Katalog

CUMHURÎYET/6 DÎZİ-RÖPORTAJ 9 EKİM 1990 Madende ağrt dinmez snauR KEIMCI , Maden işkolundasendikalann en sık karşılaştığı sorun, mevcut iş yasalannm bile açıkça çiğnenmesi Işveren, yasa tanımazsa ne olacak?Divriği Maden İşletmesi'nde işçilere toplusözleşmeden kaynaklanan, işçi başına 3 milyonluk bir farkın ödenmesi gerekiyor, ancak bu para ödenmiyor. Maden işkolunda ücretler, dünya standartlannda hep ilk üç sırada yer alıyor. Türkiye'de ise maden işçisinin ücretleri 17-18. sıralarda. îş riski yüksek bu işkolunda ortalama ücret 490 bin lira brüt. Maden işçilerinin sorunlannı değişik boyutlan ile izleyebil- mek, günliik yaşamı gorebilmek üzere bir iş gününü Türkiye Maden-tş Sendikası Genel Mer- kezi'nde yönetinı kurulu üyele- rinin odalarını dolaşarak geçiri- yoruz. Geten telefonlar, gelip gi- denler, çeşitli ipuçlan veriyor. Yönetimin güncel sıkıntıian içinde kömür satış işyerlerinin özel sektöre devri sorunu var. Iş- çi ve sendika için bu tür uygu- lamaların anlamı; "işçi atma" oluyor. Yasalardaki güvenceler, yapılan protokoller hepsi hepsi kâğıt üstünde kalıyor. Işler Bel- kb adındaki şirkete devredilin- ce 400 işçinin işini kaybetmesi de gündeme gelmiş. Aylardır gö- rüşmeler, gif-geller hiçbir çözüm getirmemiş. Belko sıfır kıdemle işçi aJmada direniyormuş. Daha da ileri giderek işçi statüsünde çalıştırmayı reddedip sözleşme- li çalışan alıyormuş. İşverenin çalıştınlacaklann ücret tablolanna ilişkin yayım- ladığı yaalı talimatnameyi ince- liyoruz. Bugünkü asgari ücretin altında kalan bir durum var. 11- kokul mezunlan 300 bin, orta- öğrenim 350-400 bin, yükseko- kul mezunlan 475 bin, özel ni- telikli olanlar 650 bin ve mühen- disler 800 bin lira ücret alacak- lar. Kömür nakil ve dagıtımın- da çalışan işçi ki çalışanların hepsi birinci, en fazlası ile ikin- Çoğu emekliliğine birkaç yıl, hatta ay kalmış işçiler bu koşul- ları kabul edemeyecekleri için, sabahtan akşama sendikacı ka- pısı aşmdınyorlar. Sendikanın girişimi ile işverenin ortaya at- tığı en olumlu reçete hepsi için olmamak koşulu ile TKİ'nin ya da bir başka kamu kuruluşunun uzak işyerlerine nakil edilrnesi. ci tabloya giriyor. Başka bir an- latım Ue tablodaki asgari ücre- Yıllardır Ankara'da yaşayan, ev tin altında kalan ücretler yasal düzenini kurmuş, cocukları olarak ödenemeyeceği için asga- okuyan, işe girmiş işçiler bu çö- ri ücretle ve sıfır kıdemle çalış- züme nasıl "evet" diyecek? Ya mayı kabul edecekler. da reddedip emekliliğe çok az 7 sözleşme Hyıllık kıdem sahibi TKİişçisinin ortalama ücreti 14300 lira. 13.800'lük asgari ücretten bir "simitparası"fazJcu.. Madenci lıâlâ asgari ücrette JL eylülde toplusözleşme sürecine giren 28 bin TKÎ işçisinin ortalama ücreti . 