Katalog

SAYFA CUMHURİYET 4 MAYIS 1992 PAZARTESİ OLAYLAR VE GORUŞLER jtıifcümetve Elconomi kü de\letin elindc. fiımada olmayan bır başka araç vardır: Merkez Baakası. Merkez bankalan. kendilenne devlet adına para basmak yetkisi ve- rilmış kuruluşlardır. Para politikasını belirleyen£kemizde. 1980'li yıllann iktidarları toplumumuzun ortalama beden (ÇÜlerini aşan çok pahalı bir liberallaşme modası ilegardıroplannı değiştirmek \e uyguiayan kuruluşlardir. Basılan fazla para «tiyorlardı Metropollerde yığınlaşan yeni yetme ticaret burjuvazisi. n " n r a v a '^" nlaral ' " t "*"" 1 ° ™™-mu- ••••«- izerinden ciökülen cicili-bicili giysileriyle Molier'in iinlü oyun kahramanı MJourdaiıTi anımsatan görüntüler sergiliyordu. Prof. Dr. ERDOĞAN SORAL 1- Bir Progrım Gereği: Beş aydan beri görev- de bulunan koalisyon hükümeti darboğazlar içinde yaşam sivaşı veren ülkeekonomisineveni bir soluk getirnek ve bozulan dengeleri yeniden kurmak için Türk ulusunun karşısına uzun erimli bir programla çıkmıştir. Program eşzımanlı üç temel öğeyi içeriyor ve "Ekonomide Dengeleme-İ retim ve Atılım Pog- ramı" başlığmı taşıyordu. Koalisyon hükümeti toplumun razı olabileceği bir zam'anda. ekono- mide, uzun dcnem dengelerinin sağlanmasını, üretimin önünin açılmasını ve yapısal atılımla- nn zaman yitirilmeden yapılmasını öngörüyor- du. Program, Lygulamaya 1992 yılında konula- caktı. Dolayısıyla programın uygulamaya dönük kısa döremli hedefleri ve bekleyişleri. yıl- lık bir uygulana programında ırdelenmelıydi. Bu çalışma "Ekonomiyi Dengeleme Paketi"nde yer alıyordu. Paketin yapı.ncılan söz konusu ça- lışma ile uzun enmli programın 1992 yılına dü- şen kesitinde hedefledikleri sonuçlara ulaşmada hangi araçlan ne ölçüde ve hangi alanlarda kul- lanacaklannı »cel olarak belirunekte ve 1992 yıhndan beklediklerini. çözdükleri kısa dönemli modelin sonuçianndan aldiklannı söylemekte- dirler. 2- Dengeler Ekonomide kaynaklar. iç ve dış kaynaklar olmak üzere ikiye aynlır. Bu kaynak- lann toplamı ekonomide kullanılmaya hazır toplam kaynaklan gösterir. Gayri Safi IVIilli Ha- sıla ekonominın iç kaynaklannı oluştururken yabancı ülkelerden sağlanan dış borç senisi ya- bancı kaynaklan belirtir. Toplam kaynaklann kullanımındaiki türharcamayeralır. Yatırımve Tiiketim Harcamaları. Kaynaklarla harcamala- n dengeleyen tabloya Kaynak-Harcama tablosu denir. Bu tablo. herhangi bir firmanın bılanço- sunda olduğu gıbi bir denge üzerınde kurgulan- mışlır. Hiçbir bilanço açık ya da fazla ile kapatıl- maz. Bilançolarda neaktifdeğerlerpasifdeğer- lerden yüksek gösterilir nede tersi birdurumdan söz edilir. Borç ve alacaklar arasında eşitlik sağ- lanmadan bilanconun altı çizilmcz. Açık vcren bir bilançoda gerçekte bir zarar vardır. Firma- nın borçlan alacaklanndan fazla çıkmıştır. Ara- daki fark bilanconun pasif sütununa zarar ola- rak kaydedilip borç ve alacaklar arasındakı eşillik eldeedilmiştir. Zarar. fırma sahibinin kat- lanmak zorunda kaldığı bir maliyettir. Hiçbir firmanın sahibi böyle bir maliyeti sürekli olarak