmesiyle nüfusu ar- tacak olan yeni bir yerleşim bölgesi daha ortaya çıkmış oldu. IKimsuyu nasıl küllanıyor? Su katmanı, toprak attında büyük miktarda su içeren katmandır, Sığ) su katmanları, yağmur sularıyla dolar; derin su katmanları bundan yarar görmez, çünkü suları, şiddetli yagmuriarın yağdığı daha önceki jeolojik dönemlerde dolmustur. antlaşmanın ötesinde, herhangi bir banş antlaşmasında temel konunun su paylaşımı olacajn yönünde. Âmman'daki Ordün Üniversi- tesi'nden hidrolog Dr. İlyas SeJami "Su konusunda bir anlaşma olmaz- sa. hiçbir banş antlaşması imzalan- mayacaktır. Suyun pavlaşımı konu- sunda bir sonuca varmadıkça. hiçbir şey olmayacaktır" diyor. Kaygıİanmanın nedenleri ashnda açık. Arap ve îsrail nüfusu artarken. su kaynaklan artmadı. Crdün, İsra- il ve İsrail tarafından işgal edilen Batı Şena ve Gazze Şeridi'nde, su kaynaklan o denli plansız ve bol ke- seden kullanılmış ki kaynaklann çoğu kurumuş ya da kurumak üze- re. Ufukta bol yağışlann geleceğine ilişkin bir işaretin olmaması, acil ön- lemahnmasınıgerektıriyor. 1991-92 yıllannda yağan bol yagmür yalnız- ca kısa dönemde fayda sağladı, çün- kü depolama olanaklan sınırlı. İsrail. Tel Aviv ve Nece\ 'e şu sağ- lamak için, aynı ırmaklan (Ürdün ve Yannuk ırmaklan) paylaşüğı Ürdün'ün iki katı daha fazla su kul- lanıyor. Oysa İsrail'in nüfusu. kom- şusu Ürdün'ün nüfusundan yalnız- ca üçte bir oranında fazla. Ürdün'de hazırlanan bir rapora göre. yağmur sulannın çoğu Batı Şena'nın altındaki su katmanlann- da toplandığı halde, İsrail'in dağı- tım sistemiyle bir İsrailli. Batı Şeria'- daki bir Filistinlinin dört katı fazla su tükeüyor. İsrail, Suriye'den 1967 yılında aİınan Golan Tepeleri'ndeki su katmanlannı da denetimi alünda tutuyor. İsrail, bazı eşitsizlikler ol- duğunu kabul etmekle birlikte, su için on yıliardır yapuğı yatınmlara dayanarak, su hırsızı olduğu iddia- lannı geri çeviriyor. Ne var ki su sorununa bir çözüm geürilmeden gerçek anlamda banşa ulaşılması rnümkün gözükmüyor. Bütün bir Ürdün'de tarımla uğraş- mak. kumar oynarnakla eşdeğer. Batılı bir uzman. Ürdün'dekı su katmanlanndan çok fazla su pom- palaması sonucu suyun tükenmek üzere olduğunu ya da kirlendiğini. talebin bilinen kaynaklan artık aştı- ğını söylüyor. Bölgedeki su kaynaklanna bak- mak bile, başlaması olası çatı- şmanın kanşıklığını gözler önüne serrneye yetiyor: - İsrail. borulardan oluşan ağla Tel Aviv'e su sağlamak ıçın Ürdün Irmağı. Celile Denizi ve Yarmuk Ir- mağı'ndan su pompalıyor. Batı Şe- na'nın hemen altındaki. yağmur su- lanyla beslenen su katmanlan da İsrail'e ait. Arap kuyulannın kulla- nımını da kapsayan düzenlemeler, Batı Şeria'ya su akışını kısıtlıvor. - Suriye, kuzeyde Fırat ve güney- de üzerine barajlar inşa ettiği Yar- muk Irmağı'ndan besleniyor. Baraj- lar. Ürdün ve İsrail'e aİcan suyun yönünü değiştıriyor. - Ürdün Vadisi'nde tanma ağırlık veren Ürdün, Yarmuk'un suyuna mutlak ihtiyaç duyuyor. Ürdün'ün kendi topraklan icinde doğan tek suyu, Zerka Irmağı. Güneydeki çiftçiler Suudi Arabis- tan sınınndaki