Catalog

Romancı biraz da casustur İstanbul Treni / Graham Greene Çeviren: Mehmet Harmancı Güneş Yayınları / 10.000 TL / 213 s. Kod No: 055.024 ( , I V M I \ \ l ( <l<\ I V "İstanbul Treni" ABD'de "Orient Express"adıyla filme dealınmıştı NESRİN KASAP 1930'lu yıllardan başlayarak uluslararası boyutta en çok tartışılan yazarlardan biri konumuna ulaşan Ingiliz anlatı ustası Gıahanı Greene 1904 ) tstanbul Treni adlı romanıyla, hem özgün bir serüven heyecanı yaşatmak hem de yazınsal tatlar vermek üzere kitaplıklarda yer .ılınaya hazır yine. Roınan, öykü, oyun, senaryo gibi pek çok alanda ürün veren bu üretken yazar, daha ilk romanı The Man Within'le (1929) (İçimdeki Adam, 1966) Ingılız. kurnıata sanatına yeni bir sesin katılışını haber verir. Bütün olarak pek başanlı değildir, yalnızca geloccğe ISI\NBIll IMIM T Ü R K Ç E D E G R A H A M G R E E N E • Üçüncü Adam (1953, 1979; The Third Man, 1949), • Satılmış Adam (1955; A Gun for Sale, 1936), Oturma Odası (1960; Living Room, 1952), • Aşkın Sonu (1965; The End of the Affair, 1951), • Sessiz Bir Amerikalı (1965; The Quiet Amcrican, 1955), • İçimdeki Adam (1966; The Man Within, 1929), • Komedyenler (1970; The Comedians, 1966), • Korku Bakanlığı (1974; The Ministry of Fear, 1943), • Havana'daki Adamımız (1979; Our Man in Havana, 1958), • Casuslar ve tnsanlar, Yüzbaşı ve Düşman, Yıkılış (1982; The Hearı of the Malter, 1948), • tstanbul Treni (1990) • İstanbul Ekspresi, 1976) • Doğu Ekspresi, 1971; Stamboul Train, 1932). yönelik tutku dolu bir umudu yansıtır bu tarihsel içerikli roman; ancak yazarın sonraki yapıtlarını renklendiren biçem ve izlek çeşitliliğinin ve kendini sürekli yenileyen bir yazar kimliğinin de nabercisidir. Muhabirlik, editörlük ve film eleştirmenliğiyle de beslediği yazarlık sürecinde, çağının sosyopolitik olgularını artalan olarak alıp çeşitli insanlık durumlarını öykülerken, kalemi giderek devingenleşir Greene'in. Öyle ki çoğu eleştirmen, onun için ve dış dünyalara bakış açısının neredeyse bir film kamerasının deyingenliğini taşıdığı gör'üşünde birleşir. Üçüncü dünya ülkelcrine değin uzanan gezilerle, serüvenlerle, son kerte renkli bir yaşam sürerken kendi ikilemlerı ve inanç sorunlarıyla da uğraşan bir gözlem ustasının kamerasıdır bu. Dulayısıyla Greene'in yapıtlarını, onun yaşantılarından soyutlayarak salt yapı yönünden irdelemek pek güvenli olmasa gerek; işin püf noktasını göz ardı etmek anlamına gelebilir bu çünkü. Hele düşler ve imgeler söz konusuysa. Greene'in roman ve üykülerini konu ve kişilerle iç içe geçcrck bezeyen, ayrınulı, inandırıcı betimlemelerle sunulan düşlerle imgelerin kökcni ta ergenlik dönenıine uzanır: Yazar on altı yaşındayken birkaç intihar girişimi nedeniyle kendisine uygulanan psikoanalizin ardından bir düj güncesi tutmaya başlamıştır (yaşlılığında da sürdürdüğü bir ahjkanlıktır bu). Katolikliğe geçmesiyle, iyıkötü, inançsızlık, ihanet, huzur özlemi gibi kavramları da katıştırarak zenginleştirdiği imgelemini yetkin bir çağcıl gerçekçilikle de bağdaştırınca, çok yönlü ve yaratıcı bir yazar portresi çıkar kar$ımı/,ı. Gelgelelim özellikle thriller(gerilim romanlan) türüne ciddiyet katan bir yazar olarak, Ingiliz yazın geleneğinin Joyce, Woolf, Conrad ve Lawrence gibi "azizler"inden sonra gelen en önemli adlarından biri sayılsa da, kimi elejtirmenlerin burun kıvırmasına yol açan bir kusuru vardır Greene'in! Yapıtlarının birçoğu ticari bajarı getirmiş, yazar, daha yaşarken şöhret ve kazanç perısinden yüklüce bir pay almıştır. Çeşitli ödüller almasına karjın, Nobel ödülünün yargıçları ona bu ödülü vermeye bir türlü yanaşmamışlardır. İşte İstanbul Treni (Stamboul Train, 1932), bu şöhret ve kazanç zincirinin ilk halkasıdır. Gene tarihsel içcrik taşıyan ikinci ve üçüncü romanlan (The Name of Action, 1930; Rumour at Nightfall, 1931) birer fiyasko olunca mali sorunlar içine düşen Greene, artık yaşadığı güne yönelir ve ilk kez "eğlendirecek vc belki bTr gün filme alınacak" bir roman yazmaya koyulur. Ve kendınce daha az cıddı bulduğu