Katalog

CUMHURİYET/6 DİZİ-RÖPORTAJ 11 ŞUBAT1990 4 0 ' L A R I N CADI KAZANI U G V R M U M C t NazilerleKafkasya pazarlığıf l ^ T \ 0 lı yıllann başı. Bir Türkpaşası, Almanya 'nın Ankara MMüyükelçi Papen 'leNuriPaşa arasındaki konuşmalann konusu, Alman Büyükelçisi Von Franz Papen HesıksıklstanbuVdabuluşmaktadır. Görüşmeler ordulanmn Sovyetler'esaldınsıdır. Almanlar, NuriPaşa aracıhğıyla Türkiye'dekı saatlercesürmektedir.Bugörüşmelerde zaman zaman ElçiükMusteşan Hilger de ırkçılık-Turancılık düşlerini canlandırmaya çalışmaktadırlar. HıtlerAlmanyası, L..ı u* r— ».. T++SI .*-. TV.-#, -.—«,——. ~^* \T,.-i *n +,n A* ifininiVAi* cnrttır ninmir Türkiye'dekiPan-Turoncılıkhareketinidesteklemekaranalacaktır. s a g ş ç ş bulunmaktadır. Bulttihatçı TürkpaşasınınadıNuri, soyadıKilligiVdir. Ismet Inönü (Cumburbuşkanı) 19Mayısî944 Dünya olaylanmn bugünkü durumunda Türkiye'nin ırkçı ve Turancı olması laztm geldiğini iddia edenlerbangi milletefaydalt, kimkrin maksadına yararlıdırlart Türk milletine yalnız bela vefelaketgetirecek olan bu fikirleri yürütmek isteyenlerin , Türk milletine hiçbir hizmetleri olmayacağı muhakkaktır. Bu harekeîlerden yalnızca yabanalar faydalanabilirler. Fesatçtlar, yabancılara büerek mi hizmet ediyorlar?Bunlan hüküm olarak kestirmek bugûn mümkün değildır. Ama yabancıya hizmet kastı ve yabancının yakırı ilgisi hiçbir zaman meydana çıkmasa dahi hareketlerin Türk milletine, Türk vatamna zararlı olması ve bunlardan yalnız yabancılarınfaydalanmış • olması söz götürmez bir hakikattır. T\ — ı — arih, 22Agustosl941. fAlman Dışişjeri Bakanlıgı'nuı Türki- ye Ue iliskilerinden sonımlu Mıisteşar Yardımcısı Dr. Ernst VVoerman, Ba- kanlık Mustesan VVeizsaecker'e ivedi kavdıyla bir rapor sunuvordıu Hitler Almanyası'nın Dtsisleri Bakanlıgı o giınierde Bertn'de onetnü birkonukJannı ağır- lamaya hazırlanmaktaydı. Rapor, bu önemÜ konuk Ue ilgiliydi. Önemli konuk, pansiyon Victoria CaraUne Vick. Knrfürsieııdamni 202/4Beriin W15 ad- resinde kalacakn. Alünda VVoerman imzası bulnnan Alman 892 sayüı gizli yazı şöyleydi: "Elçi Von Rinteten telefonlaSayın Reich Dı- şislen Bakanlığı'na Büyükelçimiz Vo« Papen- den bir mektup geldiğini ve bu mektupta Enver Paşa'nın kardeşi Nuri Paşa'run Leipzig Fuan nedeniyle Berlin'egeleceğini vebu arada Dışiş- leri Bakanlığı'nda da görüşmelerde bulunaca- gjıu belirttiğini bUdirmiştir:' 40Tı vtBana beşında bir Türk paşaa, Ahnan- ya'mn Ankara Büyukdffei Von Franz Papen üe sıksık istanbnTda buluşurdu. Görüşmelersa- atlerce sürerdi Bu görijşmelerde zaman zaman Elçük Müs- t |esan Hilger dc bnlu- •nrdu. Bu paşanın adı Nuri, soyadı da Killigil'di. Buyukelçi Papen Ue Nuri Paşa arasındaki konuşmalann konusu Alman ordulannın Sov- yetler'e saldınsıydı. O sıralarda Alman- lar, Nuri Paşa aracılıgı üe Türkiye'deki ırkçınk- Turancılık