Katalog

SAYFA CUMHURİYET 9 KASIM1992 PAZARTESİ EKONOMI BORSA.NOTLARI ABDURRAHMAN YILDIRIM Borsada Istisnalar ve Teyakkuz ZamanıBorsa geçen hafta başında yedıği faiz şoku ile 33001ü puanlara geriledikten sonra toparlandı. Enflasyonun hızla yükselmesine ye kamu açığının büyü- mesıne karşılık' gerçekleşen bu yükseliş- ten sonra teknik analiz sonuçlan birçok kağıdın yönünün yukan döndüğû so- nucunu çıkartıyor. Son 4 günde borsanın yükselmesinı sağlayan yeni beklentiler şöyle: -Emisyon patlayacak.Hükümet, Zi- raat Bankası'nın faiz arttınmına müda- hale etti ve oranlan 2 puan gen çekti. Büyük nakit ihtiyacı içindeki Hazine. çarşamba gûnkü ihalede faizi artürma- ma uğruna borç para almaktan vazgeç- ti. Hazine'nin borç para almasını sağla- yacak faiz artışına hükümetin izin ver- memesinden piyasalar önümüzdeki haftalar ve aylarda para basılacağının kokusunu aldı. Emisyon hızla artacak. piyasadaki TL miktannda patlama ola- cak. -Dolara müdahale olacak. Emisyon artışı ıle pıyasaya çıkacak paranın bel- libaşlı gidebileceğı ıkı alan var. Biri dev- let iç borçlanma senetleri, diğeri döviz. Iç borçlanma senetlerinin faiane sınır getirildığinden piyasadaki fazla para daha çok dövize yönelebilir. Özellikle bu dönemde dolann dış değerini arttır- ması bu eğilımi daha körüklüyor. Ama döviz rezervleri güçlenen Merkez Ban- kası kurun büsbutün kontrolden çık- masına izin vermez. Elinde müdahale yapacak ve bu müdahaleyi etkili kılacak kadar döviz var. -Vergi teşviği kararnamesi çıkıyor. Kurumsal yaünmalan borsaya gir- meye teşvik eden vergi istisnasını hayata geçirecek kararname yayımlanmak üze- re. Devlet Bakanı Tansu Çiller'in hafta sonunda >;apüğı açıklama da bunu doğ- ruluyor. İçinde hisse senedi bulunan uzun vadeh yatırun fonlanna tanınacak vergi avantajlan Başbakan Demirel ta- rafmdan onay gördü. Bakanlar Kuru- lu'nun imzalamasıyla kararname yüriir- lüğegirecek. -Zorunlu tasarruflar borsaya gelecek. Kamu Ortakhğı İdaresi'mn(KOİ) Baş- bakan Demirel'in bılgısi dahilinde yü- rüttüğü çahşmayla Tasarruflan Teşvik Hesabı'nda biriken paralann yüzde 15'i, yatınm fonu veya ortaklığı şeklin- de. özelleştirilecek karh şirketlerin hisse senetlenne yatınlacak. Yatınm fonu veya ortaklığının kurularak hayata ge- olasılığı zayıfladı. Bu. Koç kağıtlannın toparlanmasına ve dolayısıyla borsanın da yükselmesine yol açıyor. Me\simlik canlılık dönemi yaklaşıyor. İstanbul Borsası geleneksel olarak aralık, ocak ve şubat aylannda yıl sonu bilançolan ile dağıtılacak temettülerden dolayı canlı bir dönem yaşar. Bu döne- min eşiğıne girilmesi yeni bir yükselme- nin olabileceğini düşündürtüyor. Bu fıvatlardan mal bulamam korkusu var. Vergi karamamesinin yürürlüğe girmesi, mevsimlik canlılık döneminin çırilmesi borsada fiyat istikrannın sağ- lanmasına katkıda bulunurken, aynı za- manda yeni arzlann yapılmayacağının da müjdecisi. -Hazine bonosu tarihe kanşıyor.Dev- let iç borçlanma