Katalog

CUMHURİYET/12 PAZAR KONUĞU 28 EKİM 1990 ProfDr. Senay Molvalılar Hayat,menopozdan sonra başlarKadınlar 40-50 yaş köprüsünü aşarken "menopoz" denen olayla tanışırlar. Bu dönem, kadında biyolojik değişime bağlı olarak bazı psikolojik değişimlere de yol açabilir.Dünyanın birçok ülkesinde kadın cinselliğini doğurganlıkla eş tutan geleneksel anlayışlar yıllarca menopozu kadında "yaşamın sonu" gibi değerlendirmişlerdir. Çağdaş yaklaşım ise menopozu, biyolojik fonksiyonlarla birlikte kadının bazı zorunluluklarmın da ortadan kalktığı bir dönem olarak değerlendiriyor. Bilim ve Teknik dergimizin sorumlusu Orhan Bursalı "menopoz" konusunu Prof. Senay Molvalılar ile görüştü. SÖYLEŞİ ORHAN BURSALI Senay Hanım menopoz nedir, açıklar mısınız? Bır kadında aylık kanamanın bir daha geri gel- memek uzere sona ermesine menopoz diyoruz. Ancak menopoz, âdet kanamasımn birdenbire or- tadan kalkması dönemi değildir. Bu dönemin bi- raz öncesi, biraz sonrası vardır. Menopoz, La- tincede klimakterium sozcüğunden gelir. Anla- mı merdiven basamağıdır. Burada bir basamak atlanması söz konusudur. Biiyıik bir değişikliğin gerçekleştiği vurgulanmak istenir. Biz, menopoz dediğimizde, kanamanın bittiği tarihten önceki birkaç yıl ve sonra geçecek bir kaç yılı da kapsayan bir dönemi kastediyoruz. Bu dö- nemde bir yandan hormon değişiklikleri yani en- dokrin değişiklikler olur bir yandan bunların vü- cutta ortaya çıkan belirtileri olur öte yandan da psikolojik değişiklikler.. •••^•£1/ donem hangi yaşlarda başlıyor? Normal bir menopoz 45-50 yaşlarında ortaya çıkar. Bu yaşlardan once başlayana erken meno- poz diyoruz. Âdet kanamaları bazı kadınlarda 60 yaşına dek surer. Ama bu pek sık rastlanan bir olay değildir.. yabilir? Erken menopoz, ne kadar önce başla- 45 yaşından önce herhangi bir zamanda baş- layabilir. İlk âdet görmeyi izleyen dönem içinde herhangi bir zamanda olabilir. Normal olarak ay- lık kanama goren bir kadında eğer 1 yılı aşkın bir sıire bir daha kanama olmazsa biz buna me- nopoz veya erken menopoz adını veririz. •MİMH£rA?n menopozun koşulları var mı? Erken menopoz ailevi olabilir. İkincisi, kadın- da herhangi bir nedenle yumurtahk hasarı olmuş- sa (amelıyat, ışınlanma, radyasyon, iltihabi ne- denlerle) yumurtalıklar çalışamaz haJe gelir ve ta- bü menopoza girer. Bunun dışında erken meno- poz büyük travmalarda, depresyonlarda, açlık- ta ortaya çıkabilir. En fazJa açlıkta ve büyük dep- resyon durumlarında ortaya çıkabilir. •••^•rar//) içinde menopoza karşı bakışın, tuıumun bir değerlendirmesini yapar mısınız? Toplumda menopoz yorumlan arasmda çok fark var mı? Ataerkil toplumda kadının menopozdan son- ra daha önemli bir pozisyona geldiğini biliyoruz. Sanki kadınlık fonksiyonu bittikten sonra daha bir erkek cinsine yaklaşıyor gibi oluyor, gerek aile gerek toplum içinde daha önemli bir mevkiye ge- lebiliyor. Saygınlığı artıyor. mem gerekiyor mu" varsa "sıkıntıtarıma karşı nasıl bir ilaç alabilirim" gibi sorular sorar. Bunun getireceği diğer sıkınulardan hemen he- men hiç bahsetmez. ^H^MBJVerfı/' peki ortalama Türk kadınmın menopoza karşı tutumu? Biraz rahatlar. Çünkü artık çocuk doğurma- yacaktır. Ama menopozla beraber başka şeyle- rin geleceğini de bilir. Bunların ilk başında ro- matizmal hastalıkların geleceğini çok iyi bilir. Komşularından, dostlarından bilir. "Kesildim, ondan sonra ağrılarım başladı" derler. Bu