su kaynağını kullanı- yor ve Suudıleri aynı kav nağı tüket- mekle eleştiriyor. Bu arada İsrailli temsilcıler. Araplann tüketımdeki eşitsizliği vurgulamalan yüzünden su sorunu- nun çarpıtıldığını söylüyor. İsraıl'e göre. Tel Aviv'dekı apartman daire- lennde yaşayan, bulaşık. çamaşır makıneleri olan İsraillilerin, kampta yaşayan Filıstinlılerden çok daha fazla su tüketmesı doğal. Katz-Oz. "Bunun iyi olduğunu söylemiyorum. ama bu eşitsizlik sos- yo-ekonomik bir sonın. su sonınu de- ğil" diyor. Alan Cowell ISRAIL Su kaynaklan mutlaka korunmalı -2- srail'de yayımlanan I Haaretzgazetesindeçıkan J . bir araştırma raporu, israil'in, Golan Tepeleri ve Baü Şena'nın büyük bir kısmından önemli su kaynaklannı kaybetmeden çekilebileceğini öne sürüyor. İsrail'de bulunan bir araştırma merkezınin yapüğı çalymanın yayımlanması, son iki israil hûkümeti tarafından engellenmişti. Araştırmanın özetinde kısaca şöyle deniliyor: "Bölgesel tavizler gözönüne alııunaksızm İsrail şu anda elinde bulunan su kaynaklannı ne pahasına olursa olsun korumak zonındadır. Taviz, kesin bir siyasi çıkar sağlay acak ise >erilebilir. AjTica yabancı bir kaynaktan sağlanan suyun ülkeye getirilmesi garanti altına alınmalıdır." Söz konusu su raporu iki yıl önce Tel Avıv Üniversitesi Araştırma Merkezi bünyesınde bulunan Jaffee Stratejik Çalışmalar Merkezi tarafından kalemealınmıştı. İsrail, 1967'de Suriye'den Golan Tepelen'ni, Ürdün'den Batı Şeria'yı aldığından bu yana. bu bölgedeki su kaynaklannı kullanıyordu. Suriye, banş karşılığmda Golan Tepeleri'nin tamammı talep ederken, Filistinliler de israil'in Batı Şeria'dan tümüyle çekilmesini isti>or Genelanlamda. İsrail, bu bölgeleri güvenlık ve dini açıdan ele alıyor. Bu konularda bir antlaşma sağlansa bile, Batı Şeria'daki su kaynaklanndan ve Yarmuk Irmağı'ndan yararlanma konusu sürüncemede kalacak. Su raporu. İsrail'in elindeki su kaynaklanna sahip çıkmasını önerirken, suyun kaynaklandığı bölgelere sahip olmasının gerekmediğini belirtiyor. Araştırma Merkezi'nin Başkan Yardımcısı Joseph Alpher, raporda sunulan bilgının doğruluğunu onaylıyor. İsrail Haberalma Örgütü Mossad'ın eski elemanlanndan olan Alpher, şimdi yönetimde bulunan hükümetın ve bir önceki hükümetin raporun yayımlanmasını istemediğini doğruladı. Alpher. sağcı Tsomet Partısı Başkanı ve bir önceki yönelimın Tanm Bakanı Rafael Eitan'ın. su raporunun yayımlanmasını toprak kaybına yol açacağı kaygısıyla engellediğini açıkladı. Oyde Habernıan The Ne» York Times Almanya İş ile içki kol kola H aber Merkezi - Almanya'daki işyerlerindcherbeş kişiden birinin alkolsüz çalışamadığı ve ülkede resmi rakamlara göre 2.5 mily on alkolik yaşadığı bildirildi. Haftalık Focusdergisinde yayımlanan bir haberde, Almanlann. işyerindeki monotonluk, rekabet, başansızlık korkusu, stres ve benzeri nedenlerle her gün şişeye sanldıklan ve bu nedenle hem kendilerine, hem işyerine, hem de sosyal kurumlara maddi zarar yerdikleri bildirildi. İşcisinden küçük memura. kısım şefinden genel müdüre kadar işyerlerinin hemen her