Katalog

CUMHURÎYET/6 DİZİ-RÖPORTAJ 23 KASIM 1990 Balkanlar'daki komşumuz, giderekyayılan ekonomik vesiyasi huzursuzluğun tehdidi altında Bulgaristan iflasın eşiğinde Doğu Avrupa Ne Durumda? Gözlemciler, Bulgaristan'ın içinde bulundugu krizden kurtulabilmesi için bir mucize gerektiğini belirtiyorlar. İç kargaşanın yayılması durumunda ülkenin kanlı iç hesaplaşmalara sürükleneceği belirtiliyor. SEMİH ÎDİZ ANKARA — Doğu Avrupa'da 1989 yı- bnda yaşanan "devrim dalgasının" fazla zaman geçmeden sardığı ulkelerden biri de Bulgaristan'dı. Ancak geriye bakıldığında, "Balkan geri kalmışlıgı" içindeki 9 milyon nüfuslu bu küçük ülkenin değişim süreci- ne bu kadar erken kapılması açıkçası bek- lenmiyordu. Ne de olsa ortada, bir Polon- ya veya Macaristan misaJi, açık toplumsal huzursuzluk belirtileri yoktu. Görülen iç çalkantılar ise Türk azınlığı- na karşı 1984 yılından beri uygulanan acı- masız asimilasyon politikasından kaynak- lanıyordu. Bu çalkantılar, halk arasında çe- şitli yönlerden hissedilirken, asimilasyon politikasuun ülkede değişimin "katalizörii" olacağı inana fazla yaygın değildi. Başka bir ifadeyle, Doğu Avrupa'daki karşıtları tck tek düşerken Bulgaristan Komünist Partisi'nin 35 yıldır tartışmasız lideri olan Todor Jivkov'un yeri sağlam görünüyordu. Ekim ayı geldiğinde Sofya sokaklarında karşılaştığınız sade vatandaşa, "Jivkov 5 hafU sonra gidiyor" diyecek olsaydınız, büyük olasüıkla önce telaşla etrafına bakar, sonra hızla yanımzdan uzaklaşırdı. "273 sa- yıiı yasa"yı uygulayan tçişleri Bakanlığı'- na bağlı "6'ncı şube" polislerinin cirit at- tığı bir ortamda "tehlikeli kişi" olarak al- gılanırdınız. Türklerin haklarau telaffuz et- mek ise kurulu polis devletinde hemen he- men imkânsız gibiydi. Ancak beklenmeyen gerçekleşti ve 11 Ka- sım 1989 günü dünya basını, işbaşında en uzun süre kalmayı başaran komünist lider Todor Jivkov'un da sonunda, "duvarda- ki yazıyı okuyarak" bir gün önce sessızce istifa ettiğini bildirdi. Ardjndan da bu "kansu saray darbesinin" miman, Polit- büro'nun asli üyelerinden Dışişleri Bakanı Petar Mladenov'un Komünist Parti Genel Sekreterliği'ne getirüdiği duyuruldu. Mladenov'un ilk açıklamalarında, Turk azınlığı konnsunu dile getirmekle beraber, rcform gereğinden söz etmesi halk arasın- da o güne kadar açığa vurulmayan beklen- tileri pekiştirdi. Böylece Bulgaristan da "kervana katüarak" diğer Doğu Avrupalı müttefikleri gibi demokrasi arayışının içi- ne girmiş oldu. Meydanlann bu çerçevede göstericilerle dolması ve sayısı tam biline- meyen muhalif gruplann sokaklara dökül- mesi artık an meselesiydi. Ancak, ilk günün hevesleri Bulgaristan'ı bugün çok farkh bir konum içinde buluyor. Değişim sürecine girilmesinden bir yıl son- ra Bulgaristan bugün tam anlamıyla bir si- yasi kaosun ve ekonomik iflasın eşiğine gel- miş durumda. Jivkov rejiminin "tarihin çöplügiine" sevk edilmesi üzerinden geçen süre içinde ülkedeki kanşıklık ve istikrar- sızlık, dinmek yerine alabildiğine artmış bu- lunuyor. 