romanlarına "eğlencelıkler" nıtemını yakıştırmaya başlar. İstanbul Treni, sınırları pek belirgin olmayan bu kategorinin de ilk örneğidir. Conrad'ın gemilerini anıştırırcasına, dünvanın küçük bir örneğini oluşturan bir trene, zayıf, güçsüz bir oyuncu (Goral Musker), kuşkularıyla boğuşan bir Yahudi işadamı (Myatt), övüngen bir roman yazarı. (Savory), kriket delisi, içtenliksiz bir rahip (Mr. Opie), kaçak bir sosyalist (Dr. Czinner), acımasız bir lezbiyen gazeteci (Mabel Warren) ve bir hırsız (Grünlich) doluşursa, neler olabilir? Aşk, ihanet, casusluk, cinayet gibi pek çok şey elbette. Greene, bir çeşit montaj yöntemiyle, bu kişilerin yaşamlarını değiştirecek hcyecınlı eylemler sunar bize. Nc var ki eylemin, anlatun biçımının gölgesınde kaldığı apaçıktır. "Insanlar altın renkli bir suda yu^en balıklar gibi... canıdan bir akv.iryumda uçuşuyorlardı sanki." (s.42); "...koyu gökyüzünde kıpkızıl olan kıvılcımlar dolu taneleri gibi çarptı camlara." (s.63); "Coral'ı bir an küçük bir sokak olarak düşündü; bir erkeğin ayaklarını çeken, ama sonu duvarla biten bir çıkmaz sokak... bir an parıltılı ve sıcak mağazalarla dolu bir sokağa benzeyen Janet Pardoe'yu düşündü", (s.171) gibi, yazarın benzetme ustalığının pek çok örneğine rastlarız. "Alevin ilk şiddetli panltısında odanın ayrıntıları gölgelerden fırlamışlardır" (s.83) gibi eğreti'emeler de eksık değildir. Uyumsuz bir yazar 1904: Londra yakınlarındaki Berkhamsted'de doğar. İlk ve ortaöğrenimini babasının müdür olduğu okulda yapar. 1920: Okula uyumsuzluk ve birkaç intihar girişiminden sonra psikanaliz dönemi. 1922: Oxford'da Balliol College'a gider. Oxford Outlook dergisinin editörlüğünü yapar; şiirler ve film eleştirileri yazar. 1926: Nottinghâm Journal'da muhabirlik yapar. Katolik olur. 1927: 1929'a değin The limes'da editör yardımcısı olarak çalışır. 1928: Evlenir; bir oğlu ve bir kızı olur. 1930: The Spectator'da film ve yazın eleştirileri yazarken roman yazarı olma savaşınıına girişir. 1935: Batı Afrika'da Liberya'ya bir gezi yapar. 1938: Meksika'ya gidip hükümetin Roma Katolik Kilisesi'ne yönelik baskılarını inceler. 1941: Dışişleri Bakanhğı görevlisi olarak Batı Afrika'da Sierra Leone'ye gider. 1951: Muhabir olarak politik sorunların yaşandığı Ulkeleri dolaşır: 1951'de Malaya'ya gider, Kahranıanlarımız iı, dünyaları gibi karmaşık düşler görür. Anlatının bütününü saran hüzün, göğü, denizin, buzun, hatta aç yüzlerın gri tonlarında yansır. Ancak hüzün perdesi yer yer gülmeceyle aralanır: Grünlich'in bacaklarının arasından sarkan tabanca örneği gibi. Bu arada, S.\vory aracılığıyla yazın dünyasma da göndermelerde bulunur yazar: "Joyce, l.awrence falan... Hepsi gelip gcçici... Shakespeare, Chaucer, Charles Reade... Onlar kalıcıdırlar." (s.58); "Bir romancı biraz da casustur." (s.94). Görsel yanı çok güçlüdür İstanbul Treni'nin. Mekânlar, nesneler, somut ayrınularla betimlenir: "Ciğer renkli kpnsolun üstündeki leğen ve ibrik, çatlak, ucuz ayna, demir karyola, oturak, kutsal resim." (s.80) Kamera gözü mekândan mekâna, kışiden kişiye, konuşmadan konuşmaya atlar: "...Öyle bir kadın ne yapabilir ki?" "Bu yabancı biradan daha fazla içemem..." "Elbette Almanya'da sporda büyük bir gelişme var..." "Öper. Durmauan öper." "Ama ben onların dilini bilmiyorum ki Amy." (s.96) Ve bütün bunların temelinde, Greene'nin btrçok yapıtında olduğu gibi iletişimsizlik/yabancılaşma izleğini buluruz. Köksüz, inançsız ve sevgisiz kent insanları, yan yana durdukları halde çevrelerine duvarlar örülmüş gibidir. ABD'de Orient Express (Şark Ekspresi, 1933) başlığıyla yayımlanan ve 1934 yılında filme de alınan tstanbul Treni, Türk okuruna da çeşitli taılar verebilecek ilginç bir roman. (1 MARX, KAPITAL VE DİYALEKTIK MATERYALİZM ÖmurSEZGİN 5.000.TL Konur Sk. 13^ Ksılay • T«l: 117 »4 47 PK.: 328, Ytnlfthlr/ANKARA DİKTATÖRLÜĞÛN VE DEMOKRASİNİN TOPLUMSAL KÖKENLERİ B.MOOREJR. Çev.:Ş.JEKELİA.ŞENEL 21.000.TL. Konur Sk. 13^ Kaılay • T»l: 117 94 47 PK.: 328, Y»nif«hir/ANKARA CUMHURİYET KİTAP SAYI » S A Y F A S