Katalog

Cumhuriyet § Sahibi: Cumhuriyet Matbaacüık vc Gazetccilik Türk Anonim Şirketi adına Bcria Nadl • Genel Yayın Yönetmeni: özfea Acar • Gcnel %yın KoordınatOrü: HftaMt Çcttâkv* • Yaa ljleri Müdürlen: F t a n öıbOf» (Şorumlu), CeU B^hupç • Yia ljleri Müdür Yardımoıa: Sattm Alpnfau Sayfcı Duzeni YOoetmeni: All Acar • Adan* Itaıclcui: Çetfı Ylgeaothı lç Politika: Mchmct Itzkın, Istanbul Haberleri: Şcaay Kalkma, Dış Haberler: E r f u Btüa, Kültür: Miifit B.I.K.-hi«r, Makalder: Suni Kanftm, Spor: AbdUkadir Ytcdmaa, DOzeltme: AbdoHak Y«na • Koordmatör: Ahmet Kondsaa • Mali lşler: Erol Ericnt • Muhasebe: BMkat teaer • Bütçe-Planlama; Sergt OoBaabefeotla • ldare: Httaeyia Gttrer • lşletme: ÖMİcr ÇeHk • Bilgi-lslem: Nafl Ual • Persond: Sevgi BosUaaotla Basan vt Yayan Cumhunyet Mubucılık w Gautecılit TA$. TOrkocıtı Cad. 39/41 C>|alo^u 34334 fsl PK 246 tsunbui. Td 512 05 05 (20 tmi. Teta 22246. Fu: (1) 526 60 72 • BHrolar A d n : Zıya Gökalp B!v lnkılap S. No: 19/4, TH: 433 II 4M7, TUer 42344, Fu: (4) 433 05 65 • bmtr. H Zıyı Blv 1352 S. 2/3, Tel. 13 12 30, TOa 52359, FH. (Sl) 19 53 60 9 A^M: lnOnd Cad. 119 S. No: 1 Kâl 1, TU. 19 37 52 (4 bu). TUeı: 62155. f t a (71) 19 23 M TAKVİM.7MAYIS1992 İtnsak- 4 06 Güneş- 5.49 Öğle: 13.05 tkindi: 16.58 Akşam:20.13 Yatsı: 21.47 Yeııi Ginrdeıı Cuııılıuri> et'e•5 Eylül 1918'de mütareke Istanbulu'nda yayın yaşamma başlayatı Yeni Gün, ıdusalbağvnsızlik mücadelesi üe birlikte Ankara'ya taşmdı. 11 Mayıs 1924'e kadar Anadolu'da Yeni Gün adıylayayımlandı. 7Mayıs 1924'teyayımlanmaya başlayan Cumhuriyet Gazetesi Atatürk devrimlerinin çizdiğiyolda 68 yıldıryürüyor. YunusNadi, YeniGün'ü 1918'de çıkarmaya başlamıştı. Mütareke yıllanydı. İngilizler, ulusal davayı savunan bu gazeteyi sık sık kapatıyorlardı. Mustafa Kemal Paşa Samsun'a çıküktan sonra Yunus Nadi de Anadolu'ya kaçü. Bu işi yapmasaydı yakalanıp Malta'ya sürülmesi işten değildi. Nadir Nadi o günleri birçocukluk anısıyla şöyle anlalıyor: -192 l'de Sakarya Savaşı'nın etı yoğun günleriydi. Yeni Gün'ün matbaası Ankara'dan Kayseri'ye taşınmıştı. Pek külüstür. ilkel bir şeydi. Kolla çevrilen bir makineydi. Ben o zamanlar 12 y aşınday dım. Matbaadakilere yardnn ediyordum. Bir keresinde kola asıMım, çevirmeye çalıştun, derken hoop... Ben de merdaneyi çeviren kolun hareketiyie makinenûı üsriinden bir takla abp, kâğıtların üstüne düşüverdim. (11 Mayıs 1981 Cumhuriyet) •Makinenin koUarını çevirmek için ancak eski devirlerde değirmen kolu döndürtülen esirier lazundı. Bu ağır işe kimse day anamıyordu. Sokaktan güçlü kuvvetli riamallar bulundu. Bunlar sıra ile birer saat kolu çevirdikten sonra, "Ben bu işi yapamam" diyerek kacariardı. Gazetenin bir yüzü basılmış; diğer yüzfl kalırdı. Daha sonra mürettipler kolu çevirirler, onlar yorulunca muharririer gelir. nihayet iş başmuharrire kadar day anırdı. Böyle zortuklar içinde Yeni Gün ancak (sabah gazetesi otarak) ikindi vakti çıkabilirdi." (Enver Behnan Şapolyo 20.8.1945 Cumhuriyet) Ulusal Bağımsızhk Savaşı "zafer"le sona ertnişti; ama bitmemişti. 