44 yülık bir aradan sonra geçen haziran ayında gerçekleştirilen Ülkenin ilk serbest seçimlerinde oylann yuzde 57'sini alarak 400 sandalyeli meclise 210 milletvekili sok- mayı başaran Sosyalist Parti bugün ciddi açmazlarla karşı karşıya. Seçimler, Başbakan Andrei Lukanov'a, ekonomik liberalleşme politikasını uygula- mak için istediği istikrar ortamıru sağlaya- cağı yerde, toplum içindeki kutuplaşmanın daha da artmasrna neden oldu. Ülkenin kır- sal yörelenndeki muhafazakâr birikim, da- ha önce adı Komünist Parti olan Sosyalist Parti'ye seçimlerdeki başansını garantiler- ken, radikal eğilimlerin hâkim olduğu baş- kent Sofya'da geniş kitleler seçim sonuçla- rını başından beri kabul etmediler. Bu çerçevede, özellikle ögrenciler arasın- daki militan antikomUnistler seçim sonuç- Mladenov, 6 temmuzda istifa edince yeri- ne ağustos başında meclisten 289 oy alan 55 yaşındaki felsefe profesörü Jelyu Jelev seçüdi. Jelev'in DGB lideri olmasının, sos- yalistlere karşı duyulan derin antipatiyi ya- tıştu-acağı sanılıyordu. Ancak beklenen ger- çekleşmedi ve yeni devlet başkanırun yumu- şak ve hoşgorülü kişiliği, muhalefetin hü- kümet ile işbirliğine girmesini sağlayama- dı. Jelev'in seçilmesi ülke çapında gösteri- lerin yayılmasıru da engelleyemedi. BugUnkü dunıma bakıldığında, Sofya'- nın Nevski meydanında bir araya gelen 10 binlerce muhalefet destekçisi, 11 Kasım 1989 ve bunu takip eden günlerde olduğu gibi artık eski rejimin çökuşünü kutlamak için toplanmıyor. Hükümete olan tepkinin en sert biçimde dile getirüdiği bu gösteri- lerde, halen iş başında olduklarına inanı- lan komünistlere karşı duyulan nefret atı- lan sloganlardan anlaşılıyor. Son olarak 18 kasımda Nevski meyda- eder" ifadesine yer vermişti. Bu nedenle, hükümetin ekonomik prog- ramına da destek veremeyeceklerini belir- ten Beron, halen gelişmekte olan bir mu- halefet olarak koaüsyon riskini ancak kilit bakanlıklann kendilerine verilmesiyle göze alabileceklerini belirtiyor. Bu koşula ise sos- yalistler yanaşmıyor. Bu açmaz, Başbakan Lukanov'u ciddi bir ikilemle karşı karşıya bırakmış bulunu- yor. Ekonomik liberalleşmeye yönelik kap- samlı bir piyasa ekonomisi programını yü- rürlüğe koymak isteyen Lukanov, bunu an- cak muhalefetin desteğini aldıktan sonra yapabileceğlni belirtiyor. 11 ekimde Lukanov tarafından meclise sunulan ve ülkeye davet edilen ABD'li da- nışmanlann önerilerinden de yararlarularak hazırlanan hükümet programında ağırlık özelleştirme, yeni bir bankacılık sistemi ve rekabete veriliyor. Programda ayrıca özel sektörü kısıtlayan yasalann kaldırılması, Bu karanlık tablo karşısında Bulgaris- tan'ın dış kredi temin etme olanakları da kısıtlı çiinkü hükümet baharda ülkenin 10.8 milyar dolara ulaşan dış borcuna ilişkin ödemeleri gerçekleştiremeyeceğini açıkladı. Eylül ayında katıldığı IMF ve Dünya Ban- kası'ndan ise Bulgaristan'a yonelik acil yar- dım şu anda ufukta görünmuyor. Dış ticarete gelince, bugüne kadar ihra- catının yüzde 80'ini Doğu Bloku ülkeleri ile gerçekleştiren Bulgaristan'ın uluslararası piyasalarda kalite açısından rekabet gücü bulunmuyor. Üçüncü Dünya ülkelerine dü- şük fiyatlarla yapılacak ihracatın ise içer- deki krizin giderilmesine herhangi bir kat- kıda bulunacağı sanılmıyor. tflasın eşiğinde Kısacası gözlemciler iflasın eşiğine gelen Bulgaristan'ın bu kısır döngüden çıkabil- mesi için bir mucizeye gereksinimi olduğu- Plevne . Sofya 0 BULGARİSTAN B u r Bulgaristan'da sokak gösterileri artık gündelik hayatın bir parçası haline gelmiş durumda. lan açıklanır açıklanmaz Sofya Üniversi- tesi'nde gösterilere