senetlerinin en kısa va- delisının bir yıl olması kararlaştınldı. Karann yıl sonuna kadar yürürlüğe ko- nulması planlanıyor. Böylece hisse se- netleri en büyük rakibi Hazine bono- lanndan kurtuluyor. -Grev korkusu ortadan kalktı. Koç Grubu'na bağlı bazı şirketlerde grev yaklaşması ve diğer bazı faktörlerin et- kisiyle borsanın yükselebileceğini düşü- nenler. mevcut ucuz fıyatlardan mal topluyor. Gerçekten de 2.5 yıla yakla- şan düşüş sonucunda bazı hisselenn fi- yatı oldukça ucuzlamış durumda. -PKK'yadarbe vurulda. Kuzey Irak- ta sürdürülen operasyonlarda PKK'ya darbe vurulması da borsayı rahatlatan gelişmelerden. ••• Yukanda sıralanan gelişmeler daha çok borsacılann görüşü. Emisyon ile borsanın trendi arasmda genellikle bir paralellik vardır. Alternatif bir yatınm aracı olarak döviz artışı ile hisse senedi fıyatlan arasında ise ters bir ilişki söz konusudur. Dış piyasalarda dolann artışına Merkez Bankası'nın diyeceği veya yapacağı pek bir şey yok. Eylül so- nundan bu yana geçen 38 günlük sürede dolann dış paritesindeki artış yüzde 13. 28'e vardı. 30 eylülde 1.4110 olan dolar- mark paritesi 7 kasımda 1.5985'eçıktı. Dolann yurt içi fiyatı ise aynı dönemde 7330 lirâdan 8200 liraya yükseldi ve yüzde 11.28 arttı. Yani dış değerindeki artış henüz dolann fiyatına tam yansı- mamış. Buna bir de yurt içindeki enflas- yonu eklemek gerekiyor. Yurt dışı piya- salan kasıp kavuran dolann yüksek enflasyon ülkesi Türkiye'yi etkileme- yeceği herhalde düşünülemez. Dolann bundan sonra da yükselme potansiyeli var. Dolann önünün kesilmesi için faiz- lerde şok bir arttınmın yapılması gerek- li. Aksi takdırde bugünkü oranlann bir- kaç puan arttınlması dolan durdura- ma>acak. Ve faizdeki şok bir arttınm çok kısa vadede gündeme gelmeyebilir. Dolayısıyla emisyondaki artışın ge- tireceği olumlu etkiyi dolardaki arüş eritebilir. Ama burada borsa aktörle- rinin ne yapacağı da önemli. Eğer dolar- dan daha fazla kazanacaklanna ınanır- larsa hisse senedine girebilirler. Mev- simlik canlılık dönemininin eşiğine ge- bnmiş olması, hisse senedi fiyatlannın nispeten ucuz kalması gibi faktörler ver- gi karamamesinin yayımlanması ile bir- likte öncelikle spekülaüf parayı borsaya getirebilir. Bu para ile borsa orta vadeli yükseliş eğilimine geçebihr. önümüzde- ki günlerde hem dolann hem de bor- sanın yükselışe gectığıni görürsek şaşır- mayalım. Çünkü "istisnalar kaideyi bozmaz". Teyakkuzda olmanın za- manıdır. Dünya Bankası Orta Amerika Bölümü Başkanı Prof. Tuncer Nikaragua reçetesini anlattı: Hiperenflasyona şok tedbirler BÜLENT KIZANLIK Dünya Bankası Orta Ameri- ka Bölümü Başkanı Prof. Dr. Baran Tuncer ile, bu bölgede yaşanan hiperenflasyon ve ah- nan önlemlerle,Türkıye'ye çı- kanlabilecek dersler üzerine görüştük. -Saym Tuncer. Dünya Ban- kası olsun, IMF olsun bizim gibi gelişmekte olan ülkelere hep acı reçeteler sunmakla tanırur. Bu reçeteleri sızler mi haarhyorsunuz? - Eğer