taşıyamaz. Çünkü bunun sonu fırmanın iflası- nın istenmesiyle noktalanır. Bilanconun fazla göstermcsi. fırma için mutlu bir dengesizliktir. Firmanın alacaklan borçlanndan fazla çıkmış- ıır. Bu fazla bilanconun aktifıne kâr kaydedile- rek bilançoda denge sağlanır. Kapıtalist firma- nın amacı daha çok kâr olduğuna göre her yıl sağlanan kânn kullanımındaki akılcılık, firma- nın büyümesi \e güçlenmesini sağlayacak de- mektir. Olaya ulusal ekonomi açısından bakıldığında. genel ekonomik dengelen kurmakla görevli or- gan 'hükiimet'lir. Hükümct programlannın özünde bir denge arayışı vardır. Hükümet prog- ramlannda amaç topltunsal vararı en iist düzeye çıkarmak ve öylece toplumsal anlaşma (contrat social) etrafında insanları ortak hedcflere vönlen- dirmektir. Örneğin, toplam kav naklarla. toplam hareamalar arasında eşitliği sağlamak kavnak- harcama tablosunda dengevi sağlamak dcmektir. Denge sağlanmazsa ne olur? Denge sağlanmazsa biribirini izleyen bir sürii dengesizlik ve bunların sonundaekonomik bunalımlar başgösterir. Lre- timle. tüketim arasındakı dengesızlikten doğan hastalıklann (enflasyon. deflasyon vb.) ağır fa- turalannı toplum öd'emek zorunda kalır. _Vİ retiminÖnündeki Engellen Bilançoları sü- rekli açık \eren firmanın sahibi borçlannı öde- yebilirse fırma kurtulacak. aksi durumda iflas edip piyasadançekilecektir. Clkeekonomisinde toplam kaynaklann üzerinde yapılan hareama- lar •"ifias" gibı birolayı gündeme getirmez. Çün- piyasaya talep olarak çıktığında. genellikle üre- tim sorununu çözememiş az gelişmiş ülkelerde fiyatlar. iilke başbakanının yüzünü kızartacak dûzeyierde artmaya başlar. Enflasyon zamanla ekonominin vazgeçılmez bir öğesi olarak halkın günlük yaşamına ortak olur. Ve onu kemirir d ^ rur. Enflasyon bir dengesizliktir. Dengesizlikler. yeni dengesizlikler doğurur. Enflasyon ulusal gelirin dağılımında \ar olan dengelen bozar. Dengesız dağılım emek ağırlıklı gelirivle yaşa- yan büyüm halk kesimlerini (işçileri. küçük çifı- çıleri. emekli. dul ve vetimleri) yoksullaştınr ve penşan eder. Enflasvon ciddi önlemler alınma- dığında artan bir hızla yükselir ve sonuç olarak yatınmlan ve ülkenin gelişmesini durdurur. Üre- timi azaltır. Çünkü enflasyonda emek ucuzlar- ken sermayenin fiyatı (faiz) hızla artar. Faiz oranlanndaki artış. kâr oranlanndaki artışın üzerinde yürümeye başladığında piyasa meka- nizmasının duru mantığına göre yatırımların azalmasına neden olur. Artık şemsiye fırtmanın şiddetinden tersinedönmüş. başlangıçta ekono- mi\e soluk veren enflasyon. soluğunu kesen ölümcül bir hastalık haline gelmiştır. Ekonomi, kücülmeye başlamtştır. Firma için mutlu bir dengesizlik olarak nitele- diğimız toplam kaynaklann, harcamalann üze- rinde yürümesi. kapitalist rejimlerle yönetilen ekonomilerde en çok korkulanmutsuz bir denge- sizliktir. Birikim-Bölüşüm dengesinin bozulma- sıyla ortaya çıkan bu dengesizliğin sonunda piyasaya daha az para talep otarak çıkmakta. fi- yatlar düşmcktc. üretim azalmakta vc işsizlik büyümektedir. Bu kez ekonomi deflasyonist baskı altına girmiştir. 