14.300 TL. îşçiler şimdi geçmiş yılın kayıplarını giderecek bir ücret almayı umut ediyor. Türkiye Maden Işçüeri Sendi- kası'na bağh TKİ işyerlerinde çalışan 28 bin işçi var. 1 eylül ta- tihi itibanyla bu işyerlerinde ça- lışan işçiler için toplusözleşme görüşmeieri başladı. Söz konu- su işyerlerinde çalışan maden iş- çilerinin kıdem ortalamalan 14 yıl. Ortalama her işçi 7 toplu- sözleşme görmüş. "Eh, doğru diiriist bir ücret alıyorlar" diye düşünürsünüz. Şu anda ücret ortalamalan 14.300 lira. 7 tane toplusözleş- me gecirmiş, 14 yıllık kıdemli iş- çi günluk asgari ücret olan 13.800 liradan tam 500 lira faz- la bir ücret alıyor. Bir başka ifa- de ile en ağır işçiliğin yapıldığı işkolunda, 7 .sözleşme ve 14 yıl- lık kıdem, işçiye bir simit para- %\ fazlası bir ücret getirmiş. tşte bu koşullara dUşürülmUş maden işçisi için, toplusözleşme masalarında ne istenecektir? Sendikalar, cumhurbaşkanı ile başlayan ve TİSK, kamu işveren sendikalan ile surdurülen, bü- tün işveren sendıkalarını kapsa- yan "aşırı istekler" suçlama ve kampanyalarında, maden işçisi ile ilgili acı gerçeklerin saklan- dığına işaret ediyorlar. Toplu- sözleşme masalannda işçi ücret- leri bu kadar geriletilmişken yüzdelerle konuşmanın aldatıcı olduğunu belirtiyorlar. İşçinin en az dört kişilik bir aile oldu- ğu gerçeğinin anımsanmasını is- tiyorlar. Sonra da istemlerinin çerçevesini şöyle özetliyorlar: EN AĞIR lŞÇtYE EN DÜŞÜK ÜCRET — Türkiye'de ba tablo yıBardır degişmedi. Ülkenin en agır işçiteri yülardır en düşük ikretleri alan kesimi oloşturuyor. (Fotograf: Rıza Ezer) lşçilerin aylardır, hatta yıllardır grevde olduklan özel kayıpian bir öiçü- sektor ışyerlerınde toplu pazarlığa temel olan ücret, L ^ î bugünkü yasal asgari ücretin de altında. En zor üretim koşullanndakı ışçıler en düşük ücretleri almaktadır.konıyacak bir ücret istiyoruz. Bunda sonuna kadar ısrarlı ola- cafn." Sendika yöneticilerinin ver- dikleri bilgiye göre kamu sekto- ründeki bu olumsuzluk, özel sektör maden işletmelerinde ça- lışan işçiler için daha da daya- nılmaz boyutlara ulaşıyor. Özel sektörde ücretler genelde yıllar- dır toplusözleşme duzenine rağ- men asgari ücret düzeyini aşa- mıyor. Çahşma koşuHarı daha da ağırlaşıyor ve sosyal haklar aşağı çekiliyor. Sendikanın Genel Mevzuat Sekreteri Mahmut Peker'in ver- diği özet bilgi aynen şöyle: "Maden işletmeciliği büyük yatınm isteyen bir sektör. Bu ne- denle özel sektör madenciliği, teknolojik gelişmeye ayak uydu- nmamakta, tümüyle emek gü- cüne dayanan bir işletmecilik ya- pılmaktadır. Böyle bir jşletmecilik doğal olarak üretim maliyetini yiik- seltmekte ve pazarlamada reka- bet gücünü olumsuz etkilemek- tedir. Özel maden patronu için di- ğer girdi rıyatlannda (enerji, maden direği, makine) pazarlık şansı olmadığından, tek sömü- rii kaynagı işçinin emegi ksü- maktadır. Bu sektordeki devlet poUtika- sı tümu\le ithal ikamesine daya- lı. Sektörun canlanması ve yeni yatırımların yapılabilmesi için hiçbir teşvik, hiçbir yatırun ya- pümazken örneğin ithal kömür için milyonlarca dolar ödenme- si rahatlıkla yapılmaktadır. Bu politikanın doğal sonucu olarak işçiler, sefakt ücreti Ue çalışmak zorunda kalırken vatandaş çok pahata bir fıyatia kömür yakmak zorunda kalmaktadır. Özel sektör işyerlerinde söz- leşme göruşmelerinin hemen