acı reçeteler olarak ta- nımlamak istiyorsunuz, şu sıra- larda Orta Amerika ülkelennde Dünya Bankası'nın önerdiği ve bu ülkelerle ortak hazırladığı programlar üzerinde ben yakından çahşıyorum. - Bu ülkelerin ekonomik ka- rekteristiği, yapüan nedir? -Güneyden başlayarak say- mam gerekirse. Panama, Kos- tarika, Nikaragua, El Salvador. Honduras ve Guetemala. Genç ve orta yaşlı diyebıleceğimiz başkanlar işbaşında. Bu yöne- timler bir yandan ekonomide stabüzasyon ve yapısal degiş- meye sağlamaya çalışırken. bir yandan da kendi aralannda bir ortak pobtika ve bir anlamda ortak pazara giden çalışmalar icerisindeler. - Ekonomilerindeki temel ra- hatsızlık nedir? Onlar da Tür- kiye'deki gibi kronik enflasyo- nu yaşıyorlar mı? Ülkeden ûlkeye - Bu da ülkeden ülkeye de- ğişiyor. Nikaragua örneğini alır- sanız. Son zamanlara kadar korkunç bir hiperenflasyonla karşı karşıyaydılar. Yanı enf- lasyon 1988'de yüzde 32 bin idi. Hükümet değiştikten sonraki ilk yıl. yani 1990 yılında ortalama yüzde 7 bin olarak gerçekleştı. Yani yüzde 10-20 civannda idi. Bazılannda bir ara yüzde 80'e çıkmıştı yanılmı- yorsam. Aynı zamanda bir- çoğu son yıllarda koruyucu bir • Nikaragua yılhk yüzde 35 bin olan enflasyonunu yüzde 7'ye düşürürken 1,5 yıl boyunca Dünya Bankası reçetesini uyguladı. Paradan 6 süfır atıldı, bir keıe- lik yüzde 400 devalüasyon yapıldı, kamuda gönüllü işten çıkma sağlandı. Prof. Dr. Baran Tuncer, Ankara Siyasal Bilgiler Faküliesi mezunu. A BD 'de master vedoktora ûsıü programları bulımuyor. Ankara Üniversitesi Siyasal Bilimler Fakültesi ile Boğaziçi Üniversi- tesi'nde öğretim üyeliğiyapan Prof. Tuncer, 1960'laraa DPT'ninkuruluşunda öncemüşavir, sonra da İktisadi Planlama Dairesi Başkanı olarak çalıştı. Sadi Irmak hükümetinde Gümrük ve Tekel Bakanlığı da yapan Prof. Dr. Baran Tuncer, 1970 'te göreve başladığı Dünya Bankası naa Orta Amerika Bölümü Başkanı olarak çalışmasım sürdürüyor. sanayi politikasının etkisi altın- da, ekonomi bir ölçüde dinaz- mızminı kaybetmiş durumday- dı. Ve kamu kesıminin kontrol- leri yüksekti. Bazılan ıç savaş için çok önemli kaynak ayır- mak zorunda kalmışİardı. - Bugün geldiklen nokta ne- dir bu ülkelenn, bu hiperenflas- yonlar ya da kamunun küçül- me gereği ne ölçüde çözülebil- di? -En uç örnek tabii Nikaragua örneği. Bu ülke 1991 yıb mart ayında bir stabiüzasyon ve yapı- da değiştirmeye yönebk tedbir- ler dıasini uygulamaya başladı. Birkaç aylık bir aradan sonra enflasyon hemen tümüyle orta- dan kalktı. Uzunca bir süre yüzde 0 ile 1 arasında aylık fiyat artışlanyla karşılaştılar ve bu yıl mesela yüzde 7 civannda fi- yat artışı bekliyoruz. Bu tabii dramatık bir stabiüzasyon örneği. Bü>ük ölçüde dış yardı- ma da bağb olarak gerçekleşti- rilmiş bir örnektir. Ve bunu ya- parken. beraberinde ekonomi- de çok yaygın bir yapılanma, yeniden düzenlemeye gittiler. Vergi sisteminde 2 çeşit yenilik yapülar. Sistemde