1970'lerden beri düma ekonomisinde bu iki hastalığın belirtileri birlikte TARTIŞMA Sayın Cindopuk'un Anlamlı DavranısıT B M M Başkanı Savın Hüsamettin Cindo- 1 ruk'un. görevli olarak yaptığı yurtdışı seya- hatinden ötürü hak etmiş bulunduğu 15 milyon civanndaki harcırahını devletten istemediğini basmda çıkan haberlerden öğrendik. "Gittiğimiz yerde bizi davet edenler. her rür ge- reksinimimizi ev sahibi olarak karşdadılar. O hal- de niçin devletten aynca harcırah alavım..." şek- linde açıklamada bulunmuş Sayın Cindoruk. Son yıllarda para. mal ve makamlara düşkün- lük Öylesine arttı ki artık kimseden beklenilme- yen böylesi özveriler. toplumda kimi önemli görevlerde bulunanlara mesajlar açısından bü- yük önem taşımaktadır. "Benim mcmurum işini bilir". türünden yapı- lan açıklamalann tasa venci şokunu yaşayan Türk kamuoyu. Sayın Meclis Başkanının örnek oluşturan tutumu ile bir ölçüde de olsa umuda yönelik beklentiler içine girmiştir. Acaba bun- dan böyle sağduyu mu hâkim olacak diye.... Savın Meclis Başkanfnındavranışınıiçtenlik- le kutlarken. resmi arabalan hâlâ büyük bir per- vasızlıkla özel işlerinde kullanmayı sürdürenle- re, ya da devlete ait aracı kilometrelerce ötedcki evi ile işi arasında sabah akşam. saltanat arabası gibi kullananlara. armağan adı allında kurumu- nun iş yaptığı firmalardan pahalı maddi dcğerle- ri alanlara ve buna benzer getirilerin âşığı ve tutsağ) olanlara. artık dur diyecek gcrçck oton- tenin sesini söz olarak değil. eylcm olarak duy- manınvegöımeninözlemiiçerisindeolduğumu- zu önemle belirtmek isteriz. BLRHANÖZBEY SEKA Basmüfetttşi yaşanmaya başlanmıştır. Türk ekonomisinde de son vıllarda avnı hastalık gözlenmekte. enflas- yonla durgunluk bır arada yaşamaktadır. 4- Vapısal Atılunlan Kapitalist bilinçaltına yerleşmiş denge aravışlan bir anlamda kararla- nmızı yönlendıren trafik lambalan gıbidir. Her sokaktaki lambanm trafik açısından önemi nasıl değişikse. toplum düze\inde alınan kararlann önem ve öncelikleri de farklı denge aravışlannı zorunlu kılmıştır. Örneğin. ulusal ekonomide toplam kavnaklann tüketim vc vatınma dağılı- mında sürdürülen optimal denge arayışı ne denlı önemli isc ka> naklann. kamu ve özel sektör ara- sında dengeli dağılımı çağımızda o denli önemli duruına gelmiştir. Önem derecesi ülkenin koşul- lanna göre şekillenen kapitalist rejime. bir başka anlatımla ekonomik ve toplumsal örgütlenme bi- çimine göre belirlenir. Bu. "sosval devlet" olma- nın gereği sayılır. Günümüzde. >atırımlann>alnız kamu \e özel sektör arasındakı global dağılımı tartışılmıyor. Kamu ve özel kesim içinde sektörel dağılım gün- deme geli\or. Program yılı içinde sektörel büyü- me hızlannın nasıl sağlanacağı sorgulanıyor. Çözüm >ollan aranıyor. Önem ve öncelik sırası- na dİTİlmış binlerce değişken arasındaki ilişkileri irdeleyen ve çok sayıda varsayımı içeren model- lergelıştıriliyor veişletilişor. Bütün bunlar piyasa ekonomisinin özüne do- kunmadan ona daha gerçekçi bir işleyiş sağla- mak \e o voldan kapitalisı