Katalog

SAYFA CUMHURİYET 24MAYIS1992PAZAR PAZAR KONUKLARI Leyla Tavşanoğlu kadınlann korkulu rüyası menopozu erkek doktorla, andropozu kadın doktorla konuştu Erkek Andropoz iktidarsızhkdeğilc?• • • • Andropoz var mıdır? MOLVALILAR - Andropoz vardır. Andropozu şöyle tanımüayabiliriz: Ka- dınlarda yaş dönümünü ifade eden menopoz sözcüğünün karşılığı olarak er- keklerde de andropoz sözcüğû ortaya çıkmıştır. Yalruz kadındaki menopoz ge- nellikle belirli bir dönemi ifade eder. Yani aylık kanamalann kesildîği dönemi ifade eder. Sınırlan belli, kesin bir dönemdir. Erkekteyse andropoz, androjenizasyo- nun bitmesi. yani erkekliğin bitmesi anlamına gelir. Bu çok doğru bir ifade de değil. Çünkü yavaş yavaş bir azalma söz konusu. WBBKBAndropozun fıziksel ve psişik bulgulan nelerdir? MOLVALILAR - Fiziksel bulgu ola- rak şunu söyleyebiliriz, daha doğrusu biyoşimik bulgu olarak şunu söyleyebili- riz: Kanda testosteron (erkeklik hormo- nu) düzeyinde azalma olur. Bu, testisler- den (yumurtahk) çıkan bir hormondur. Kadında yumurtalıklardan çıkan östro- jenin erkektekı karşıbğıdır. Bu hormo- nun özellikle kanda serbest olarak dolaşan fraksiyonu, biyolojik aktif frak- siyonu önemlidir. Ve gösterilmiştir ki 50 yaşından sonra yavaş yavaş, özellikle bu serbest dolaşan testosteronda azalma ol- makladır. Buna bağlı olarak seksüel güçte de bir yavaşlama olmaktadır. Psikolojik yön Bunun psikolojik yönünegelince... Ge- nellikle isteksizlik, bıkkınlık orta yaşlı bir erkekte ortaya çıktrğı zaman bu andro- poza bağlanmaktadır. Ama andropozun buna gerçekten önemli bir katkısı Var mı- dır, yokmudur? Hiç kimse buna kesin bir cevap verememektedir. Çünkü iş haya- tındaki yoğun, sorumluluk dolu çalışma, çoluk çocuğun meseleleri, bütün sorunlar belki de orta yaşta ortaya çıkmaktadır. Onun için bütün bunlan yalnızca testos- teron hormonunun azalmasıyla açıklaya- mayız. Bunun bir katkısı mutlaka oluyordur, ama ne dereceye kadar olu- yordur, bunu bilemiyoruz. VM)KOI'ÜZI ANL.VlTf Prof. SENAY MOLVALILAR Erenköy Kız Lisesi 'nden 1960 'ta mezıtn oldu. 1966'da İstanbul Tıp Fakültesi 'ni bitirdikten sonra aymfakültede iç hastalıkları uzmanhğını aldı. İngiltere 'de WH0 bursuyla ikiyılendokrinoloji eğitimigördü. Türkiye'ye dönünce İstanbul Tıp Fakültesi'nde İç Hastalıkları Endokrinolojiyüksek ihtisasıyaptı. Doçentliğinin ardından TÜBİTÂK Teşvik Ödüiü'ne layık görüldü. 1982'deprofesör oldu. en iyi şekilde değerlendirsem daha ıyi ola- cak, düşüncesı de bulunabiliyor. İ M ^ B İ Andropoz dönemindeki bir erke- ğin çocuğu olabilir mi? MOLVALILAR - Andropoz döne- mindeki bir erkeğin çocuğu olabilir. Andropoz dönemi, dedığim gibı çok ya- vaş geüşen bir dönemdir. Testis fonksi- MOLVAULAR - İki şeyi birbirinden ayıracağız. Diyabeti ya da arterosklerozu olan, yani genel sağlığı bozuk olan bir ki- şide sperm sayısı genellikle pek etkilen- mez, aynı kalabilir. Ama cınsel birleşme- de zorluk vardır. Bu nedenledir ki çocuk olma ihtimalı çok azalır. Ereksiyon ve ejakülasyon