kademesinde alkolsüz çalışamayan insanlar olduğuna dikkat çeken dergi. Bonn'daki Federal Meclis'te biledurumun farklı olmadığını ve bu konuda Yeşiller Partisi'nin önde gelen siyasetçilerinden Joschka Fischerin "Federal Meclis, inanılmayacak ölçüde alkoiiklerin toplandığı ve resmen alkol koktuklan bir yer' dcdiğini yazdı. Alman iş yerlerindeçalışanlann yüzde 10 ile 20 oranındaki bölümünün gerçek alkolik olduklan, ancak tedavi ile normal yaşama dönebilecekleri kaydedilen yazıda, yüzde 15'inin de alkol bağımlılığına yakalanmaya aday kişiler olduklan öne sürüldü. Dergi, .\lman y azar Horst ZLocker'in "Anonim Alkolikler" adlı kitabında yazdıklanna göre bürolarda çekmece ve dolaplarda içki şişelerinin gizlendiğini, durumun şef bölümlerinde farkb olmadığını belirtti. Beyrut, tarihi korunarak inşaediliyor H aber Merkezi- Savaşın yıkıma uğrattığı Beyrut'un yeniden kurulmasıyla ilgilı son planlar, kentin tanhi zengjnlik- lerini korumayı amaçlıyor. Daha önce ortaya aülan planlar, buldo- zerlerle ezilen tarihin üstüne dev bi- nalannın kurulmasını öngörüyor- du. UNESCO'nun sağladığı gelirle çalışmalannı yürüten arkeologlar, birzamanlar Romalılann Akdeniz'- deki en güzel kentlerinden olan Ber- ytus'ta kazı yapmaktan oldukça hoşnut görünüyor. Kent, 9 Tem- muz 55l'de yaşanan korkunç dep- remden sonra, bütün tarihi boyunca bir dizi felaketle karşılaştı. Kentin yeniden kurulmasını üst- lenen Solidere şirketi, bu işi yatınm- cılara hisse senedi satarak yürütü- yor. Yapılan hesaplara göre. kent merkezine biçilen değer 1 milyar 170 milyon dolar (yaklaşık 15 trilyon li- ra). Yatınmcılar, bu ayın sonundan başlayarak en fazla yüzde 10'luk hisselerle şirkete ortak olabilecekler. Lübnan Başbakanı Refik Hariri de yüzde onluk bir hisse alıyor. Şirketin on iki kurucusundan üçünü, Lübnan doğumlu Hariri gibi Suudiler oluşturuyor. Şirket adına konuşan Raşid Fayed. en azından yedi Lübnanh yatınmanın da Ha- riri'ninkine eşit değerde hisse alaca- ğını söylüyor. Yine de Suudi Ara- bistan'ın yeni kentle bağlantılan su götürmez. Bu yıkıntılann mali açı- dan bu kadar çekici gelmesi ilk baş- ta anlaşıhr gibi değil. Bir yıl önce or- taya atılan çok daha şaşaah plan, eleştınlere neden olmuştu. Hükümet, korunması gerekenler de dahil olmak üzere, yıkılmış bina- lan dinamitlemeye başlamıştı. Şim- di, seçenek yokluğunda. mülk sa- hiplerini hisse sahibine dönüştüren şirketin projesi oldukça güvenilir gözüküyor. Tamamlanması bir asır sürebilecek New York benzeri süper bir kent yerine Lübnan bu projeyle 25 yilda yepyeni bir başkente kavu- Beynıt'un merkezindeki Şehitler Abidesi. Abide, 1975-1990 arasmdaki iç savaşı yaşayan kentin simgesi olarak görülüyor. şabiür. Kentin tarihi zenginlikleri- nin malı bir değer olduğunu gören Beyrut sakinleri. babalannın aksine arkeologlan başbelası olarak nitele- miyor. Fransız ve İngiliz arkeologlar, yı- kıntılar altında yeni yıkıntılar bul- mayı, böylece Osmanlılara. Bi- zans'a, Roma'ya. Helen Uygarlığı'- na, Fenike'ye ve tanh öncesi Bey- rut'a uzanan bir zaman