idareyi güç- lendirmeye çalıştılar. Do- layısıyla daha önce ulaşamadık- lan mükellefiere ulaşma im- kânlan oldu. Aynı zamanda ge- lir vergisi konusunda vergi oranlannı düşürdüler. Buna karşılık uygulamayı biraz daha kolaylaştırdılar. Katma değer vergisıni yaygınlaştırdılar. Dış ticarette tümüyle devlet tekelini kaldırdılar ki, Nikaragua'da devlet tekeli çok hâkımdı. Bu- nun dışında. gümrük tarifeleri- ni önemb' ölçüde ındirdiler. Dış ticarete yönebk işlemleri kolay- laştırdılar. Aynca ekonomide fiyat kontrolİerini kaldırdılar. Çok sayıda kamunun, daha doğrusu Sandinista döneminde kamulaşünlmış irili ufaklı çok sayıda işletme vardı. Bunlan ya esİci sahiplerine iade etmeye başladılar. Bir kısmını da kamu mülkivetinden çıkartmaya baş- ladılar. Sadece kamu bankalan hâkımdı. Finans kesımını daha rekabete acık bir hale getirdiler ve özel bankalann kurulmasına olanak sağladılar. Bir defaya mahsus ohnak üzere yüzde 400 dolayında bir devalüasyon yapıldı. Ve bir defaya mahsus olmak üzere yüzde 200 ücret artışı sağlandı. Bu tam bir şok tabii. Sabit kambiyo Fakat bundan sonraki dö- nemde para birimi dolar cinsin- den sabit tutuldu. sabit bir kambiyo rejimine gecildi. Bunu da 1.5yıldırdeğiştirmediler. Bu ülke koşullannda sabit kur ba- şanb oldu çünkü maliye ve para pobtikalannı gerçekten çok sıkı Dünya Bankası toplu- yoksul kesimlerine yöne- lik bir takım sosyal program- lann gerçekleştirilmesine de destek oldu. Çok kısa dönemde istihdam yaratacak alanlara, eğitim. sağlık gibi konulara yö- nelik desteklerdi bunlar. Gö- nüllü işi bırakma programı uy- gulandı yani kamu kesimini ter- ketmek bazı insanlar için çok cazip bir hale getirildi Zaten bu insanlar yüksek ücret alan ldm- seler değil, hem emeklilik şarrt- lannda, hem de bir kereye mah- sus yeni bir iş kurabilmeleri için onlana kaynak sağlandı. -Türkiye'nin de ekonomi- sindeki yapısal sorunlan çöz- mek için bu tür dış yardım ve programlara ihtiyaa var mı? -Türkiye'nin bu çeşit politi- kalan ve programlan kendisi- nin üretebilecek teknik bilgiye ve işgücüne sahıp olduğuna ınanıyorum. Türkıye çok bü- yûk dış kaynağa ihtiyaa olan bir ülke değildir. Türkiye gibi ülkelerde enflasyonla mücade- lede kamuoyundan destek bu- lan ve çeşiüi kesimlerin uyumu- nu sağlayan, işçi işveren kesimi arasındaki anlayışı sağlayan ve programa destek sağlayan bir yaklaşımla girmek lazım. Dozu bilmek Nikaragua'da mesala başannın en büyük sebebi bu olmuştur. Abnması gereken teknik ön- lemler zaten biliniyor. Önemli olan siyaset yapıalann, bu yön- temleri, enflasyonla mücadele- de bilinen yöntemlen hangi dozda. hangı ağırlıkta bir araya geünp sunacaklandır. -Paradan fıyatlardan sıfır atma şeklindeki çözümler dün- yada başanlı oldu mu? - Nikaragua'da çok sayıda sıfır atıldı. Yanılmıyorsam 6 tane sıfır attılar. Yani bir süre sonra sıfırlann atılması gereke- bilir. Ancak bunun enflasyonla savaşta herhangi bir rolü yok. Sadece