kusuru olabilir. • H İ M Andropoz dönemi stresli bir ça- lışmayaşamına bağlı mıdır, bundan etkUe- nir mi? MOLVALILAR - Stresli bir çalışma yaşamında hormon düzeyinin daha hızlı düştüğüne dair bir karut yok. Onun için hormon düzeyi dışında bunu düşünecek olursak genel isteksizliği yaratan olaylar- dan birinin stresli bir yaşam olacağı akla gelebilir. Ama bunun doğrudan erkeklik hormonu üzerinde, sperm sayısının azal- ması üzerinde bir etkisi yoktur. • • • • Psikolojik etki yapamaz mı? MOLVALILAR - Psikolojik etki ken- dini şöyle gösterir: Seksüel performansta düşüş olur. Partneriyle olan beraberliği- nin sayısı azalır. Burada cinsel istektekı azalma da söz konusu olabilir. Bunda be- raberlik sırasında konsantre olamama da söz konusu olabilir. Ve stres sırasında ba- şansız bir beraberlik şansı artar. • ••••• Uzun süreli bir beraberliği bitir- me isteği bu stresliyaşamdan da kaynakla- nabüir mi? Stresuı etkisi MOLVALILAR - Genellikle hastalar- da gördüğüm şu: Eşi de erkeğe talepte bulunmamaya, stresını arttırmamaya ça- lışıyor. Çok sık görülen bir şey. Nasıl olsa ben de yaşlanıyorum, bu artık o kadar önemli değil, diye onu teselli cihetine gidi- yor. Oysa ki, erİcek, bu bitiyorsa çok kötü bir şey, ben bunu bitirmeden önce daha bundan yararlanmalıyım, daha cinsel gü- cümü kuUanabilmeliyim. daha bir bera- berliğim olmalı, diye düşüfıüyor. Fakat, biraz başansızlık olduğu zaman eşi fazla Prof. Dr. Senay Motvalüar erkeklerin korkulu rüyası andropoz dönemini anlattı. Fotoğraf: MEHMET DEMÎRK AYA) \Testosteron hormonunun azal- ması dedik. Peki, andropoza yol açan başka bulgular var mı? MOLVALILAR - Genel sağhkla and- ropoz arasında büyük bir ilişkı var. Sağlı- ğı bozuk olan, herhangi kronik hastabğı bulunan bir erkekte iyi bir seksüel perfor- mansın da olamayacağı aşikâr. Hormon- lann azalmasıyla ifade edilebilecek olan andropoz demeden önce, bu dönemde ki- şinin genel sağhğının da nasıl olduğunu araştırmak gerekir. Burada önemli ikı hastalık var. Biri diyabet, diğeri de arte- roskleroz. Bunlann her ikisi de damarlan tutan hastalıklar. Damarlan, özellikle de küçük damarlan tutan hastalıklar oldu- ğu zaman iyi bir seksüel fonksiyonun olması mümkün değil. Bunun. andropoz dediğimiz. testosteronun da azalmasıyla karakterize olan olayla ilgisi yok. Burada doğrudan doğnıya seksüel performansın olamayışı söz konusu. •••Mi Yaygın olarak görülen bir olay, orta yasa gelmiş bir erkeğin uzun yıllar eşiyle birlikte iyi kötü birevlilik surdürdûk- ten sonra kendine başka bir eş bulup onun- la yaşamaya başladığı. Bu tür davranışlar erkeklerde andropoza bağlı mıdır? MOLVALILAR - Bu kadar önemli bir olayı kanda testosteronun azalmasıyla acıklamak tek başına mümkün değildır sanıyorum. Burada aynı eşle uzun yülar beraber olmarun getirdiği biraz usanma duygusu yer alabilir. Aynca orta yaş dö- nemi, kadın için olsun erkek için olsun sorumluluğun en ağır olduğu zamanlar- dır. İnsanlar böyle dönemlerde yavaş yavaş bir kaçış arayabilirler. Bu da bir