Katalog

CUMHURİYET/2 OLAYLAR VE GÖRÜŞLER 8 HAZİRAN 1991 Tarihsel Bir Belge Doç. Dr. ÜNSAL YAVUZ A. Ü. Turkİnkılap Tarihi Öğretim Üyesi Tarıh çok acımasız bır yargıçtır Burada, özel- likle ulkelenmn ve toplumlannın yazgılannı el- leruıde tutanlan vurgulamak gerekmektedır, ar- tık tanhın derınlıklerınde bılınen trajık sonu ıle sıkışıp kalmış "devlet demek ben demek" aldat- macasına kendılerııu kaptırmamahdır Kımı zaman otonteyı ellennde tutanlar, ger- çeklerın kamuoyuna yansımasıru önlemek ıçın tüm baskı gruplanm harekete geçırebılırler Hatta devletın en yuce karar organlannın dışında ken- dı başlanna, ulusal çıkarlar aJeyhınde polıtıka uretıp ödun verebilırler Dahası, bu oluşum, Ulu önder Ataturk'un ünlu Söylev'ınm gençlığe aıt bölumunde vurguladığı gıbı " Butun bu koşul- lardan daha aa ve korkunç olmak uzere, yurdun- da, ışbaşmda bulunanlar, aymazljk ve sapkınlık, üstelik haınlık ıçınde olabılirler Dahası, ışbaşın- da bulunan bu kışıler, kendı çıkarlannı, yurdu- na gırmış olan duşmanlann sıyasal ereklenyle bırleştırebıhrler Ulus, yoksulluk ve sıkıntı ıçın- de ezgın ve bıtkın duşmuş olabüır " ve O'nun vardığı bu tanhsel yargıyı anımsatacak ortam tek- rar karşımıza çıkabılır Burada uzerınde özenle ve özelükle de sı>asal güç tarafından duşunul- mesı gereken nokta, böylesıne ağır bır yukü kım- lerın omuzlamak zorunda kalacağıdır Bu açıdan bakıldığında yakın tanhımız ders alınabüecek çok sayıda örneğe sahıptır Bu ör- neklerden en ıbret verıcısının belgesını aşağıda- kı satırlarda bılgılerınıze sunacağız Bu belge, kendı çıkarlannı, ülke ve toplumun çıkarlarına ya da başka bır yaklaşımla azınuğınkılen çoğun- luğunkılere yeğleyenlerın ıçınde bulunduklan ay- mazlığın ve ışbırlıkçılığın, gıderek satılmışlığın yakın tanhımızdekı en utanç verıa orneğını oluş- turmaktadır Uzerınde çeşıtlı sureh yayınlarda, makaleler- de değerlendırmeler yapılan, anılarda yer alan bu belgenın Fransızca örneğını bız Quaı d'Orsay (Fransız Dışışlen Bakanlığı Arşıvı)'de bulduk (*) Belge, 12 Eylül 1919, yanı Sıvas Kongresı'nın ta- mamlandığının tam ertesı gunünun tarıhmı ta- şımaktadır ve Osmanlı Hükümetı adına Damat Ferıt Paşa ıle tngıhz Hükümetı adına M Fres- ner ve H N Churchıll arasında ımzalanmıştır Bu belge bır gızlı antlaşma mıdır, yoksa daha sonra ımzalanması düşunulen antlaşmalara taslak oluş- turacak bır metnı mı oluşturmaktadır1 Bu ko- nu tartışmalıdır Ancak bıze kalırsa Sevres met- nıyle buyıik benzerlıklerı beraberınde getıren bu belgerun, antlaşma öncesınde üzennde tartışma- lar yapılan bır taslak olması kuvvetle muhte- meldır Bu "Gızlı Sözleşme" taslağı 8 maddeden oluş- maktadır Maddeler şö>ledır 1) İngiliz Hukume- ti, kendisine, Osmanlı Imparstorluğu'nda genel bir manda verfldiği takdirde onun toprak butun- lugune ve bagımsızlıgına ozen gosterecegıni va- at eder, 2) Istanbul, sultan ve halıfenın merkezı olmaya devam edecek, Boğazlar, tngıltere'nın muhafaza ve kontrolune verılecektır, 3) Turkıye bağımsu bir Kurdıstan kurulmasına engel