psıkolojik yönü var, ko- laylık sağbyor. T E K N O L O J İ VîTRİNİ Zaman tüneli saati Uzak mesafelere ucacaksaruz, saat farkına birdenbire alı- şmanız zordu. The Jet Log Watch Co.'nun yaptığı yeni sa- atlerde ise bu sorun en aza in- dirgeniyor. Uçağa binerken sa- atinizi dakik olarak ayarla- manız yeterb. İndiğinizde, kurgusuna dokunmakla yerel saate geçveriyorsunuz. Bu saat- lerin fiyatı 69 dolar. Diğer bir deyişle yaklaşık 560 bin lira. Işe gitme rahatlığı Artık trafik sıkışıkbğı yüzünden işinize geç kalmaktan korkmayın. Bisikletiniz varsa, i^inize rahatça gidebilirsiniz. İş giysileriniz mi? Onun kolaylığını da Visage Inc. buldu. uç katb sırt çantanız. giysılerinızi ve diğer gereçlennizi alabılecek büyüklükte. Üs- telik. işinize vardığıruzda, askılannı sökersenız, gün boyunca eünizde taşıyabileceği- niz bir Bond çantanız da olacak... Bu rahatlamanın bedelı 895 dolar (yaklaşık 7 mil- yon 200 bin lira). REKLAM Fortune'un reklam ekleri Dünyanın önde gelen iş-ekonomı dergilerinden Fortune'un özel reklam ekleri 1953'- ten bu yana kesintisiz olarak yayımlanır. Derginin bu bölümünü, konusunda uzman- laşmış apayn bir ekip hazırlar. Özel ekler yönetmeni Fran Hall, felsefelerini şöyle özet- byor: "Her şeyden önce, kendımizi onurlandırmayı düşünürüz. Gerçekten de kent ya dâ eyalet tanıtımından. bütün bir ülkenin tanıümına kadar yayılan geniş çerçevelerde hazırlanan bu özel eklerin saygınbk ve reklam gelirleri açısmdan ne kadar önemli oldu- ğu, yıllann deneyımiyle ortaya çıkmış durumda. Bazı ekler Kodak, NEC America gibi şirketler tarafından doğrudan doğruya finanse edilegelmekte. Diğer eklerin finans- manını ise genellikle reklam veren kurumlar sağlıyorlar. Fortune'a özel ek yayımlat- mayı en çok sevenler ise Japonlar. Tam 26 yıldır ek hazırlattınyorlar. MfflKEZ BANKASI KÜRLARI 7KMIM1M2 '1ABD Dolan 1 Alman Markı lAvustralyaDoları 1 AvusturyaŞılını IBetçıkaFrangı 1 Danımarka Kronu 1 FınMarkkası 1 Fransız Frangı IHollandaFlorını 11sveç Kronu 1 İsviçre Frangı IPOltalyanLıretı UaponYenı IKanada Dolan 1 Norveç Kronu ISterhn 1 S.Arabıstan Riyali DÖVtZ 8061.84 5076.09 5651.35 722.06 246.84 132422 1613.50 1500.43 4510.12 1350.32 5647.52 59311 6554 645515 1248.55 1242572 214982 «TIŞ 8078.00 5086.26 5662.68 722.51 247.34 1326.87 1616.73 1503.44 4519.16 1353.03 565884 59430 65.68 646809 125105 12450.62 215413 ffBOİF 8053.78 5071.01 556658 721.34 244.37 1310.98 8102.23 510152 567967 725.68 248.08 1330.85 159737 1498.93 4505.61 1336.82 564187 587.18 6456 6358 32 1236.06 12413.29 2117.57 162158 150795 453272 1357.09 5675.82 596.08 65.87 6487.49 1254.80 12487.97 2160.59 ÇAPRAZ KURLAR 1UDD0UM 1E0h SK 1.5413» 1.2373M 1.3898 U i 11226.90TL Bugüne kadar 12 banka yaklaşık 5 trilyon liralık VDMK ihraç etti Bankalardan VDMK^ya yoğun ilgîANKAR.