Katalog

teçrtmevvei F l I l t l U l I t M l l l l l l l l t •••••• t ı ı ı ı > ı > ı ı l ı l l t a s ı a ı ı ı ı ı > jiıiMiııııiMiııııııııııııııııımııııııııııııtııııııııııııiHiıııııııumıuııııııııııııı * • • """"""""""" 10 YILIN SİNEMA UlltNMHIIIIIIIIIlllllllJIIIUIIIIİUIIIIIIIIllll IIIIIHİttMIIIIIHIHIUIIIimnillllllllllUIIIIIUUIItlllUlltllınilltllllllIllllllllllrillllJIUtlUIIIIIIIUIllllllllllUIMIIIIIItliril ••"•"»»«•"•tHIMIMMIHMIHIMiMIIHmmi.HM.IIIIIIIIIIMmillllHMIIHMlinilIIHH ıılııılııııliflllııııııııııaııılıı «ıiHMHHiHiuııııiMnımiHHmıınımınmııtııuııtıııiNinıııııııııııııııııııınuıııınıı titMiıııııuHtıtifiınınıııttıınııııuıımııuııtıııııutıııuııııııuiuutiiHMiıııUMMMi """"•"•••"••«•••«••••MMMMIIIIIIIIIHIMIMIİIIIMIM^ Camhariyet' HIUHIIH H IIIIHIIIHIMUHUIIIIItlllUHIIIIt«llllllUllllllllllllll| l tl| l ||| l || l (||||,,, lltllnultullllllHIIIIIIIMnnnıllll niimMMIHIIIHIIIinilHIIWIIHitUI| M |^ IIIIIMIIIIIIIIIIMIIIIIIIIIIIIIIII.il TARİHİ IIIIIMMMIMMIMMIMIIUimilllUIIII •lll<llIUIIIIIlIMIIIIIIIIIIIIinilll<.IIMlllllltlllllllllllll»U,,lt||{||i||^ Türkiyede sinemacılık ve filimcilik nasıl inkişaf etti? tlk sinema 1902 senesinde Koskada Yeşiltulumbada bir kahvede oynatıldı. Türkiyede ilk filim Umumî Harpte yapıldı. Memleketimizde filimcilik ve sinemacılığın inkişafında Cumhuriyet Hükumetinin âlâkası ve Cumhuriyet kanunlarının büyük yardımı göründü Memleketknîzde smemaeılıkta on sene zarfında vuku bulan terakkiyab nazan tetkikten geçirmek ve Camhariyet devrinin her hasusta oldugu gibi ba ife de verdigi inkisafı kaydeylemek idn meseleyi evvelâı Sinemacılık FUimdlik Diye ikiye ayırmak ve gozferimizi binı daha geriye çevirmek icap eder. Türk sinemaalıgı, zaman kibarile Turk filimciliğinden daha e»kj olduğu için evvelâ onu mevzuu bahsedelim. hşan fazmo ve kahvehane sahipleri çıknnfbr. Bu areda Sigsmond Weimberg ismindeki fotoğrafçı hariçten kendisine mSracaat edeo sinemacılarla bir kflâf aketderek Ramazanda tstanbulda, diğer zamanlarda Beyoglunda birer ilriser kmmlık filimler gosterebOmek için ban tertibat vücude getmnistir. Fakat bun. lar yukanda da söyledigimi» veçhfle hep seyyar makinelerle yapılan geçid tesebb&slerden ibarettL ihtfva ettigi teshilât basta gelir. Bugon Türkiyede Balkan ahalisine nazaran halkunız rahat, temiz ve en asri vası. talarla müdehhez salonlarda sinema seyretmektedir. çevirmek mBskulâtı tpekçi Kardesler! tstanbulda bir stüdyo tesis etmek teşebbSsüne sevketmis ve Nisantasmdaki Es. Id fınn binan stüdyo haline ifrag olunarak oraya en son tertibatı haiz ma . kineler gefannistir. tpekçi Kardeslerin ba stüdyoda vücude getirdikleri filim • ler sırasile funlardır: (Bir Miilet U • yanıyor!), (Kanm Beni Aldatırsa!), (Söz Bir Allah Bir), (Cid Berber), (Milyon Avcdan), (Leblebid Horhor Ağa) dır. (Cid'Berber), (Mflyon Av. alan), (Leblebid Horhor Aga) hemiz gösterflmediler. Son olarak Resat Nun Beyin filim yapılmak üzere ymadıgı bir maceradap büyük Türkiyede filimcilik Ycrli sinemalar Seyyar sinemalar Sinema birçoklanmıztn pekâlâ bfldi şebbisleri tabiafale pek fazla faaliyet tkicesmelikteld (Ankara) smemasmı gösterememlsler, ba