düşlerini canlandırmaya çalışı- yoriardı. VVoerman in gizli ya- zısı bu görüşmelerin amacını da özetlemek- teydü: "Sayın Buyukelçi Von Papen, Nuri Paşa'- nın Pan-Turancıük ön- cülerinden biri olması nedeniyle kendisini Ber- lin'e gelışinde karşıla- mam ve pasaya eşlik ederek, yapılacak gö- rüşmelerde Sayın Dışiş- leri Bakanımızın kendi- si Ue bu konu üzerinde özel treninde konuştuğu Musteşar Hilger'in bu- lunmasını sağlamamı ıs- temiştir. Sayın Hilger'- in önümüzdeki günlerde Berlin'e geleceği de ha- ber alınmıştır." Woerman, 17 Eylül 1941 giinü "U St. S. Pol No: 88" sayılı gizli raporunda şu değer- lendirmeyi yapıyordu: "Enver Paşa'nın kardeşi ve Pan- Turancıhk hareketi öncüsü Nuri Paşa Ue 11 eylül tarihinde bir görüşme yapmıştırn. Nuri Paşa'nın bana açtığı fikirleri Anka- ra'daki büyükelçüiğjmizin gönderdiği rapor- larla dagenel hatlanyla bilinmektedir... Bu göruşler asağıdaki şekilde özetlenebilir: 1- Pan-Turancılık hareketinin amacı bu- günkü Türkiye sınırları dışmda kalan Türk halklanna özgür bir devlet yapısı kazandır- maktır. Yani, bu bölgeler Türkiye tarafın- dan alınmayacak, fakat siyasal olarak Tür- kiye'ye bağlanacaktır. 2- Nuri Paşa'ya göre bu halklar ilk plan- da bugüne kadarki Sovyetler Birliği sınırla- rı içinde kalan ve Kuzey Iran'da (Azerbay- can'da) yaşayan Türk soyundan gelen halk- lardır. Sovyeller Birliği'nde oncelikli olarak Azerbaycan ve Azerbaycan'ın kuzeyinde yer alan Dağıstan talep edilmekte, ayrıca Kınm ve Volga Irmağı Ue Urallar arasında kalan, yukanda kuzeye çıkarak Tatar Sovyet Cum- huriyeti'ne kadar uzanan bütün_bölgenin ta- mamı istenmektedir. Bu arada bu bölgeler- de yaşayan Türk halklannın bazı yörelerde çoğunJukta, bazı yöreierde de azınlıkta ol- dukları kabul edUmektedir. Bolgelere ayrı- ca bütün Türkistan topraklan katılmakta ve doğuya doğru bir sınır çizilmeyip açık bıra- kılmaktadır. 3- Benim, Atatürk'ün sivasetine uygun olarak Türkiye'nin tam bir nülli devlet ola- rak kalacağı ve bugünkü devlet sınırları dı- şında herhangi bir bedefi olmadığı şekliıı- deki karşı görüşlerimi Nuri Paşa (Ataturk'- ün düşüncelerinin bir zorunluluk siyaseti ol- dugu ve gerekçesinin de Sovyetler Birliği'- nin yaıattığı korku olduğu) biçiminde ya- nıtlamıştır. Almanya Ue birlikte ve özellikle de Sovyetler Birliği'nın parçalanmak uzere olduğu şimdiki konumumuzda da bu gerek- çe kalkmış. Aynca daha önce de belirttiğim .Iman gizü belgelerine göre Nuri Paşa, Atatürk'ün Doğu sorunuyUt ilgtti düşüncelerinin bir zorunlutuk siyaseti oiduğunu ve gerekçesinin de Sovyetler'in yarattiğı korku oiduğunu düşünmektedir. Nuri Paşa'ya göre arttk AzerbaycanH, Dağıstan % aynca Kvrun ve Volga Irmağı üe Uraüar arasmda kalan bölgenin tamamtnı siyasi olarak Türkiye'ye bağlamamn zamam gelmiştir. gıbi bu Türk çabalan terıtoryal amaçlı de- Ülmiş. 