kaçış reaksiyonu olabilir. Günlük hayat- ta, onun verdiği monotonluktan. tek cşten kaçış reaksiyonu da olabilir. Ama doğal olarak bunun içinde, artık erkek olarak yaşayabıleceğim, iyi performans gösterebıleceğim az zamanım kaldı, bunu Andropoz dönemindeki bir erkeğin çocuğu olabilir. Andropoz dönemi çok yavaş gelişen bir dönemdir. Testis fonksiyonlannda azalma olur, bir yandan testosteron düzeyinde düşme olur, bir yandan sperm sayısı da azalır. Ama sperm sayısı belirli bir miktann altına düşmeden önce, ki bunun düşmesi için çok uzun yıllar gerekiyor, istatistikler 80 yaş civannda sperm sayısının çocuk olamayacak düzeye indiğini gösteriyor. yonlannda azalma olur, bir yandan testosteron düzeyinde düşme olur, bir yandan sperm sayısı da azalır. Ama sperm sayısı belirli bir miktann altına düşmeden önce, ki bunun düşmesi için çok uzun yıllar gerekiyor, istatistikler 80 yaş civannda sperm sayısının çocuk ola- mayacak düzeye indiğini gösteriyor. Ama kişiden kişiye tabii ki çok büyük farkhhklar vardır. Onun için yavaş yavaş azalmakla birlikte 70 yaşındaki bir erke- ğin de çocuğu olabilir. Çocuk yapma şansı i H H ^ H ^ u döneme girmiş diyabetli, ya da arterosklerozlu bir hastanın çocuğunun olma şansı ne kadardır? bir anlayış gösteriyor. Bunun üzerine eşiyle aralanna bir uzaklık giriyor. Bu seksüel açıdan sık olan bir şey. O zaman da evde genellikle cinsel ilişki olmuyor, ara veriliyor. M H ^ H Belli bir aradan sonra bunun ye- nıden canlandığı görülebiliyor mu? MOLVALILAR - Belirli bir aradan sonra bunun yeniden canlanabilmesi için iki kişinin karşılıklı oturup arkadaşça ko- nuşması gerekiyor. Eğer kan-koca ara- sında seks ilişkisi dışında bir arkadaşük ilişkisi gelişmediyse bu çok zor. m B H Andropoza karşın cinsel gücünü uzun süre sürdürebilecek erkek var mıdır? MOLVALILAR - Evet var. Cinsel iliş- ki sayısını azaltarak bunu yapabiliyorlar. Gayet mutlu cınsel yaşamlannı 65,70,75 yaşına kadar sürdüren erkekler de var. ^^•••Ctfuf/ ilişki sayısını azaltarak dediniz. Ortalama olarak ne kadar? MOLVALILAR - Bizde böyle bir ista- tistik yok. Şu anda Amerikan istaüstiği veriyorum. 60-70 yaş arasında haftada iki, 70 yaştan sonra haftada bir kere. Er- keklerin yüzde 50'sınde bu performans olabiliyor. WK^KM Andropoz. konu başlığı olarak herhangi bir tıp literatüründe geçiyor mu? MOLVALILAR - Ben endokrinolo- ğum ve böyle bir konuşmayı hazırlayabil- mek için önce endokrinoloji kıtaplannı açtım. O ana kadar hiç dikkatimi çekme- mişti. Yayınlarda, dergilerde okumuşum, ama klasik bir ders kitabında bugüne ka- dar hiç andropoz okumamışım. Bilgile- rim daha çok literatürden elde edilmiş bilgi. Klasik ders kıtaplannı açtım, belli başlı konulan çıkartmak için. Bildiğimiz belli başlı endoknnoloji kıtaplannın hıç- bırinde andropoz diye bir başlık yoktu. Kadın flaçla menopoz tedavisiI Menopoz nedir? Bize anlatır mı- stnız? SENCER - Kadın yumurtalıklan iki fonksiyon yapar. Birisi kadınlık karakte- ri veren, kadınlık fonksiyonlannı sağla- yan