Katalog

CUMHURİYET/6 Estonya'da bağunsızlık oyunu Estonya Notları Yavuz Baydar ı TALLİNN Moskova ile göbek bağlarını koparma yolunda adım adım ilerleyen Estonyaiıları bugün kabaca ikiye ayırmak mümkün: İyimserler ve kötümserler. lyimserler ekonomik ve siyasi tam bağımsızlığa 199O'da, kötümserler ise 1992'de ulaşılacağına inaruyor. Estonya, buradaki yaygın deyişle, dönuşü olmayan bir yolda, "bütün risklerini göze alarak" adım adım ilerliyor. "Gorbaçov'un açtığı kapagı bir daha kapatmak rnumkün değil" diyor Tallinn'deki siyasi guç odaklannın temsikileri. 45 yıldır cumhuriyeti yöneten Komunist Partisi'nin buyuk çoğunluğu da farklı bir dil kullanmıyor. Yaklaşık bir yıldır, Estonya'da, tam bağımsızlığın gerekli olup olmadığı da tartışılmıyor. O dönem "atlahlmış" durumda. Moskova'ya karşı muhalefetin kafasıru kurcalayan temel sorun, "kopmak mı, kopmamak mı" da değil, "nasıl kopmak"ta odaklanıyor. Ne gibi bir yontem ızlenecek? Kükreyerek "bn işi bitirmek" mi, sakin bir ses kullanarak Moskova ile Tallinn'i birbirine bağlayan duğumleri "merkeri yönetim"in rızasını almak suretiyle onaklaşa çözmek mi, yoksa ikisinin arası bir yol tutturarak kâh diş gösterme, kâh gülumseme ile Doğu'dan uzaklaşmak mı? Bu sorulara verilen yanıtlar muhtelif. Her ülkede olduğu gibı, Estonya'da da, siyasi dengeler ve bunlara yonelik hesaplar, tayin edici ve çığır açıcı hamlelerde gelgitlere yol açıyor. 29 EKİM 1989 DİZtRÖPORTAJ 9 1.5 milyon nüfuslu küçük Baltık ülkesinde artık SSCB'den 'kopmak veya kopmamak' değil, 'nasıl kopmak? tartışılıyor Yaklaşık bir yıldır Estonya'da tam bağımsızlığın gerekli olup olmadığı tartışılmıyor. O dönem "atlatılmış" durumda. Fakat 55 CB'den kopmak konusunda farklı yöntem önerileri var. Kükreyerek, "bu işi bitirmek" mi, sakin bir ses kullanarak Moskova ve Tallinn'i birbirine bağlayan düğümleri, "merkezi yönetim"in rızasını almak suretiyle ortaklaşa çözmek mi? ESTONYA: 19391989 KİMLİK KARTI ESTONYA Yiizölcümü: 45.100 km Nüfns: 1.542.000 Başkent: Tallinn Ekonomik etkinlikler Tekstil, gemi yapımı, kereste, inşaat endüstrisi, madencilik, Estonya'da herkes Moskova'daki çalkantının sonunda sağduyunun galıp gelmesıni istiyor petrol arıttm tesisleri. bir kesim, Estonya Halk Cephesi'ne kuruluş gunlerinden bu yana tam destek vermiş durumda. Başbakan Yardımcısı Edgar Savisaar ile Moskova Yuksek Sovyeti uyeleri Marju Laurislin ve lvar Raig hem Komunist Partisi'nin sosyal demokrat kanadı içinde hem de tam bağımsızlık mucadelesinde tartışmasız önderler olarak yer alıyorlar. ele alınacak olan MolotovRibbentrop Paktı İnceleme Komisyonu raporunun, Gorbaçov yonetimi tarafından da kabul görmesi ve söz konusıı paktın yasadışı ilan edilmesi, doğrudan doğruya böyle bir sonucu doğurabilecek. EHC'nin "Biraz cfoha bekleyelim ve görelim" stratejisi, muhalefetin küçuk bır kesimini oluşturan, ancak son derece etkin faaliyet gösteren milliyetçi ve "acilci" gruplar tarafından "süreci frenlemek" ve "Moskova'yı cesaretlendirmek" olarak tanımlanıyor ve benimsenmiyor. 