4- Kendısinin bu gönişleri için öncelikle Turk hükümetinin ve Türk halkının kaza- nılması gerektiği biçimindeki karşı görüşü- mu de Nuri Paşa (Bütün Türk halkının bu görüşlerden yana kazanılabUeceğini ve uy- gun zamam gelince bu duşunceleri kendi dü- şüncesi olarak benimseyecek bir hükılmetin Uctidan kesinlikle ele geçireceğini) söylemiş- tir."- Alman diplomat, Nuri Paşa'nın hükümet- le Uişkilerini de sonışturur... Nuri P«şa, Baş- bakan Ue gönıştugunu d« söyler. Raporn okamaya deram edelim: "... Bir soru üzcrine Nuri Paşa, kendisi- nin şu anda Türk hükümetinden gizli hare- ket etraediğini de vurgulayarak, Berlin se- yahatine çıkmadan önce Başbakan'ı ziyaret ettiğini ve Başbakan'ın da kendisinin plan- lanndan haberdar olduğum^ bUdinniştir. Ben de bu arada Nuri Paşa'nın Türk büytf- kelçUiği tarafından kusursuz biçimde takdim edildiğini de belirtmek isterim." "Nuri Paşa siyasetin içinde de göhinmu- yordu. tş havatına atılmış, Haliç çevresin- dc bir fabrika açmışu. Ama yine de Turki- ye'de Turancriıgın önderlerinden biri savı- hyordu. Pmşa, 48 yaşın- daydı. Alman diploma- b VV'oerman, daha son- ra raporunda şu defer- lendirmeji yapıyordu: "1- Nuri Paşa, Al- raanya ve Türkiye'nin ittifak kurmaları haün- de Sovyetler Birliği'rün yıkılarak, bu planın ger- çekleşmesinin kesinlikle mumkün olduğu görü- şundedir. Bu konuda gerekli kamuoyu oluş- muştur ve Sovyetler Birliği'nde bu yönde ge- rekli askerı başarıların elde edilmesi durumun- da Türkiye, Almanya Ue ıttıfak kurmayı kesinlik- le kabul edecektir. 2- Bu düşuncelere Turkiye'de hangi çevre- lerin kaiıldığı konusun- daki soruya Nuri Paşa (ordunun büyük bir kıs- rnının bu duşüncelerden yana oiduğunu söyle- miş) ve gerektiğinde bu konuda önemli bir rol oynayacak Kafkasya cephesinde kornuta yet- kisine sahip akrabası olan bir generalin adını vermiştir." Nun Paşa'nın "Ge- rektiğinde bu konuda rol oynayacak Kafkasya Cephesi komuta yetkisine sahip" dediği general de eoiştesi Kazım Orbay'dı. Alman diplomat raporunu şöyle siirdü- rüyordu: "Nuri Paşa, Almanya'run bu konuda haar- bk olarak yapabUeceği yardım komısundaşun- ları söylemiştir: a) Türk halklannın yaşadığı bölgelerde, yö- netim yerli ve Muslümanhalkaverilmeüdir. Bu konuda şu andaki koşuUarda akla ilk gelen Kı- nm'dır. b) Türk soyundan gelen savaş tutsaklan ay- nlmalı ve 1. DünyaSavaşı'nda olduğu gibi özel bir kampta toplanmalıdır. Bu konudaki en ba- sit ölçü, Uk aşamada, Muslüman savaş tutsak- lannınbu yoUabir araya toplanmasıdır. Daha sonrabu tutsaklar arasmdan Pan-Turancılık ha- reketi icin özel bir birlik oluşturulacaktııf Alman diplomat Woennan, Nuri Paşa üe neierkoousulduğaııudabakanlıgınaşöylebil- diriyon "Nuri Paşa, her ne kadar içtenlikli ve dost- ça da olsa Birinci Dunya Savaşı'nda bazı Al- manlann takındıldan tutumları eleştirmiştir. Yüz