Katalog

CUMHURİYET/6 DİZİRÖPORTAJ 31 EKİM 1989 Estoııya ekonomisine EVIE paketi Estonya Notları Yavuz Baydar 3"troe", Estonya dilinde mucize demek. Tallinn'deki siyaM çevrelerde sondaj yaparken, bu sözcuğün sık sık kullanıldığına tanık oluyorsunuz. Bu, Estonya'yı 1 Ocak 1990'dan itibaren mucizenin beklemesinden kaynaklanıyor. Çünkü İME, aynı zamanda, çok geniş çaplı ve İcöklu bir ekonomik reform programının da kısaltılmış adı. "İse Majandamine Festis"in Turkçe karşılığı, "Eston>a'da ekonomik bağımsızlık." Kendılerıni "çalışkan bir halk" olarak tanımlayan Estonyalılar, ekonomik reformları, tarn bağımsızlık çabalannda en onemli adım olarak görüyorlar. Cumhuriyette Batı'ya kıyasla gozlemlenen duşuk üretim dıizeyi, yerli halk tarafından "Sovyet işgaline ve emeğin karşılığının alınmamasına karşı bir iş yavaşlatma proteslosu" ifadesi ile açıklanıyor. Polonyalılar gibi Estonyalılar da "temel gereksinimlerini karşılayacak kadar. asgari ölçıide üretim performansı gostermeje" alıştırmışlar kendilerini. Ekonomik yaşam hantallığını sürdurüyor. Gorbaçov yönetimi bölgeye geniş ekonomik özerklik tanıyarak burada ders çıkaracağı bir 'ekonomik laboratuvar* kurmak istiyor İME, çok geniş çaplı veköklü bir ekonomik reform programının kısaltılmış adı. ' 'İse Majandamine Eestis' 'in Türkçekarşılığı "Estonya'da Ekonomik Bağımsızlık." Kendilerini 'çalışkan' bir halk olarak tanımlayan Estonyalılar, ekonomik reformu tam bağımsızlık çabalannda en önemli adım olarak görüyorlar. Yine de oteki Sovyet cumhuriyetleri ile kıyaslandığında, Estonya'daki verimlilik oranı hayli yüksek. Rekor yıh 1988'de Sovyetler'in diğer kesimlerinde hektar başına 4.4 ton tahıl uretilirken, saptamalara göre, Estonya'nın üretim düzeyi 8.9 ton. Temel tüketim maddeleri uretıminde 1987 ve 88'de burada kişi başına duşen yıllık pay 2500 ruble dolayında. Sovyet yurttaşlannm ortalama payı ise 1200 ruble dolayında kalıyor. Ortalama ucret ayda yaklaşık 320 ruble. Öteki Sovyet cumhuriyetleri ile aradaki fark, 50100 ruble gibi önemli bir miktar. Tarım sektorünun verimliliği ve tekstil urunleri gibi bazı maJIann nisbi bolluğu Leningrad gibi buyuk kentlenn sakinlerini alışverış için Estonya'ya çekiyor. Ekonomik reform paketi İME, Moskova1 nın geçen ağustos başında Baltık için aldığı bir kararla "resmryet" kazanmış durumda. Üç ulkenin coğrafi \e sosyolojık koşullarını elverişli bulan Goıbaçov yönetimi, bölgeye geniş ekonomik özerklik tanıyarak, batı kıyısında yakından gozlemleyeceği ve ders çıkaracağı bir "ekonomik laboratuvar" kurmak istiyor. 1 ESTONYA: 19391989 Şeytan anlaşması 3 dı. Bunun yanı sıra, Estonya Bilimler Akademisi tarafmdan kurulan benzer nitelikli bir komisyonun kararları da kabul edıldı. Estonya Devlet Baskanı Arnold Ruütel, bu yerel komisyonun kararlarını, tsveç gazetesi Dagens Nyheter'de kendi imzasıyla yayımladı. "Estonya'nın SSBC'ye ilhakı yasadısıdır" başlığını taşıyan metnin, Moskova ile bundan sonraki "giiç göslerisi"nde zemin oluşturacağına kesin gözüyle bakılıyor. Karar metninde Estonya ile SSCB'nin ilişkileri 1920'den sonraki hali ile gözden geçiriliyor. Ekim Devrimi sonrasında iki ülke arasındaki ilişkilerin 1920'de