Catalog

20 Anar SOMUNCUOĞLU TUSAM RusyaUkrayna Araştırmaları Masası asomuncuoglu@tusam.net Tacikistan’da Üçlü Zirve: C S TRATEJİ ve/veya KGAT çerçevesinde işbirliği içerisinde bulunan ülkelerdir. Bunlar Türkmenistan dışındaki Türkistan (Orta Asya) cumhuriyetleri, Ermenistan ve Belarus’tur (Beyaz Rusya). 5 6 Eylül tarihleri arasında Tacikistan’ın başkenti Duşanbe’de Bağımsız Devletler Topluluğu (BDT), Avrasya Ekonomik Topluluğu (AET) ve Kolektif Güvenlik Anlaşması Teşkilatı’nın (KGAT) zirveleri birbiri ardına gerçekleştirildi. Zirvelerde alınan bazı kararlar Rus yönetimi tarafından neredeyse devrim niteliğinde olarak değerlendirildi. Buna karşılık Rusya’nın güdümünde bulunan AET ve KGAT’ın üyesi olmayan eski Sovyet ülkeleri, BDT’nin anlamının kalmadığını göstermek ister gibilerdi. Nitekim Ukrayna cumhurbaşkanının zirvelere katılmaması, Gürcistan devlet başkanının ise katıldığı halde sadece birkaç önemsiz belgeye imzasını atması BDT’nin geldiği durumu açıkça gösteriyor. BDT’NİN GELİŞME MESELESİ Baltık ülkeleri dışındaki eski Sovyet cumhuriyetlerini bir çatı altında birleştiren bir örgüt olarak tanınan BDT’nin yapısı ve varlığı uzun süredir sorgulanıyor. Rusya’dan daha bağımsız politika izleyebilen eski Sovyet ülkeleri, söz konusu oluşumu örgütten ziyade bazı sorunların çözülebildiği bir platform olarak BDT sınırları içerisindeki göç meselesi ele olarak görüyorlar. BDT üyeleri arasında bağların alındı. Gelecek sene için ise Kazakistan, BDT korunmasını sağlayan birçok anlaşma halen çerçevesindeki transit ulaştırma potansiyelini yürürlükte olsa da, BDT’nin kilit mekanizmaları geliştirme meselesini ele almayı önerdi. Göç yıllar içerisinde anlamsız hale geldi. Bu duruma problemiyle alakalı olarak devletlerarası işgücü sebep olan sadece sanıldığı gibi eski Sovyet bilgi bankasının kurulması önerildi. Son BDT ülkelerinin Rusya’nın kontrolünden kurtulma zirvesinde BDT’nin göç politikası konusundaki çabaları değil. Aynı zamanda Rusya’nın da eski anlaşmaya ek olarak BDT Gelişme Konsepti ve bir Sovyet ülkelerinin yükünü çekmek istememesidir. dizi işbirliği anlaşması da imzalandı. Ancak BDT Dolayısıyla yıllar içerisinde en Rus karşıtı eski alanındaki kamplaşma bu zirveye de damgasını Sovyet ülkelerin bile faydalandığı önemli vurdu. Söz konusu anlaşmalar (bazı istisnalar mekanizmalar Rusya’nın katkılarıyla ortadan dışında) Batıcı olarak bilinen GUAM ülkeleri kaldırıldı. Bunlardan birisi BDT içerisindeki serbest (Gürcistan, Ukrayna, Azerbaycan, Moldova) ve dolaşımdır. BDT çerçevesindeki bütünleşme Türkmenistan tarafından imzalanmadı. Yani bugün başarısızlığının diğer önemli sebebi de eski Sovyet BDT’nin çalışmalarına aktif olarak ülkeleri arasında bulunan problemlerdir. BDT katılan Rusya dışındaki ülkeler çerçevesinde ortak savunma veya ortak hava zaten Rusya ile birlikte AET savunması gibi girişimlerin başarısızlığı bu sebeptendir. Rusya, Türkmen coğrafyası Kısacası eski Sovyet alanında için teknoloji geliştiriyor bütünleşme oluşumu olarak bilinen örgütün varlığı döneminde eski Sovyet ülkeleri arasında bütünleşme değil, tam tersine ayrışma gerçekleşti. Bugün BDT içerisindeki üye devletleri bir arada tutan sebep sadece eski ekonomik, sosyal, insani ve siyasi bağlardır. Halbuki bütünleşme oluşumlarının şartı olan bütün üyeler arasındaki ortak çıkarlar çoğunlukla mevcut değildir. Son yıllarda BDT’nin işlememe problemini gözden geçiren Kazakistan yönetimi, sonuçsuz bütünleşme çabalarının yerine BDT içerisinde mevcut olan somut problemlerin çözümü için bir platform olabileceğini düşündü. 