300 kurucu üyeye sahip Estonya, Ulusal Bağımsızlık Partisi ile 5 bin uyeli Tarih ve Anma Cemiyeti'ne göre, Estonya Sovyet siyasi gucünun fiili işgali altında. Dolayısıyla, bir "işgal organı" olarak görülen Yüksek Sovyet'in alacağı kararlar, Estonya'nın "kendi kaderini tayin etmesinde" bağlayıcı sayılmıyor bu orgutler tarafından. olan bır kongremn yapılması için, ayrı bır seçimin hazırlıklarını yıirutüyor. Söz konusu seçimlere yalnızca "gerçek Estonyalılann" katılması öngöruluyor. "Gerçek Estonyalılar" kimler? Bunu saptamak içinde, yaklaşık 150 kadar " a l t komite", "yasal Eslonya yurttaslarını" özel bir nüfus kütuğune kaydetmekle meşgul şu sıralarda. "Yasal Estonya yurttaşı" sayılmak için ise, 191839 arası varlık sürdüren Estonya Cumhuriyeti doğumlu olmak, ya da bu kişilerle akrabalığını kanıtlamak gerekiyor. Yurttaşlık Komitesi, bugüne dek yaklaşık 250 bin Estonyalının bu kampanyaya katıldığını öne sürmekte. Yurttaşlığa kayıt faaliyeti, cumhuriyetin dört bir yanında açık biçimde sürerken, Moskova ile "acilciler" arasında kalan EHC ile EKP, gelişmeleri kaygı ile izliyor. Ancak, en ılımlı olandan en radikallerine kadar tüm bağımsızhk taraftarları, bir temel ön koşul tarafından adeta kuşatılmış durumda. O da, "Moskova'daki çalkantıdan sonunda sagduvunun sahip çıkması". Yani, her şey "olup bitinceye kadar", Tallinn ve yöresinde "olup bitenlere" Gorbaçov yönetiminin ses çıkarmaması. Bugüne dek Baltık'taki istemlere "sert ve ters" karşı çıkan Gorbaçov ile çevresindeki reformist politbüro uyeleri bağımsızlık yönunde ikna edilebilirler mi? Kremlin sakinleşti mi? Sakinleşmedi ise çalkantıdan kim(ler) galip çıkacak? Estonya'yı en çok duşundüren sorular bunlar. 2 Paktı ile koklü bir değişiklik geçirdi. Hitler in Dışişleri Bakanı Ribbentrop ile Stalin'in Polonya denizaltısı Orzel, gözetim altın Dışişleri Bakanı Molotov arasında 23 Ağusda tutulduğu Tallinn Limam'ndan 17 Eylul tos 1939"da imzalanan pakt, Sovyetler'in, Al1939 gecesi sessiz sedasız ayrılarak Baltık manya'mn Polonya'ya saldınsı karşısında taın derinliklerine doğru kayıplara karışü. Al rafsız kalmasıru öngoniyordu. Paktın asıl manya ile Polonya arasmdaki savaşın en şid agırlık noktası ise gızli ek protokoldeydi. Budetli anlarının yaşandığı bir sırada meyda na gore Polonya'nın doğusu ile üç Baltık ülna gelen bu olay, bağımsız Estonya Cumhu kesi SSCB'nin nüfuz bölgesi içine alınıyorriyeti'nin SSCB tarafından "tarafsızlıgım ko du. Başka bir deyişle; Almanya, SSCB'ye, nıyamamak"la suçlanmasına yol açacak, gü çarlık dönemi öncesi Batı sınırlarını yeniden neydeki komşuları Letonya ve Litvanya ile elde etme hakkı tanıyordu. birlikte Estonya'nın Sovyetler Birliği'nce ilVe her şey, paktta öngörüldüğü gibi gelişti. hak edilmesine yol açan gelişmeler dizisinin Eylül başında Polonya'ya saldıran Almanbaşlangıç noktasım oluşturacakti. ya, kendi nufuz bölgesini beş hafta içinde tlhak kararı, bu olaydan yaklaşık bir yıl ele geçirdi. sonra SSCB Yuksek Prezidyumu'nun 6 Baltık ülkeleri, savaşm patlak vermesiyle Ağustos 1940 tarihli oturumunda alındı. Da tarafsızlıklannt ilan etmişlerdü. Ancak bu taha önce 3 ağustosta Litvanya'nın, 5 ağustosta rafsızlık, SSCB'nin bölgeye müdahalesinin da Letonya'nın Sovyet toprakları içine da vesilesini oluşturdu. Tallinn Limaru'nda gözhil edilmesi karara bağlanmışu. Uç Baltık ul altında bulunan Polonya denizaltısı