\ (AA) - Türk Finans sektörünün yeni keşfettiği varbğa dayab menkul kıymet- lere (VDMK) bankalann yoğun ilgisi sürü- yor. Bankalar, maliyetleri tasarruf mevduatı- na göre daha ucuza gelmesi nedeniyle VDMK'lan tercih ediyorlar. İlk kez 13 Mayıs 1992 tarihli 3794 sayüı ya- sada yer alan varbğa dayab menkul kıymet- ler, bugüne kadar 12 banka tarafından piya- saya çıkanldı. Söz konusu 12 bankanın ihraç ettigi VDMK'lann toplamı ise 4 tnlyon 708 milyar 385 milyon liraya ulaşu. VDMK ih- raa için 9 banka daha SPK'ya başvururken bugüne kadar söz konusu finans aracından piyasaya çıkaran bankalar arasında İş Ban- kası, Yapı Kredi. Sümerbank. Akbank. Pa- mukbank ve Türk Ticaret Bankası gibi çok şubeli bankalar bulunuyor. Bankalann çeşitli vadelerde VDMK'lara uyguladıklan faiz oranlan ise yüzde 63 ile yüzde 85 arasında de- ğişiyor. 12 ay vadeli VDMKlarda brüt faiz oranı yüzde 78'de yoğunlaşmış bulunuyor. Maliyet analızi yapıldığında VDMK'lann vadeli tasarruf mevduatına göre bankaya çok daha ucuza mal olduğu görülüyor. Bunun nedeni ise mevduata aynlması gereken dis- ponibilite, kasa ve karşılık oranlan. VDKM'- dan ise sadece binde 4 oranında Damga Ver- 1 Bankalann VDMK arzı 1 1 IBanka İş Bankası Pamukbank Yapı Kredi Sümerbank Esbank Akbank Türk Ticaret Interbank Tarişbank Egebank İktısat Bankası Bank Expres Toplam Tutar (TL) 1.205.000 386.200 100.000 737.000 1.061.000 197.000 34.000 31.000 8.000 250.000 653.000 4.250 21.235 11.700 6.000 3.000 4.708.383 gisı \e binde 3 oranında SPK pavı alınıyor. Böylece yıllık brüt faızı yüzde 78 olan VDMK"nın efektif malıyeti yüzde 98 60'a ulaşıyor. Her ikifinansmevduatının malıyeti yüzde 98.60'a ulaşıyor. Her iki finans aracının da müştenye getirdiği kazanç ise aynı düzeyde gerçekleşiyor. Yılhk faizi yüzde 78 olan mev duatın da, VDMK'nın da net faiz oranı yüzde 69.81 oluyor. Öte yandan, VDMK'lann diğer finans araçlannı ve özellikle borsa. banka mevduatı ve Hazine'nin çıkardığı tahvil ve bonolan olumsuz yönde etkilediği gözlemcıler tarafın- dan belırtilıyor. VDMK ihraç etmelenne izin verilen kuru- luşlar ise bankalar ve finansal kıralama şir- ketleri ile genelfinansortaklan. Söz konusu kuruluşlar, tüketici kredileri, konut kredileri ilefinansalkiralama sözleşme- lerinden doğacak alacaklannı, ıhracat ışlem- lennden doğacak alacaklannı ve diğer bazı alacaklannı VDMK ıhracına dayanak teşkil edebiliyorlar. Halka arz edilen VDMK'lara dayanak teş- kil eden alacak portföyünün, sözkonusu kıy- metlerin vade bitimıne kadar bankalarda saklı tutulması gerekiyor. VDMK'lann halka arz edilmeye başlan- masından bu yana bu kıymetlerden çıkaran bankalar ve çıİcardıklan kıymetlerin tutarlan milyon lira olarak şöyle: ****»»»»**»»»»***»*****»****»»«»»*»»»» Sermaye Ptyasası Kurulu M BANQMAMjCi VFTU KLGCSİ »*»»*** *»****»« WtM«MWMM>»«W»%M« »»**%*»*»* Sermaye Piyasası Kurulu VARLJGA OAYAU MD«UL KTYkCTLER FAALlYET YFTlU 1 •• tolo STM mtr,1 %%*%»%%%%» Sermaye Piyasası Kurulu MGŞTCKl PORTTÜVL YÖNETtMI YETKl BELGfiSI ıl. «cfi*>k M« BfUı terw; YAPI^CKREDi YATIRIM