konu- da ahbaplarıyla olan iletişimi gayet iyidir. Her- kes birbirine anlatır ne olup ne bittiğini. Mesela tansiyonu mu yükseldi, "kesildim de ondan" der. Ama bazı şikâyetleri hiç soylemez. WK^^KKkMenopoza giren kadınlarda biyolojik olarak hangı değişimler gozlenir? Yumurtalıklar çalışmaz. Yumurtalıklar en çok östrojenler, yani kadınlık hormonlan üretir. Bun- ların ortadan kalkmasıyla bazı değişiklikler or- taya çıkar. Ciltte önemli değişiklikler olur, ku- ruma başlar. Cinsel yaşamda aksama olur. Ge- rek cinsel arzunun azalmasında gerek cinsel bir- leşme sırasında cinsel birleşmede ağn duyulabi- lir. Kunıma nedeniyle... Bunun yani sıra sürekli olmasa da tam kesilme döneminden biraz önce ve biraz sonra rahatsız edici bir durum olan sı- PAZAR KONUGU S E N A Y MOLVALILAR Prof.Dr. Senay Molvalılar (48), 1960'ta Erenköy Kız Lisesi'ni, 1966'da Istanbul Tıp Fakultesi'ni bitirdi. Aynı yıl mezun olduğu okulda İç Hastalıklan Kürsusü'nde asistan olarak çalışmaya başladı. 197O'te iç hastalıklan uzmanı olan Senay Molvalılar, 1971'de Dünya Sağlık Örgütii bursu ile gittiği İngiltere'de endokrinoloji üzerinde çalıştı. I974'te İstanbul Üniversitesi Tıp Fakültesi'nde endokrinoloji yuksek ihtisasını verdi. Bir yıl sonra doçent olan Molvalılar, 1978'de TÜBfTAK Bilim Teşvik Ödulu aldı. geliyor. Hangisi hangisine ağır basıyor bile- mivorum. 'İkisi de birbirini ağırlaştınyor olabilir... Evet, çünkü yaşamın tam o belirli dönemine geliyor. Menopozun daha depresif karakterde ortaya çıktığı zamanlar var mı? Evet. Yalnız eğer bir kadın menopozdan evvel depresyon geçirmişse, menopozdan sonra depres- yona girme riski fevkalade yuksek oluyor. Her kadın menopozdan etkilenir mi? Evet. Yalnız bulunduğu koşullara göre bununla mücadele etme biçimi değişir. Eğer hoşnutluk içindeyse, kendi kendinden hoşnutsa, menopo- zu da bu havada geçirebilir. Ama eğer o zamana kadar yaşadığı hayattan hoşnut kalmamışsa ve- ya bunun eksikliğini hissetmişse, o belirli dönem- den sonra sanki "artık bir şey yapamam" hava- sına giriyor ve o zaman çok daha travmatik olu- yor. "Bitti artık, bir şey yapamayacağım" hissi- ne kapılıyor. 'enopoz döneminde ağır vakalar söz konusu mu? Evet, ağır depresyonlar oluyor. Ama dediğim gibi bunlarda depresyona eğilim yaşamları bo- yunca var. Yaşam boyunca depresyona eğilim göstermemiş bir insanın menopozda depresyona girme riski hemen hemen yoktur. ^^BKBMenopozda sağlık sorunları dışında başka hangi belirtiler söz konusu? Idrar yolları enfeksiyonu söz konusu. Çünkü aynı nedenle nasıl vajinada kuruma oluyorsa, id- rar yollarında da aynı kuruluk oluyor ve çok ça- buk enfeksiyona maruz kalma söz konusu ola- biliyor. Ve ağnlı dönem başlıyor. iKıllanma ve ses kalınlaşması söz konu- su mur Kıllanma olabiliyor, ama çoğu kez kişiyi rahat- sız edecek diızeyde değil. Ses kalınlaşması olmu- jer bir kadın kendinden hoşnutsa, menopozu bu havada geçirebilir. Ama eğer o zamana kadar yaşadığı hayattan hoşnut değilse, o belirli dönemden sonra "Artık bir şey yapamam" havasına giriyor ve o zaman daha travmatik oluyor. Günümüz toplumunda da ataerkil toplum di- yebileceğimiz toplumlarda bu hâlâ geçerlidir. Yavaş yavaş toplumun buna bakış açısı da de- ğişti, ama zannediyorum ki en önemli olay 70'lerden sonra oldu. 70'lerden sonra kadının ha- yatındaki bu biyolojik olayın üzerinde daha faz- la duruldu. Bu konu daha açıktan tartışılır hale geldi