Catalog

FRANÇOIS MARIE AROUET (21 KASIM 1694 / 30 MAYIS 1778) Felsefi masalların evrensel ustası: Voltaire! 1778’de, Fransız Devrimi’nden 11 yıl önce ölen Voltaire (François Marie Arouet), Aydınlanma yüzyılında yaşamış, ortaya attığı önemli fikirlerle devrimcilere esin olmuş ve ömrünce hep insanları aydınlatmak ve özgürleştirmek amacıyla yapıtlar vermiştir. Çelişkilerini inkâr etmeyen bir yazardır Voltaire: Zevkleri klasik ama fikirleri son derece modern, yenilikçidir, gençliğinde Versay Sarayı’nda dalkavukluk yapmaktan gocunmamış ama sonradan da isyankâr bir role bürünmüş ve güçlülerin danışmanı olduğu kadar mazlumların savunmacısı gerçek bir aydın olarak ortaya çıkmıştır. “Bütün edebi türler iyidir, sıkıcı olanlar hariç” diyen Voltaire, 17. yüzyıla göre uzun kabul edilebilecek 84 yıllık yaşamında tiyatro ve şiir dahil olmak üzere hemen her türde sayısız yapıtlar, ciltler dolusu mektuplar yazmış olmasına karşın, bugün daha çok felsefi yapıtları ve masallarıyla tanınır. Roland Barthes’ın “mutlu yazarların sonuncusu” diye tanımladığı Voltaire’in kendisi de bir mektubunda “dünyadaki bütün saçmalıklarla eğlenmek” için yazdığını söyler. Zira onun için mizah bir asillik simgesi, insanın bütün felaketler karşısındaki direnme gücünün bir ifadesidir. Bu nedenle felsefi masallarını neredeyse 250 yıl sonra bile hâlâ hem insanlık koşulunun tüm sorunları üzerinde düşünmek hem de yazarın meşhur esprili ve ironik biçemi sayesinde eğlenmek için okuyabiliriz. Yeryüzünde gördüğü kötülükler- boyundaki dev Micromégas, evreni tanımak için Satürn ge- den bıkıp usanan Zadig sonunda kar- zegeninden edindiği bir dost ile yıldızlar arası bir yolculuğa şısına çıkan Jesrad adlı meleğe sor- çıkar. İki yoldaş dünyamıza ulaştıklarında insanların min- madan edemez: “Peki ama sadece nacık canlılar olduğunu gözlemleyerek şaşkınlığa düşerler. iyilik olsaydı ve kötülük olmasaydı” Bu olağanüstü yolculuktan çıkarılacak derslerden biri de Melek de ona “O zaman başka bir görecelik kavramı üzerinedir: Kendilerini çok güçlü sanan dünya olurdu...” diye yanıt verir. kibirli insanlar, Satürnlünün yanında “görünmez böcekler” Yazar Zadig / Jesrad diyaloğu ara- gibidir ki o Satürnlü de Micromégas’in yanında küçücük cılığıyla şans, kader ve bunun da öte- kalır. Zaten Micromégas’in “küçükbüyük” anlamına gelen adı bile bu kavramı vurgulamaya yöneliktir. sinde iyilik ve kötülüğün göreceliği- ni irdeleyerek sonunda “takdiriila- Çetrefilli bir süreç sonucunda bir grup filozofla yeryü- hi” kavramına inandığını kabul eder, zünde iletişime girmeyi başaran Micromégas bu minicik yaratıklara merak ettiği hayatları üzerine sorular sormaya yani Tanrı’nın insanlar için bir pla- nı olduğuna kanaat getirir. başlar ve çözülmesi zor bin bir sorunla boğuştuklarını öğ- rendiğinde, onlara neden mutlu olamadıklarını sorar: Melek Zadig’e kadere boyun eğ- “Bütün filozoflar kafalarını salladılar ve diğerlerinden mesini ve tapmasını buyurur ve çözemeyeceği sorunlar hakkında fazla kafa yormamasını daha açık sözlü olan içlerinden biri, bir avuç saygın insan FERDA FİDAN dışında, dünyalıların hepsinin deliler, kötüler ve zavallı- telkin eder. Ama doğal olarak yazarın aynı fikri paylaştı- lardan oluşan bir topluluk olduğunu iyi niyetle itiraf etti.” ğından pek emin olamayız. ‘KÖTÜLÜĞÜN KOL GEZDİĞİ BİR DÜNYADA Jesrad’ın sözlerine “Ama…” diye yanıt vermek ister Alt başlığı “felsefi öykü” olan Micromégas, Voltaire’in İNSAN NE KADAR MUTLU OLABİLİR’ masallarının en kısalarından olsa da aslında filozofik bo- Zadig