imzalanan barış antlaşması zeminine dayalı olarak 1939'a kadar surduğu belırtilerek "Almanya'nın nzasıyla ve bu ulke ile isbiriigi yapdarak, 193940 yıllannda Sovyetler Birliği, Estonya'yı nüfuz bölgesi altına almak amacıyla ülke üzerinde hak iddia etmeve başlamıştır. Bu haksız iddialar, 23 Ağustos 1939da iki ulke arasında imzalanan paktın ek protokolünün Uk maddesine dayandınlmıştır. Bovlece Sovyetler Birligi, Estonya ile tıim antlaşmalan ihlal elmiş olmaktadır" deniyor. Metnin ikinci paragrafı, Moskova ile Tal Temel tüketim maddeleri uretıminde Estonya'da kışı başına düşen yıllık pay 2500 ruble (9 milyon TL) Ocak 1990'dan itibaren Estonya'da piyasa ekonomisine ve tarımda ozelleştirmeye geçiş donemi de başlamış olacak. Ekonomik özerklik, çevre kirlenmesinin onlenmesi ve yabancı iş goçunun sınırlandırılındsı gibi uç ana konuyu kapsayan İME programının çıkış noktası, 4 tanınmış aydının ımzasını taşıyan ve Edasi Gazetesi'nde yayımlanan bir makale. İktisatçı Tiit Made. Komunıst Partisi ideoloğu ve sosyolog Mikk Titma, gazeteci Slim Kallas ve Başbakan Yardımcısı/Halk Cephesi onderi Edgar Savisaar tarafmdan kaleme alınan makale ve onu izleyen bir dizi karar, etkilerini ekonomik yasamda göstermeye başlamış bulunuyor. Özellikle tarım, tekstil ve kultür sektörlerinde kooperatifler ve son bir yıl içinde daha çok Finlandiya ile gerçekleştirilen "joint venture'Mar (dış sermayeyle yapılan ortak yatınm) her geçen gun anan bir hızla yayıhyor Estonya'ya. Yerel hukumet bugun butçenin ancak >uzde 13'ünu yönlendirebiliyor. Önumüzdeki yıldan itibaren bütçedcki yerel kontrol payı onemli bir artış gosterecek. Ancak Moskova sanayı sektorünun yonetimini elinden bırakmak isterrriyor. Fabrikaların yaklaşık yuzde 90'ı Rus kontrolu altında. Yöneticiler (bunların hemen tumu Rus) Moskova tarafından atanıyor. Üretim düzeyi de merkezi planlamaya bağlı. "MRP 48MRP 50." Estonya ile bağımsızlığı yan yana getiren soru işaretinin çengeli bu "şifre"de asılı. 1939 tarihli Molotov Ribbentrop Paktı'nın SSCB'ye Baltık ulkelerini ilhak etme hakkı tanıyan ek protokolü, Estonya'da kısaca böyle adlandınlıyor. Hitler'e Polonya'ya girme cesareti sağladığı (Nazi diktatörünun Varşova'ya savas ilan etmek için paktın imzalanması nedeniyle bir hafta darfa beklediği bıliniyor) farklı çevrelerce öne sürülen ve "şeytan anlaşması" diye arulan paktın gizli ek protokolunun'varlığı Batı'da bazı tarihçiler tarafından 1960'ların başında kesin olarak kanıtlanmıştı. Sovyet halkı ise bu sansasyonel bilgiden 1986'ya kadar habersız tutuldu. Tarihinin bu kararilık köşesinden soz eden Sovyet muhalifleri, "şifre"yi belirli riskleri göze alarak telaffuz ettiler. Son üç yıl içinde çok şey değişti. Artık MRP 4850'nin varlığı değil, yasadışı ilan edilip edilmemesi tartışılıyor Sovyetler'de. Estonya Yüksek Sovyeti'nin Moskova'nın da desteğini alarak oluşturduğu bir komisyon, yaklaşjk bir yıllık bir arastırma döneminden sonra öneriler de içeren bir rapor hazırladı. SİRECEK 1939 tarihli MolotovRibbentrop Paktı'nın SSCB'ye Baltık ülkelerini ilhak etme hakkı tanıyan gizli ekprotokolü kısaca "MRP 48MRP 50" olarak adlandınlıyor. Sovyet halkı bu sansasyonel bilgiden 