hormonlan üretir. İkincisi de yumurta üretmektir, kanama halinde. Menopoz döneminden önce bu fonksi- yonlann ikisi de, beynin altındaki hipofız bezi aracıUğıyla idare edilir. Menopozda biten, beyindeki uyanlar değil, doğrudan doğnıya yumurtahklann çalışmasıdır. Yumurtalıklann calışması durunca be- yinden çıkan hormonlann düzeyi daha da artar. Menopoz, yumurtalıklann faa- liyetlerinin aşagı yukan tamamına yakın durmasıdır. Gerek yumurta, gerek hor- mon üretmesi bakımında'n durmasıdır. Bu durum kadınlarda 49'la 53 yaşlar ara- sında, ortalama da 51 yaş civannda olur. Ne zamanbaşlıyor? Süreç ne zaman başlar? SENCER - Buna perimenopozal dö- nem diyoruz. Bir iki yıl içinde âdet kanamalan düzensizleşebilir. Sık ve fazla kanamalar olabilir, seyrelmeler olabilir. Kadırun kendi siklusu artık yumurtlama- sız geçebılir. Sonunda âdet kanamalan da durur. Zaten sözlük anlamı da âdet kanamalannın durması. Yumurtlamanın durması sıkmtı yaratmaz, ama vücudun yıllardır alıştığı hormonlann bırdenbire durması önemli sıkıntı yaratabilir. ••^••Su sıkıntılar neler olabilir? SENCER - Menopozla ilgili olarak ka- dırun hissettiği birtakım şikâyetler olabi- lir ki bunun başında tıpta vazomotor değişiklikler dediğimiz şeyler olur. Yani sıcak basması, yanma hissi, tersine kolay üşüme, ellerde ayaklarda üşümeler, sı- caklık-sogukluk hislerinin artışı, çok rahatsızhk verir. Başlıca şikâyetür. Bu yanmalar uykudan uyandırabilir. Üşü- meler iyice rahatsız edebilir. Bunun yanında depresif şikâyetler olabilir. Dep- resyona bağlı uykusuzluklar görülebilir. Hayata, olaylara kötümser bakmak ko- M I N O P O Z l V N L V I Prof. ERGİN SENCER 1937ydmda İstanbul'da doğdu. OrtaöğreniminiHaydarpaşa Lisesi nde tamamladı. 1961 yılında istanbul Tıp Fakültesi nibitirerek, iç hastalıkları uzmanlığına başladı. 1972'dedoçent, 1979'daprofesöroldu. İngiltere'de Newcastle Universitesi'nde bir süre misafîr öğretimgörevlisi olarak bulundu. Dokuz kitabı ve 200 'eyaktn bilimselmakalesi var. Halen istanbul Tıp Fakültesi Endokrinoloji, Metabolizma ve Beslenme Bilim Dalı Başkanı olarakgörevyapıyor. lar da uzun ömürlü olduğu ıçın bunun acısını ilerki yaşlannda çekebilirler. Omurlan çökebilir, kalça kınklan olabi- lir. Menopozdan sonra cilt buruşması gibi ıstenmeyen olaylar daha hızlı olabilir. Cinsel organlarda bir incelme, bir atrofı, birkaç yıl sonra bu yüzden cinsel ilişkinin imkânsız hale gelmesı sözkonusu olabilir. Bütün bunlar menopozu «Ukkatle tartışı- relim. Ettireceksek beş sene mı, on sene mi, ne kadar süreli bu işi yapahm diye tar- tışılıyor. Günümüzün en çok tartışılan konulanndan biri. Replasmanın zararlan • • ^ H Dışarıdan hormon vermenin de çok önemli sakmcaları olduğu bıliniyor? SENCER - Bildiğimiz kesin bir iki du- rum var. Rahim alınmamışsa, yerinde duruyorsa bilinen en ciddi etkisi rahim içi kanseri sıklığmı artürabilir. Meme kanse- rini arttınp artürmadığı tartışmalıdır. Kesin gösterilmiş değildir. Bunun dışında belli başlı çok büyük bir zaran kanıtlan- mış