binlerce Türke mezar olan Gelibolu zafe- rini, Almanlann kendUerine mal etmelerini Türklerin hiç de hoş karşUanıayacakiannı di- le getirmiştir. Yeni kurulacak Türk-Alman iş- bırliğinde bu tür hatalardan sakınılmalıdır. Nuri Paşa, Arap politikası konusunda Tür- kiye'nin yalnızca Suriye sınırında bazı düzelt- rneleryapmayı arzuladığı ve özdükJede Irak sı- nınna kadar bütün Bağdat demiryolunun Türk sınırları içinde kalması gerektiğini söylemiştir. Nuri Paşa, aynca Arapiann devlet kunrta ye- teneklerini pek yeterli görmemektedir. Fakat buna rağmen bir Arap ülkeleri birliği kurulma- sına çalışılmalıdır. Ama bu birliğe Suudi Ara- bistan ve Yemen'ın katılmaları gereksizdir. Bu şekilde Mıstr da farklı bir cerçevedeele alınma- lıdır. Kendisıne göre böyle bir Arap birliğinin oluşturulması harikulade bir düşeş olacaktır. Buarada YahudUereyakınSuıiye'yigörmezlik- ten gelmiştir. Ne olursa olsun, kurulacak böy- Nuri Paşa, Turan planlannı Alman Buyukelçi Von Papen'e (sagda) aklanyor; raporlar ise Nazi hükümetinin Dışişleri Bakanı Von Ribbentrop'a (solda) ulaştınyordu. Almanlar Türkiye'deki Turancılık hareketleri için bir irtibat subayı da atamışlardı. le bir Arap ülkeleri birliğinin sırtını Türkiye'ye dayaması ve Türkiye aracıhğıyla Almanya'ya müttefık olmaa gereklidir' VVoerman, 17Eylül 1941 tarihM raporundan sonra27eyml gunii ildnci raporunu dayaapDı- sişleri Bakanlığı'na gonderiyor. Rapor şöyle başlıyon "11,18 ve 25 eylül tarihlerindePan-iurancüık hareketi öncusu Nuri Paşa Ue gonışmelerdebu- lunmuştum. Bugörüşmelerin ikıncisı Buyukel- çi Von Papen ve elçüik Musteşan Hilger üe bir- likteyediğimiz öğle yemeğindegerçekJeşmiştirr "Raporda Nuri Paşa Ue Ugili şu bügikr veri- Hyon "Nuri'nin kimliği hakkında, öncehklegenç- liğini ağabeyi Enver Paşa'nınetkisi alünda ge- çirdiğini soylemek gerekir. Enver Paşa'nın ken- disi dePan-Turanalık hareketinin ilk önculerin- den biridir. Enver Paşa, Türklerin çöküşünden sonra geçici olarak Moskova'run bizmetine gir- miş ve 1921 yılmda Turkistan'da Bolşeviklere karşı savasta vurutaıuştur. Nuri Paşa, subayolarak Trablusgarp'ta Ital- yanlara ve Birinci Dünya Savaşı'nda da Kafkas- ya'da Ruslara karşı savaşmıştır. Şu anda eili yaş- lanndadır ve görilldüğu kadan Ue Turkiye'de hali vakti yerindedir. Nuri Paşa, bir fabrika sa- hibidir. Kendirinin Turana fikirleri romantik biçimde Enver Paşa'yı anımsatmaktadır!' Pan-Turanahk akunı Alman gizli bdgeierin-• de şoyle degeriendiriliyor. VVoerman'ın degerlendirmeierini okuvahm: "Pan-Turancılık dusuncesınin teşvık edılme- sinin Aiman çıkarlanna uygun düşup duşme- diği konusundaki sorunuzun değerlendirilme- sinde bence daha çok şu andaki taktık çıkarla gercek praük uygulamadaki çıkar arasında bir aynm yapılmaiıdır. Şu andaki çıkar konusuna gelince: Türkiye 1 nin Pan-Turancı