he- men tümiine yakını grevle so- nııçbuımaktadır. Toplu iş sözleş- ntesi imzalayan yerierde ise ya iş- çi tenakabna gidilip işçi sayısı azaltümakta veya işçi ücretleri 2-3 ayda bir ödenebilmektedir." Türkiye Maden-lş Sendikası- nın toplam 54.426 işçi üyesi için halen ortalama ucret 19.752 li- ra gibi maden işkolu için trajik sayüacak düşük bir rakamd->. seyretmektedir. Üye işçilerin 7.953'ünün çalıştığı özel sektör için bu ortalama daha da aşağı- ya inmekte, 15.712 lira olarak hesaplanmaktadır. Aslmda top- lam işçinin ücret ortalaması, TKİ dışında kalan ve sözleşme- leri daha yakın tarihlerde bitmiş diğer maden işçilerinin; 18.473 işçinin 29.756 lirayı bulan orta- lama ücreti ile bir parça tırman- maktadır. En zor üretim koşul- larında, en yüksek olması gere- ken ücretler, Ulkemizde maden- lerde çalışan işçiler için yıllar içinde öylesine aşağı çekilmiş, madencilik öylesine para etmez bir meslek haline getirilmiştir ki işkolunda ortalamayı yükselten, yüksek sayılan ücret ortalama- lan da halen 30 bin liranın, ay- da brüt 1 milyonun altında sey- retmektedir. İşçilerin ayiardır hatta bazıla- rında yıllardır grevde olduklan özel sektör işyerleri ya da uyuş- mazlıktaki özel sektör işletme- lerinde ise çoğunlukla toplu pa- zarlığın bazı olan ücret, bugün- kü asgari ücretin de altında kal- maktadır. Bu işyerlerinde toplu- sözleşme uyuşmazlığı devam ederken asgari ücretin yüksel- mesi nedeni ile işyeri grevde de- ğilse ücret, 13.800 lira olan yeni asgari ücret duzeyine yasa gere- ği çıkanlmış olmalıdır. Ancak pazarhktaki zam oranlan, altın- da kalan başlangıç ücretine gö- re hesaplanacaktır. TOPLUSÖZLEŞME SÜRECtNDEKİ MADEN tŞYERLERİ Amasya Uzmen Mad. Balıkesir Volkan Mad. Mihalıççık Köm. İş. Adana Akpaş Mad. Kûtahya Ogel Mad. Kûtahya Hayri Ögelman dsana 33 179 118 36 107 260 Kûtahya Manyezit İş. 583 (kamu) Türk Maadin Şir. Eskişehir Kûtahya Krom Demir Ûmer Saraçoğlu ve Büyük Çettek Ege Metal Orhaneli Krom Ermenek Linyit Yahyalı Madencilik Aydın Linyit Kuzey Anadolu Köyceğiz Krom Birlik Mad. Akdemir Madenciiik Akpınar Mad. Hisarcık Mad. Mağnezit Mad. Budin Barit 688 51 209 209 222 31 401 344 88 57 80 29 31 895' 27 TKİ 28.000 kamu OrtaiaM icret 7500 7.500 7500 7.500 7560 8.413 10.700 11 £20 7.760 9.120 8.200 10.000 10.420 1O380 12555 7.618 9.765 10.000 11.625 11525 iaO72 15.830 14300 Görüldüğü gibi sendikanın toplusözleşme aşamasına geldiği ğu 23 işyerinde sadece üçünde ücretler îtsgari ücretıı toplusözleşme dönemine girilmesine zaman olan biı tin altında kalmış, ancak asgari ücretin de asgari ücret duzeyine getirilmiştir. yükselmesii ı üstünde, 5. 