Catalog

HALİL DEĞERTEKİN’DEN ‘1. Dünya Savaşı- Doğu Cephesinde Muhacirler’ Osmanlı-Rus savaşı sırasında, işgale uğrayan Doğu Anadolu Ermeni Tehciri, Rus işgali ve ağır kış koşullarında aylarca süren göç topraklarından, ağır kış koşullarında yayan yapıldak Anadolu’nun ve bu sırada görülen ölüm, yokluk, açlık ve hastalık gibi felaketler orta ve güney illerine göç eden muhacirlerin sayısı bir milyona sergileniyor. Romanda adı geçen tüm kişiler ve olaylar gerçektir. yakındı. Halil Değertekin’in 1. Dünya Savaşı - Doğu Cephesinde Kitap, konu ile ilgili anılar ve belgelere dayanılarak yazılmıştır. Muhacirler adlı yeni baskısı Cumhuriyet Kitapları tarafından yapılan Değertekin’in kitabının amacı, yüzyıl önce ülkemizin tarihini romanında, Doğu Anadolu illerinden, Güneydoğu Anadolu’ya etkileyen bir savaşı en ağır şekilde yaşamış bir kuşağın öyküsünü göç eden bir grup muhacir anlatılıyor. Bu insanların tanık olduğu kayda geçirmektir. Halil Değertekin’in roman kişileri gerçek ki- ki yaşamında onulmaz izler bırakmış…” bu göç hareketi, bir AV. NEVZAT HATUNOĞLU şilerdir. Nitekim kitabın TRT tarafından “Kar- milyonu aşan kişinin yaşadıklarının daha geniş araştırmalar- dan Mürekkep” adı altında belgesel olarak çe- la irdelenmesini gerektirir. lk olarak Kanguru Yayınları tarafından, kimi, bu çekimin İngiltere’de belgesel yarışma- Halil Değertekin kendi ailesinin de yaşadığı bu sürecin ele kısa süre önce de Cumhuriyet Kitapla- sında birincilik elde etmesi yazarın romanının alınmasının gerekliliğine ve zorunluluğuna inanmış, aydın İ rı tarafından yayımlanan 1. Dünya Sa- gerçeklere yakın, doğruları ele alan, dönemi bilim insanı olmanın sorumluluğu içinde kitabını yazmıştır. vaşı-Doğu Cephesinde Muhacirler, Halil yansız anlatan özellikler taşıdığının kanıtıdır. “Ermeni Tehciri. Ardından Rus işgali, ağır kış koşulla- Değertekin’in tarihi belgesel romanı. Değertekin gerçek kişilerin anı anlatımları- rı… Bu sırada görülen ölüm, yokluk, açlık ve hastalık…” Değertekin, bir tıp doktoru, bir bilim insa- nı belgeler eşliğinde kaleme aldığı romanında Böylesi çekilmez zorluklar içinde göç edenler arasında nı. 50 yıla ulaşan mesleki yaşamı toplumu ya- yalın, anlaşılır, yer yer duygularımızı da ok- yazarın, kendisine göçe ilişkin belleğinden silinmeyen iz- kından tanıma, toplumsal olaylar ve değerler şayan bir biçem yakalamıştır. lenimleri, sıkıntıları, anıları aktarmış annesi Rasime Hanım üzerine düşünme, ülkenin yaşadığı, yaşamaya Ülkenin doğusundan güneyine doğru yayı- ana karakter olarak yer almaktadır. devam ettiği sorunlardan yetkin sonuçlar çı- lan 100 yılı aşkın bir süre önceki göçmenlik / 100 yıl öncenin görüntülerini gerçekçilik ve duyarlılık- karma olanağı sağlamış. muhacirlik, ele alınması, irdelenmesi gereken la aktaran 1. Dünya Savaşı - Doğu Cephesinde Muhacirler, Bu olanak ve çalışkanlık, uzun yıllar yaşadı- özel bir yapı görünümündedir. toplum bilimcilerin ele alması, incelenmesi gereken bir kay- ğı, tarihi geçmişi ve sosyal özellikleri açısından Yazarın dediği gibi; muhacir olarak acılar Güneydoğunun en önemli kenti konumundaki nak özelliği de taşıyor. Zamanı gelmiş bu ve benzeri çabalar yaşayan, yerinden yurdundan olan, kundak- Diyarbakır’ın renkli, zengin çeşitliliği ile kişiyi durmadan sor- için Halil Değertekin övgüyü hak eden bir emek harcamış, taki bebekten, yaşlılara kadar çok sayıda insanın “ …sonra- gulamaya yönelten ortamdan da kaynaklanıyor. araştırmacıların gideceği yolu aydınlatmıştır. n KINGSLEY AMIS’TEN ‘DEĞİŞİM’ Şaşılası bir dünya... Distopik 1976! Usta İngiliz romancı Kingsley Amis’in bu yıl 48 yaşına giren alternatif dünya tarihi romanı Değişim’de (Çeviren: Püren Özgören / Can Yayınları) tarih 1976. Ancak zaman kayıtları tamamen farklılaştırılıyor. Okuyucu kendini, Prens Arthur’un ölmediği, dolayısıyla kardeşi VII. Henry Tudor’un tahta hiç geçmediği, Reform’un, Protestanlığın, Sanayi Devrimi’nin hiç yaşanmadığı, Katolik teokrasisi tarafından yönetilen Büyük Britanya’da