duşuncelerini sadece Alman- ya Ue federatif bir ilışkide gerçejdeşurebUeceğı açıktır. Bu nedenle Pan-Turancı bir Türkiye zo- runlu olarak Almanya taraftan bir Turkiye ol- malıdır. Bu Pan-Turancılık duşunceleri aynı za- manda da So% r yetler'in sırtından Türk emper- yalizmi anlamına da gelmektedir. Butün bun- lardan yola çıkarak, Pan-Turancı düşünceler, değişik bir tutum gösteren bugunkü Turk hu- kümeti degözönüne aünarak, enazından şün- düik dikkatle incelenmelidir. Türkiye'ye bağü yeni Türk devletlerinin ku- rulması hususunda değişik açılardan baküma- lıdır. Bu arada Pan-Iurancüık duşuncesındeyer alan, örneğin petrol bölgesi Musul, Batum ve Bakü UeTrans-Kafkas>abölgesinin ahnması gi- biTürkiyetopraklannın gerçekten genişletilme- si gibi planlan bir yana bırakıyorum. Gerçi Türklerin Musul bölgesini yeniden kazanma- ları bizim petrol çıkarlanmız nedeniyle elbet- te desteklenemez, fakat belki katlanılabilir. Ama Batum ve Baku bölgelerinin Türklere bı- rakılması kesinlikle söz konusu olamaz. Aynca, bana göre Türk haJkJanrun kanşık olduğu Kafkasya ve Ural-Volga arasındaki böl- geyle Hazar Denizi doğusunda yer alan Tür- kistan bölgesi arasında buyuk bir fark vardır. Sovyetler'in yıkılmasından sonra eski impara- torluğun geniş topraklan yabancıiarm değil Al- manlann etkisine girmelidir. Eğer Trans- Kafkasya ve Ural-Volga arasında politikalaıı- nı Türkiye'ye göre yönlendirecek ve böylece de- ğişen politikalardaki tutumlarda halen bütün güçlerin talip olduğu Türkiye'ye bağh olacak devletlerin kurulması, bizim çıkarlanmıza uy- gun değildır. Fakat Türkistan için durum farİc- hdır. Eğer Sovyetler Birliği yeterince zayıflatı- hr ve tngUtere Hindistan'dan çıkartUmazsa, el- bette ki Jngüiz empaya&znû ekonomik yönden büyuk gelecek vaat eden ve Türk-Sib Demiryo- lu Ue ancak ulaşılabUen bolgeleri de ele geçir- mek isteyecektir. Bu ulkeler, coğrafı konumla- nndan dolayı gelecekte de AJman hâkimiyeti bölgesineginnemelctedir. Bunedenle buralarda Türkiye taraftan Türk devletlerinin kurulma- sı desteklenebilir..:' Nuri Paşa, Russavaş nıtsaklanndan Müshi- man otanlannın ayrı kamplarda toplanmala- naı vebunlann Pan-Turana hareket için savaş birlifi olarak knUamlmalannı ooennişti. Alman Turancılık masası Von Papen: Nuri Paşa'nın önerilerini uygun buluyorum A I D.St.g.Ml.U.VO Berlln.aor IcOar > > ı I Ü : ı • 1 ı r H blıber folcaaâea »ernnjaaat mrden. 1} Caaonltor von H>-Dtlg, dar'VAA üel «ar( let tur toircuuog Mnrl raactia'e « 3 ı der pajıtuTRtılrobec rntga lsa Aua«ir*.lce A«l alnberufco «ordaA. lr trlrrt blor vor uaelofttllch sa 29.<*tober aln. ta lai bsabalcbtlrt, aladaıin 9in Konttaa r-Jr dltaa fns« laa La&aa ra nıfon. 