2007 senesi içerisinde böyle bir problem Tacikistan’da BDT, Avrasya Ekonomik Topluluğu ve Kolektif Güvenlik Anlaşması Teşkilatı’nın zirveleri gerçekleştirildi. Rusya, Belarus ve Kazakistan Gümrük Birliği’ni kurmaya yönelirken, KGAT çerçevesinde barış birliklerinin kurulmasına karar verildi. Bu kararla Türkistan’da Rusya’nın askeri müdahalesinin mekanizması kuruluyor. Rusya Türkistan’da iddialı TEKRAR GÜMRÜK BİRLİĞİ Zirvelerin ardından Rusya Devlet Başkanı Vladimir Putin’in "neredeyse devrim" olarak nitelendirdiği gelişme, AET çerçevesinde Rusya, Belarus ve Kazakistan arasında Gümrük Birliği’nin kurulacağı ile ilgili anlaşmaların imzalanması oldu. Bu anlaşmalara göre söz konusu üç ülke arasında 2010 yılına kadar bir gümrük birliğinin kurulması planlanıyor. Ancak bu gelişmenin olabilmesi için öncelikle gümrük vergileri konusunda tarafların uzlaşmaya varmaları gerekiyor. Zaten gümrük birliği görüşmelerinin formatı, AET çerçevesindeki problemleri su yüzüne çıkartıyor. Mesele şudur ki, bugün Rusya, Beyaz Rusya, Kazakistan, Kırgızistan, Özbekistan ve Tacikistan’dan oluşan AET’in kendisi de BDT çerçevesinde ekonomik bütünleşme çabaları sonuçsuz kalınca kurulan bir oluşumdur. Üstüne üstlük bu oluşumun eski ismi de Gümrük Birliği idi. Geçmişteki planlara göre bu zamana kadar kağıtta olmayan, gerçek bir gümrük birliğinin çoktan kurulması gerekirdi. 2000’de gerçekte bir gümrük birliği halinde bulunmayan üye ülkeler bir ekonomik topluluğun kurulmasına karar vermişlerdi. Avrasya Ekonomik Topluluğu gibi bir iddialı isme sahip olan söz konusu topluluk içerisindeki problemler bugüne kadar çözülebilmiş değildir. AET çerçevesindeki problemleri çözebilme hevesiyle 2003’de Ortak Ekonomik Alan adı altında Rusya, Belarus, Kazakistan ve Ukrayna bir bütünleşme çabasının içine daha girmişlerdi. Bugün gelinen noktada ise bütün bu girişimlerin başarısızlıkla sonuçlandığı söylemek mümkündür. Özellikle son gümrük birliği çabasının AET çerçevesinde gerçekleşmesi, Rusya’nın BDT alanındaki ekonomik bütünleşme politikasının yine aynı noktaya döndüğünü gösteriyor. Rusya’nın bütünleşmeden en çok kazançlı çıkabileceği Ukrayna’nın şemanın içinde bulunmaması, Rusya’nın ekonomik olarak daha zayıf ülkelerle yetinmek durumunda kaldığını gösteriyor. Yeni bir gümrük birliği girişimi çerçevesinde de halen birçok problem bulunuyor. Bu gümrük birliğinden bağımsız olarak birleşme yolunda olan Rusya ve Belarus arasında devletler üstü kurumların kuruluşu sırasında birçok problem yaşadıkları biliniyor. Aynı problem bugün yeni gümrük birliği çerçevesinde de mevcuttur. Varılan anlaşmalara göre, üç ülke gümrük vergileri konusunda bir uzlaşmaya varırsa, Gümrük Birliği Komisyonu adı altında devletler