Catalog

MERHABA DAVID FORDYCE’TEN ‘AHLAK FELSEFESİNİN TEMELLERİ’ u hafta kapağımızda yer alan iki ustayla selamlıyoruz sizleri. B İlki, öykülerinde insan psikolojisi, İskoç Aydınlanması toplumsal eleştiri, yaşamın sıradanlığının geniş yer tuttuğu; kısa, şaşırtıcı, sarsıcı öykülerinde kahramanlarının değişen ka- rakter yapılarını, insan doğasının derinlik- ve ahlak felsefesi! lerini yaşamın acı gerçekleri ve trajikomik yanlarıyla ironi ve mizahla öne çıkaran 18. yüzyıl İskoç Aydınlanması’nın önemli isimlerinden David Fordyce Anton Çehov (29 Ocak 1860 / 15 Tem- (1711 / 1751), bireysel özgürlükler, ekonomik gelişme ve toplumsal muz 1904). Gültekin Emre’nin yazısı... ilerleme gibi konularda verimli tartışmaların olduğu bir döneme Kapağımızda yer alan ikinci usta, ahlak felsefesi ve eğitim alanındaki fikirleriyle katkıda bulunmuştur. “doğanın içinde ürperen her şeyi” dinle- Fordyce’nin en önemli yapıtı sayılan, 1748 tarihli Ahlak Felsefesinin meyi, gökyüzünün nefis renklerini seyret- Temelleri* akıl ve sağduyu temelli bir ahlak anlayışı ve irade terbiyesi meyi öğrenmiş, yaşama tutkuyla bağlan- üzerine yoğunlaşır. İnsan doğasının iyiliğe yönelik olduğuna, erdemli mış, altmışa yakın yapıtında yaşamından esinlendiği için Fransa’da özkurgu türü- bir yaşamın akılla inşa edilebileceğine dayanan fikirleri ahlak düşüncesine getirdiği özgün nün de yaratıcısı olarak kabul edilen, katkılar arasında sayılır. Fordyce’i çağdaşlarından ayıran bir özellik de eğitim ve ahlak yapıtlarında aşka ve cinselliğe kadınların felsefesini geniş kitlelere sunmaya yönelik pedagojik bir yaklaşıma sahip olmasıdır. bakış açısından yer veren, 1945’te Fransız Goncourt Akademisi’ne ilk sinin etik anlayışlarını şekillendiren önemli bir yapıttır. BURCU DEMİR kadın yazar üye olarak kabul edilen Fordyce, insan doğasının ve akıl yürütmenin temelinde ahlaki Sidonie-Gabrielle Colette (28 Ocak değerlerin ve erdemlerin bulunduğunu savunarak bireysel özgür- 1873 / 3 Ağustos 1954). 8. yüzyılın ortalarında dönemin toplumsal ve felsefi deği- lükler ile toplumsal sorumlulukları dengeleyen bir ahlak anlayışı şimlerinin etkisi altında ahlak felsefesi ve pedagojik dü- Ferda Fidan’ın yazısı... geliştirmiştir. Ayrıca eğitim yoluyla ahlaki değerlerin kazandırı- 1 şünceler üzerine derinlemesine çalışmalarıyla iz bırakmış Üçüncü sayfamızda, 18. yüzyıl labileceğini vurgulamış ve pedagojik düşünceye katkı sağlamıştır. İskoçyalı filozof David Fordyce’nin (1711 / 1751) Ahlak Felse- İskoç Aydınlanması’nın önemli isimlerin- Fordyce, ahlakı salt akıl yürütme yoluyla ya da vaaz edilen di- fesinin Temelleri* bu çalışmaların bir yansıması. den David Fordyce’nin 1748 tarihli yapıtı ni emirlerle temellendirmez, insan doğasına içkin duygusal ve ah- David Fordyce, İskoç Aydınlanması’ndan bağımsız düşünüle- Ahlak Felsefesinin Temelleri’ni incelediği laki yargıları da keşfetmeye çalışır. Ahlaki değerler ve erdemle- meyecek bir filozof. Bilindiği gibi İskoçya’nın 1707’de İngiltere yazısıyla Burcu Demir yer alıyor. rin, insanın doğasında bulunan doğal eğilimlere ve toplumda ge- ile birleşmesinin (Union of the Crowns) ardından ortaya çıkan si- Feridun Andaç, “Kendini yaratan nel olarak kabul edilen normlara dayalı olduğunu düşünür. Ahla- yasi, ekonomik ve sosyal değişimlerle İskoçya, İngiltere’nin