1) Daa OKf lBt scbalr- rord«r, jıu "muu tUMal W* alo« Aoaaendoruıe dar uırssvsaalfiOT jr« eobaaaadanlaelıen rcu&amlıen. İ lman Dı- şişleri Ba- kanlığı'nın Türkiye Ue ilişküerınden so- rumlu Musteşar Yardımcısı Dr. Emst VVoerman, 28 Ekim 1941 günkü raporunda şu de- ğerlendirmeyi yapı- yor: "trtibat subayı olarak cepbede bu- lunan Elçi Hentig, Nuri Paşa ve Pan- Turancüık ile ilgili konulan yurutmek uzere Dışişleri Ba- kanlığı'nda bir go- reve atanmıştır. Kendisi tahminen 29 ekimde burada olacakbr. GeJdigin- de bu konular için bir komite kurul- ması duşunülmek- tedir. Ordu Komutanlıgı'ndan, Türk ve Muslüman savaş tutsaklan- nın aynlması için hazırlık yapması istenmiştir. Talimala uygun olarak Buyukelçi Von Papen'e Türk aükümeli- nin savaş tutsaklannın aynlması konusunda nasıl bir yaklaşım gos- terebilecegi sorulmuştur. Elçi Papen bu konuda şunlan söylemiştir Nuri Paşa'nın Pan-Turancıhk hareketi içinde oynadığı role Uiş- kin olarak kendisi tarafından yapılan, savaş tutsaklannın organı- zasyonu ve eğitiminde kendisinin buyük ölçüde yer alması öneri- Botaonaftar TOD Pspeı. lel »elauD£agaaBaa tafragt vle- tlcft üle TarmoctıafieiLBniDSvı 4er rrvfla <3< Auaaood«ruDe ûta- Arlc&3Eefaı«eaer ttellftfl aUrda. Dotscbı XrT von Pepen bat d"=u folgendaa alı^aLelll: -BASUgllrtı İT Holle Uurl Paaaa In âar l»rtarenl- actictı toaccıuı.' '«furnorte lch der aalsar1A lt gp«ach- teo VorschlAg^ l*url Pasa wı 0er Qrcn&l»ııtl2a ocl Ğrr Slcotuıı* ^ c ı>rl^C3Sefnoeaııanetarlala und tial 4asa~< InatrjKtloıi -«r-^?lîllcn iu &ctelluan. lch bln alrt- ÎOrt laclıe Pcclrnaıc nlchta d*gc^nt Itftben • lrd, dcrn UO }rbe üerelta Ibrnı S?rar Uöer cln*- ^r-rk'm« ^racclll, tera »lr ül ln ûootlerl eam uc 1 Pcclenag su1 * tlnrlcötwıc closr panuır nl«crwn PTQpaeax Oaatalla uı Berlln uctor *«lluBg otfcr jetalllintfifi *vl Paacfıa'a atelleo aordc. Clc Antaorl hlr-rzu ataht ooolı 9) Naetl ültt«llufic clce Uotacttafleı?T3o Papen lat âer jatıt an d«r Fraıılralac tellaoiıacoda C«ı»ral a.fi, H.OİT Ertllet eloe fflbrcDâe Paraf'r UcnJıclt ( raoisehen Doaeguog, Erkllot *lrd jaicb aur Varadaaı Papen'a naob Abachluaa aplnar Frootrelaa aurs-ıcbcai 6) Ialt«ra Maaanatıaen arfolaren «orort aatfl faa «aotlt'a. (ges.J *o«raann 4) üotndırtrtor von Pap?u lt% lorner dl« Frr- legt «ordcn, *lc alrjT onrh oelner Analrht 410 Woermanın 28 Ekim 1941 tarihli raporu •••• ası da aktanbyor. sini uygun buluyo- rum. Bu konuya Türk hükümetinin karşı çıkmayacağın- dan eminim. Çünku ben, Sayın Saracog- la'na daha önce Türk soyundan ge- len savaş tutsaklan- nı özel kamplara yerleştirmeyi planla- dığımızı söyledim. Elçi Von Papen'e ayrıca Berlin'de Nuri Paşa'nın yö- netiminde bir Pan- Turancılık propa- ganda merkezinin kurulması konu- sunda Türk huku- metinin tavnnın ne olabilecegi konu- sunda fikri sorul- muştur. Bu konuda henuz bir yanıt gel- memiş olup kendi- si uyarılmışür. Sayın Elçi Von cepbe gezisine katı-Papen'in bttdirdigine göre, şu anda lan General