olrna- yacaktır, 4) Türk Hükümetı, bunun karşılığın da, gereklı olduğu takdirde Sunye ve Mezopo- tamya'da, Ingıltere'ye malzeme desteğı garantı- sının yanısıra, hem bu bölge hem de Musluman- lann oturduğu bölgelerde halıfenın manevı des- teğını sağlamayı taahhut eder, 5) tngiltere, Bab- ı Ali'nin otoritesine karşı oluşacak olan "ulusal yan anayasal" girişimlere karşı askeri destekle bulunmayı taahhut eder, 6) Türkiye, Mısır ve Kıbrıs'takı tum haklarından vazgeçmektedır, 7) Bu konvansiyon, ozel ve yan resmi bir taahhut olarak algılanmalıdır. İngiliz Hukumetı, Banş Konferansı'na katılacak olan Turk temsücileri- ne, tum goruşmeler bo>unca, kendi ıstekleri ve mevcul anüaşmalar dogruhusunda sonuçlandı- racagı ve onları hoşnut edicı etkin gırışırnlerde buiunmaya soz vennektedir, 8) Banş Konferan- sı sonuçlandıktan sonra ve antlaşma koşullan ka- bul edıldığı takdirde, Sultan, 4 maddenın aynn- tılarını ıçeren yenı bır sözleşmeyı, onun gızhlık karaktennı koruyarak tngJtere ıle ımzalavacaktır Belgerun anahzuıden elde edılebılecek genel bır değerlendırmeyı şöyle yapabılmek olanaklıdır sa- nınm Osmanh hanedanının son temsılcüerı su- rekhhklerıru garantıye alabıhnek karşüığındâ ba- ğımsızlıklarından da fedakârlık ederek Ingılte- re'nın hımayesıne gırmekte hıçbır sakınca gör- memektedırler Bunun karşıhğında Boğazlar ve Kıbns gıbı Doğu Akdenız'ı, Mısır ve kuruhnası kararlaştınlan Kurdıstan ıle Ortadoğu'yu kolayca Ingıltere'nın denetımıne sokabılecek yaşamsal odunlen vermekte tereddut dahı etmemekte, hele hele kendı guvenlıklerını tehdıt edecek -kı o sı- ralarda Sıvas Kongresı ıle bırlığını tamamlamış olan- Anadolu'dakı ulusal harekete karşı İngıhz asken desteğını dahı elde etmekte ve kullanmakta hıçbır sakınca görmeyerek ışbırhkçıhğm, satılmış- lığın ve vatana ıhanetın doruğunda bır örneğını bızlere ıletmektedırler. Ülke yonetıcılen 19 yuzyıhn ortasından ıtıba- ren başlattıklan borçlanma pohtıkalan sonunda tam bır borç batağına saplanmış, borçlannı öde- yemez dunıma gelmış ve ıflasını ılan etmek zo- runda kalmıştır. Kurulan ve alacakh ulkelerın temsılcüerımn denetırmnde olan Duyun-u Umu- mıye (genel borçlar) ıdaresı, ülkenın çeşıth yer- lerınde şubeler açarak, yeraltı ve yenlstu kaynak- lannı çıkarıp, ışleyıp satarak borçlannı tahsıl et- meye başlamıştı Yıne aynı yıllarda devletın sı- nırlan ıçınde, yapıma şırketlenn çıkarlanna göre döşenen demıryolları, Batıh geiışmış ulkelerin hızlı bır sömurusünu de beraberınde getırmıştır Yukanda sözunu ettığımız gerek borçlanma ge- rekse demu-yolu ulaşım polıtıkaları ulkenın ma- hyesının ve ekonomısının yabana denetımme gır- mesmı beraberınde getırmıştır Gınlen Bınncı Dunya Savaşı, felaketh bır sonu, devletın sıya- sal bu- varhk olmaktan çıkmasını beraberınde ge- trrmıştı Artık bu aşamadan sonra devlet savaş- tan yengı ıle çıkanlann acımasızca paylaşımla- nna uğramış ve Istanbul'dakı yönetım, ızledığı polıtıka ıle buna ortam hazırlamıştır Ulke ışgal, halk tutsak edıhnış, ordular dağıtumış, ıtılaf