ancak cümlesi yarım kalır: Gökyüzüne doğru yük- Voltaire’in (François Marie Arouet - 21 Kasım 1694 / 30 selmekte olan melek artık onu dinlemez. yutu en derin olandır. Yazar fantezi dolu bir hikâye aracı- Mayıs 1778) yazıldığı dönemde tamamı Fransızcaya çevril- lığıyla insanın anlama ve öğrenme yetisinin sınırları hak- Voltaire yaşamımızdaki olayları yukarıdan yöneten do- miş Binbir Gece Masalları’ndan esinlenerek yazdığı oryan- kında fikirlerini yansıtır. ğaüstü bir gücün var olabileceği fikrine karşı değildir. tal masalların en önemlilerinden biri 1748’de yayımlanan Kötümserlik fikri ise henüz eserlerine girmemiştir. Hayat kısa ama edinilecek bilginin kapsamı sonsuzdur: Zadig’dir (Çeviren: Hasan Fehmi Nemli / Alfa Yayıncılık). “Varlığımız bir nokta, yaşam süremiz bir an, dünyamız bir Nitekim yaşadığı bütün sınavların sonucunda Zadig Ana karakter Zadig dünyayı deneyimleyen genç bir filo- atomdur. İnsan bir şeyler öğrenmeye başlar başlamaz, he- aradığı mutluluğa ulaşır ve geleneksel masallardaki gibi zoftur ancak samimiyeti ve iyi niyeti yüzünden başına gel- nüz bir deneyim sahibi olamamışken ölüm gelip çatar.” iyilerin ödüllendirildiği, kötülerin cezalandırıldığı iyim- medik bela kalmadığı için hak ettiği mutluluğu bir türlü bu- ser bir ortamda son bulur öykü. İNSANMERKEZCİ YANILSAMAYI ORTAYA lamaz. Öykünün ortaya koyduğu ana sorunsal şudur: “Kö- ÇIKARIR VOLTAIRE! FİLOZOFİK BOYUTU EN DERİN YAPITI, tülüğün kol gezdiği bir dünyada insan ne kadar mutlu ola- Voltaire konfor alanlarından çıkamayan insanların yaşamı İLK BİLİMKURGU ÖYKÜLERİNDEN bilir” ya da “Mutluluk diye bir şey var mıdır”. ‘MICROMÉGAS’ değerlendirirken düştükleri hataları anlatırken ve dev uzaylı Zadig tutarsız ve çelişkili bir dizi olay yaşar ve sayısız ba- figürü irdelerken biraz uzaktan bakmamız gerektiğini gös- 1752’de yazdığı Micromégas (Çeviren: Berna Günen / direden güçlükle sağ çıkar: İyilikleri hep boşa gider, mutlu- Kırmızı Kedi Yayınevi) o dönemde revaçta olan ve Jonat- terir. İnsanmerkezci yanılsamayı ortaya çıkarır ve insanın luğa eriştiğini sandığı anda başına yine çeşitli belalar gelir. kendini evrenin ve dünyanın sahibi olarak görmesini gü- han Swift’in yapıtı Gulliver’in yolculukları gibi olağanüs- ZADIG VE JESRAD! tü yolculuklar geleneğine bağlıdır. lünç bulur çünkü her şeyi kendimize kıyasla ölçmeye kal- Yazar kendini tamamen Zadig karakteriyle özdeşleşti- Voltaire’in astronomiye ve Newton’un fizik kuralları- kıştığımızda gerçek anlamda bilgi edinmemiz olanaksızdır. rerek kader sorununu da ele alır: “Hayat acaba bir rast- Bütün sorunlara karşın Micromégas’in gözlemlediği dün- na merak sardığı yıllarda yazdığı bu metin ilk bilimkurgu lantılar ve saçmalıklar silsilesi midir” ya da “Herkesin öykülerinden biri olarak kabul edilebilir. ya trajik bir dekor teşkil etmez ve yazarın ön plana çıkardı- kaderi önceden belirlenmiş midir”. ğı “sonsuz küçük ve sonsuz büyük” kavramlarının Pascal’in Ama masaldaki kaprisli iktidar mensupları, Engizisyon Yani insanın ne derece özgür olabileceğini sorgular mahkemeleri, sansür komiteleri gibi bütün unsurlar dünya- Düşünceler’indeki gibi ürkütücü bir yanı yoktur. İnsan ev- Voltaire ve masalın sonunda şu can alıcı soruyu da ortaya mızın sorunlarını çağrıştırır. Şüpheli bulunan bilimsel bu- rendeki gerçek yerinin bilincine varmalı, anlamsız kibrin- atar: “Kötülük aslında gizli bir iyilik midir”. luşları nedeniyle Sirius gezegeninden kovulan sekiz fersah den sıyrılmalıdır. Bilge insan hırslarını olanaklarıyla >> 6 30 Mayıs 2024