gelişmeve çağın koşullannı uyarlamak için yapılnordu. Gelişmiş kapitalisı rejımler. teknolojik geliş- meden kavnaklanan merkeziyetçi yoğunlaşma- nın, bov utlannı giderek büv üttüğü emek-serma- ye çelişkisinin sorunlarını çözümlemek için Cçüncü Dünya ile olan ilişkilerinde sınırlı ve scçmeli bir yerelleşme politikası izlemeye başlı- yorlardı. Yerelleşme. doğal olarak yanında sı- nırlı bir liberalleşmevi getirivordu. Çünkü ser- mayebirikimindeveniden bır \apılunma\a gıdil- mek istenivordu. Sonuç Ülkcmizde, 19801ı vılların iktidarları toplu- mumuzun ortalama beden ölçülerini aşart çok pahalı bir liberalleşme modası ile gardroplannı değiştirmek istivorlardı. Metropollerde yığınla- şan yeni yctmc ticaret burjuvazisi. üzcrinden dökülen cicili-bicili givsilerivlc Molier'ın ünlü oyun kahramanı M. Jourdaın"i anımsaıan gö- rüntüler sergilıyordu. Türk halkı on vılın birik- miş öfkesiyle 1991 yılı genel secimlerinde, ülke yönetimini çiftlik yönetimine dönüştüren bu bilgi- siz ve görgüsüz kadrovu ovlarıvla değiştiriyor ve bugünkü koalisyon hükümetini iktidara getirivor- du. Koalisyon hükümetinin ekonomik alanda ba- şan şansı acaba nedır? Gcliştirilcn uzun enmli programın ve ışletılen kısa dönemli modelin çö- ^ümlemeleri başanya ulaşabilır mi? Ulaşırsa. nasıl ulaşır? Bu sorulann yanıtlarını. modelin varsayımlannı değerlcndirerck gelccck yazımız- da vermeye çalışacağız. PENCERE Hasta Toplum... Irkçılık en kötü hastalıktır, insanın beynine giren bir virüs- tür, kökenindeki sömürü hırsından mayalanır, bu sayrılığa ya- kalanan toplumun iyileşmesi çok güçtür. 1964'te Amerika'ya gidişimde yayımladığım gezi notların- da şu sonuca varmışım: "Birieşik Devletler'de 'Medeni Haklar Kanunu" gerçi kabul edilmiştir; ama, siyah-beyaz sorununun çözülmesi için ya çok' uzun süre -birkaç kuşak- geçmesi gerek ya da Amerikan top- lum hayatında beklenmeyen bir düşünce devrimi! Açıkçası, bu sorun bana şimdilik umutsuz göründü. Çünkü iki yanlıdır. Bir ucunda siyah, öte ucunda beyaz. (...) Zendler umutsuzluğu nasıl yenecekler? Bilemem. Amerikalı siyah, okyanusların or- tasında yalnız kalmısçasına dünyadan kopmuş ve yûz yetmiş milyon Amerikalı beyazın kuşatmasına düşmüş. Bu kadar ka- palı bir toplumda ve bu toplumun kendisine yüklediği değer- yargılarının çıkmazında ne yapsın siyahcık? Durmadan olay çıkarıyor" (Sovyetler, İran, Amerika Izlenimleri-Remzi Kitabe- vi) Aradan 28 yıl geçti. Koprülerin altından çok su aktı. Amerika'da ırkçılıktan arırv mak için çok çaba harcandı. Yine de başanya ulaşılamadı. 21'inci yüzyıla 8 kala 'Yeni Dünya' hop oturup hop kalkıyor; siyah ayaklanma tüm ülkede fırtına koparıyor. Amerikan toplumu hasta... Hem de nasıl! Türkiye've 'hasta adani diye bakanlar, her şeyden önce ay- nays. baksınlar. • Irkçılık kutsal kitaplardan kaynaklanır. İsa Peygamber be- yazdır, melekler de beyazdır, kiliseleri bezeyen resimlere ba- kın! Karaderili görür müsünüz? Ancak cehennem zebanisi karadır. Çok ünlü bir Latin Amerika şarkısında sorulur: "Beyaz ressam, hep beyaz çiziyorsun.. Tann'nın