dev- letlen uygun görduklerı stratejık noktaları ışgal etmışlerdı Işte böylesıne umıtsızce bır ortamda Mustafa Kemal ve arkadaşlan ulkenın yazgısı- na el koyduklan ve bunda, Anadolu'dakı dağı- mk guçlen bırleştırerek onemlı mesafe kazandık- ları bır sırada, Istanbul vönetıcılerı ışbırlıkçılık- lerının başka bır örneğını verıyor ve yukanda belgeledığımız Gızli Antlaşma'yı ımzahyorlardı Tüm bu dağmıkhğı ve vokolmuşluğu ortadan kaldırarak Turk varlığı gerçeğını Batıhlann ka- fasına vura vura kabul ettırmek ve ulusal bırlık ve bütunluğu sağlamak, Mustafa Kemal ve ar- kadaşlanmn yuruttüğu onurlu savaş ıle gerçek- leşmıştır Lıderde olması gereken nıtelık, Damat Fent ış- bu"lıkçıhğme özenmek değıl, Mustafa Kemal çız- gısınde ulusal bırlık ve bütunluğu koruyacak, toplumsal uzlaşmayı surdurecek ölçutler uzerınde çalışmak olmalıdır Bu bağlamda "nuyadı olduğu" ıddıa edılen Kemalıst ılkelere dunden daha çok bugun gerek- sınımımız vardır (•) Tfabzon dakı Fransız Konsolosu Lepıssıer'ın Gızlı Ant laşma de ılgılı uzun raporu Fransız Dışışlen Bak Arşıvı E Levent (1918 1929) Sensı Vol 93 S I \A Salahı Sonyal, Osmanh İngıhz Gızlı Anüaşması Belleten C XXXIV s 135 Ankara, Temmuz 1970; Kazım Karabekır, lstıklal Harbımız, Istanbul 1969 s 386 v d. TTTE Tarıh C IV Ankara, 1932, s 29-30 Yusuf Hıkmel Bayur Türk Devletının Dış Sıyasası Ankara 1973 s 40-41 Dr Cemıl özgül, Heyet ı Temsıbyenın Ankara'dakı Faahyetlerı Ankara 1987 s 299, Belge II (Ba sıbnakta olan doklora tezı) PENCERE "Yeni Dünya Düzen'fne Yeni "Ortak Düşman"?.. Gömutlenne nur yağası atalanmız ne demışler "Buyük ba- şı n derdı buyuk olur" Batı'nın başı buyuk Derdı de büyuk Avrupa'nın, Amerıka'nın zengını şımdı ne yapacağını bıle- mıyor, doluya koyuyor, almıyor boşa koyuyor, dolmuyor, ış- ler sarpa sarıyor, dallanıp budaklanıyor, tartışmalar alevle- nıyor, anlaşmazlıklar çözulemıyor, ıkıntı, tıkırrtı, sıkıntı ıçınde soruya yanıt aranıyor Nedır o soru Duşman kım? • Yoksul ıçın ış kolay Çulsuz musun? Aç mısm? Ohooo dunya kadar düşmanın vardır Yoksulun duşmanı çok olur Düşmandan yana zengındır yoksul, eger duşmanını bılemezse, zengın yoksula duşma- nını gosterır, hem de dev aynası tutarak, buyuteçle abarta- rak, kör kör parmağını gozune sokarak Kımdır yoksulun düş- manı? Bır dındır ya da mezheptır Olmadı mı7 Soydur, aşı- rettır O da mı olmadı' Bır mıllıyettır, halktır, kendısı gıbı yok- sul bır topluluktur. Dışe dış Göze göz Kısasa kısas yoksullukta duşmanlık esas Yoksul yoksul- la uğraşıp dıdışmelı, savaşıp çatışmalı, kan davalarına sarı- (Arkası 19 Sayfada) EVET/HAYIR OKTM AKBAL 6 Okla İlgili BirAçıklama... Istanbul SHP Mılletvekıı Sayın Ismaıl Cem'den bır açıklama aldım Geçen gün bu sütunda çıkan 'Altı Ok Üstüne' başlıklı yazımda SHP'nın (daha öncelerı CHP'nın) altı okla sımoeleşen temel ılkelerıne üç yenı ılkenın daha eklenmesının soz konusu edıldığını, bu arada şımdıkı altı oktan uçünün de çıkarılmak ıs- tendığını yazmıştım Sayın Cem, kendısının üç yenı ılkenın (ba- rışçılık, dayanışmacılık, özgürlukçulük) eklenmesınden yana ol- duğunu, ama öncekı okların çıkarılmasını ıstemedığını belırt- mektedır SHP ıçındekı hızıpleşmelerde yakın gunlere kadar "llkelı Sol" adına yayımlanan bıldırılerı kaleme aldığı bılınen, şımdılerde ıse Baykal'cı dıye anılan hızbın gorüşlerını sergıleyen bıldınlerın ya- zarı Sayın Cem'ın bır belge nıtehğı taşıyan mektubunu olduğu gıbı okurlarıma sunmakta yarar goruyorum 'Sayın Oktay Akbal, Benım hazırladığım bır çalışma Cumhurıyet gazetesının 24 Ma- yıs 1991 tarıhlı sayısında yayınlanmıştı Bu çalışmaya atıfta bu- lunarak ve adımı vererek 1 Hazıran 1991 tarıhlı Cumhurıyet ga- zetesının Evet / Hayır' köşesınde şunları yazmaktasınız 'Gazetemızde genış bıçımde okuduğumuz 'Yenı Sol' adlı bıl- dırgeyı yazanlar -kı bu tur bıldırgelerı hep Ismaıl Cem'ın yazdığı bılınır- SHP'nın altı okundan bırkaçının atılıp yerıne yenı ılkele- rın gelırılmesını onerıyorlar' Bu yenı ılkeler bayrakta yenı oklar olarak yer almalı, dıyorlar Nedır bunlar^ Barışçılık, Dayanışma- cılık, Eşıtlık Atılması gerekenler ıse devletçılık, devrımcılık ve ulusalctlık " Bu yazdığınız, uç yenı ilkenın bayrakta yent oklar ofarak yer almasım' tartışmaya açmak dışında tumuyle yanlıstır Cumhurı- yet e verdığım metınde ve bu metnın Cumhunyet'te yer alan oze- tınde benım soylemedığım sozlerı, ortaya koymadığım düşun- celerı bana mal etmışsınız Sonra da Cumhunyet'te yayınlanan ve önünuzde olan bır metne atıfta bulunarak bu metınde ya da herhangı bır başka metınde yer almayan bana aıt olmayan dü- şuncelerden otürü benı suçiamaya çalışmaktasınız' Şöyle kı 1) SHP'nın altı okundan bırkaçının atılıp yerıne yenılerının ge- tırılmesını önerıyorlar demektesınız Bunu nereden çıkarıyorsunuz'' Atıfta bulunduğunuz yazımda böyle bır ıfade,' SHP'nın altı okundan bırkaçının atılması' gıbı bır önerı yok Söz konusu yazıma Cumhurıyet yazı ışlerının uygun gördûğü başlık da yaptığınız yorumun temelsızlıgını göstenyor Cumhu- rıyet'ın başlığı şöyle 'SHP'nın amblemıne yenı oklar eklenme- h" 2) Yazınızda, Cumhunyet'te yayımlanmış Yenı Sol' programa dayanarak, yapmadığımız bır önenyı bıze mal ederek 'atılması gereken bırkaç ok' (') arasında "devletçılık, devrımcılık ve ulusalcılık ' ılkelerının bulunduğunu (i) belırtmektesınız Cumhunyet'te yayınlanan ve ortak bır çalışmanın urünü ola- rak benım kaleme aldığım 'Yenı Sol' programda aynen şu söy- lenıyor Sosyal demokrasının tüm partılerınde temel olan 'eşıtlık 1 , 'banş', 'dayanışma' ılkelerını SHP'nın altı okuna eklemeyı ne- den duşunemıyoruz9 2000 yıllarının Turkıyesı'nı 1930'lann ıde- ok^ık çerçevesıne sığdırmaya mı çalışmaktayız 1 ? Hıçbır sol, sosyal demokrat ve eş anlamıyla demokratık sosyalıst partının ılkelerı arasında yer almayan 'devletçılık' (etatızm) ıle sol partılerın de- ğıl, sağcı partılerın geleneksel ve evrensel tanımı, ılkesı olan 'mıllıyetçılık' (Nasyonalızm) ıle sosyal demokrasının yetınebıle- ceğını, serpıleceğını mı sanmaktayız7 Ortaya konan düşünce çok açık SHP'nın 6 okuna bazı