ve menopozun kadının kadın olarak fonk- siyonun bitmesi anlamına gelmeyeceği ilk defa gündeme getirildi. Burada kadının çocuk sahibi olmasıyla kadı- nın cinsel yaşamı arasında bir farkın olabileceği anlaşılır oldu. Daha önceleri cinsellik yalnızca ço- cuk yapmaya yönelik bir olay olarak kabul edil- di. 70 lerden sonra ikisi birbirinden ayrılabildi. •••MA/e/topoz/a hayatm sonunun geldiği an- layışı ne kadar yaygın? Menopozla hayatın aktif olarak sonunun gel- diği anlayışı oldukça yaygındır. Bu, sadece biz- de değil, Batı toplumlarında da oldukça yaygın bir görüştü son zamanlara kadar. Çünkü bura- da kadının kadınlık görevlerini yerine getirmek- ten başka bir görev üstlenmediği durumlarda, bu- nun sona erdiğini belirten menopozun ortaya çık- ması, tabii ki hayatm sonu gibi değerlendirilebilir. •••••• £d_v/? söyleyebilir miyiz; menopoz gü- nümüzde sosyal bir olaydan daha çok bir sağlık sorununa dönüşiiyor. Evet doğrudur. •i^MBAfenopoza karşı Türk kadmlarımn tu- tumu nasıl? Kendi aralarmda konuşurlar mı, dok- torlarına açarlar mı? Sosyo-ekonomik ve kültürel duruma göre fev- kalede değişir. Bu konuyu kadınlar arkadaşlarıyla konuşurlar. Bizim kadınlarımız daha çok böyle konuları kendi dostları, ahbaplarıyla konuşurlar. Ancak belirli bir sosyo-kulturel sınıfta olan ka- dın bu konuyu doktoruyla konuşûr. Yalnız bura- daki konuşması da yalnızca sağlık açısındandır. Psikolojik olarak karşılaşacağı sıkıntıyı doktoru- na pek soylemez. Sadece, "hormon tedavisi gör- RAHAT DÖNEM — Prof. Molvalılar, arkadaşımız Orhan Bursalı\a, "Menopozu daha rahat \e keyifli bir dönem olarak kabul etmek gerekir" diyor. cak basmalan dediğimiz durum ortaya cıkıyor: Çarpıntı, terleme ve tam anlamıyla sıcak Lasma- sı. Bu birkaç dakika surüyor, bir kaç kez ya da on-on beş kez olabilir. Sfe kadar sürüyor bu sıcak basmalan? Bazı kadınlarda 5-6 yılı bulur, menopozdan ön- cesi ve sonrası dahil olmak üzere... etkisi var mı? kesilmesinin kemikler ü'zerine Kemiklerde bir azalma, incelme ortaya çıkıyor. Tabii bu ilerleyen yaşlarda daha da artıyor. Ay- rıca menopozdan evvel kadınlarda koroner kalp li yıilardan sonra menopozun kadının kadın olarak fonksiyonunun bitmesi anlamına gelmeyeceği ilk defa gündeme getirildi. Bu arada kadının çocuk sahibi olması ile cinsel yaşamı arasında bir farkın olabileceği anlaşılır oldu. 70'lerden sonra ikisi birbirinden ayrılabildi. hastalığı riski erkeklere oranla çok düşüktur. Me- nopozdan sonra giderek bu oran yükselir ve so- nunda 60 yaşını geçtikten sonra kendi yaşındaki erkeklerle bir kadının koroner kalp hastalığına yakalanma riski hemen hemen eşittir. Kalça kemiği kırığı riski? En önemlisi o. Bir de omurgadaki kırıklar önemlidir. Erkeklerle karşılaştırılırsa bu oran Kadınlarda fevkalade yuksek. On kat fazla ka- dınlarda.. ••••••Bu biyolojik durumun psikolojik yan- sımalart nelerdir? Genellikle cinsel yaşamdan zevk almamak önemli bir faktör oluyor. Bir de "ben artık nor- mal bir kadın değilim," diye düşünüyor. Ve bun- lar epey sorun oluşturuyor. Ama çoğu kez dok- tora gidiş nedeni menopozdan dolayı değil, yani kendi de farkında değil önceleri... Doktorun sor- masıyla ortaya çıkıyor ki aslında bir çok şey me- nopoza bağlı. "Ben menopoza girdim, şu şu şi- kâyetlerim var, bana yardım edin," diye gitmi- yor. Şikâyetlerini sıralıyor, doktor da bu şikâyet- lerin aslında menopoza bağlı olduğunu anlıyor.. ^^^RKKkKadmda, bütün