hiç siyah meleği yok mudur?" Irkçılık, Allah'ın belası bir inançtır; ama, kökeninde acımasız sömürü güdüsü yatar. Çılgınlığa varan ırkçılık tutkusu Ame- rikalı beyazın gözünü kuşaklar boyunca kararttı. Afrika'dan gemiler dolusu gelen karaderiliye bir köle cehennemi yarat- tı. Cehennemin yalazları bugün Amerika'nın büyük kentleri- ni yalıyor; kan ve ateş dalgaları meydanları, sokakları, cad- deleri, evleri, işyerlerini sarıyor. Olayın görünen nedeni, bir siyahı acımasız biçimde döven beyaz polislerin mahkemede beyazlardan oluşan jüri tara- fından suçsuz bulunmasıdır. Adaletsizliğin ırkçılığa bürünmesi karaderilileri çıkjırttı. Ancak yaşanan dramın kökeninde sosyal adaletsizlik yatıyor. Ekonomik nedenlerin körüklediği öfkenin su yüzüne vurmasıyla ABD'de kentten kente sıçrayan ayak- lanmalar yayılıyor. Ulkede korku ve ürkü kol geziyor. Bir çt- ban deşilmiş gibidir. Bütün dünyaya örnek diye gösterilen 'Amerikan biçimi yaşarrtm gerçekte adaletsizliğin, pisliğin, sc- mürünün ve ırkçılığın üzerinde yükseldiği ortaya çıkıyor. Kutsal kitapta başlayıp sömürgecilikte yansımasını bulan, (Arkast 17. Sayfada) 24Saat... AKKARTBazen zaman yetmediğinden, araya beklenmedik başka işlerin girmesinden, bazen unutkanlıktan pek çok iş aksar ve sorun olur. Oysa Akkart'la haftanın her günü, günün her saati Akbank'ın bankacılık hizmetleri emrinizde... İster Akbank'ın 300'ü aşkın otomatik para çekme makineleri AkMatikler'den, ister bir telefonla Aktel'den (Istanbul-288 12 88, Ankara-419 10 20, îzmir-13 63 13) yararlanarak işlemlerinizi kendi başınıza, üstelik hızla yapabilirsiniz. K R n 1 a AkMatikler'de para yatınp, çekebilirsiniz, Hesabınızdan günde 3 milyon TL'na kadar nakit alabilirsiniz, Akkart'mızı aldığınız şubeye talimat vererek, AkMatikler'de ve Aktel'de hesaplarınız arasında transfer yapabilirsiniz, Akkart'ınızı aldığınız şubeye vereceğiniz talimatia, hesabınızdan bir ay süresince yaptığınız tüm işlemleri gösteren Hesap Dökümü ner ay adrcsinize gönderüebilir. AkMatikler'den ve Aktel'den hesap bakiyemzi öğrenebilir, aynca AkMatikler'den hesap ekstrenizi alabilirsiniz, Aktel'den günlük döviz kurlarım, ÎMK Borsa bilgilerini ve size en yakın AkMatikler'in bulunduğu yerleri öğrenebilirsiniz, önceden belirleyeceğiniz başka kişi ya da kuruluşlann hesaplarına AkMatik ya da Aktel aracılığıyla havale yollayabilirsiniz, Herhangi bir Akbank subesinde, önemli oranlara ulaşan indirimden yararlanarak Kaza Sigortası yaptırabilirsiniz, Sizler için hazırlanan Akkadın dergisini ücretsiz alabilirsiniz, Akkart şifrenizi, istediğiniz zaman AkMatik aracılığıyla değiştirebilirsiniz, Ayrıca tstanbul'da oturuyorsanız telefon faturalannızı AkMatik ya da Aktel'den yararlanarak yatırabilirsiniz. Bunun için talimat formunu ioldurup, taahhütnameyi imzalayarak Akkart'ınızı aldığınız şubeye başvurmanız yeterli. Tüm Bireysel Bankacılık hizmetleri ile ilgili bilgileri günün 24 saati htanbul -28812 77, Ankara -41910 30,îzmir -13 57 77 numarah telefonlardan öğrenebilirsiniz. •Güveninizin Eseri"