araUc b> Ital • açmıslardır. Bundan sonra Sah Beyin giniz veçhüe hayallerin gozönünden bir. yan şirkeb' tarafmdan (Majik) sinema> trgatpazannda tesis ettigi sinema kü • biıi ardınca süratle geçmesi ve ayn mu. « karulmof, Millî sinema kapanmıs, an. şat edimıif ve Rıhtımboyunda MösyS rabbalar dahüindeki resimleri bo sürat cak ordumuzun tstanbula gelmesifi• Julyen v« Piyer DöpoDo taraflanndan sayesinde aradaki fasılalan kaybettirerek zerine tekrar açılmıs ve iste o andan (Palas) ve (Sakarya) rin^y'*" te . perde üzerinde hayattaki hareketleria itibarendir ki Türk mütesebbislerinin an olunmustur. aynini tevlit etmesi esasına istinat edi • faaliyeti artmısbr. tzmir ve mülhakahndaki sinemalarm lerek Lumiere kardesler isminde FranBa sıralarda tpekçi Kardesler Be tekrar faaliyete geçebömeleri için mad. sıx iki birader tarafmdan bandan kırk dî yardıma muhtaç olduklan goriilünyoglu caddesindeki bir bann teskilâh. sene evvel kesfedilmiş ve bn kesif Ace bu mühim boşluğu doldurmak Szere nı degiştirerek (Sme . salon • elektra) merikada tekâmül ettirilerek meydana (Şık) ve (Millî) sinema müesseslerin. ismi altında bir salon açmıslardır. çıkanlmışhr. den Cevat Bey tzmire giderek (Millî Cumhuriyetin UânHe sinemacılığın istlk sınema şeritleri pek kısa, beyaz sinema) filim idaresint kurmus ve o . Hkbalmin çok parlak oldugunn gören perdeler pek küçüktü; hayalleri akset. nun vücude geb'rdigi tertibat, göster Türk mütesebbislerden tpekçi Kardestiren makine'er asetilen vasitasile tendiği teshilât sayesinde tzmir sehri i . ler Elhamra hanmın içersindeki Elham. yir edilirdi. Işte bu vaziyette bulunan çindeki Târklerin malı olan sinema • ra sinemasuu, Mehmet Rauf Bey ve sütmeıtuı, dünyanm her tarahnda gös • lar yabancı eüerde bulunan sinemalara rekâsı (Ooera) sinemasuu, Kafkasyalıt terilmeğe başlanmıs ve o meyandaAaem. rekabet etmek imkânma mazhar ol • Suhanof Bey (MeJek) sinemasını, Jsleketimize de getirilmîrtir. Fakat o va. muslardır. tzmir, Aydm, Balıkesir ha. tanbuldaki sinema salonu sahiplerinden Irit tinema bir varyete numaran • gibi valismdein 3 0 sinemanm tekrar fa Cevat ve Kadri Bevler de (Palas) si. diyar diyar dolaştırıhr, ba isin mütesebalivete basiamalan da gene ancak ba nemasmı tesis ebnislerdir. (Palas) »iIpe. ^m stüdyosanda seali filim bisleri bir müddet bir mernlekette ka. şek<1de temhı olunabiunistir. neması müessisleri Cevat ve Kadri Bey. krlar, sonra kalkıp diğer memleketlere almağa mahsut makine ler sinemacılığı ikiye ayıran bir tesebCevat Bevin Ooera sineması mfl . giderlerdL (Pate) kumpanyasmın miimessili o • büs vücude getirmisler (birinci göstedür'uğüne tntihabı uzerine oradaki gençTürkiyeye seyyar tfnema flk defa lan ba rat sayılabilir. ris) faaliyetine bir de (ikind gosterif) ler kendismin yoklugunu hissettirme 1902 senesinde Koskada Ye»ü TulumBa sırada Beyoğlu caddesindeki O. hareketini ihdas ederek hallnn zen . mek için daha fazla travret gostermişler, bada bir kahveye getirilmistir. Buna deon tivafrosu bir vary«*e salona ha . gin tabakasmın rağbet gosterdigi bu sıRıhhmbovundaki büHin sinemalan eL getiren «eyyar