189'dan bu yana grevde 9.10.89dan bu yana grevde 12.1.90'dan bu yana grevde 25.1.90'dan bu yana grevde 30.6.90'dan bu yana grevde 30.6.90'dan bu yana grevde 6.8.90'dan bu yana grevde Grev karan aşamasında Grev karan aşamasında Uyuşmazlıkta Uyuşmazlıkta Uyuşmazlıkta Müzakerede Uyuşmazlıkta Yetkide Müzakerede Yetkide Yetkide Yetkide Yetkide Yetkide ? Yetkide Müzakerede , uyuşmazlık ya da grevde oldu- gerisi altında kalmaktadır. Yani kısun işyerinde daha ücretler asgari ücre- le birlikte yasal zorunluluk olarak ücretler 44 bin maden işçisinin çalıştığı TTK işletmesinde eylülde toplusö'zleşmeye oturuldu ve hemen uyuşmazlığa gidildi Yeraltı işçisinin aylığı net 500 bin TL Yeraltı işçileri yıllardır iki ayda bir çalıştıklan için gelirleri aslında yarıya iniyor. Ancak son yıllarda görülen bir uygulama şu: İşçiler gelir yetersizliği nedeniyle bir ay dinlenmeden her ay çalışmaya başlıyorlar. tşveren böylece yeni işçi almak, onun sosyal ödentilerini üslenmek yerine eski işçiyi aralıksız çalıştırarak daha kazançlı çıkıyor. Bu arada işçi sağlığı gibi konular ise tamamen unutuluyor. Maden işçisi her ay, her gün ocağa iniyor. "tşte, ücretler en ağır işkolunun duzeyine yaklaşsın, geçmiş yıllann kayıpian bir ölçüde giderilsin, enflasyon artışlarının gensinde kalmasm" dendiğinde "Aşırı ücret isteniyor" diye kıyametlerin kopartıldığı ortamda tablo bu. Maden işkolunda örgütlü iki sendika var. 12 Eylül düzeninde yasa zom ile fe- derasyonlar milli tip sendikaya dönüştü- rüldüğunde, Zonguldak merkezli örgüt- lenme ile Ankara aynı çatı altında top- lanamadılar. Ancak her iki sendikanın da aralık 1989 genel kurullannda daha önce birçok şube genel kurullannda ya- şanan yapı değişikliği ile bağlantılı ola- rak yönetim değişikliği oldu. Sendikal anlayışı değiştirmek isteyen yeni yöne- timler, Türkiye'de aynı işkolundaki sen- dikalar arasında yaşanan geleneksel ça- tışmayı aralanndan çıkararak ilk adunı attılar. Türkiye'de alışkın olmadığımız bir görüntüyü, Türk-Iş Genel Kurulu- nda muhalefet hareketinin önlerinde bir- likte yer almakla başlatarak bugüne ka- dar her konuda birlikte çıkışlarla sürdür- düler. İki sendikanın birleşme zorlanma- sına girmeden, birlikte iş kotarma giri- şimleri, yeni dönem toplusözleşmelerin- de birlikte davranmak, dayamşma için- de olmak ile sürdürulmek isteniyor. Türkiye Maden-lş'in toplu pazarhk masası, uyuşmazlık ya da özel sektör iş- yerleri için grevde olduğu işyerlerinin gü- lünç ücret düzeyleri aynntüı tablolar ha- linde, bugünün ana yazısında yer alıyor. Kömür madenciliği denince Türkiye'de ilk akla geien Zonguldak madenleri ise Genel Maden-lş Sendikası'nın örgütlen- me alanında, madencilikteki büyük ve kamu işletmelerini içine alan Genel Maden-lş üyelerinin tümüne yakını için toplusözleşme masasında ve uyuşmazlık- ta. 1 haziranda sözleşmesi sona eren MTA'da 7 bin işçi var. Önemli bir çoğun- luğu için toplu pazarlığa baz olan Ücret- leri asgari ücret düzeyinin altında. Bu iş- yerinde ücretler 9 bin ile 18 bin lira ara- sında bir geüşim tablosu gösteriyor. Sen- dika işkolunun özelliği ile bağlantılı bir ücret düzeyi isteyince, toplu pazarlıkta bir uçunımun doğduğunu ve uyuşmaz- lığın kitlendiğini söylemeye gerek kalmı- yor. Genel Maden-lş ve işkolunun en bü- yük işyerleri Zonguldak madenleri için ise bir eylülde toplusözleşme masasına oturuldu ve orada da en ufuk bir yakla- şım olamadan uyuşmazlığa gidildi. 