29Ekim 1923'teülkede cumhuriyet ilan edilmişti. (Cumhuriyet gazetesi bu büyük devrimden yedi ay sonra çıkmışür). Yunus Nadi Büyük Millet Meclisi'nde, cumhuriyet devriminin ateşli bir sözcüsüydü. llginç olan bu yedi ay süresinde "Anadolu'da Yeni Gün"ün Ankara'da yayırunı sürdürmesidir. Yeni Gün, 11 Mayıs 1924'te yayınıru durdurmuştur. Cumhuriyet, 7 Mayıs 1924'teçıkmaya başladığına göre, Yeni Gün'ün Cumhuriyet'le biriikte dört gün yayımlandığı anlaşılır. •'. j'~- > '/.'~\- •'. - - ; ' . •"• 7 Mayıs 1924: Cumhuriyet'in Uk günü yayımlanan birinci sayfası. Yunus Nadi bir yandan cumhuriyetin ilanı ve hilafetin kaldınlması gibi devrim eylemlerinin içinde etkin rol ahrken, bir yandan da artık işgalcilerden temLzlenen Istanbul'da yeni çıkaracağı gazeteyi kurmak için İdare Müdürü Fethi Beyi, İstanbul'a yollamış. "İttihat-TerakkT'nin eski genel merkezi olan Pembe Konağı kıralamıştı. Bir sabah İstanbullular dağıülan sabah gazeteleriyle birlikte biranket formunu da kapılannda buldular. Bu anket formunda, "Okurun istediği gazetenin temel çizgileri nedir?" sorusuna yanıt aranıyordu. 7 Mayıs 1924'teçıkan Cumhuriyet'te gazetenin amaçlannı yeyolunu belirleyen Yunus Nadi imzalı başyazının bazı bölümleri şöyledir: & Cumhuriyet" ne hükûmet, nede fırka (parti) gazelesidir. Cumhuriyet sadece cumhuriy etin. daha ilmi >e şamil (yaygın) ifadesiy le demokrasinin müdafiidir (savunucusudur). Cumhuriyet ve demokrasi fikir ve esaslarını ihlal eden (çiğneyen) \ e y ıkan, yıkmaya çabşan her kuv>etle mücadeleedecektir. Cumhuriyet, sadece cumhuriyetin bflimsel ve yaygın ifadesiyle demokrasinin savunucusudur. Cumhuriyet >e demokrasi fikir ve esaslarını y ıkan ve yıkmaya çahşan her kuv~\ etle mücadele edecektir. Memlekette her anlamı ile gercek bir demokrasi kurulması için gazetemiz bütün v arlığı ile çaltşacakür. Memlekette halkın halk tarafından halk için idaresi bLzim ideaUmizdir. Ve biz yalnız bu idealin eseriyiz. Başka hiçbir kuvvetindeğil. Cumhuriyet'in teknik amacı, yurdun en güzel > e en mükemmel gazetesi olmaktır. Bu amaca varmak için bugünden uygulamay a başladığımız bazı ilkeler vardır ki, gazetemizin şeldini anlamak için bunları bUmeye ihtiy aç vardır. Bize göre gazete, sahiplerinin değil, okuyucunun malıdır. Okuyucu her şeyden önce gazetesinde tarafsız ve Öny argılara göre yorumlanmamıs haberler görmek ister. Haber sütumı okuyucunun sütunu ve okuyucunun sayfasıdır. Okuyucu o sütuıüarda olaylann doğnıluk taşty an, yanltşlardan ve yanıltmacalardan uzak kaJan bir yankısını görmek ister. Bu amacia gazeteciliğin geliştiği ülkelerde haber say falarıyla makale sayfalan birbirinden aynlmıştır. Haber sayfalannda gazeteci yalnız olayları yazmâk ve tespit etmekle yetinmek zonındadır. Haber sütununa kendi düşünce >e görüşlerini ekleyemez. Gazetecinin düşünce ve görüşlerini bUdirmeye yetkili olduğu sayfa, makale sayfasıdır. Biz de çağdaş gazetelerin benimsediği ve uyguladığı bu temel ilkeyi gazetemizde uyguluyoruz. Cumhuriyet, Uk say ısını yedi bin basmıştır. Gazetenin fıyatı üç kunıstur. Yunus Nadi: Kurucumuz Nadir Nadi: Başyazarımız Nadir Nadi, Yunus Nadfnin Anadolu'ya kaçışını anlaüyor Nadir Nadi, babası Yunus Nadi'nin İngiliz işgalindeki fstanbul'dan Ankara'ya, milli mücadeleye gidişini şöyle anlatıyor: Bir