Husnu Emir Erkilet, Pan-Turancılık hareketinin önde gelen adlanndan biridir. Sayın Erkilet, cepbe gezisınden sonra Elçi Papen aracılıgı ile beni ziyaret edecektir. Hentig gelir gelmez konu Ue ilgili yeni girişimlerde bulunula- caktır." Woerman, raporunu dışişleri bakanına sunuyor Turancılık için hemen Alman Masası kuruluyor. Paşa Rus savaş esirlerinden Muslüman olanlann ayn kamplarda toplanmasun ve bunlann Pan-Turana hareket için savaş birliği olarak kuüanılmasmı önermiştL Woerman bu öneriyi şöyle degertendiriyor "OKW (Ordu Başkomutanlığı) Savaş Tut- saklan Bolümü başkanının bUdirdiğine göre Reicfa RosenbergOKW"yebu konudaki talebini Uetmiş bulunmaktadır. OKW, böyle bir aynmı şu anda yapacak durumda değüdir. Fakat iler- de, Rus tutsaklanmn ırk ve mUliyetlerüıe göre • aynmına başianıayı planlamaktadır. Aynca Dı- şişleri Bakanlığı'nın, Rus tutsaklan arasında- ki Türk uyruklu ve Müsiüman tutsaklann ay- nlması konusundaki talebi de uygun karşUaya- caktır. Bu konuda OKVV Ue resmi olarak görüşebil- mek için yetkiricaedümektedir. Bu konunun gerceklesmesine kadar, hiç şüpheyok, aylarge- çecektir. Nuri Paşa, Türk halkJannın yaşadığı bölge- lerin yönetirninin_yerliJürk ve Muslüman hal- kaverilmesini arzuetmektedir. Bu koşuUarda gunümüz konumunda akla Uk gelebilecek Kı- rım bölgesidir. Bu isteğin, OKW*yeaskeri olarak elegeçiri- len bölgelerinyönetimineyerli halkın katılma- sındaTürk soyundan gelen ve Muslümanolan halkın doğal olarak, dikkate aiınacağı şeklin- de Uetilmesı önerüir ve bu hususta VLR Gross- kopf aracüıği Ue Reich Bakanı Rosenberg Ue te- masa gecilipgecUmemesi konusunda karar ve- rilmesı rica olunur..." Ahnan diplomat bu önerüeri degerlendiniik- ten sonra şu gorusunü de bildirir "Bu önerilere olumlu yanıt ve- rilraesi halinde, Nuri Paşa'nın Pan-Turancılık düşünceleri açı- sından taahhut altına girmiş olunmaz. Ayrı- ca, Muslüman savaş tutsaklan- nın aynlması ve ele geçirilen do- ğu bölgesinde Muslüman hal- kın yönetime ka- tılması, bizim tslam ve Doğu politikalanmız açısından da özelliLle saiık ve- rilir." Nuri Paşa'nın Berlin'de bir Pan-Turancüik propaganda merkezi kurul- ması yolundaki istegini de Alman diplomat şöyle değerlendiriyor: "Pan-Turancüık hareketinde, Nuri Paşa biz- zat kendisinin faal bir rol ovnamasını istemek- tedir. Bunun yanında Türk soyundan gelen Muslüman esir kamplannın kuruhnasından sonra, bu insanlardan oluşan malzemenin or- ganizasyonunda herhangi bir şekilde yeralmayı duşünUyor. Bunu Turk hükümetinin ustü ka- paiı izniyle yapacağını da düşünmektedir. OKVV Ue bu konuda da Uk planda baglayıa ol- mayanfikiralışverişındebulunabümek içinyet- ki verihnesi rica olunur. Aynca Nuri Pasa, Berlin'de kendisinin ve ar- kadaşlannın katılacağı bir Pan-Turancüik pro- paganda merkezinin kurulmasını düşünmek- tedir. Bu konu