Orzel kesinin 20 yıl suren bağımsızlık tarihi, bu ka kayıplara kanşınca Estonya, doğu komşurarlarla noktalanmış oluyordu. su tarafından karasularını "güvence altına Estonya, Letonya ve Litvanya, 1. Dunya alamamak" ve dolayısıyla SSCB'yi riske sokSavası'nın sonunda 1918'de, Finlandiya'dan makla suçlanacaktı. bir yıl sonra bağımsızhklarıru ilan etmişlerStalin yonetimi bu nedenle, Estonya'ya bir di. Çarlık Rusyası ile 200 yıl kadar süren yardımlaşma paktı imzalamayı önerdi. Ay Bağımsızlıktan ilhak kararına 1 1 Estonya, Litvanya ve Letonya'yla birlikte 1. Dünya Savası'nın sonunda Finlandiya'dan bir yıl sonra bağımsızhğım ilan etmişti. SSCB Yüksek Prezidyumu 1940 yılında aldığı ilhak kararıyla, üç Baltık ülkesinin 20 yıl süren bağımsızlık tarihini noktalamış oldu. bağlar, boylece koparılmış oluyordu. Ekim Devrimi sonrası patlak veren iç savaş Baltık'ı da etkiledi; her üç ulkede iç huzurun sağlarrması 1920'de gerçekleşti, 192f de Milletler Cemiyeti üyeliğine almdılar. Uç cumhuriyet, iki dünya savaşı arası dönemde hızlı bir kalkınma hamlesi yaptı. Sorunlar hemen hemen ortaktı. Sanayi sektörtınü modernleştirmek ve eski Rusya'ya yönelik pazarları genişleterek Batı'ya açılmak. Toprak reformları ile Baltık'taki Alman kökenli feodal üretim ilişkileri kırıldı ve sanayi sektörünün iyice guçlenmesi sonucu yaşam standardı 1930'lann ikind yarısında doruk noktasına ulaştı. Siyasi arenada ise durum farklı bir görünüm sergilemekteydi. Demokratik anayasaların kabulunden sonra, sosyalistler ile Almanya Italya modelini benimseyen faşist hareket arasında tırmanışa geçen sürtuşme, 1930'ların ortalarına doğru büyuk bir iç gerilime yol aça. Her üç ülke de çözümü 1934'te başkanlık makamırun yetkilerini arttırmada buldu. Parlamenter demokrasiye yeniden ancak 1938'de dönülebildi. ru öneri Letonya ve Litvanya'ya da yapılmıştı. Moskova'nın baskısına karşı koyamayan Baltık ülkeleri (Letonya ve Estonya, 5 Ekim 1939'da, Litvanya da bundan 5 gün sonra) paktı imzaladılar. Antlaşma metni, SSCB'ye bu ülkelere dilediği ölçüde askeri güç yerleştirme ve deniz ile hava üsleri kurma hakkı tanıyordu. Baltık'la paktı imzaladıktan sonra Stalin yonetimi, aynı öneriyi bu kez Finlandiya'ya yöneltti. Ancak Finliler; öneriye güney komşuları gibi yeşil ışık yakmadılar. Bunun üzerine SSCB ile Finlandiya arasında 30 Kasırn 1939'da ünlü "kış savası" patlak verdi. 13 Mart 1940'ta sona eren savaş, Helsinki'ye hayli toprak kaybettirdi, ancak dünya kamuoyunu Finlandiya'nın yanına çekti. "Kış savaşı"nın sona ermesiyle Baltık üzerinde sovyet baskısı da tırmanışa geçti. 1940 haziran ayı ortalarında her üç ülkeye de Sovyet yanlısı rejimler kurmalaıı yolunda istemler yöneltilmeye başlandı. Stalin'in bölgeye gönderdiği Jdanov'un giriştmleri sonucu gerçekleştirilen seçimleri, her uç ülkede de aday listeleri çıkarmasına tek Lzin verilen siyasi hareket olan "Çalısan Halklar Cephesi" derin kuşkulara yol açan kosullar altında kazandı. 