başladılar. Uluslarara- sı gözlemcilerin aksini bildirmelerine kar- şın seçimlere hile kanştırıldığını iddia eden öğrenciler ile yandaşlan aynı zamanda, şu- bat ayında yapılan parti kongresinde genel sekreterlikten ayrılıp sadece devlet başkan- Lğı görevini üstlenen Petar Mladenov'un da istifasını fetediler. Değişim sürecine kapıyı aralayan kişi olmasına rağmen "Jivkovcu" olarak görülen Mladenov, aralık 1989'da göstericilerin üzerine tank göndermekle de suçlanıyordu. Aynı sıralarda yine başkent Sofya'nın ya- nı sıra Razgrad, Şumnu ve Kırcaali gibi kentlerde yapılan ve esas gücünü kırsal yö- relerden çeken Sosyalist Parti lehine gös- teriler ise toplumsal bölünmüşlüğü simge- ler nitelikteydi. Bu gösterilerde Sosyalist Parti ile muhalefeti çatısı altında birleşti- ren, Demokratik Güçler Birliği (DGB) ta- raftarlan arasında çıkan çatışmalann kanlı bir şekilde büytimesi çoğu kez polisin mü- dahalesiyle engelleniyordu. Tabandan gelen baskılara dayanamayan nında toplanan 120 bin göstencinin, bir yandan Başbakan Lukanov'un istifasını is- terken diğer yandan "komünist domuzla- ra ölüm" gibi slogan atmaları bu nefretin boyutunu açıkea sergiliyor. Sonuçsuz telkin t __ Jelyu Jelev'in Sosyalist Parti ile koalis- yona girmesi için DX3B*ye yaptığı çağrılar ve telkinler ise bugüne kadar sonuçsuz kal- dı. 12 kasımda iki tarafla 4 saatlik bir gö- ruşme yapan Jelev bu konuda herhangi bir ilerleme sağlayamadı. DGB liderliği sırasın- da, Başbakan Lukanov'dan gelen önerile- re rağmen böyle bir koalisyona Jelev'in de yanaşmadığı bu çerçevede sık sık anım- satıldı. Jelev'den DGB liderliğini devralan Pe- tar Beron'a göre koalisyona gırmeleri du- rumunda bu, kendilerini Sosyalist Parti 1 nin içinde erime tehlikesi ile karşı karşıya bırakacak. Geçen günlerde Bulgaristan'da yayımlanan günlük "Duma" gazetesine bir demeç veren Beron, "sosyalistkrie kardeşçc kucaklaşmamız mnhalefet olarak bizi yok toprak reformunun yapılması ve dış yatı- nmlarla ilgili yasaların yürürlüğe konması öngörülüyor. Likanov'a göre böyle bir kapsamlı prog- ramın başarı ile uygulanması için muhale- fetin desteği şart. Körfez krizirrin patlak vennesi ise çoğu Doğu Avrupa Ülkeleri gibi Bulgaristan açı- sından da büyük talihsizlik sayılıyor. Sov- yetler BirliğTnin daha önce sübvansiyonlu olarak gönderdiği ucuz petrol sevkıyatını yüzde 30 oranında azaltması ve Körfez krizi nedeniyle uluslararası petrol fiyatlannın artması Bulgaristan'ı ciddi bir yakıt sıkın- tısı ile karşı karşıya bıraktı. Mevcut ekonomik kriz ortamında 1989 yılında yerinde sayan sanayi büytimenin bu yıl yüzde 10 oranında gerilemesi bekleniyor. Sanayi uretiminin ise geçen yüa oranla yüz- de 15 civannda gerileyeceğı tahmin ediliyor. Bu arada resmi tahminlere göre 41 bin kişi şu anda iş anyor. Ülkenin döviz rezervle- rinin ise 200 milyon dolara indiği kaydedi- liyor. KİMLİK KARTI BULGARİSTAN . Nüfus: 9.037.000 (1989) Etnik gnıplan Vo 85 Bulgar, % 8,5 Türk Dil: Bulgarca, Türkçe, Yunanca Din: °?o 85 Ortodoks. Hükümet ateizmi teşvik ediyordu. Başkent: Sofya Yönetim biçimi: Parlamenter demokrasi Devlel başkam: Jeliu Jelev Başbakan: Andrey Lukanov Savunma barcamaları: GSMH'nin °/o 3.8'i (1985) L'lusal para birimi: Lev GSMH: 25 milyar dolar (1985) Kişi başına ulasal gelir: 2806 dolar (1985) Ithalat: 14.0 milyar