1986'ya kadar habersiz tutulmuştu. Moskova'da Halk Temsilciler Meclisi ile Yüksek Sovyet'te ele almacak raporda sonuç olarak, protokolün "geçersiz" ilan edilmesi isteniyor. Komisyonun kararı oybirliği ile alınmış değil; örneğin komisyon başkanı ve Politbüro uyesi Aleksander Yakovlev ile tanhçi Valenlin Farin, bu isteme karşı çıkıyorlar. Ancak karann arkasında yine de ezici bir çoğunluk var. Tarihçi ve hukukçulardan kurulu komisyonun raporu, büyuk olasılıkla Moskova1 da aralık ayı başlannda ele alınacak. Tartışmalarda, terazinin diğer kefesinde ise Moskova Yüksek Sovyeti'nin ulusal ve etnik sorunlara ilişkin olarak geçen ay aldığı bir dizi reform karan bulunuyor. Bu kararlar dizısinin ortak paydası, Sovyet cumhuriyetlerine ve özerk bölgelerine şiındikinden daha fazla özgurluk ve karar hakkı tanımak şeklinde beliriyor. Ve Moskova, bu kararlar dizisine dayalı argumanlar çerçevesinde, protokolun yasadışı ilan edilmesine karşı çeşitli formüller arayışı içinde. Estonya Yüksek Sovyeti ise o kadar beklemek niyetinde olmadığını göstermiş bulunuyor. Yerel yasama orgamnın 56 ekim tarihlerindeki otururalarında, tarih ve hukuk komisyonunun raporu ele alınarak onaylanlinn arasında 28 Eylül 1939 tarihinde imzalanan yardımlaşma antlaşması ile ilgili. Estonya Bilimler Akademisi Komisyonu, bu antlaşmanın eşitlik ilkesine aykın olarak kabul edildiğini, şıddet tehdidi akında ve Estonya'nın egemenliği ile tarafsızlık polıtikasını sınırlayacak biçimde Tallinn'e "dayaüldıgıru" belirtiyor. Karar metnının bir başka bölümünde de Estonya Cumhuriyeti'ne karşı 17 Haziran 1940'ta Sovyetler Birliği'nin başlattığı işgal hareketinden söz ediliyor ve "Sovyet yonetiminin bu e>lemde Estonya'nın içisierine kanşması ve devlet teronı baslatmasının sonucu olarak Estonya balkının ozgur iradesine el konmuştur. Saldınyı uluslararası kamuoyu onunde gizlemek için işgal, göstermelik bir yasal kılıfa sokulmuştur" denıyor. Karar metni şoyle sumyor: "Sovyet hükümetinin 16 Haziran 1940'taki (işgalden bir gün önce, YB) notası sonucunda Eston>s hükümeti istifa etmiştir. Yeni Vares hukumeti, Sovyet elçiliği personeli ile Politbüro uyesi Andrei Jdanov tarafından dikte edilmiştir. Jdanov, Tallinn'e 19 haziran günu gelmiştir. ESTONYA ULUSAL BAĞIMSIZLIKPARTİSISEKRETERITJCELAM ' Yüksek Sovyet, işgal organıdır' Moskova tarafından "Estonya'yı bir felaketin eşiğine süriiklemekle" suçlanan yerel siyasi örgütlerin başında Estonya Ulusal Bağımsızlık Partisi geliyor. 300 kadar üye ile geçen ağustos ayı ortalarında kurulan partininbir seçim olduğu takdirde oylann yaklaşık yuzde 20'sini alacağı öne süruluyor. Parti temsiicileri ise "en az yuzde 35" diyorlar. Yüksek Sovyet paralelinde bir "gölge parlamento" kurulması için "sadece gerçek Estonya vatandaşlanmn katılacagı bir seçim" mücadelesı veren orgutun sekreteri Tunne Kelam, sorularımızı şoyle yanıtlıyor: EUBP olarak nc istiyorsunuz? Batı güçleri tarafından tanınmayı ve varlığını surduren yasal Estonya Cumhuriyeti'ni yeniden kurmak amacındayız. Orneğin Halk Cephesi'nden farkımız yöntemde Cephe yönetimi ışgal gücunun yapısını ve organlarmı kullanmak isterken, biz öncelikle işgal IHoskova'nın 'Estonya'yı