ge- ‘söz’ün güncesi!” başlıklı yazısında, ki davranışlar insanın doğal eğilimleriyle uyumlu olmalıdır ve bu niş ticaret ağlarına erişim sağlamıştı. Aynı zamanda, İskoç eğitim Albert Camus’nün Defterler: 1 / 2 / 3: eğilimlerin doğru şekilde yönlendirilmesi gerekir. sistemi sayesinde özellikle orta sınıflar arasında okuryazarlık ora- Mart 1935-Aralık 1959 ile Günlükler İnsanın akıl yoluyla doğruyu yanlıştan ayırabilmesi onu er- nı gayet yüksekti. Bu toplumsal ve ekonomik koşullar 18. yüzyıl adlı yapıtlarını irdeliyor ve Yazışmalar: demli bir yaşam sürmeye yönlendirir. Fordyce’a göre “Erdemin İskoçyası’nda hareketli bir düşünsel hayat yarattı. 1946-1959 doğrultusunda Camus’nün mükemmelliği; akla özgür bir alan tanımak; vicdanın otorite- René Char’la mektuplaşmalarına dair PRATİK BİLGELİK! sine sadakatle itaat etmek; savunmacı tutkuları metanetle, özel okuma notlarını paylaşıyor. Rasyonel düşünce ve bilimsel yöntemlere vurgu yapan İskoç tutkuları ölçülülükle, toplumsal tutkuları adaletle ve hepsini ih- Gülsüm Cengiz, Güney Koreli araştır- düşünürler, insan doğasını ve toplumu anlamak için rasyonel tiyatla kullanmaktır, yani birbiriyle uygun bir orantı içinde ve macı Prof. Oh Eunkyung’un, 8 ciltlik, analiz üzerinde durdular. Bu belki dönemin genel özelliğiydi, sakin, yaygın bir iyiliğe tümüyle boyun eğmektir”. 2 bin başlık altında dil, edebiyat, tarih, başka bir ifadeyle sadece İskoç Aydınlanması’na özgü değildi. Erdem, bireylerin akıllıca ve toplumsal açıdan kabul edilebilir sanat, coğrafya, folklor, inanç gibi in- Ancak İskoçlar, soyut teorilere odaklanan Kıta Avrupası şekilde hareket etmelerini sağlar. Erdemli bir karakter geliştir- sanı ilgilendiren hemen her alana ilişkin Aydınlanması’ndan farklı olarak “pratik bilgelik” ve deneyime mek ahlaki bir yaşam sürmek için temel bir gerekliliktir. araştırma sonuçlarını kapsayan, Güney dayalı bir yaklaşımı öne çıkardılar. Ayrıca ahlaki duygu ve sağ- BİREYSEL ÖZGÜRLÜKLER VE TOPLUMSAL Kore’de yayımlanan ve alanında bir olma duyu kavramlarına farklı bir önem atfederek insan doğasının yal- SORUMLULUKLAR! özelliğine sahip Türk Araştırmaları ve İn- nızca akıl değil, aynı zamanda duygular ve sezgiler tarafından da Fordyce, toplumun ahlaki gelişimde önemli bir rol oynadığı- sani Bilimler Ansiklopedisi’ni (Encylope- şekillendiğini savundular. Tüm bunlara ek olarak, ekonomik dü- nı vurgular. Toplum, bireylerin erdemli davranışlar sergilemesi dia of Turkic Humanities) merceğe alıyor. şünce ve bireysel fayda kavramlarına katkıları Adam Smith’in ön- için bir referans noktası sağlar. Ayrıca bireylerin toplumla uyum Erdem Aladağlı, usta Türk Dili ve cülüğünde modern ekonomi biliminin temellerini oluşturdu. içinde olması gerektiğini savunur. Bu anlayış, bireysel özgür- Edebiyatı öğretmeni ve yazar Rüstem Bu noktada eğitimin, sosyal reformların ve gündelik yaygın lüklerin toplumsal sorumluluklarla nasıl dengelenmesi gerekti- Kurtoğlu ile Türk ve dünya yazınından olarak ele alınması, İskoç Aydınlanması’nı daha pratik, toplum- ğine dair önemli bir bakış açısı sunar. özenle seçilmiş örnek tümcelerle, beslen- sal faydaya yönelik daha kapsayıcı bir düşünce hareketi haline Fordyce, bireyin özgür iradesinin ahlaki eylemler üzerindeki diği sav ve katkılarla kaleme aldığı de ki getirdi ve David