4 temel güç 1.56 milyon nufuslu bu küçuk, ancak "diıştiığünden çok fazla yer yakan" Baltık cumhuriyetinde bağımsızlık oyunu, dört temel siyasi güç arasında oynanıyor. Komunist Partisi, Estonya Halk Cepbesi (EHC), Uusal Bağımsızlık Partisi ile Tarih ve Anma Ceraiyeti'nin başını çektiği milliyetçi ve "adlci" hareket ve ulke nufusunun yaklaşık yuzde 40'ını oluşturan yabana kokenlilerin şemsiye örgütu Ulnslararası Cephe (Interdvijenia). tçındekı Stalinistlerin bir bölümünü 1985'ten itibaren tasfiye eden, bir bolümunu de "susturan" Komunist Partisi'nin (EKP) yöneticileri, merkeze talep yöneltmekten, ancak Moskova ne kadar verirse o kadar almaktan yana gorunuyor. Partinin genel sekreten olan ve muhalefet tarafından "söylediği ile yaptıgı birbirini tutmamakla" suçlanan Vaino Valjas, bu kesimin başını çekiyor. Bugun bir çoğulcu seçim durumunda taş çatlasa yuzde 1015 oy alacağı farklı çevreler tarafından one sürulen komunistler, statukoyu "ayakla kalma" gerekçesi olarak gördükleri için, olduğunca hareketsiz kalmayı yeğliyorlar. Ancak bütün komunistler bu tavn benimsemiyor. Yönetici kadro içinde hatırı sayılır Estonya Halk Cephesi (EHC), bağımsızlık doğrultusundaki temel kararların, Moskova ile diyaloglar paralelinde, cumhuriyette varolan siyasi yapmın organları tarafından alınmasını savunuyor. Gerçi Estonya Yüksek Sovyeti'nin şu andaki sandalye dağılımı EHC'ye istediği ölçüde hareket serbestisi tarumıyor, ancak halkın yaklaşık yuzde 70'inin desteğini sağladığına inanan EHC, önumüzdeki yıhn ilk aylannda yapılacak Yüksek Sovyet seçimlerinde dengeleri kendı yönune çevirmeyi hedefliyor. Yapısı radikalleşen Yüksek Sovyet'in gerek Acilciler li anayasal değişiklikleri yaparak Estonya'nın EHC, bağımsızlığın yolunu açacak kararbağımsızhğım ilan etmesi, üzerinde tartışılan lar için önce yerel seçimleT, ardından da Yükbir olasıhk. sek Sovyet seçimlerinde çoğunluğu sağlama çabalarına yonelirken, aralarında Estonya İşgal organı mı? Ulusal Bağımsızlık Partisi ile Tarih ve Anma EHC'nin ele aldığı bir başka olasıhk, Yük Cemiyeti'nin de yer aldığı bir dizi milliyetçi sek Sovyet'in, ülkenin Sovyetler'e ilhakına yol ve "acilci" grup, gerek EHC'nin saygın bir açan ünlu MolotovRibbentrop Paktı'mn ya kesimi, gerekse Moskova'ya yakm çevreler tasadışı olduğundan hareketle ve Estonya'nın rafından "barut fıçısının fitilini ateşlemek" Sovyet işgali altında bulunduğu gerekcesiyle, olarak tanımlanan bir yöntemi uygulamaya bir "işgal organı" olarak kendi kendisini lağ koymuş durumda. vetmesi. Ancak bu adım için bazı koşulların Söz konusu örgütlerin temsikileri ile SSCB hukuksal duzeyde hazırlanması gerekiyor. aleyhtarı kişilerden oluşan Estonya YurttaşSözğelimi, aralık ayı başlarında Moskova'da lık Komitesi, "kurucu meclis" işlevi görecek Gizli ek protokol Bölgede yaşayan yaklaşık 6 milyon insamn yazgısı, bundan bir yıl sonra Almanya ile SSCB arasında imzalanan Saldırmazlık SCfRECEK StRECEK Vera, Nâzım Hikmet'i anlatıyor Nâzım Hikmet'in yaşadığı ve öldüğü evden totoğraflar, anılar. Vera: "Sovyet Komunist Partı yöneticileri ve bürokratlar Nâzım'ı hiç sevmezdi. Evınin müze olmasına izin vermiyoriar. Şimdi sorulan soruları Nâzım, o herkesin sustuğu dönemde sormuştu." Bürokraside temizlik beklentisi ANAP Genei Başkan Yardımcısı Gürdere: "MDP kökenli bakartara grupta tepki var. Bizi mahveden, çift beyinli prenslerdir. Davul bizim omzumuzda, tokmak burokratlarda." Heovy Metal'dler ve Add'dler