bir felaketin eşiğine süriiklemekle' suçladığı yerelsiyasi örgütün genel sekreteri Tunne Kelam, 'Biz öncelikle işgalgüçlerinin, askeri birliklerin ülkeden geri çekilmesinde ısrar ediyoruz' diyor. güçlerinin, askeri birliklerin ülkeden geri çekilmesinde ısrar ediyoruz. Zira bu guçler çekilmediği müddetçe, halk iradesı dile gelemeyecektir. Siyasi yaşamda sürekli olarak bir korku faktörü gundemden inmiyor. Biz Estonya'nın yasal surekliliği için savaşırken buna barışçı ve demokratık yollardan ulasacağımızı umuyoruz. Ne zanıan Hta$acaksınız bu hedefe? 1990'larda raı? Öyle sanıyorum. Bizim durumumuz 2. Dunya Savaşı'nda işgal edilen Norveç/e benziyor. Gerçi işgal guçleri oradan çabuk çekildi, biz ise 50 yıldır işgal altındayız, ama yaşanan durum aynı. Biz bu ülkede 5 bin yıldır yaşıyoruz. Ancak nufusumuz surekli olarak azauyor. Ülkede çok sayıda yasadışı goçmen var. Kz once "barışçı ve demokratık" dediğiniz yollar neler? Bu yol, Moskova'nın MolotovRibbentrop Paktı'nı geçersiz ilan etmesinden mi geçiyor? Bu ilan bizim için önemli elbette. Ama bizım sorunumuzu tek başına çözmeye yeterli değil. Ülkedeki Sovyet yönetimi ve işgal ordusundan kurtulmak için gerekli pratik önlemleri almamız, hazırlamamız gerekiyor. Estonya Yüksek Sovyeli'ni neden işgal organı olarak gönıyorsunuz? Yurttaşları temsil etmiyor. Temsiicileri arasında, işgal ordusunun uyeleri de var. Buradaki KGB'nin şefi ki kendisi Estonca bilmemektedir, yine bu organda sandalyeye sahip. Bu Quisling hukumeti döneminde Norveç parlamentosunun durumundan bile kötu bir durum. SÜRECEK Scrikss 25. yılında; yine önde,yine öncü... O ncü olmak: Bir sanayicinin, kuşkusuz en büyük özlemi... Evet, ilk Scrikss ürünü, Dolmakalem 17 bugün 25 yaşında ve Scrikss Maden ve Plaştik Sanayi A.Ş.'nin kuruluş tarihi olan 1 Ocak 1964'ten bu yana 25 yıl geride kalmış... Ve bugün Türk kalem sanayii, Scrikss 1e özdeşleşmiş çeyrek }oız}rıllık bir geçmişe sahip... İşte Scrikss, Türk kalem sanayiinde öncü ve önde olmanın sorumluluğuyla. 25. yılında, yerel bilgi üretimine sahip çıkıyor ve tüm Türk tasarımcılarını, uygar yaşamın vazgeçilmez ögesi olan "kaİem" üzerine düşünmeye çağırıyor... Scrikss, 25. kuruluş yıldönümü dolayısıyla düzenlediği Kalem Tasarım Yanşması'yla, gelecek 25 yıllara )ine önde ve öncü giriyor... KALEM TASARIM YARIŞMASI Yarışmanın konusu, Scrikss için yeni ürün kimliği tasarımı ve bu amaçla, sözkonusu kimliği belirleyecek bir tipoloji araştırmasıdır. Yarışma, Scrikss ve A.T.T. çalışanları dışında tüm Türk tasarımcılarına açrktır. • Değerlendirme jürisi: Aykut Köksal (A.T.T.) Prof. Muammer Onat (M.S.Ü.) İzel Rozental (Scrikss) Dr. UgurTanyeli (İ.T.C.) Prof. Cemil Toka (M.S.Ü.) • Ödüller: 1. Ödül 6.000.000. TL. 2. Ödül i.000.000. TL. 3. Ödül 2.000.000. TL. Yarışma, duyurum ilânıyla başlayacak, 26 Şubat 1990 tarihinde sona erecektir. Yarışma şartnameleri 25.000. TL. karşılıgında, "Scrikss Maden ve Plastik Sanayi A.Ş., Yahköşkü Cad. 23, Nuhbir Han, Kat 3, Sirkeci, İstanbul" adresinden elde edilebilir. Bas\oırular yukarıdaki adrese, şahsen ya da posta havalesi makbuzu ile birlikte mektupla yapılacaktır. ...ve Türkiye'de "kalem" 25 yaşında. A.T.T.