cambazdi. Makinesi ga. Bnde idl. Orayı ttrtan müstectr de pronıfa diger tabakanın da alâkasmı cel • lerme gechmislerdir. BuırBn Irmirde basyet kuçfiktü. Yanmdaki Sç fflmi 5 0 gramma sinema ilâvesine karar ver • bevlemişlerdir. ta E'hamra smeması oimak üzere çok r metrelikti. mif ve oldnkça dekolte filimler geti • gSzel sinema brnalan mevcuttur. En son olarak Beyoglunda (Glor . reı»k mSster'ierme gostermistir. ya) şimdiki Saray ve (Artütik) sineAnkaradaflkmuntazam sinema FresDiger taraftan o zamanlar bir araba malan ya^ilmıstır. ko EfendifleKemol Bevin tesebbüsG S. ahın olan bugünkü Japon magazası . tstanbuldan maada yerlerde zerine «cılrmş, hükumet merkezimiz nm yeri de bir salon haline konularak bugun ts BanJfismm hhnayesfle (Yeni Mem'eketimizin en guzel limanlann. «Sark Sioeması ismi altmda kusat e • srnema) ve (Kulüp sineması) gibi i dan biri olan tzmirde Umumî Harp • ki mükemmel smemaya sahip olmuş . dilmiçHr. Ba esnada Weimberg Kadı • ten evvel ve Balkan Harbi iptidaUnnkoyundeki KusdOi tiyatrosa binasmda tur. da (Millî IdiHİDane) idaresind« Beyler da sinema gosterme$e başiamıstır. Anadn^unun di$er şehîrlerinde, orsokağındaki (Millî sinema) Türkler taBun'an takiben Beyoglunda (Ame . du ve vflâyet merkezlerinde mahallî rafmdan idare edilmekte idL rikan Smeması), Suriye carfismda (San. idarelerin yardımfle ve ordu kuman • tral Smeması) açılmışhr. Luksenburg tzmir ve mülhakahndaki dîğer 40 tan danlannın tesebbusile umnrnî ve husust gazinosu da sinema salonu haline konfazla sinema ecnebilerin ve Rumlann birçok sinemaUr tesîs ednmistir. Bun. muftur. elinde idi. Bu guzel sehrimizin tekrar larm adedi 100 a trecmektedir. 8 0 i ana vatanma kavusmasım müteakıp sesii makinelerle m&cehhezdir. Türk müteşebbisler orayaflkgiden sinemacılar, Umumî Memleketimizde sinemacı'ığm inki Yukanda ısimlermi saydığmuz sineHarpte Merkez Kumandanlığı sinema safmı temrn eden vasıta'ar arasında raa salonlan faaliyette iken SehzadebolSIHmde zabrt olarak çalısan Cemil Cumhurîvet idaresmin bu ise göster basmda Fevzîye kıraathanesi (MHlî SL Sükrü ve kardesi Tevfik Bevlerdir ki dîei ainlca ve CumVurivet kapunlıınnm . *l$tanbulda bir tacıai aşk» filnema) namı altmda ilk T3rk müteseb tKtzkulesinde bir facia» filminden bir »ahne Memleketimizde dddî olarak ilk yerK ve sabk sinema Mesrutiyetin flânmdan sonra tecssüs etmiştir. O zaman Te. pebaşmdaki shndnd (Garden Bar) bL nasmm yerinde tttflıat ve Teraldd ser gisi olarak kunanılan bir mahal nvsrcutto. Ba yer sergi bHtflctea sonra si nema ktihax edilmifti. Burada kemant Memdah Beyin incesaı takımmra refa. katile (Pate) sinema sirketmin fHimleri gSsterilmeÇe baslanımstır. Halkm borava fazla alâkadar oMngnna gören Tepeban baheesi müstedrleri, stnema. nm arhk bir eocak oyancajrı seklinden çdap bir san'at ha'me girmege basladu gnıı hîssetHkTerî îçin sinema makhıe • stni, daha geniş olan yaz'tk Hvatroya nak. lederek orada bir 3d kuımlık komedi» ler ve dram'ar iraesme gîrism'slerdir. Butfm ba isierhı esn«i'm yukanda bah. settigimts Sigsmond Weimberg hazır • Iamis eldngtmdan memVketimiı^^ ilk hakikî sinemanm muessisî o