buluyor. çok figür, yaratılan şeytani evrenin bir parçası olarak değiş- nebilen arkadaşları sayesinde din, aile, otorite gibi kavram- Z. DOĞAN KORELİ tirilmiş biçimde sunuluyor. Örneğin Martin Luther, büyük ları sorgulamaya başlıyor ve yaşının belki de taşıyamayaca- bir reformcu olmak yerine Papa I. Germanian adıyla Papa ğı bir mücadeleye girişiyor. Değişim, bu küçük çocuğun de- sta İngiliz romancı Kingsley Amis’in deneysel ta- seçilip Aziz Petrus Bazilikası’nın yapımı sırasında mimar rinlikli bilinç dönüşümünü de ön plana çıkarıyor. rihi romanı, Değişim’de (Çeviren: Püren Özgören Michelangelo’yu intihara sürüklüyor. Mozart genç yaşta öl- U / Can Yayınları) yıl 1976. Ancak zaman kayıtla- BİR ÇOCUĞUN BİLİNÇ DÖNÜŞÜMÜ... müyor. Beethoven kilise hizmetinde dini eserler besteliyor. rı tamamen farklılaştırılıyor. Değişim’de okuyucu kendini, Belki de değişmeyen tek şey kitapta da “En zeki, en bil- Diğer tarafta, Atlantik’in ötesinde ise sömürge bir “Yeni Prens Arthur’un ölmediği, dolayısıyla kardeşi VII. Henry ge egemenlerimiz insancılmış gibi görünmeye, hümanizm Dünya” kurulmuş ve koca kıtayı, bölgenin kadim toplulu- Tudor’un tahta hiç geçmediği, Reform’un, Protestanlığın, bayrağı sallamaya bayılır, tabii rahatları kaçmadığı süre- ğu Kızılderilileri gelişmemiş zekâya sahip, aşağılık bir ırk Sanayi Devrimi’nin hiç yaşanmadığı, Katolik teokrasisi ta- ce” cümlesiyle de özetlenen Büyük Britanya’nın her dönem- olarak kabul eden yerli Amerikalılar yönetmekte. rafından yönetilen Büyük Britanya’da buluyor. de dünyaya yön verme kaygısı. Bu kaygıyı pek çok karak- MUTLAK BİR DEĞİŞİM FİKRİ! ter üzerinden yansıtıyor yazar. GELENEKSEL DEĞERLER EROZYONU Tam da bu sırada Kral III. Stephan’ın ölümü üzerine Onları, kilisenin baskıcı ve manipülatif doğasına körü kö- VE KİRLİ(!) BİR SÖZCÜK: BİLİM! gösterişli bir cenaze töreni düzenleniyor. Koronun melek rüne kendilerini kaptırmaları ve düşünme yetilerini kaybet- Betimlenen dünya, kendi anayasasına bağlı oluşturulmuş sesli yetenekli sopranosu 10 yaşındaki Hubert Anvil’den meleriyle, kötücül dünyalarını simgeleyen sinsi gülümseme- bir distopya. Bu dünyada Katolik kilisesinin acımasız yö- Mozart’ın Requiem’ini dinleyen herkes kendinden geçi- leri ve kendi içlerindeki fesat hesaplaşmalarla yüzleştiriyor. neticileri her şeye egemenlik kuruyor. Tek dilli Avrupa’da yor. Papazlar bu sesin korunması için her türlü tedbirin Kingsley Amis’in distopyasının en etkili yanı abartısız dogmatizm tüm kötücül eylemleriyle baskısını artırıyor. alınması gerektiğini belirtiyor. olması. Yazar, hem alternatif tarihi yeniden yazıyor hem Amis’in diğer yapıtlarındaki geleneksel değerler eroz- Din adamlarının hepsinin aklında mutlak bir “deği- de dinsel dogmatizmin, Katolik ikliminin korku ve sindir- yonu, iletişimi kopuk bireyler, manevi inanç yokluğu, ka- şim” var: Hormonlar onun büyüleyici sesine zarar verme- me yoluyla toplum üzerindeki şiddet içeren etkisini ve bi- tı kurallar çerçevesinde çizilmiş tabulara saplantı derece- den anatomisinin rahatsız edici kısımlarını ortadan kal- limden yoksun bir dönemin karanlık yüzünü, sınıflı top- sinde bağlılık ve bilimin “kirli” bir sözcük olarak benim- dırmak yani hadım etmek. Peki kilisenin istekleri her tür- lumların katılığını, buna karşın bireyin yalnızlık ve zayıf- senmesi bu romanda da yerini buluyor. Elektriğin olmadı- lü fedakârlığa değer mi? Amis bu bölümde, dini otoritenin lığını esprili fakat sert eleştirilerle yansıtıyor. ğı kapkaranlık bir dönem kıtayı ele geçiriyor. özgürlükleri sınırlayan hegemonyasına tepkisini ortaya Sanatçının da fark ettirmeye çalıştığı gibi, eğer Martin Romanda bunca kasvetli olaylara karşın ironik ve eğlen- koyup çocuğun bu yazgıdan kaçma planını destekliyor. Luther 1517’de, Katolik Kilisesi’ne karşı protesto eylem- celi durumlara da başvurulmuş. Zaman çizelgesindeki pek Hubert, küçücük yaşlarına karşın sağlıklı ve ileriyi düşü- leri başlatmasaydı dünya tam da böyle olacaktı. n 12 7 Mart 2024