şimdilik bir kenara bırakdma- üdııf VVoerman, önerDerinin bemen benimsenıne- sini bddeyen Nuri Paşa'nın birazdüş kınkflgma ugradıgını da raporuna eklryor. Hitler'in Ankara BüyükdçUigi Nuri Pasai dan umuthıdur. Ahnan diplomat Oişldlern sür- diinUmesini isier. Yine VVoerman imzalı, 27 Eylül 1941 güa we 905 sayıb rapora da kısaca göz atahm: "Sizden Nuri Pasa Berlin'den aynlmadan önce(UstS. Pol. Nr887nolu ve 26 eylul tarihli notumabakııuz) kendisi Uetekrarüişki kurma- nızı ve o ana kadar Sayın Dışişleri Bakanı her- hangi bir talimatta bulunmaraışsa, kendisine şahsen Berlin seyahatının çok yararlı oiduğu- nu ve bizi çok memnun ettiğini söyleyerek se- lamlanmı üetmeniziricaederira Aynca bizimle olan temasmı büyükelçimiz Von Papen aracı- hğı Ue sürdürmesini rica ettiğimi de belirtiniz. Muslüman ve Türk soyundan gelen savaş tut- saklan konusunda herhangi bir kararverilirse, kendisıne Ankara Büyukelçiliğirniz aracüıği Ue hemen bilgi verilecektir. Kendisinedesöyledi- ğim gibi konu uygun görülmektedir. Sizden diğerbir ricam da son göruşmemiz- de bana hayal kınklığına uğramışgörünen Nuri Paşa'yla, bize guvenini koruyacak, fakat ken- disinekarşı herhangi bir taahhut altınagirme- yecek şekilde UişkUeri yürütmenızdir!' Alman gizlibdgeieri arasında 29 Eylül 1941 tarihli bir not göze çarpıyor. Alman Dışişleri Bakanlığı'ndan Von Grote şu notu yaayor "Nuri Paşa bugün beni ziyaret etti. Kendisine hemen Müsteşar VVoerman'ın ve- da selamlannı Uettim ve kendisiyle Sayın Wo- erman'ın arzuettiği şekUdegöruştüm. Nuri Pa- sa haberi üettiğim için teşekkür etti ve Saym Müsteşann kendisini veda ziyareti nedeniyle kabul edebUmesi halinde memnuniyetle kabul edebileceğinı Uetmemiricaetti. Nuri Paşa, bundan sonra Türkiye ve Alman- ya'nın politik veekonomik alaniardayoğun bir işbirhği yapmasının gerektiği konusunda genel olarak görüşlerini aktardı. Düsüncesine göre, eğer Ingiltere'ye kesin bir darbenin vuruhnası isteniyorsa, Hindistan'a saldırmak gerekhdir. Hindistan'agiden yol, dağlık Afganistan'a na- zaran, uzaküğin fazla olmasına rağmen Doğu Törkistan uzerinden, buradaki Turk halkının da desteği Ue çok kolaydır. Nuri Paşa, ayncabi- zimlede temasıru sürdüreceğine söz vermiştirT 10 Ekim 1941 tarih ve DG Pol. îsr 16 sayılı not, Turanalık hareketi için Almanlann kolla- nnı sıvadıkJannı kanıthyor, notu okuyalım: "Birkaç gun önce telefonla sayın elçi Rinte- len'e, Sayın Dışişleri Bakanı'run talimaü üzerine Nuri Paşa\« Pan-Turancdik harekeü için Dışiş- leri Bakanlığı'nda bir irtibat personelinin atan- rnası konusunu Sayın Musteşar VVoerman'ın geri dönuşüne kadar bekletilmesini sahk ver- dim. L.R. Melchers'ıngörüşünegöre bu konu- da en uygun kişi elçi Von Hentig'dir. Elçi Rinteien'in bugün bana bUdirdiğinegö- re, WwiHidıu-Sayın Dışişleri Bakanı'nın konu Ue (Arkaa 17. Sayfada)