dolar (1985) ihracat: 13.7 milyar dolar (1985) Günlük gazete dagılımı: Bin kişiye 316 (1986) Okuryazarlık oranı: °?o 95 nu bildiriyorlar. Ülkede yayılan ekonomik ve siyasi hu- zursuzluğun, geçirileceğe benzeyen çok zor bir kıştan nasıl etkileneceği ise ayn bir me- rak konusu oluşturuyor. İç kargaşanın ya- yılması durumunda bunun Bulgaristan'ı kanlı iç hesaplaşmalar olasılığmı da içeren rotaya sokabilecegi göz ardı edilmiyor. Lukanov hükümeti, kış aylannda yaşa- nacak sıkıntıların asgariye indirilmesi için yürürlüğe soktuğu 100 günlük acil bir eko- nomik tedbirler paketinin işe yarayıp yara- mayacağı ise henüz bilinemiyor. Ancak, Bulgaristan halkının bu konuda fazla umutlu olmaması dikkat cekiyor. Siyasi dü- zeyde ulusal uzlaşmanın kısa sürede sağla- namaması durumunda bu ülkedeki gelişme- lerin varabileceği boyutlar, Balkanlar'da is- tikrar ile yakından ilgili olan Turkiye gibi ülkelerde de endişelere yol açıyor. Yarın: Macaristan ve Romanya Türkazınlık artık sesini duyuruyor Türk azınlığı, Bulgar milliyetçiliğinden yılmayarak ve parlamentodaki gücünden de cesaret alarak mücadelesini sürdürüyor. ANKARA (Cumhuriyel Bürosu) — Bulgaristan'da yaşayan ve 9 milyonluk nüfusun hemen hemen dokuzda birini oluşturan Türk azınlığı, Jivkov dönemi- ne oranla bugün çok farklı bir konumda bulunuyor. 1984 yılından itibaren acuna- sızca yurütülen asimilasyon ve eritme po- litikası, azınlık mensuplarını, ülkelerini toplu olarak terk etme noktasına getirir- ken, Todor Jivkov'un 10 Kasım 1989'da istifası Türkler için yeni umutların doğ- masına yol açtı. Nitekim yeni yönetim, ülkenin bu ko- nuda içine itildıği uluslararası yanlızhk ve Bulgaristan ekonomisinde azımsanmaya- cak bir yer tutan Türklerin toplu olarak Türkiye'ye göç etme girişimleri karşısın- da asimilasyon politikasına derhal son verdi. 29 Aralık 1989'da Türklerin Jivkov doneminde değiştirilen adlan ve gasp edi- len dini ve kultürel haklannın iadesine ka- rar verildi. Ancak merkezi hükümetin bu karan, Türklenn, nufusun yüzde 80'ine varan bir çoğunluğu oluşturduğu Razgrad, Şumnu ve Kırcaali gibi sancaklarda bu kez aşın milliyetçi Bulgar unsurlarının seferber edilmesine neden oldu. Bu yönde tavır alan ve bu nedenle 'Bul- garistan Bulgarlarındır' sloganlarıyla or- taya çıkan aşın milliyetçilerin direnişi ile karşılanan muhalif liderlerin arasında, şimdiki devlet başkam Jelyu Jelev de yer auyordu. öte yandan, milliyetçilerin, zaman za- mah şiddet eğilimleri gösteren cıkışlan ay- m zamanda Türklerin de yeni serbestlik ortamından yararlanarak örgütlenmeleri açısından teşvik edici oldu. Devlet Bakanı Jelyu Jelev gibi bir fel- sefeci olan Ahmet Doğan'ın liderliğinde- ki hak ve özgurlukler hareketi seçimler- de 23 milletvekili çıkararak gücünu his- settirdi ve Türk azınlığın sahipsiz olma- dığını kanıtlamış oldu. "Bulgaristan için Avrupa'nın yolu Türkiye'den geçer" açıklamasıyla ülke içinde geniş tepki çek- mesıne rağmen, Doğan'ın gözardı edile- meyecek bir gucu temsil ettiği zaman için- de anlaşılmaya başlandı. Öte yandan Türklerin örgütlenmelerin- den ürken kırsal kesımdeki eskı Komünist Parti'ye mensup 'nomenklatura', azınlık haklannın iadesine her aşamada direniş gösterdiler. Bu nedenle hakların iadesine ilişkin kararın uygulanması sık sık aksa- tıldı. Buna rağmen Türk