gün evimizi polisler bastı. Her yaru didik didik ediyorlardı. Dolaplan açıyorlar, büfeye bakıyorlar. tabak çanağa kadar her şeyi ortalığa saçıyorlardı. O sırada babam sandık odasındaydı. Büyücek birsandığıniçinegirmiştı... Polisler sandık odasına da geldiler. Annem babamın saklandığı sandığın uzerine oturmuştu... Her yeri didik didik etmişolan polislerin hiçbiri de nedense anneme. "Kalkın hanımefendi oraya da bakacağız" demediler... O zamanlar annem, olsa olsa 28-30 yaşlanndaydı. Bende lOyaşındaydım. Ben bu olayı sonradan şöyle değerlendırdim: Babamı arayan polisler herhalde ulusal kurtuluştan yana polisler olmalıydılar. Yoksa büfelere kadar evi arayan bir insanın koca sandığı açürmaması için başka bir neden olamazdı. Neyse, o sıralarda özellikle birkaç gün çok tehlikeli günler geçirdik. Kapımızın önünde sürekli olarak bir nöbetçı bekliyordu... Babam tabii evde duramazdı artık. Evi terketti... Yakalanmamak için sık sık yer değiştirmeye başlamışü. Arkadaşlannın evinde kalıyordu. Zaman zaman da tatlısu frengi dediğimiz levantenlerin evlerine sığınıyordu. Kimisinde üç hafta, kimisindeiki hafta kalıyor, sürekli yerdeğiştiriyordu. Kardeşlerim küçük olduğu için annem onlardan saklardı babamın nerede olduğunu. Fakat benı daima yanında götürürdü. Babamı saklandığı yerlerde görürdüm. Ondan sonra babam Anadolu'ya kaçü, Atatürk'ün yanına... Milli Mücadele'ye katılmak için... Onun bu kaçışında annemin büyük yardımı oldu tabii.. Babam yalnız gitmişti Anadolu'ya, Beykozüzerinden... Babamın sahibi bulunduğu Yeni Gün gazetesi de bu arada kapanmıştı. Hayli güç durumdaydık bu nedenle. Üstelik bir gün İngiliz lşgal Kuvvetleri oturduğumuzevedeel koydular. Evi beğenmişler. Bir gün anneme gelip, "Burada oturacağız, siz buradan çıkacaksınız" dediler. Mecburduk çıkmaya. Yapılacak bir şey yoktu. Aynca anneme. "evden hiçbir şey götüremezsiniz" diye tembihlemişlerdi. ön ve arka kapılara nöbetçiler yerleştinlmişti... 15Ocak 1975, Cumhuriyet Cumhuriyet'inkatkılanyla • AbidinDaverve Bayrak Yasası Türk Bayrağı Yasası'nın gerçekleşmesınde bir gazete, Cumhuriyet Gazetesi ve onun o dönemdeki Yazı İşlen Müdürü Abidin Daver yaptığı yayınlarla, açtığı kampanyayla büyük rol oynadı. Türk Bayrağı Yasası. Türkiyc Büyük Millet Meclisi'nin 29 Mayıs 1938 günlü oturumunda dokuz madde olarak kabul edildi. •Tatilgünününpazar 0İIMSI 21 Ekim 1932'de YunusNadi. taül günlerinin pazar gününe alınması gerektiğini anlatan bir başyazı yayımhyordu. Batı ülkeleri ve yabancı bankalarla ilişkiler açısından taul günlerinin yenıden düzenlenmesini savunan Cumhuriyet'in kampanyası kısa sürede sonuç verdi ve hafta sonu tatili pazar gününe alındı. • Cumhupiyet'in Fransızcası: La Râpublique 1925'ten itibaren 25 yılı aşan bir süreyle Cumhuriyet'in Fransızca baskısı olarak yayımlanan La Repubhque Türkiye'nin dış dünyaya tanıtılması. Türkiye'nin sorunlannın duyurulması, uluslararası konularda Türkiye'nin çıkarlannın savunulması alanında azımsanmayacak hizmette bulundu. Cumhuriyet'in yanşmasında Türkiye güzeli seçilen Keri- man Halis, 1932 Dünya Gü- zeli seçildi. • Güzellikyanşmalam Gazetemizin 1929yılında başlattığı güzellik yanşmalan 