Fordyce de ahlak felsefesini popülerleştirmeye etkisini de tartışır. İnsanlar doğruyu ve yanlışı ayırt edebilecek mi: Yaygın Yazım Yanlışlarından Kaçınma yönelik çalışmalarıyla iz bıraktı. akla sahip oldukları için ahlaki sorumluluk taşırlar. Bu, bireysel Kılavuzu adlı çalışmasını konuşuyor. Fordyce, genç yaşlardan itibaren sürdürdüğü akademik yolculu- özgürlüklerin ahlaki sorumlulukla nasıl birleştirilebileceğine da- Özcan Temel, usta eğitimci, edebiyat- ğunda özellikle ahlak felsefesi ve eğitim üzerine çalışmalar yaptı. ir önemli bir vurgudur. çı, şair Ahmet Özer’in, “Sığınak”, “Tu- 1730’larda İskoçya’da çeşitli üniversitelerde ders verdi, ancak üni- Fordyce’un ahlak anlayışı Aydınlanma dönemi düşüncesiyle tanak” ve “Uğultu” başlıklı bölümlerden versiteye olan bağlılığından öte felsefi yazılarıyla tanınmaya başladı. uyum içerisindedir. Aydınlanma, insanın doğruyu akıl yoluyla bu- oluşan, deneme ve inceleme yazılarının EĞİTİM METODOLOJİSİNİ ŞEKİLLENDİRMEYE ÇALIŞTI! labileceğini savunmuş ve insan merkezli düşünceyi öne çıkarmış- yer aldığı 50. kitabı Damara Dokunmak’ı Aberdeen Üniversitesi’nde görev yaptığı dönemde felsefi ve etik tır. Fordyce’ın metinleri de dönemin insan merkezli düşünce anla- inceliyor. konulara dair yoğun çalışmalara girdi. Fordyce, aynı zamanda bir yışıyla uyumludur; bireysel hak ve özgürlüklere yaptığı vurgu ile Emek Yurdakul, Christopher Lincoln eğitimci olarak da felsefi düşüncelerini geliştirdi ve eğitim meto- temel Aydınlanma ilkelerini yansıtır. Bu noktada toplumsal sorum- ve Jennifer Kelly’nin tasarladığı, tarihi dolojisini yeniden şekillendirmeye çalıştı. Özellikle Ahlak Felse- luluk ve bireysel erdem anlayışı arasındaki bağlantı devreye girer. bir şehir kütüphanesinde geçen, iki fesinin Temelleri (1748) yapıtı, 18. yüzyılın ortalarında İngiltere David Fordyce’un çalışmaları yalnızca dönemin felsefi bağla- kardeşin macerasına tanıklığa çağırdığı ve İskoçya’da gelişen Aydınlanma düşüncesinin etkisiyle şekillen- mında değil, aynı zamanda sonraki ahlaki düşünce akımlarında çizgi romanı Gece Kütüphanecisi’ni miş ve dönemin ahlaki anlayışlarına önemli katkılar sağlamıştır. da derin izler bırakmış ve etkilerini on yıllar sonrasına da ulaş- merceğe alıyor. tırmayı başarmıştır. n Mustafa Başaran’ın hazırladığı 18. YÜZYIL AYDINLANMA DÜŞÜNCESİNİN ETİK Bulmaca ile de düşün trafiği sürüyor! ANLAYIŞLARINI ŞEKİLLENDİREN BİR YAPIT! * Ahlak Felsefesinin Temelleri / David Fordyce / Çeviren: Ahlak Felsefesinin Temelleri, 18. yüzyıl Aydınlanma düşünce- Burcu Demir / Timaş Akademi / 192 s. / 2024. İyi okumalar... lİmtiyaz Sahibi: Cumhuriyet Vakfı adına: Alev Coşkun l Yayın Yönetmeni: Gamze Akdemir l Tasarım: Bahadır Aktaş, Serhan Eren l Sorumlu Müdür: Betül Berişe l Yayımlayan: Yeni Gün Haber Ajansı Basın ve Yayıncılık AŞ l İdare Merkezi: Prof. Nurettin Mazhar Öktel Sok. No: 2, 34381 Şişli- İstanbul l Tel: 0 (212) 343 72 74 (20 hat) Faks: 0 (212) 343 72 64 l Uets: 25999 - 15079 - 37611 l Reklam Genel Müdürü: Evsun Sinem Alkan l Reklam Rezervasyon: Tel: 0 (212) 343 72 74 Mail: reklam@cumhuriyet.com.tr l Baskı: İleri Basım Mat. Amb. Reklam Tanıtım Yay. ve Teknik Hiz. Tic. AŞ, Yenibosna Mah. 29 Ekim Cad. No: KITAP 11A/41 Bahçelievler - İSTANBUL. l Yerel süreli yayın l Cumhuriyet gazetesinin ücretsiz ekidir.