42 bin maden işçisini kapsayan TTK işlet- mesinde sözleşmelilerle birlikte 44 bin çalışan var. Türkiye'nin bu en büyük bel- kemiği sayılan, en çağdaş, sözde en iyi haklann verildiği işletmesinde yerüstü iş- çileri ayda 390-400 bin üra ücret alıyor- lar. Vergisiz çalışan yeraltı işçileri için net gelir 500-520 bin liraya çüuyor. Ancak yeraltı işçisi iki ayda bir çalıştığı için ge- liri yanya iniyor. Tabii son yıllarda açlı- ğın getirdiği yasalann korumasını orta- dan kaldıran ve yer altı işçilerinin aşağı yukan ücte birini kapsayan, korkutucu bir uygulama var: Açlık galebe çalmca, işçi sağlığı, can gü- venliği için çok büyük bir tehlikeyi göze alarak gönüllü aralıksız madene inme- yi, her ay çahşmayı secer olmuş. İşveren, yeni işçi almak, onun sosyal ödentileri, ek maliyetlerinden kurtulmak için de- neyli eski işçiyi aralıksız çalıştırmayı çok kazançlı bulmuş. Maden işçisi her ay 500-520 bin lirahk bir ücreti alabilmek için köyüne dönmeden, ara venneden her ay, her gün ocağa iner olmuş... Evet, Türkiye'de asgari ücret gunlük 14.300 lira ve en kıdemli, en yüksek üc- retli işçinin çauştınldığı, işin niteliği ge- reği ücret ortalamasının en yüksek olma- sı gereken işkolunun, en yüksek ücret- lerinin sözde alındığı TTK Zonguldak iş- letmelerinde işçi yemiye ortalamalan 18-20 bin lira. tşte "Ücretler en ağır iş- kolunun duzeyine yaklaşsın, geçmiş yıl- lann kayıpian bir ölçüde olsun gideri- lip bu dönemin enflasyon artışlannm ge- risinde kalmasın" dendiğinde, kıyametin kopanldığı tablo bu. Cumhurbaşkanm- dan başlayan ilgili bütün işveren sözcü- lerinin ağzmdan düşmeyen "aşırı, yüz- de 500'lü zamlar isteniyor" denen tablo bu... kala, ileri yaşta işsiz kalmay1 göze aiacak? "40 katır nu, lark satır nu" seçeneğinde sıkışmış, hangisi en az zararlıyı bulabilmek üzere sa- bahtan akşama gruplar halinde sendikaya gelerek yöneticilerle saatlerle tartışıp, onu bunu ara-' yıp çözüm bulmaya çahşıyorlar. Daha doğrusu her gecen gün bi- raz daha çözümsüz duruma dü- şüyorlar. Derken Bursa şubesinden bir telefon geliyor. Gebze Pelitli kö- yünde sendikalaşmaya çalışılan özel maden işletmesinde, işveren o gün de yeni işçi çıkarmayı sür- dürmüş. ^e yapılacağı sorulu- yor. İşçilere sendikal haklar, da- ha iyi ücretler ve güvence istiyor- larsa, bu baskılara dayanmala- n gerektiği, aksi halde sendika- nın bir yardımda bulunamaya- cağı anlatılmaya çalışılıyor. İşi- ni kaybeden işçiye, kaybetme tehdidi altında olana bunlan an- latmamn ne kadar zor olduğu bir kez daha ortaya çıkıyor. Divriği Maden lşletmesi'nde- ki gelişmeler gündeme geliyor. Bu işyeri için yürürlükte olan bir sözleşme ve ek protokolü var. Yasal ve geçerli hukuk duzeni- ne göre geçen yıl çelik işçilerine toplusözleşme ile verilen hakla- nn bu işçilere de ödenmesi ge- rekiyor. İşçi başına ayda ortala- ma 150 bin ve birikmişiile 3 mil- yonu aşan bir farkın ödenmesi gerekiyor. Ancak söz konusu odeme ya- pılmıyor. İşveren yasa ve sözleş- me hükmü çiğniyor. Sendikanın hak grevi hakkı, yasalar ile ha' ta anayasa Ue yasaklandiğından,-. hak yargıdan alınmaya çalışılı- yor. Aylardır süren mahkemeler, yargı kararlan, bilirkişi raporlan şimdilik hiçbir işe yaramamış. 