1953'e değin sürdü, 1929da FenhaTevfık, 1932'de Keriman Halis, 1951de Günseli Başar gazetemizin yanşmasını kazanmışlardı. • HayatAnsiklopedisi veCumhuriyet Cumhuriyet gazetesi salt günlük gazete yayını ile yetinmeyerek 1932'de lOciltten oluşan Hayat Ansiklopedisi'ni yayımladı. • Ulus'taki Atatürk Anıtı'nınöyküsü Bugün başkentte Ulus Meydanf ndan geçenler Atatürk Anıtı'na bir kez bakmadan edemezler; ancak bu anıtın ne zaman, kimin gınşimiyleyapıldığıru bilirler mi? Heinnch Krippel tarafından yapılan ve 24 Kasım 1927'de açılan bu anıt için ginşim, Yeni Gün gazetesinden gelmış, Cumhuriyet'in yayın yaşamma atılmasıyla sürdürülmüştür. • Kubilay olayı ve KubilayAnıtı Serbest Fırka'nın kapaulmasından beş gün sonra patlak veren Menemen olayı derin etkileryarattı. Gazetemizin açtığı kampanya sonucu Menemen'deşehit öğretmen Kubilay'ın arutı dikildi • Millet Yapar Kampanyası Cumhuriyet büyük atılımlanndan birini de Türk Donanmasfnı güçlendirmek amacıyla yapmıştı. Kampanya ilk meyvelerini 15 gün içinde vermiş ve 18 çıkarma gemisinin omurgası kızağa konmuştu. • Yunus Nadi Ödüllepi Kurucumuz Yunus Nadi'nin anısına 1946 yılından bugüne uzanan Yunus Nadi Ödülleri'nın bu y\\ 46.'sı gerçekleştiriliyor. : " Cumhuriyet ;7î Darbeye bürvük direniş [^adir >a<li> i kaj beUik Berin Nadi'nin eline sanbnış genç bir okur ağlıy ordu. Nadir Nadi'yi belki hiç görmemişti, ama onun değerini ve neyi yitir- diğiraizi çok iyi özümsemişti. (Fotoğraf: MUHARREM AYDIN) Başyazanmızı geçen yıl kaybettik Cumhurivet gazetesinin değerli v arlığı Nadir Nadi 83 yaşında yuşama gözlerini yumdu. Bütün ömrünü Atatürkçü ılkclcr doğrultusunda gelişen. uvgarlaşan. yol göstericisi yalnızbilim olan bir Türkiye yaratmaya. sanata hoşgörüyle \ crmiş olan. dilimizin usta \j7dn Nadir Nadi. babası Yunus Nadi'nin 1945'te yaşama gözlerini yummasından sonra Cumhuriyet gazetesinin yönetimini bütünüyle üstlendi. Çok partili demokratik yaşama geçişin ilk iküdar değışıkliği yılı olan 1950'de Demokratik Parti listesinden bağımsız Muğla Milletvekili secilerek 21 Ağustos 1991 günü yaymv lanan Cumhuriyet, büyük acı- mızı yansıtıyordu. parlamentoya girdi. 1954'tede yine bağımsız olarak İstanbul Milletvekili seçildi. 1962 yılında ortaklanyla anlaşmazlığa düşerek Cumhuriyet'teki yazılanna bir süre ara vermişti. 9 Haziran 1964"te Cumhurbaşkanı Cemal Gürsel tarafından Kontenjan Senatörlüğü'ne seçildi. Böylece ikinci kez parlamentoya girmiş oldu. Ancak senatörlük süresi dahadolmadan 3 Nisan 1970'te görevinden aynlarak yine Cumhuriyet gazetesine döndü. 13 Ağustos 196 l'de yayımlanan "Tuhaf BirTasarı" başlıklı yazısının 23 Ocak 1983'te beliren yeni dunımlar karşısında yeniden yayımlanması dolayısıyla 12 E>lülsıkıyönetiminin 1 No'lu Mahkemesı'nce 2 ay 20 gün mArkauSa.17,Sü.8'de 12 Mart döneminde Cumhuriyet bir iç sarsıntı daha yaşadı • Nadir Nadi ve arkadaşlan Cumhuriyet'ten ay- rılmak zorunda kahnca okur Cumhuriyet'i bıra- karak protesto etti. Okurlann sahip çıktığj Cumhuriyet yeniden Nadir Nadi ve arkadaşlan ile bütünleşerek o günlerin krizini atlattı. 