vakitler ! Madam Cenia Artinova tSözde Ktzlar* fümind* Memleketimizde filim yapmak husu. sunda ablan ilk adımı Umumî Harp za. manında (Müdafaai Mflliye) ve Ma • Iulgaziler) Cemiyetine medyunuz. Müdafaai Milliye Cemiyeti Fehim Efendi, Raşıt Rıza Bey ve Eliza Bbemedyan Hammlar tarafmdan oynanan (Pençe) yi, Malulgaziler Cemiyeti de Madam Blanstn oynadıgı (Bümaz) ve Rastt Rıza Bey tarafından oynanan (Mürebbiye) kordelâlannı vücude getirdikleri gibi Şadi Beye bazı kiiçük komediler de yaptırmıslardır. 922 senesinde film taciri Kemal Bey (tstanbulda Bir Faciai Ask) ı, bunu müteakıp te (Nurbaba), (Atesten Gömlek), (Leblebid Horhor Ağa), (Kızkulesinde Bir Fada), (Sozde Kızlar) fiümlerini yaphrmısbr. Kemal Beyin bu tesebbüsü memlekette yep • yeni bir san'atin vücut bulmasını te . «î4/«ffen Gömlek* filminden min basusandaki ilk gayretleri tesldl bir $ahne etmistir. Bu filimler o tarihte 10 bin çıkarüan bir senaryoflebir fflm yapılfle 12 bin Kra arasmda bir masrafla vü maga baarlamanaktadu'. cude gen'riliyordu. En fazla pahalıya Füunlerde oynıyan artktler araımmalolan (Leblebid Horhor Aga) dır. da Darulbedayi san'atkârlan u'yatro . Bunlarm ekserisini Darulbedayi artist. nun tesirinden pek fazla kurtulamadıkIeri oynamıslar ve bir kısmmda ordu • lan için sinema aktörlüğüne pek uya. nun kıymettar müzahareti büyük bir ismamaktadırlar. Bizde en iyi filkn ar tinatgâh teşkil etmişitr. Meselâ (Ateş. tiati olmak istidadını gosterenler araten Gömlek) e tzmitteki ( 1 8 ) ind fırsmda kumen Hazım Bey, Galip Bey, ka büvük bir kuvvetfl istirak etmi«tir« Vasfi Rıza Bey, büyük Behzat Bey, kü. ç9k Behzat Bey vardır. Fakat istikbalin en tyi filim aktörleri olacak olanlar bilhassa erkeklerden Ferdi, Refik Kemal Beyler, kadınlardan Feriha Tevfik, M» lek Hanımlardır. r Ipekfilm stiidyusunda filim loppe etmeğe mahsui makine Bir kuun filimlerde de bazı mülted Rus kadm ve san'atkârlan rol almif • lardır. (Nur Baba) fflmi yapıhrken Bek . tasi dervislerinin galeyana gelen taassubu güçlükle yabsbnlmıs, bunlann Kemal Beyi öldürmek istemek husun. daki tesebbüsleri güçlükle menedüebilmistir. Filim ancak millî ordu tstan bula girdikten sonra tamamlanıp gös . terilmistir. Kemal Beyin, Türk fflmi yapmak hu. rundaki gayretleri atölyesinin bosalblmaya mecbar edibnesi yüzünden sek • teye ugramıstır. Memleketimizdle ya. pılan sessiz filimler arasmda tpekçi Kardeşlerin tesebbüsfle vücude gelen (An. kara Postası) ve (Kaçakçılar) da mevcuttur. Kaçakçılar çekflirken vuku bulan kaza yüzünden çıkan dava hâlâ devam etmektedir. Sesli sinemanm zuhurfle memleketL nuzde filim yapmak tesebbüsü daha ziyade bir haıaret kesbetmiş, tpekçi Kar. desler haricî manzaralan sehrimizde alman ve mükâlemeK kısunlan Paris • teki bir stüdyoda yapılan (tstanbul So. kaklan) fUmini vücude getirmisler • dir. Başka memleketteki stödyoda füim Yazmuzı bitirmeden evvel sunu da flâve edelim ki, Türk filimciiiğinin hi . mayesi için hükumeb'mizin iki hususta yardımı beklenmektedir. Yabancı memleketlere go'nderileh Törk filimleri tek. rar memlekete girerken gümrük altn • maması ve memleket dahilindeki si • nemalarda Türk filimleri gösterilirken bfletlerden alman verginin azaltılmask Çünkü bugün Arnavutluk, Mısır, Gi . rit, Kıbrit, Yunanistan gibi memleketlerden Türk filimleri istendigi halde gonderflememektedir. Çünkü bunlara paralar ancak fflimlerin tek • «Narbaba* filminden bir tahne rar memlekete girdikleri zaman altna . cak gümrük bedeUerine tekab&l etmektedir. Böt&n bu malâmah ve koydugumoz resimleri toplamakta bize çok kıymetli yardunlan dokunan filim tadrlerimiz • den Kemal ve Şakir Beylerle smema mSdSrlerinden Cevat Beye ve tpekfilim mSessesesine tesekkfîrler ederiz minden bir tahne 1903 de simdi Şehzadebasındaki Şark lnraathanesinin bulunduğu btnaya ikînci bir seyyar «inema getirilmiş, birer 1a • sımlık filinJ er halka 3 kurus duhuliye Qe gösterilmlstir. Buna müteakıp Beyoğla ve tstanbul cmetinde ba tesebbüslere girişenler çoğalmıs, yer yer seyyar sinemalardan bu tifade ederek m&setri celbetmege ça, bisleri Cevai ve Murat Beyler tara fradan kâsat ediimiş, bandan Sç ay sonra da Kemal Bey tarafmdan Sirke. dde, Asadoryan Efendi tarafmdan da Pansaftıda birer srnema açılmış ve bu tesebbBs böylelikle sehrin her tararma yayılmışlır. Umumf Harpte rllimsizlik ySzünden baa •inemalar kapılarmı kapamıslar . dır. MStareke esnasmda THrk mate • Crnnhttriyctten evvel sehrimiz. de fu sinemalar mevcutta: Sinema Anfl îstanbulda kaç sinema var? M. Leman ve şürekâsı Şark slneması M. Grabovski ve şflrekâsı Palas stneması M Welnberg Amerikan > M. Makarof Majlk slneması İtalyan (U Ç. t) şlrketi Ekler sineması M Vasilâkl Lüksemburg > Çankopulo biraderleri Pangaltı sineması Asadoryan Ef. Majllc sineması M Anonof Etual sineması M Grabovskl ve Şe. Santral sineması Kiryakopulo Ef. Apollon sineması Siroçki blraderler Kuşdlli sineması > » Modern Sinema Kiryakopulo Ef. Salata sineması Aradoryan Ef. Mllll Sinema Cevat ve Murat B ler Kemal Bey sineması Kemal Bey Aletndar sineması Haçaras Ef. Bugün fehrîmizde faaliyet halinde bulunan ainemalar: Ipek slnemaaı Ipekçl kardeşler Melek > > > ArtlEtik sineması Mehmet Rauf B. Türk sineması Halil Kâmil Bey Saray sineması Mıho Ef Şık Sinema Kadri ve Cevat B. ler Yıldız sineması > > Alkazar sineması > > Elhamra > > > Ekler sineması Çankopulo Ef. Tan > îsmail Bey Astorya sineması Kemal Bey Kemal Bey Kemal Bey Alemdar sineması Anastas Ef. Mllll sinema Kadri ve Cevat B ler Hilâl sineması Şukrü Bey Ferah sinema Şadi Bey Süreyya Paşa sineması Sureyya Pş Hale sineması Sami B. ve şürekâsı Kuşdill sineması Kâmil Bey Balat sineması Hüseyin Bey Eskiden 17 ve bugün ise 21 sinema mevcut olduğuna göre salon adedince arada büyük bir fark yoksa da salonların genisliği iti barile fark müh'mdir. Şimdiki 21 sinema eski 17 sinemanm iki misli müsteri istiap etmektedir. Çiinkü evvelce en büyük sinema 500 ki. si ahrdı. Bugün 1200 kisi alan sinemalar mevcuttur. Bu da en islek sinemalarm Türk mütesebbislerinin ellerine geç mis olması lehimize kaydedile • cek en ehemmiyetli noktadır. Salata sineması Asadoryan Ef. Ferdi Bey ve Melek Hcmım nMUyon avcdan» fümindeT Ferdi Bey ve Feriha Tevfik Hanım tesli «Leblebici Horhor Ağa» filminde