degıldır Menopozdan sonra hormon replasman tedavisi son yıllarda yaygjn. Daha önce seyrek olarak yapılırdı. Ileri- de, ne kadar zaman sonra ne gibi sonuç- lar çıkacak, çok da iyi biliyoruz, denemez. Birçok ilaç çıkıyor, ama bazen 20 yıl, 25 yıl sonra bunun zararlan ortaya çıkıyor. Yalnız bu düşünceyi doğal kabul etmemek lazım. tnsanın yaşlanınca kata- rakt olması da dogaldır. Ama kataraktı çıkanyonız, yerine bir gözlük veriyoruz, hasta görmeye devam ediyor. Menopoz için de, doğal bir olaydır, müdahale etme- yelirn, düşüncesi çok normal bir yaklaşım değil. Madem tıbbın birtakım imkânlan var. Müdahale etmemiz, insanı daha mutlu edecekse. daha rahatlatacaksa fay- dahdır. İleriki zararlan düşünüp verip vermeme hususunu daima hastayla tarü- şıyoruz. Burada ,karar doktordan çok hastaya aittır. • • • • Menopozda hormon replasman tedavisi yapıldığında âdet kanamalan de- vam edebilir mi? SENCER - Çok ileri yaşlara kadar de- vam etmeyebilir, ama eder. Zaten, kadın- da rahim yerinde duruyorsa biz kanamayı yaptırmaya çalışınz. Çünkü kanama olmazsa hormonur. etkisiyle ço- ğalan rahim mukozası kansere yol açabi- lir. Onun muayyen zamanlarda dökülmesı lazım. Rahmi yerinde olan bir kadında kanama olmuyorsa sağlıkü bir Prof. Ergin Sencer, Leyla Ta^şanoğlu'na menopoz döneminde görülen rahatsızhklan anlattı. (Fotoğraf: UĞUR GÜNYÜZ) laylaşır. Bu depresif şikâyetler menopoza giren bütün hanımlarda olmaz. 25'inde, 30'unda bu depresif şikâyetler görülebi- lir. Bundan başka mide-bağırsak kana- hnda sık şikâyetler görülebilir ve çok rahatsız edebilir. Bağırsak hareketlerinin duzensizleşmesi, kannda ani gaz birikme- leri olabilir. Bunun yanında kilo almanın kolaylaş- ması gibi estetik sorunlar çıkabilir. BeÛi bir rejimle bir ölçüde kilo almanın önüne geçilebilir. Uzun vadeli etkiler Bir de uzun vadede menopozun etkileri var. Menopoza kadar bazı hastalıklar ka- dınlarda kolay kolay olmuyor. Östrojen hormonunun var olduğu dönemlerde ha- nımlar bazı hastahklara karşı adeta korunmuş oluyor. Bunun da başında da- mar sertliği, koroner kalp hastalığı gjbi hastalıklar geliyor. Sonra tansiyon yük- seküği var. Erkeklere göre damar ve kalp sistemi kadında çok daha iyi korunuyor. Menopozla birlikte kadınlar erkeğe karşı bu avantajlannı kaybediyorlar. Onlarda da benzer olaylar aynı hızla gelişmeye başlıyor. Bu da kadın için,_ ilerisi bakı- mmdan sıkıntı yaratabilir. Özellikle aile- sinde kolesterol yüksekliği varsa. kendisinde kolesterol yüksekliği varsa, tansiyon yüksekliğine bir eğilimi varsa menopozdan sonra bunlar hızlanıyor. Kolesterol yüksekliğınin yol açtığı damar hastalığı kolaylaşır Sıgara. menopozdan önce kadınlarda kalp-damar hastalığı ba- kımından erkeklere kıyasla o kadar zararlı değilken menopozdan sonra on- larda da erkeklerdeki gibi son derece zararlı olabilir. Bir de günümüzde son derece moda olan osteoperoz denen kemik kalsiyumu- nun azalması durumu var. Menopozdan sonra kadınlann aşağı yukan yüzde 25'- inde, belli ölçüde bir hızla