Aıtk Türkiye'de de karşılaşılabilen bu yenı gencük gruplanna kimler katılıyor, nasıl yaşıyor, neleri tercıh ediyorlar? Kendi aralarındaki çaöşmanın nedeni ne? DENİZ BAYKAI/IN AVAKTALARI Kaş'ta milyarlık arazi spekülasyonu. Hediye vilialar. Baykal bir pantolonu 15 yıl giyiyor! Pantolon yerine de villa alıyor. Gizli şirket ortaklığı. İş bağlama, iş bitirme ücretleri. Büyük paralarla Yargıtay avukatlığı. Sonra gelsin fukaralık edebiyatı! Ticarette de işbitirici, politika dada! SHP Genel Sekreteri derhal mal beyanında bulunmalıdır!.. • ABDULLAH ÖCALAN PERİNÇEK'E ANLATTI (3) "REFERANDUMA VARIZ.TARİH BOYUNCA TÜRKKÜRT İLİŞKİLERİ. • MÜEBBETLİKLERE MÜJDE! ' ^20001D0ĞRUWH MOSKOVA İZLENİMLERİ. TÜRK İŞADAMLARININ GÖZÜYLE PERESTROİKA. SSCB MERKEZ BANKASI BAŞKANIYLA ÖZEL GÖRÜŞME. • FRANSIZ AYNASINDA KÜRTLER. PARİS KÜRT KONFERANSI'NDA YAZILMAYÂNLAR. • Oiyarbakır işçileri, istediler, eylem yaptıtar. hakiannı aldıtar • Doğu Almanya'da duvar rejımı çatlıyor1 • Tiyatro yazarları boykota gidiyor • Kadınlardan kadınlara dair kıtaplar • Cemal Süreya, yayıncı Ali Uğur'u yazdı • Aydın Güven Gürkan: "Halkın adı yok" • Demir Ozlu Kuzey Akdeniz'i yazdı • "İnşâallah" ne demek? Turan Dursun açıklıyor • Doğu Perinçek "Özaldan dıktatör olmaz" diyor. 28YILGİZ1ENEN Nokta, silah zoruyla çekilen ve 28 yıl saklanan Yassıada filmini buldu... "Zorakı aktörler", devrik Cumhurbaşkanı Bayar ve Başbakan Menderes ile tüm bir iktıdann objektifle saptanan trajedisi.. Bayar'ın avukatı Cındomk "Bayar fılm yüzünden ıntihara kalkıştı..." Yassıada sanıklarından Turhan Dillıgıl: "Rlmde ne görunuyorsa, gerçekte tam tersi idi.. ." Filmı ceken emekli Atbay Nusret Eraslan: "Evet, mizansenler var..." MBK Genel Sekreten Orhan Erkanlı: "Sanıklar dövüldüler..." • Kadın, alkol flörtü... Barlardan meyhanelere, yalnız kadın sayısındaki artış yeni bir tartışma başlattı: Alkol, kadını özgürlestirir mi? • Tutucu, modern, çekingen: Hasan Celal Güzel. Bir başbakan adayının portresi... • Etna yanardağının yeniden kukreyişinin fotoğraflarla öyküsü... • Geleneksel meslekler, bilgisayar tehdidi altında • Melez mankenler revaçta • TRT'de Evren, Evren'i anlatıyor • Elemanlar Anyoruz • Rusça dan Türkçe'ye ve Türkçe'den Rusça'ya teknik çeviri yapabilecek, • Tercihen ikinci dil olarak İngilizce bilen İNŞAAT MÜHENDİSLERİ VE MİMARLAR... • • Yüksekokul mezunu. • İngilizce bilen, • En az iki yıl iş deneyimi olan, • Askerliğini yapmış SEKRETER ARAMAKIAN BIKTIK Sıkıya geldi mi tüyecek; kırıtma, gırgır ve dırdıra geldi mi emsalsiz; daktilosu evlere şenlik, İngilizce'si hâlâ kurs halinde biriyseniz, başka yere başvunın. İşini "Sekreterlik bir meslektir" bilinciyle yapan ve bunda sebatlı, birlikte çalışacağı grubun başarısında kendi payı olduğunu bilen, iki kişi gerekli bize. Hem de hemen. Çok şey mi istiyoruz? MUHASEBECİLER... HAFTALIK HABER DERGİSİ İlgilenenlerin bir fotoğrafla birlikte 10.11.1989 tarihine kadar aşagıdaki adrese baş\urmalan rica olunur. GÜLGUN GUREL AHMET ÖZGENÇ 28101989 İstanbul evlendiier NEBAHAT GUZIN ÇALOGLU ıle CELAL AKBULUT 29.10 1989 İSTANBUL Nışanlandılar Beşeri Kaynaklar Müdürlüğü STFA Grup Merkezi. Altunizade Çarahca / İSTANBUL MARKOM/LEO BURNETT HIZUETLERI