azınlığı Bulgar milliyetçiliğinden yılmayarak ve parla- mentodaki gücünden de cesaret alarak mücadelesini sürdürüyor. Son olarak 16 kasımda parlamentodan çıkan 'yurttaşlann adlan'na ilişkin karar ise Türk azınlığı mensuplannın, Jivkov tarafından değiştirilen adlarını serbestçe kullanma özgürlüklerini tartışmasız ola- rak kabul etti. Kararla bir adım ileri de gidilerek Turk adlarına eskiden konan Slav eklerine ilişkin zorunluluk da kaldı- rıldı. Şimdi Türkiye'de Karel Güvencesi Konuşuluyor Derhal teslim Hızlı servis Türkçe Disk İşletim Sistemi (DOS) İşinize tam uyumlu KAREL Bilgisayarları KAREL güvencesiyle, KAREL Yetkili Satıcılarında. \l ! I II I f L J I i ! 1 ! ı I * 1 » I . I I , I . J . 1 - t ! 1 i - l ' I I I I I I 1 I I I I t ı ı'ı ı r' ı" ı ı ı ı ı KAREL M^iiayartar na dıtersen KAREL GaOSTAR POT KAREL GOLDSTAJ PCAT 40 KAREL 80 KOION rAZIC KAREl 136 KOLON YAZIC! z toksıtte de soKıp oıabıtırsmtz Peşınat 450 OOC 1 250 000 114 300 236 000 9 Tcbt 390 000 995 000 114 OOC 236 000 Toplom Fıyot (TL) 3 960 000 10 205 000 T40 000 2 360 000 Frrotlarc KDV doMd.r KAREL ELEKTRONİK TİCARET A.Ş. Merieı KAREL PLA2A Bohçekoy, Sarıyer 80895 Isloabul Tel (1) 142 98 0<5 (5 hot] • 126 10 79 Faks (II 126 12 35 Ankora Bolge Mudurluğu Tel (4) 127 41 26 - 127 41 27 İzmır Bolge Mudürlugu Tel (51] 22 21 57 - 21 07 52 KAREL"Türkiye'deki en güvenceli bilgisayar" T.C. ADALET BAKANLIĞI MERSİN 2. tCRA VE tFLAS DAİRESİ MÜDÜRLÜĞÜ'NDEN 990/1881 Iflas Mersin Asliye Ticaret Mahkemesrnin 1.8.1990 tarih, 989/510 esas, 990/218 karar sayıh ilamıyla Akpa. Akdenız Tarım Ürünlen Sanayi Ticaret ve Pazarlama Limited Şirketi'nin iflasına ve iflasın 1.8.1990 sünü saat 14.00'te açılmış sayılmasına karar verilmi; olup, keyfîyet IlY.166'ncı maddesi gereğince ilan olunur. 26.10.1990 Basın: 48726 İLAN İZMİR 4. İCRA TETKİK MERCİİ HÂKİMLİĞİ'NDEN Dosya: 1990/856 Dilekçi: Sönmez Mobılya Dayanıklı Tüketim Malları Hasan Sonmez Yukanda ismi ve adresı yaalı bulunan dilekçinin, alacaklıları ile konkordato akdetmek üzere hâkimlığimize 9.11.1990 tarihinde mü- racaat etmış olduğu ılan olunur. Basın: 39603 Biz aşağıda imzası bulunan kadın ve erkek bankacılar Aile'den Sorumlu Devlet Bakanı CEMİL CİCEK'İnf 9 bu görevinden istifasını ve kendi ailesindeki görevine iade olmasını istiyoruz. Sabire Kaya, A. İhsan Miryan, Esra Gemalmaz, Sevtap Altuncu, Serdar Kurt, Banu Özcan, Şehnaz Rüstem, Sinan Çınar, Suat Miryan, Neslihan Yaylalı, İpek Başer, Mehtap Kristal, Banu Erim, Makbule Kitapçı, EnderŞahin, Ayşe Mursaloğlu, Faik Bedük, Esma Demir, Taşkın Sülün, Adviye Arşıray, Ömer Tecimer, Ümit Yılmaz, Arzu Acar, Yaşar Çakmaktaş, Çiğdem Duman, Natali Kösbey, Ali Çezik, Nusret Tüzün, Ayşen Atakul, Gülfemi Yılmazer, Ziya Akkurt, Nilüfer Mete, Aysun Akansel, Ülkü Yılmaz, Sualp Kalleci, Gazanfer Kalanbaklı, Nurdan Şahin, Seden İlseven, Sedef Korkmaz, Teni Cincioğlu, Naz Figen, Nilgün Yılmaz, Deniz Ormancıoğju, Nadin Taşçıoğlu, S.Atalay Kendirli, Zeynep Alp, Z.Sevil Özügür, Kemal Altınbaş, Vedat Vatandaş, Ahmet Ekiz, Yeşim Ayyüce, Feyza Ünver, Özlem Toksöz, Ayşe Naz Ayzan, Özcan Fırat Irmak, Selçuk Bilgin, Cevdet Korkmaz, Yeşim Karaük, Osman S.Binatlı, Murat Arığ, Banu Karasu, Cem Ataç, Melike Ağıryürüyen, Rengin Türksoy, Osman Günaydın, Gül Gürsoy, Müge Sümerol, Nazlı Alibegaki.