1971 temmuzunda. "Cumhuriy et Matbaacıük ve Gazetecilik TAŞ" toplantıya çağrıldı: Yönetim Kurulu değıştırildı. Bu olay uzerine Nadir Nadi, gazetenin yönetiminden ve başyazarlığından aynlmak zorunda kaldı. Cumhuriyet o sırada tiraj listesinde Türkiye'nin dördüncü gazetesiydi; ama tutucu siyasal iküdar resmi reklamlan Cumhuriyet'e vermiyor, özel ilanlann musluklannı elinde bulunduran çıkar çevrelen de gazeteye bir çeşit ambargo uyguluyorlardı. Bu arada gazetenin yayın politikası da değıştirildi, saptanmış çizgi bir yana bırakıldı. Ama sonuç ilginçti. Dünya basın tarihinde belki eşi göriilmemiş bır olay yaşandı. Cumhuriyet'in okurlan sözleşmiş gibi gazeteyi bıraktılar; bu ortak ey lem bir protesto niteliğine dönüştü. Cumhuriyet'in 1971 martındaki 130 binlik satışı 45 binedüştü. Gazete zarar etmeye başladı. Bunun uzerine Nadir Nadi, yeniden yönetime çağrıldı. 1972'nin temmuz ayında yeniden gazetenin başına geçti. Acaba Cumhuriyet toparlanabilecek miydi? Okurlar aradan geçen sürede başka gazetelere dağılmışlardı. Acaba yeni gazetelerini sevmışler miydi? Gazete okumak tiryakilik gibidir; eski Cumhuriyet okurlan yeni gazetelerine alışmış olmasınlardı? Yine dünya basın tarihinde ilginç sayılacak bir deneyime giriliyordu. Kısa sürede görüldü ki Cumhuriyet okuru, yeryüzünde belki de en bilinçli okurdu. Gazete kısa sürede toparlandı. Nice dış ve iç olanaksızlıklara. olumsuz yayın koşullanna ve engellere karşın ortalama saüş 100 binin üstüne çıktı. Doğan Nadi küçük fıkra türünün öncüsü İkinci Dünya Savaşı'nın sıkıntısı ve ekonomik bunahm. halk kitlelerini öylesine etkilemiş ki, başta bulunanlan değiştirmekle her şeyin değişeceği inancı yaygınlaştıkça yaygınlaşmış. Işte tam bu dönemde Doğan Nadi yeni bir yazı türii icat ediyor. Tek sütun üzenne sekiz on satırlık bır fıkra türü bu... Bazen on beş hatta yirmi satıra da çıkabilir. Ama ne kadar kısa olursa o kadar iyi. Doğan Nadi'nin küçük fıkralanmn adı "Bir Dakika"dır. Ne var ki. bır dakıka sürmez. Bıryağmur değil, şimşektir... Sigarayı yakmak için kibriti çakmak... Bir anda gerçeğin ışıldaması... Şehir Hatlan vapurlanndan birinin projektörünün denizde de bir kayığı aydınlatması... Kalabahk arasında tanıdık birini bidenbire görmeniz... Kapalı perdeler arasından bir ışının loş odaya birden sızıvermesi... Ya da tabancanın tetiğjni çeker gibi patlayan bir kahkaha, bir nükte, bir yergi... Doğan Nadi. böylece küçük fıkranın babası oluyor. Çok partili döneme girildiğinde okurlann benliğine işleyen bir kalem... O yıllarda öylesine yoğun kıkonular... Çankaya'daki Milli ŞeFten İstanburdaki Küçük Vali'ye kadar kime dokunuversen yankılan dalga dalga sanyor kamuoyunu... Doğan Nadi, mucıdı olduğu küçük fıkrayla her yerde sarmaş dolaş... Gazetedeki odasında, Karpiç'in bahçesinde, Park Otel'inbannda... Nüktelerle kahkahalar sanyor Doğan Nadi'ninçevresini... Mucitle icat ettiğı şey arasında bunca yakınhk ve özdeşlik pek az görülmüştür. 900900555 HATIRALARHepsi yaşanmış. Hepsi ayrı bir ya$am dersi veriyor. Arayın, gerçek yaşamdan sayfalarla tanışın. Unutmaym bu sayfalar her pazanesı ve perşembe yenılenıyor.. Doğan Nadi'yi erken yaşta yitirmiştik. I Tûrkıye'nto her yerınden Krvulerimızın 1 **»fc'Kifı S633 TL dır. I Ortalamı HPFU lüroı M dakıkadır