olumsuzlukları, bu özel durumuna bağlı olarak görme anlayışı geli- şiyor mu? Bunu hastanın kendisinden çok yakınları ya- pıyor. O sırada davranışlardaki bir bozukluğu, farklıhğı hemen menopoza bağlıyorlar. Bunda ne dereceye kadar haklılar pek bilemiyoruz. Çünkü menopoz olsa da olmasa da belki aynı reaksiyon- ları verecekti, ama menopoz bir nevi mazereti olu- yor. "Menopozda olduğu içjn bütun bunları yapıyor" denhor. Aslında bütun bunları yapma- sının tek nedeni menopoz değil, ama menopoza bağlamak da diğer insanlann işine geliyor. ••••••A'aıi/n, menopoz döneminde kocasın- dan, çocuklarından, çevresinden ilgi, anlayış gö- rüyor mu? Genellikle anlayış görüyor. Şu anlamda: "Sinir- lisin,.... tabii menopozdasın." Yoksa "bizsana nasıl yardım ederiz" şeklinde değil. Onu hoş gör- me tarzında bir anlayış. •••••Dttvgusfl/ açıdan söz edilebilir mi? Yaşamın öyle bir noktasına geliyor ki meno- poz, çoğu zaman, çocuklar büyumuş oluyor, evi terk etmeye hazırlanıyorlar ya da çoktan terk et- miş oluyorlar. Zaten kendini yalnız ve yapacak fazla işi kalmamış gibi hissettiği bir zamana denk yor. Çünkü erkeklik hormonunda bir artma yok. Zaten normal bir kadında yaşamı boyunca biraz da erkeklik hormonu vardır, bunlar hemen he- men aynı kalıyor. Onun için erkek cinsine daha yakın bir şekle bürünme söz konusu değil.. İDokunma duyusunda bozukluk söz ko- nusu mu? Genellikle romatizmal hastalıklar ortaya çık- tığı için ellerde eski hassasiyet kalmıyor, eline al- dığını bazen çabuk kırıyor. Meselâ "Eskiden hiç- bir şey kırmazdım" der. Bu, menopozdan sonra ortaya çıkan osteoartrozun bir sonucu. Doğru- dan hormon eksikliğinin sonucu değil. En büyük ^ bakış, menopozdan sonra kadının daha serbest bir yaşama girmesidir. Zaten birçok sorumluluklar da bitmiş haldedir. Kendimize ayıracağımız daha çok zamanımız olduğunu bilmeli, menopozu daha rahat ve daha keyifli bir dönem olarak kabul etmeliyiz. dertlerden biri osteoartroz. Osteoartrozun hormonlarla ilgisi yok yaşla il- gisi var. 50 yaş civannda başlıyor, denk duşüyor birbirine. \Kısa vadeli bellek kayıplarından bah- setmek mümkün mü? Kısa vadeli bellek kayıpları varsa da bunların menopozla değil, gene yaşlanma ile ilişkisi oldu- ğunu düşünüyorum. Hormonlarla ilgili bir sorun değil bu. iPeki, menopozdaki kadmlara, bu dö- nemlerini rahat attatabilmek için ne gibiyardım- lar yapılabüiyor? En önemlisi hormon tedavisinin yapılıp yapıl- mayacağına karar vermek. Özellikle menopoz başlarken ve başladıktan hemen sonra bir veya iki yıllık sürede verilecek hormon tedavisi birçok şeyi önler. Bunların en başında o sıcak basmala- rı gelir. Cinsel birleşmedeki ağnyı önler. Yalnız, bu tam iki tarafı keskin kılıçtır. Çünkü verilecek hormonun (östrojen) yan etküeri vardır. Çoğu sentetiktir. Doğal olanları da vardır. ^ ^ • • H N e gibi yan etkileri var? ' Rahim kanseri en önemli yan etkilerinden biridir. Daha önce kanser geçirmiş hastalara bunlar ve- rilmiyor. Aynca diabetiklilere verilmiyor. Tansi- yonu yuksek, damar basıncı yuksek olanlara ve- rilmiyor. Damar tıkamklığı geçirmiş olanlara da- ha önceden karaciğer hastalığı geçirmiş olanlara verilmiyor. Bunun dışında herkese veriyoruz. Ra- him ve meme kanseri açısından hastayı uya- rıyoruz. •••^•PeA'/ bu östrojen hormonuyla rahim ve meme kanseri arasında kesin bir ilişki kunıldu mu? Rahim kanseriyle kesin bir ilişkisi, meme kanse- riyle tartışmalı bir ilişkisi vardır. ^^K^^MRahim kanserine niçin yol açıyor? Çünkü östrojen verildiği zaman rahim doku- sunda bir çoğalma ortaya çıkıyor. Rahmin içini kaplayan zarda çoğalma oluyor. Bir yerde bir hücre düzensiz olarak çoğalmaya başladığinda, onun kansere dönüşme riski yüksektir ve dönü- şebiliyor. 