18 temmuzda temyizden çıkan ka- TKİ'de 1980'den bu yana reel kayıp yüzde 37'den yüzde 14'e kadar düşmüş. Bu kayıpları giderecek 4 kişilik bir aileyi doyuracak ücret istenince bu bile "aşın istek" olarak niteleniyor. rar da uygulanrnamış. Demir Çelik Işletmeleri'ne bağlı işye- rinde, "yasa tanımazlığa karşı ne vapılabüir" sorusuna yamt ara- mak uzere yapılan tartışmalar- da saatler geçiyor. Tabii sendikada en çok konu- şulan ve tartışılan konular son uyuşmazlıklar. Toplusözleşme masalanndaki çıkmaza nasıl çö- züm bulunacak? Siyasi iktidar- işveren cephesinin "aşın istekler" suçlamasına karşı öf- keli çeşitli konuşmalar yapüıyor, durumu yansıtan örnekler veri- liyor. Maden işkolunda dünya genelinde ücretler hep ilk üç sı- rayı oluşturuyor. Bizde maden işçisi 17-18. sıralara kadar düşü- rülmuş. tş riski en yüksek işko- lunun ortalaması 490 bin brüt ücrette. Işkolunu yerine oturt- mak için geçen yılın rakamlan ile 4 milyon 650 bin taban, 5 milyon 560 bin iyi bir ücret sa yılabiliyor. Hesaplamalar bu so- nucu ortaya çıkanyor. TKİ'de 1980'den bu yana reel kayıp V» 37'den °7v 14'e kadar düşmüş. Bu kayıpian telafi edecek, enflasyo- nu giderecek, sözleşme dönemi- nin enflasyon artışına da yenik duşmeyecek ve 4 kişilik bir aile- yi doyuracak bir ücreti isteme- nin en doğal haklan olduğu anımsatüarak, "Kimse bu istem- lere aşın diyemez. Gelin hesabı siz yapın" deniyor. Bu verilerle hesap yapmaya kalktığımızda, karşımıza "aşın" denen sendika istemlerinin üstünde rakamlar çıkıyor. Dile getirmekten ürkü- yoruz. Cumhurbaşkanı'mn sö- zünü ettiği Batı işçilerinin ücret düzeyini unutalım, maden işçi- lerinin Türkiye'de işkolunun ni- teliği ile biraz bağlantılı bir üc- ret duzeyine ulaşmalan dahi, aşın düşük toplusözleşmeye baz ücretler karşısında, gerçekten % 500'lü rakamların gündeme getirümesini zorunlu kılıyor. Sendika başkanlannın yüzdeler- le konuşmak istememeleri, so- mut brüt ve net ücretlerle hesap- lann yapılmas istemleri ve ısrar- lan daha bir anlaşılır oluyor. Türkiye Maden-lş'in TKİ'de- ki 28 bin işçisinin 23 bin civann- daki böliimü için grev yasağı, 5 bini için ancak grev hakkı var. "Ancak çok da bağlayıcı değil. Kavgaya hazınz. Grev yasağı var diye köşeye sıkışmayacağız" di- yorlar. İki sendikanın dayanış- masının önemli bir güç noktası olduğu da dikkat çekiyor. Genel Maden-lş'in 42 bin üyesi için grev yasağı yok. Görüşmelerde o önde gidiyor. Sözleşme takvi- mi de buna uygun düşüyor. tki sendikanın yönetimleri her yer- de birlikte görünmeye ve dav- ranmaya özen gösteriyorlar. BU de somut yaptıkları var. Yeniçeltek işyeri Türkiye Maden-lş'in. Ancak yaşanan grizu faciasından sonra, "İnsa- na, Yaşama Hakkına Saygı", fa- ciayı protesto mitingi, Zongul- dak'ta Genel Maden-lş'in dü- zenlemesi ile ortak katılımla ya- pıldı. Yarın: Madenci ve Zongalıiak