yenı ılkelenn eklenmesı gundeme getırılıyor, 'devletçılık' ve 'mıllıyetçılık' ılkelerının, SHP'nın serpılıp buyumesıne yetmeye- ceğı söylenıyor Daha doğrusu, bu duşunceler tartışmaya açılı- yor Onunüzde duran ve atıfta bulunduğunuz metne bakıp da 'Devrımcılık' ılkesının 'atılmasını önerdığımızı' nereden ve nasıl çıkardığınızı anlamak mümkun değıl 3) Yenı Sol' adıyla bıldırge yazanlar, bugünkü goruşlerının ak- sını geçmışte 'llkelı Sol' adına kamuoyuna sunmamışlar mıydı 9 Şımdı oncekılere ters duşen görüşler belırtıyorlar demektesı- nız Burada da haksızsınız Bır 'terslık' olmadığı gıbı, çok net bır tutarlılık var Bu tutarlılı- ğın görulmesı ve hafızaların tazelenmesı ıçın daha önce yaptı- ğım ve yayınladığım çalışmalarımı posta ıle göndermekteyım 4) Cumhunyet'te yayınlanmış 'Yen. Sol'un Değışım Programı- nda bulunmayan, ama sızın bularak suçlamalannıza dayanak yaptığınız düşüncelerın tahlılınden sonra şöyle demektesınız Böyle polıtıka adamlarına toplumun güvenı kalır mı7 Allah'tan toplum, ınsanları -sızın yaptığınız gıbı- söylemedıklerıyle yazmadıklarıyla ve düşunmedıklerıyle değer- lendırmıyor Insanların yazmadığını 'yazmış gıbı' göstererek suçlayan ya- zarları toplumun nasıl değerlendırdığını ıse takdırınıze bırakıvo- rum 5) 1 Hazıran 1991 tarıhlı Cumhurıyet gazetesınde yayınlanmış yazınız olayların gerçeğını bılmeyenler çevresınde bana karşı haksız bır ızlenım yaratabılır Bu nedenle bu cevap yazımı sutu- nunuzda yayınlamanızı bır haksızlığın tamırı olarak rıca etmek- teyım ve yazarlık namusunuza sunmaktayım " KURTULUS 3.SAYIÇIKTI BAYİLERDENİSTEYİNİZ Şimdi tş Bankası, aradığinız anda bulunduğunuz yerde! ty .. » L ANKARA ISTANBUL 287 67 00-512 02 02 İş Bankası, dünyanm ileri ülkeleriyle aynı düzeyde bir hizmet yarattı. Mavihat, Türkiye'de sadece ݧ Bankası'nda bulunan "On-Line Real-Time" sistemiyle, İş Bankası'nın hizmetlerinı aradığinız anda, bulunduğunuz yere getirdı. Artık, evinizde, büronuzda, yazlığınızda, aracmızda veya yurtdışında her gün, gece-gunduz her zaman Mavihat ile İş Bankası size telefonunuz kadar yakın. İsterseniz, hemen şımdi deneyin. Yukandaki telefon numaralanndan birini çevirin. Mavihat ile tanışın. Dunyanın en gelişmiş bilgı ışlem sistemiyle çalışan Mavihat üstünluğü, sadece İş Bankası'nda! BULUNDUĞUNUZ YERDEN, ARADIĞİNIZ ANDA İŞ BANKASI YANINIZDA. MAVİHAT Hesap bakiyenizi öğrenebilirsiniz. İş Bankası Kredi Kartınızın limitini, varsa borcunuzu sorabilirsiniz. İsterseniz, vadesiz hesabınızdan İş Bankası Kredi Kartı ödemelerinizi anında yapabilirsimz. Havalenizin gelip-gelmediğini sorabilirsiniz. Yatınm Hesabımzdaki hisse senetleriyle ilgili son bılgileri alabilirsinız. Doviz kurlanm öğrenebilirsiniz. Faiz oranlan hakkında bilgi alabilirsiniz. Bankamatik Kartınız, Kredi Kartmız kaybolursa anında haber verebilirsiniz. Üstelik, isterseniz hesap özetiniz faks ile bildirdiğiniz yere yollanır. Mavihat - îstanbul telefonumuz 10 Hazıran 1991 Pazartesı gununden ıübaren hızmetinızdedır. • • TÜRKİYE İŞ BANKASI