kaybedılmeye başlanır, kemiklenn kırecı azalır. Kadın- Hastanm şikâyeti çok fazlaysa zaten mecburuz replasman vermeye. Hastada sıcak basmalan, depresyon dayanılamayacak düzeydeyse ona tükenen hormonlan dışandan vermeye mecburuz. Buna replasman tedavisi diyoruz. Onda fazla tartışılacak bir durum yok. Ama ileriki sıkıntılan düşünerek bu çeşit şikâyetleri olmayan bir hanıma da verelim mi, vermeyelim mi sorunu asıl tartışma konusu. lacak bir durum haline getirmektedır. Burada iki durum söz konusu: Binncisi hastanın şikâyetleri, ikincisi de ileride hastayı rahatsız edebilecek durumlan ön- lemek. Hastanın şikâyeti çok fazlaysa zaten mecburuz replasman vermeye. Hastada sıcak basmalan, depresyon da- yanılamayacak düzeydeyse ona tükenen hormonlan dışandan vermeye mecbu- ruz. Buna replasman tedavisi diyoruz. Onda fazla tartışılacak bir durum yok. Ama ileriki sıkıntılan düşünerek bu çeşit şikâyetleri olmayan bir hanıma da vere- lim mi, vermeyelim mi sorunu asıl tartış- ma konusu. İleride osteoperoz olmasın, damarlan kolay bozulmasın, cinsel or- ganlannda atrofı olup cinsel ilişkisi zor- laşmasın diye menopoz olan her hanıma eksilen hormonlannı dışandan vererek menopoz olmamış gibı bunu devam ettı- tedavi de olmuyor demektir. Ama bugün sadece menopoz olarak düşünmemek lazım. Yaşlanmayla da mücadeie etmek gerekir. Spor yapması, diyetıne dikkat etmesi, günlerini boş kal- mayacak şekilde doldurması önemli. Bunlan yapabiliyorsa çok daha az reaktif depresyonlar olur, çok daha az yaşlanma olaylan olur, kendini çok daha iyi hisse- debilir. Erkek olsun, kadın olsun keyifli bu- spora yönelmesi, meşguliyetinin bit- memesi çok önemli şeyler. Bunlar insan- lan zinde ve canb tutuyor. İ^B^^B Erkeklerde olduğu gibi kadınlar da çağımızda, uzun süreli evlilikleri ya da beraberlikleri bitirip bir başka eşe yönele- biliyorlar. Yalnız. bunun özellikle meno- poz dönemine yaklaşan, ya da menopoz dönemindeki kadınlarda olduğu kanısı var. Sizce bu doğru olabilir mi? SENCER - Böyle olaylar, o çevrerün, o toplumun kültürüne bağlı. Türkiye'de bu tür olaylann yaygın olduğunu sanmıyo- rum. Aile bağjan güçlüyse hiç böyle bir şey makul değil. Belki bizde bazı çevreler- de olabilir. Ama yaygın değil. Boşanma- nın en büyük çoğunluğu evlililderin ilk dönemlerinde genç yaşlardadır. Ama ta- bıi bu benım konum değil, sosyologlann konusu. Evlilikler uzadıkça boşanma ih- timali de azalır. Ama bir de evlilik dışı, o kadar nahoş karşılanmayan birlikte ya- şamalar var. Ama o dediğiniz psikolojik sapmalar çok nadir görülmekle birlikte olabilir tabii... Erkek eşte bir agresivite varsa, kadın da cinsel ilişkiden erkek eşle birlikte yeteri kadar zevk almıyorsa me- nopozla birlikte bir öfke, bu işe karşı bir tiksinti veya ondan dolayı eşine karşı bir tepkı duyabilir. Dünyada seksüel tip diye bir olay var şimdi. Psikiyatrlann alanına giriyor daha çok. Bu tür çiftlere onlar yardıma olabiliyor. Bu insanlann birbir- lenni yeniden sevmelenni. âşık olmalannı da sağlayabilıyorlar.