yolculuğu- na çıkmayı umuyor. Lübnan basınına kulak verecek olursak arkeologlar. pek çok çağdaş toplumdaki yasama sisteminin te- melini atan ünlü Berytus Roma Hu- kuk Okulu'nu da bulacaklar. An- cak bu konuyu arkeologlarla tartı- şmak pek akıllıca olmaz. Solidere'nin mimarlanndan Ha- reth Boustany "Sizink her konuyu görüsebilirim, ama sakın bana Roma Hukuk Okutu'ndan söz etmeyin diyor ve ekliyor: "İlginç şeyler buİmak ho- şumııza gidiyor. Ancak söz konusu okui, 551 depreminde verle bir oldu. O derece ki Romalılar okulu ikinci kezSaydon'dainşaettiler. Kazılar sı- rasında bulduğumuz bir oda pekala okula ait olabilir. Ancak bizim asd is- teğimiz, insanların Beyrut'u bir sa- vaşlar kenti değil, bütün demokratik yasaların doğduğu kent olarak hatır- İaması. Bu önemli çağın kalıntılan aşağıda bir yerlerde \e önemli olan da bu." 1975-1990 yıllan arasında yaşa- nan anlamsız savaşta, büyük bölü- mü yeniden inşası planlanan kent merkezinde öldürülen 150 bin er- kek, kadın ve çocuğun anısına tek bir yıkık binanın bırakılması gerek- tiğini söyleyenlerdeoldu. Boustany. ülkenin trajedisinin, şimdi parçalan- mış olan Şehiüer Abidesi'yle yaşatıl- ması gerektiğini düşünüyor. Kentin merkezindeki meydanda yer alan abide, Birincı Dünva Savaşı sırasın- da Osmanlılar'dan ajnlmak için ça- lışmalar yürüten 16. Müslüman ve Hıristiyan Lübnanlının anısına dikil- mişti. Boustany. "Abideyi kurşun delik- leriyle birlikte olduğu gibi saklamayı düşünüyorum" diyor \e ekliyor: "Abide yalmzca 1915-1916 yıllan arasında verilen şehitleri değil, bir halkın şehit olduğu savaşı da simgele- yecek." Kadın dnayette de erkekle eşit H aber Merkezi - Dünyanın çeşıth ülkelerinde 1970*li yıllardan beri seri cinavetlerin faili olarak yakalanan kadınlann sayısı sürekli artıyor. Günümüzde ortaya çıkanlan seri cinayetlenn faillennin yüzde 17'sinin kadın olduğunu belirten Amerikalı psikolog Eric Hickey'e göre kadın katıllenn en önemli özelliği erkeklere oranla göze daha az batmalan. Oldukça soğukkanlı davranabilen kadın caniler günlük yaşamda son derece normal davranışlanyla gözden kaçabiliyorlar. Hickey tarafından yapılan biraraşttrmanın sonuçlan da vukandaki tanımlamaya u\ uyor. Araştırma seri cinayetlenn sorumlusu kadın katillerin yüzde 32'sının ev kadını, yüzde I8'inın hemşıre. kalanlann ise küçük çaplı ışletme sahıbi. garsonluk gibi işlerde çalıştıklannı ortaya koydu. Yetmişlik çapkına sarkıntLİık cezası L ONDRA(AA)- İngiltere'de.işealdığı 18 yaşındaki kıza sarkıntılık eden 70yaşındakiişverenin, lObin sterlin (190 milyon lira) tazminat ödemesıne karar verildi. Camben Ticaret Mahkemesi'nde göriilen davada. "AlecosTravej" adlı turizm şirketinin sahibi George Alecos'un 5dakikalık birmülakat ardından tereddütsüz ışe aldığı Fiona Comoli'ye süreklı olarak sarkıntılık ettiği veöpmeyecalıştığı belirtildi. Davada,okulu bitirir bitirmez başladığı işte böylesıne bir cinsel tacizle karşılaşmasından dola>i üzgün olduğunu kaydeden Comolı. "Korkunç bir tecriibeydi. Yapmamasını söylcdiğimde de beni işten kovdu" dedı.