'avranışlardaki bazı bozuklukları o kişinin çevresindekiler hemen menopoza bağlıyorlar. Bunda ne dereceye kadar haklılar bilemiyoruz. Çünkü menopoz olsa da olmasa da belki aynı reaksiyonları verecekti, ama menopoz bir nevi mazeret oluyor. Menopoza bağlamak da insanların işine geliyor. Toplumda, bu durumdaki kadınları "hoş görme" şeklinde bir anlayış var, yoksa ona yardımcı olan bir yaklaşım yok. Boyle vakalarımz oldu mu? Evet, var. \Hormon tedavisi ne kadar uzun süreli Çok değişiyor. Biz genellikle bir-iki yıl veriyo- ruz ve kesiyoruz; ama Batı Avrupa ülkelerinde j ve Ingiltere'de ve Kuzey Amerika'da daha uzun sürebiliyor. Hatta Kuzey Amerika bu konuda bi- raz daha ileriye gitmiş, 70 yaşını geçinceye kadar veriyorlar. Ancak bu sırada hastayı sürekli kont- rol ediyorlar. Rahim ve meme, damar basıncı, şe- ker açısından.. ( laç tedavisi var mı? Osteoporozu (kemik erimesi) önlemede kulla- nılan bir tür ilaç var. Bunların halen de bir çoğu deneme aşamasında, bunlar kullamlıyor. Ama menopozu tedavi etmek için hormon vermek ge- rekiyor. Kadının bir psikolojik hazırlık döne- minden geçmesi söz konusu mu? Çağdaş bakış nedir? Bugun çağdaş bakış, yani Batı Avrupa, Ingil- tere, Amerika'da tutum kadının daha rahat, da- ha serbest bir yaşama girmesidir. Kendimizi da- ha rahat işimize gücümüze adayabiliriz. Zaten bir çok sorumluluklar da bitmiş haldedir. Kendimi- ze ayıracağımız daha çok zamanımızın olduğu- nu bilmeli, menopozu daha rahat ve daha keyif- li bir dönem olarak kabul etmeliyiz. W^^^MBatı'da, Amerika'da kadının menopoz öncesinde bir psikolojik hazırlık geçirdiğini bili- yoruz. Türkiye'de bu ne kadar yapılıyor? Bir kere bu Türkiye'de yapılrruyor. Dış ülke- lerde medya da buna uygun, televizyon, radyo sü- rekli olarak bu konuyu ve kadınlara yardımcı ol- maya çalışıyor. Bizde bu genellikle üzerinde az durulan bir konu. "Çok doğal bir olaydır ve bu olacaktır, bunun üstünde de fazla durulması gerekmiyor" gibi bir düşünce var. U^^^KMTiple (şişmanlık, zayıflık) menopozu daha rahat geçirme arasında 'bir ilişki var mı? Tabii ki kadın için, menopozdan sonrası için şişmanlık büyük bir sorun. Özellikle artroz açı- sından. Şişman kimselerde artroz açısından tipe bağlı şikâyetler çok daha ağır oluyor. Eklemle- rin hareket edemesi, hareket zorluğu bu dönem- de artıyor. Yani sıra, şişmanlık bir yandan da- mar basmcını yükseltmekte. Diabet eğilimini art- tırmakta. Onun için menopozdan sonra şişman- lık bütün şikâyetlerin sanki daha da ağır olması- na, artmasına neden oluyor. Çok az sayıda kadında östrojen, androjen.. Ostrojen düzeyi şişman kadınlarda daima da- ha yüksektir, ama bu onları koruyor anlamına gelmez. Androjen azdır kadında. Onun dönüş- mesi ile yararlı bir şey pek olmaz. ^^•İ^HL'v^u bozuklukları oluyor mu? Evet ama bunların hormonla ilişkisi bilinmi- yor. Daha çok yaşlanmayla ilişkisi olsa gerek. Çünkü aynı yaşta erkekte de uyku bozuklukları başlıyor. Uykuya dalamama veya uykudan sık sık uyanma gibi bozukluklar, aynı yaştaki erkekler- de de olur. Bunun hormon eksikliğiyle ilgisi ol- duğunu sanmıyorum. C